Puer natus est nobis.
[1] Dziatki miłe! Iże jako(ć) dzisia dobre wieści i dobre nowiny sąć były ony tym to wiernym krześcijanom przyniesiony, coż ci oni tego to Adwentu miłego Kry-sta są k sobie przyjąć byli pożądali. Owa w pirwe niedziele tego to Adwentu pożądali są wierni krześcijani przyścia jego, (a) rzekąc tako, (iże) „Przydzi (ty) k nam, nasz miły Panie Boże, aby ty dale nie mięszkał”, a tedy więc jest (ci) jim (to) było przez świętego anjoła tako otpowiedziano, iż ci wasz Pan, toć jest (nasz) Kryst (miły), z dalekich ci stron (on) przydzie(ć on) k wam, a daleć on (nics) nie będzie mięszkał. (Aleć) we wtore niedzieli jeście (wy) byli (słyszeli), kakoć on w dzień sądny na sąd przydzie, a wielikać on znamiona czynić będzie. Aleć w trzecie niedzieli święty Paweł, widząc (on) miłego Krysta, iż ci się on k nam przybliża, mowił ci jest (on) nam był ta (to) słowa, rzekąc tako, (iże) „Wiesielcie się (wy) tegodla, iż ci on juże k wam jidzie”. Aleć wczora pewne wieści są(ć ony) nam były powiedziany, rzekąc tako, iż ci „Jutrze przydzie do nas miły Kryst, coż ci on was ma swą śmiercią odkupić”. Aleć dzisia jeszcze pewniejsze nowiny sąć (ony) nam były przez posła niebieskiego przyniesiony, (a to) gdyż ci jest on nam był tako powiedał, iże „Toć ja wam dzisia wielikie wiesiele sjawiam, coż ci ono wszytkiemu (światu) ludu będzie na ucieszenie, tegodla iż ci się dzisia nam miły Kryst na ten to świat (jest) był narodził”. A przeztoć to jiste wiesiele byłoć jest ono wielikie, a to ku czworakiemu rozdzieleniu.
[2] A napirzweć jest (ci) ono ku wysokości było wielikie przez to, iż ci jest ono od ziemie aż do nieba było dosięgło, a wszytki(ć) anjoły jest (ci) ono było uwiesieliło. A przeztoć święci anjeli takoć oni są byli wielikim wiesielim na-pełnieni, iżeć oni z niebios na ziemię są byli k nam zstąpili, a swe(ć) wiesiele pastyrzom sąć (je) oni byli powiedzieli. A wtoreć to jiste wiesiele jest (ci) ono było ku głębokości wielikie przez to, iż ci jest ono było pkieł rozbiło, a wszytkić
święte jest (ci) ono z niego było wypuściło. Trzecieć to jiste wiesiele ku długo-ści jest (ci) ono było wielikie przez to, iż (ci) się jest ono od wchodu słuńca aż do zapadu było rozciągło, a przez toć ty (to) trzy krolewie, coż (ci) są (oni) na wchod słuńca swa krolewstwa (byli) mieli, (cić) są(ć) je oni byli opuścili, a do miłego Krysta są(ć) oni s wielikimi dary byli przyjachali. Też ci to jiste wie-siele jest (ci) się ono było do zapada słuńca (tako) rozszyrzyło, iż ci ten to jisty cesarz, jemuż ci jest było to imię Augustus dziano, jest (ci) on był w Rzymie Matki Boże obraz naprzeciw słuńcu widział, a z tegoć (to) widzenia jest (ci) on był barzo wiesioł i jest (ci) on miłemu Krystowi (mirrę) kadzidło był ofie-rował, a ottych(ci)miast nijedne(ć) czci ani chwały sobie czynić jest (on) był nie dał. Czwarteć to jiste wiesiele byłoć jest ono ku szyrokości wielikie przez to, iż ci jest ono wszyściek świat było ogarnęło. A przez to(ć) zaprawdę narodze-nie tego to Dzieciątka, naszego Jezu Krysta, byłoć jest ono wielikiego użytka i teże wielikiego wiesiela.
