MOTYWACJA W ŚWIETLE STANU WIEDZY

Zagadnienia związane z ludzkim działaniem i jego podłożem motywacyj-nym są niezwykle rozległe, zatem ich zakres może rozciągać się od migracyjnych zachowań grup społecznych¹, poprzez systemy motywacyjne w małej i średniej przedsiębiorczości², aż po motywy uprawiania turystyki górskiej³. Analizując złożone zachowania człowieka, można wskazać motywy pierwszo- oraz dru-goplanowe, czyli w taki sposób ukształtować specyfi czną oraz hierarchiczną kompozycję motywacyjną, aby przedstawiała ona rzeczywisty stopień istotno-ści pewnych pobudek (czynników) w strukturze osobowoistotno-ści danej jednostki.

Zarówno potrzeby, jaki i motywy ludzkiego działania łączą się zatem w obrębie osobowości i z tej racji znacząca część psychologów zwykła określać ją mianem jej elementu strukturalnego, który stanowi ,,aktualny całościowy system moty-wów sterujących zachowaniem osobnika”⁴.

Niezmiernie interesującą klasyfi kację dyspozycji motywacyjnych i stano-wiących ich treść potrzeb zaproponował R. Winiarski, który rozumie potrzebę jako stan nadmiaru lub niedoboru określonego czynnika w otoczeniu jednostki lub w jej organizmie⁵. Przywoływaną koncepcję zaadaptowano do opracowy-wania oryginalnego narzędzia badawczego, przy pomocy którego postanowiono poddać analizie strukturę motywacji turystycznej⁶. R. Winiarski pośród motywów rekreacyjnych (rekreacja rozumiana jest tutaj jako zespół zachowań, które podej-mowane są poza obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi i społecznymi, a służą wypoczynkowi, rozrywce oraz rozwoju psychofi zycznemu człowieka⁷) wymienia następujące czynnik: aktywnościowy, katartyczny, zdrowotny, emocjonalny,

spo-1 K. Mrozowicz, Determinanty motywacyjno-poznawcze zachowań w świetle badań empirycz-nych migracji zarobkowej, ,,Humanizacja pracy” 2010, nr 6.

2 K. Mrozowicz, A. Dziedzic, J. Bobro, Attitudes toward elements of the motivation system in small and medium enterprises sectors in the light of performed research, w: Managing the potential of small and medium sized enterprises in business practice, red. M. Matejun, A series of Monogra-phs, Technical University of Lodz, Lodz 2010.

3 J. Fenczyn, K. Mrozowicz, Motywy uprawiania turystyki górskiej przez studentów uczelni wyższych Krakowa, ,,Kultura Fizyczna”, 2002, nr 5–6.

4 J. Fenczyn, Psychologia. Wybór zagadnień dla studentów kierunku turystyka i rekreacja, Agencja Reklamowo-Wydawnicza ,,OSTOJA”, Kraków 1999, s. 14–15.

5 R. Winiarski, Motywacja aktywności rekreacyjnej człowieka, Wydawnictwo Naukowe AWF w Krakowie, Kraków 1991, s. 20.

6 K. Załuska, Psychologiczne uwarunkowania uprawiania turystyki w świetle badań młodzieży szkół ponadgimnazjalnych Polski południowo-wschodniej, praca dyplomowa, Biblioteka PWSZ w Jarosławiu, Jarosław 2010.

7 R. Winiarski, Motywacja..., s. 5.

89 Model motywacji turystycznej...

łeczny, ambicjonalny i poznawczy. Należy w tym miejscu wyraźnie podkreślić, że rekreacja jest pojęciem zakresowo szerszym niż turystyka, która może być jednym z jej akcydensów motorycznych, społecznych, ekonomicznych, czy też psychologicznych i organizacyjnych.

1.2. BADANIA POPRZEDNIKÓW

Przed ostatecznym sformułowaniem pytań badawczych i postawieniem hipotez należałoby określić obecny stan badań nad podejmowaniem aktywności turystycznej.