[3] A przez toć się dzisia msza na przodku tako poczyna: Puer (Ise) – „Dzie-ciątko jest (ci) się (ono) narodziło nam, a teże Syn Boży jest (ci) on nam był dzian”. Ale kakieć to Dzieciątko jest było? Iżeć zaprawdę jest (ci) ono dziwne było, też ci jest ono wielebne, ślachetne i teże miłościwe było. Też ci jest ono samo w sobie dziwne było, też ci ono na ziemi jest dziwne było, dziwneć teże ono jest miedzy źwierzęty było, dziwneć teże (jest) ono na niebie i w słuńcu, i w kalżdem stworzeniu jest (ci) ono (dziwne) było. A napirzweć jest ono samo w sobie dziwne było przez to, iżeć ten (to Krol), jenżeć jest był barzo wysoki, ten ci się jest (on) dzisia uczynił (barzo) niski; i teże stary i młody, wielki i mały, bogaty i ubogi. A przez toć ten to Krol nieba i ziemie, jenżeć jest barzo wysoki, jegoż ci (wysokości) nijeden anjoł ani nijedno stworzenie dosiąc (go ono) nie może, ten ci się (jest on) dzisia uczynił tako niski i tako skromny, iż ci się jest on był na małem miastku, toć jest w jasłach, przepuścił położyć (iż ci się nam o tem tako pisze Ise).
[4] A tako więc, gdy-ż ten to cesarz Augustus jest (ci) on był w ten to czas nade wszytkim światem panał był, tedy więc chciał (ci) jest on to (był) prze-wiedzieć, wieleć jest on ziem, miast, grodow, wsi i teże ludzi pod sobą miał był, a (tako więc jes ci on to był przykazał), abyć wszeliki człowiek (do tego to mia-sta), do Betlehem przyszedł był, a z sobą tę (to) dań przyniosł (był), jaż ci jest (ona) rzymskiemu cesarzewi dać była miana. (A) tedy więc Josef, chcąc (on) te to kaźni posłuszen być, (i) poszedł (ci) jest (on) był do tego to miasta Betlehem s Maryją, jaż (ci) jest ona w ten to czas była brzemienna.
[5] A też ci oni są z sobą wołu i osła wiedli byli; wołu tegodla są(ć) oni z sobą wiedli byli, iżbyć ji oni (byli) przedali, a czynsz (cesarzewi jim oni) zapłacili, a ostatktek sobie na strawę zachowali, aleć osła przez to(ć) są ji oni z sobą byli pojęli, iżbyć (oni) strawę na niem sobie (byli) nosili albo teże gdyżby się była Ma-ryja utrudziła, tedyćby więc ona była nań wsiadła, aby(ć ona) swym nogam była
81
mało otpoczynęła. A (więc) tedy woł i osieł sąć oni byli miłego Krysta poznali, a poklęknąwszy (oni) na swa kolana (przed nim) są(ć) mu oni byli chwałę dali.
[6] Iżeć kalżde stworzenie, gdy-ż ci ono ma porodzić, szuka(ć ono) sobie przebytku, gdzieżbyć ono w niem otpoczynęło, i teże (swoj) pokoj (ono) mia-ło (tamo), jakoć ptaszkowie szukają-ć oni gniazda sobie, a źwierzęta barmia-łoga, i kalżdać (teże) niewieścia twarz nie możeć być ona tako uboga, iże gdy-ż ci ona porodzić ma, tedyć więc ona przed tym (to) sobie (ona) komorę namuje, gdzieżbyć ona w nie leżała, i teże swoj pokoj (ona tamo) miała. Aleć Maryja, gdy-ż ci (jest ona) swego Synka porodzić była miała, takoć jest ona uboga była, iżeć ona żadnego pieniądza nie jest (ci) ona była miała, cożbyć (ona) sobie go-spodę albo komorę (zań) była najęła. A gdyż (ci więc) Josef s Maryją jesta (ona) była do tego to miasta Betlehem przyszła, a tedy więc oni nie mogli(ć) są mieć nijedne gospody tamo byli, a tako(ć) więc oni szli-ć są do jednego domu po-spolnego byli, jenże(ć) dom jest (ci on) był miedzy dwiema domoma uczynion, pod jimże(ć) domem skot i osłowie są(ć oni) byli (pod nim tamo) stajali, a tako więc tamo Josef swemu osłowi i wołkowi jest (ci on) był jasły uczynił, cożbyć je on był nakarmił.
[7] A gdy-ż (ci) więc ten to czas jest (ci) się (on) był przybliżył, iżeć Maryja swego Synka jest (ona) porodzić była miała, ale kakoćkoli jest on (Josef) w to był wierzył, iżeć Maryja miałać jest ona Syna porodzić (była), a dziewicą zo-stać, (a) wszegdym ci Josef podług obyczaja niewieściego ku je porodzeniu jest (ci on) był dwie babce wezwał (nagotował), coż ci jest jedne było to imię Jebal dziano, a drugie Salomee.
[8] A tako więc, gdy-ż (ci) jest było śrzod nocy dnia niedzielnego, tedy więc Maryja jest była swego Synka porodziła i jes ci ji ona w jasły na trochę siana (była) położyła.
[9] A gdyż (ci) więc Maryja jest była swego Synka miłego porodziła, tedy więc Jebal jest (ci) to ona była poznała, iżeć dziewica jest była porodziła, a po porodzeniu jest (ci) teże ona dziewicą była została, a tako więc ona wielikim głosem jest była Bogu chwalę dała. Aleć Salomee jest (ci) ona temu (to) była nie wierzyła i chciała się jest ona swyma rękama dotknąć tego (to) miasta była, tedy więc natychmiast (je) ręce są (je) byłe uschle. Aleć święty anjoł jest (ci) się je (on) był ukazał, a rzekąc tako (k nie), iżby się ona je Dzieciątka była dotknę-ła, a jednoć ona jest to była uczynidotknę-ła, ażeć natychmiast jest ona zdrowa była.
[10] Iż ci ten to obyczaj jest na (tem to) świecie, (iże) gdy-ż ci ktorą świątość
do miasta przynoszą, tedyć więc ludzie z kapłany, z chorągwiami, s relikwijami naprzeciw je wynidą, a coć nawięcszą cześć oni mogą, toć je (oni) czynią – ale gdy-ż ci Maryja jest (ona) była do Betlehem przyszła, (a to) nosząc tako wieliką świątość, toć jest swego Synka miłego, jenżeć na wszwem świecie przed nim nie jest (ci on) był świętszy, tedy więc naprzeciw jemu (ni)żadny człowiek nie jest (ci on) wyszedł był, abyć mu (on) ktorą cześć był uczynił.
[11] Też ci się jest on (Kryst) dzisia uczynił stary i młody, (tako) iż ci od stwo-rzenia Adamowego aże do narodzenia Bożego byłoć jest pięć tysiąc lat, dwie-ście lat i dziewięć lat, i jeszczeć on jest był starszy, iżeć wiele lat przed tym (to), niżlić jest on był Adama stworzył, aż ci jest on przed tym (to) ot początku świata był. Też ci to Dzieciątko, nasz miły Kryst, niżli(ć) jego Matuchna jest (ci) on był starszy, przez to iż ci jest ji ona w czwartemnacie lecie (była) poczęła, aleć w piątemnacie lecie jest (ci) ji ona była porodziła. Owa jenżeć (jest) tako stary był, ten ci się dzisia (jest był) uczynił (tako) młody, iż ci Dzieciątko leżąc w jasłach jest (ci) ono było przed swą (miłą) Matką płakało, aleć w krolewstwie niebieskiem przed świętymi anjoły jest (ci) się ono było śmiało.