Wczesne badania K. Przecławskiego nad determinantami wyjazdów turystycznych młodzieży wskazywały na dominację motywów estetycznych, poznawczych i zdrowotnych⁸, co wydaje się też potwierdzać późniejsza praca K. Lubańskiego, która skądinąd w strukturze hierarchicznej zawiera nieco dłuższy i odmienny szereg czynników, takich jak: chęć wypoczynku, zmiana otoczenia, przeżycia emocjonalne, współuczestnictwo, a dopiero na końcu motyw poznaw-czy⁹. Ciekawe wnioski przyniosły badania A. Łukasika, z których wynika, że motywacja turystyczna aktywowana jest pod wpływem potrzeb: dominacji, auto-nomii, stowarzyszania, kompensacji, wyczynu, doznawania wrażeń zmysłowych, zabawy i wypoczynku, poznania i twórczości¹⁰. Przywołany Autor wskazuje na różnicujący motywację turystyczną wpływ płci, który wśród kobiet przejawia się preferowaniem przez nie celów zabawowych i kooperacyjnych, natomiast u mężczyzn widoczna jest supremacja potrzeb kompensacyjnych i stymulacyj-nych. Motywy poznawcze w obu grupach zajmowały przeciętną pozycję. Warto nadmienić, że z wynikami marginalizującymi znaczenie czynnika epistemolo-gicznego i emocjonalnego dyskutuje R. Winiarski, bynajmniej nie bez racji¹¹. Wydają się to również potwierdzać aktualne analizy badawcze Fenczyna¹².

J. Zdebski przekonująco argumentuje, że z upływem wieku ,,pogoń” za gra-tyfi kacją instrumentalną (tzw. Korona gór Polski, punktacja GOT etc.) ustępuje

8 K. Przecławski, Turystyka a wychowanie, Wydawnictwo ,,Nasza Księgarnia”, Warszawa 1973.

9 K. Lubański, Turystyka młodzieży jako problem społeczno-wychowawczy, Instytut Turystyki, Warszawa 1987.

10 A. Łukasik, Struktura motywacji turystycznej, ,,Folia Turistica” 1993, nr 4.

11 R. Winiarski, Motywacja turystyczna – struktura i społeczne uwarunkowania, ,,Problemy turystyki”, 1988, nr 2.

12 J. Fenczyn, K. Mrozowicz, Motywy..., s. 8–14.

90 Kazimierz Mrozowicz

miejsca dojrzalszej motywacji, opartej na zinternalizowanej i autotelicznej moty-wacji turystycznej¹³, co wskazuje na istotną rolę środowiska rodzinnego i szkoły w rozbudzaniu zainteresowań turystycznych¹⁴.

Z punktu widzenia potrzeb niniejszego artykułu wpływ czynników środo-wiskowych typu grupy rówieśnicze i koleżeńskie, jakkolwiek bardzo wydatnie kształtujący zachowania wolnoczasowe młodzieży¹⁵, nie odgrywa ważniejszej roli teoretycznej w sformułowaniu ogólnego problemu badawczego.

Daje się zauważyć, że w niemijającym zainteresowaniu problematyką motywacji turystycznej utrwalił się paradygmat teoretyczny, w odniesieniu do którego większość autorów, pomimo występujących rozbieżności zdań, nie ma większych zastrzeżeń. Otóż istnieje pewien względnie jednolity zbiór potrzeb i motywów turystycznych, które łącznie tworzą system motywacji turystycz-nej. Fakt naukowości tego zagadnienia uprawomocnia logicznie i metodycznie próbę badania motywacji w jej rozmaitych postaciach i skalach.

W niniejszym opracowaniu zdecydowano się poddać weryfi kacji dotych-czasowe koncepcje motywacji turystycznej, tym samym aktualizując stan wie-dzy z tego zakresu. Aby to osiągnąć, należy rozwinąć następujące problemy badawcze:

1. Które z czynników motywacji rekreacyjnej i turystycznej zajmują pozycje pierwszoplanowe w systemie motywacyjnym człowieka?

2. Jak przedstawia się organizacja systemu motywacji turystycznej i co jest tego przyczyną?

Dla analizy przyjętych problemów badawczych przeprowadzono pro-jekt badawczy, który miał na celu zweryfi kowanie następujących hipotez badawczych:

a) zakłada się, że w strukturze motywacji turystycznej dominującą rolę wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych odgrywa chęć nabywania doświadczeń o charakterze intelektualnym,

b) zakłada się, że czynnikiem marginalnym w strukturze motywacyjnej wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych jest potrzeba osiągnięć i doznań stymu-lacyjnych.

13 J. Zdebski, Motywacja do uprawiania turystyki górskiej, ,,Społeczne problemy czasu wolne-go”, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1979.

14 J. Zdebski, R, Winiarski, Psychologia turystyki w Polsce. Stan obecny i perspektywy rozwoju, ,,Folia Turistica”, 1990, nr 1.

15 J. Fenczyn, Psychologia…, s. 17.

91 Model motywacji turystycznej...