[12] Też ci jest on (Kryst) był wieliki i mały, iż(e) zaprawdę takoć jest on był
wieliki i mocny (przez to), iż ci on ten (to) wszyciek świat w swu ręku jest (ci) ji on był zgromadził, a takoć się jest on dzisia był uczynił mały, iżeć się (on) na dwu mału miastku (jest) był pomieścił, toć jest w jasłach, a u swe Macierze w je świętem żywocie. A tako więc jego miła (Matuchna), gdy-ż (ci) jest ji ona była porodziła, tedyć więc ona jest była k niemu barzo łaskawie mowiła, a rzekąc (jemu) tako: (iże) „Ty jeś Bog moj, ty jeś Stworzyciel moj, ty jeś Zbawiciel moj, a przez toć ja dzisia tobie (tako) chwałę jako Bogu daję”.
[13] Iż ci ten to cesarz rzymski, coż ci mu jest było to imię Oktawijanus dziano,
jenżeć jest był barzo mądry a w boju mocny, (tako) iż ci Rzymianie sąć ji oni za boga byli mieli, aleć on w swem siercu jest (ci) się (on) był rozmyślił, iżeć on miał jest umrzeć był, i nie dał (ci) jest on był sobie więce chwały (tako) jako bogu czynić był, tedy(ć) więc posłał (ci) jest on był po jednę krolewnę, coż (ci) jest je było to imię Sybilla dziano, jaż (ci) jest (ci) ona barzo mądra była, a o Bożem (ci) umęczeniu jest (ci) ona przedtym (to) wiele lat była przepowiedała, niżli(ć) się jest był Kryst narodził. (A przez to) [A] chcąc on to ot nie przewiedzieć, iże narodzi li(ć) się ktory człowiek na świecie (taki), coż być on był nad nim moc-niejszy, więcszy i mędrszy, tedyć więc ona (krolewa) barzo mocna w dzień Bo-żego narodzenia jest (ci ona) była k niemu przyjachała, a sto swych rycerzow jest (ci jich) ona z sobą była miała, a tako(ć) więc ona szedwszy z jim do jego łożnice i ukazała(ć) mu jest ona naprzeciw słuńcu okrąg złoty (była), a w tem (ci) to okrędze jest była Dziewica barzo piękna (siedziała), a Dzieciątko (pięk-ne) jest (ci) ona na swu ręku była nosiła. A gdy-ż ci więc ten to jisty cesarz to widzenie i ten to dziw jest (ci ji) on był uźrzał, tedy(ć) więc jest (ci) się on był temu barzo dziwował, a głos z niebios jest (ci) on ten (to) był usłyszał (niebieski), a rzekąc mu (k niemu) tako: (iże) „Toć, dzie jest (krol) ołtarz niebieski” (jenżeć ten to szwyciek świat ote[mie]). A tako więc ta to jista krolewna Sybilla jest (ci) ona temu (to) jistemu cesarzewi tako była rzekła, iż ci to „Dziecię jest (ci ono) więcsze niżli ty (kiegdy będziesz) i nad tobąć (ypostogl) ono będzie mocniejsze, je-ż (ci) Dziecię Dziewica porodzi, a po porodzeniuć ona Dziewicą zostanie”. A tako(ć) więc on (cesarz) otsichmiast nie dał (ci) się jest (on) był cesarzem zwać,
(aleć on) miłemu Krystowi jest (ci) on był służył, a mi(r)rę z kadzidłem jest (ci) mu on ofierował był.
[14] A przez to, grzeszny człowiecze, chcesz li (ty) to wiedzieć, kakoć Kryst
jest (ci on) był ubogi (w ten to czas), gdy-ż ci się jest on był narodził? A napi-rzweć jest (ci) on był w domiech (tako) ubogi, iżeć on żadnego pieniążka (w ten to czas) nie miał (ci) jest (on) był, gdy-ż ci się jest on był narodził, (a to) cożbyć on sobie gospodę (zań) najął był, a przez toć się jest on był w chlewie (w pospo-litem domu) narodził. Wtoreć on (jest) w odzieniu ubogi był, a przez toć jest on prostym suknem obinion był, (tako) iż ci jego (miła) Matuchna (Maryja) takoć jest ona (w ten to czas) uboga była, iż ci (iżeć) ona nijedne(go) kożuszka nie miała(ć go) jest (ona) była, (a to) coż ciby ji ona przed zimnem była przy-kryła. Trzecieć jest on (Kryst) we strawie (tako) ubogi był, iżeć on (jedną dnia) trochę mleka używał jest był. Czwarteć jest on w pościeli (tako) ubogi był, iżeć on namniejsze pierzynki nie miał (ci) jest (je) on był (w ten to czas, gdy-ż ci się jest on był narodził), aliż ci jego (miła) Matuchna (Maryja) trochę siana jest (ci ona) była w jasły podeń podłożyła.
[15] A przez to, grzeszny człowiecze, rozpamiętaj się ty na to, kakoć Kryst
jest (ci on) na tem to świecie prze cię wielikie ubostwo (i stradzą) cirpiał był. A przez toć jest on to był uczynił, iżby-chom my więce ubostwo miłowali niżli (tego to świata) bogatstwo, abyć on (teże) nas swym ubostwem uczynił bogate w krolewstwie niebieskiem, jegoż krolewstwa niebieskiego domieści (nas) Bog w Trocy jedyny, Ociec, Syn, [Duch].
Podstawa wydania
Kazania gnieźnieńskie, [w:] Biblioteka zabytków polskiego piśmiennictwa średniowiecznego, oprac.
zespół pod kier. W. Twardzika, Kraków 2006; porównano z Rękopisem Biblioteki Kapitul-nej w Gnieźnie, sygn. Ms 24, k. 2r–5v.
Wybrana bibliografia: W. Cyran, Ślady iloczasu w głównych zabytkach języka polskiego XIV
i XV wieku, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 1952 z. 11; M. Karaś, Hi-storia i geografia prepozycji „ot” ‖ „od” w języku polskim, [w:] Studia z filologii polskiej i słowiań-skiej, t. 1, Warszawa 1955, s. 73–74; I. Kwilecka, Najstarszy polski przekład perykopy ewange-licznej na dzień Bożego Narodzenia, [w:] eadem, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii,
Poznań 2003; B. Lindertówna, Końcówka gen.-dat.-loc. sg. „-e” i „-ej” w odmianie
zaimkowo--przymiotnikowej rodzaju żeńskiego, [w:] Studia z filologii polskiej i słowiańskiej, t. 2, Warszawa
1957; Peregryn z Opola, Kazania de tempore i de sanctis, red. J. Wolny, tłum. J. Mrukówna, Kraków–Opole 2001; H. Popowska, Z. Topolińska, Pisownia łączna i rozdzielna w rękopisach
staropolskich (w. XIV–XV), ibidem, s. 229–230; S. Rospond, Dawność mazurzenia w świetle grafiki staropolskiej, Wrocław 1957; W. Śmiech, Rozwój historyczny polskich grup spółgłosko-wych *śr, *źr, *žr, Łódź 1953 (Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Wydział I, 16);
J. Wojtkow-ski, Najświętsza Maryja Panna w „Kazaniach gnieźnieńskich”, „Roczniki Teologiczno-Ka-noniczne” 4 (1957) z. 3, s. 103–112; S. Vrtel-Wierczyński, Z rozważań nad kodeksem Kazań
gnieźnieńskich (Ms 24), „Slavia Occidentalis” 20 (1960) z. 2; idem, „Largum sero” Jana z Ho-lešova. W kręgu źródeł „Kazań gnieźnieńskich, [w:] Munera litteraria. Księga ku czci profesora Romana Pollaka, kom. red. W. Dworzaczek [et al.], Poznań 1962.
Objaśnienia
Temat:Puer natus est nobis – „Maluczki narodził się nam” (Iz 9, 5). Kazanie w dużej części
jest przekładem łacińskiego kazania Peregryna z Opola Sermo 5 in festo Nativitatis
Domini z cyklu de sanctis. Dodane zostały apokryficzne opowieści o wole i ośle oraz
o dwóch akuszerkach. Różnice między przekładem a oryginałem zostały wyszcze-gólnione w komentarzu.
[1] dzisia – widoczny ślad etymologii od prasłowiańskiego дьньсь – „w dniu bieżącym”. „Przydzi (ty) k nam… – łac. Veni, Domine, et noli tardare – werset do śpiewu
Allelu-ja zgodnie z mszałem rzymskim przeznaczony do wykonywania we wspólnocie eu-charystycznej w IV niedzielę Adwentu; był używany również podczas III noktur-nu II niedzieli Adwentu. Nie udało się odnaleźć źródła poświadczającego jego użycie w I niedzielę Adwentu; być może jest to ślad lokalnego monastycznego XIV-wiecz-nego rytu liturgiczXIV-wiecz-nego.
we wtore niedzieli… – podczas liturgii słowa II niedzieli Adwentu jest czytany opis
po-wtórnego przyjścia Syna Człowieczego na sąd z Ewangelii św. Łukasza (Łk 21, 25–32).
w trzecie niedzieli… – na liturgię słowa III niedzieli Adwentu jest przewidziane
czy-tanie z Listu św. Pawła do Filipian: „Weselcie się zawsze w Panie; i powtóre powie-dam wam, weselcie się” (Flp 4, 4).
85
„Jutrze przydzie do nas miły Kryst – łac. Crastina die delebitur iniquitas terrae et regnabit super nos salvator mundi – werset do śpiewu Alleluja w mszale rzymskim
przeznaczo-ny do liturgii słowa podczas mszy Wigilii Bożego Narodzenia.
ja wam dzisia wielikie wiesiele sjawiam – fragment Ewangelii św. Łukasza z liturgii
sło-wa pierwszej mszy uroczystości Bożego Narodzenia.
[2] pkieł – daw. piekło; ślad etymologii od prasłowiańskiego пькълъ – „smoła”. zapadu – daw. zachodu; ślad etymologii od prasłowiańskiego запад.
(mirrę) kadzidło – dopisek znad linii. U Peregryna z Opola: „Dlatego w Rzymie była
wi-doczna na tle słońca postać Dziewicy i tak wielka radość ogarnęła cesarza Augusta, że ofiarował Jej kadzidło, ale Pan je odrzucił” (Peregryn z Opola, Kazania de tempore i de
sanctis, red. J. Wolny, tłum. J. Mrukówna, Kraków–Opole 2001, s. 351). Ani Historia scholastica Piotra Comestora, ani Złota legenda nie przytaczają legendy w takiej wersji.
[3] msza na przodku tako poczyna – antyfona na wejście podczas pierwszej mszy uroczystości
Bożego Narodzenia pochodzi z wersetu Księgi Izajasza: „Abowiem Maluczki narodził się nam i Syn jest nam dany” (łac. Puer natus est nobis, et Filius datus est nobis; Iz 9, 6).
tako poczyna: Puer (Ise) – „Dzieciątko jest (ci) się (ono) narodziło… – dotychczasowe edycje
odczytywały ten fragment jako „poczyna: Puer, iże „Dziesiątko…”. Moim zdaniem jed-nak nie chodzi tu o spójnik „iże”, lecz o odnośnik bibliograficzny Ise do Księgi Izajasza.
samo w sobie dziwne było… – po tym określeniu Peregryn z Opola dodaje:
„niezwy-kłe ze względu na Matkę”, co w niniejszym kazaniu gnieźnieńskim zostało pominięte.
o tem tako pisze Ise – Izajasz. Dotychczasowe edycje odczytują ten fragment jako
urwa-ny tekst: „o tem tako pisze, iże…”. W samym zapisie rękopiśmienurwa-nym nie ma jednak podstaw, by twierdzić, że tekst jest urwany. Należy go raczej odczytać jako odniesie-nie do proroctwa Izajasza, co daje kompletny sens w nawiązaniu do tematu kazania za-czerpniętego z Księgi Izajasza, por. przypis powyżej do słów: tako poczyna: Puer (Ise).
[4] do Betlehem przyszedł – w oryginale: „aby każdy udał się do miejscowości, z której
po-chodził” (Peregryn z Opola, Kazania de tempore i de sanctis, op. cit., s. 351).
a z sobą tę to dań przyniosł był… – Petrus Comestor, Historia scholastica (PL 198, 1539);
J. de Voragine, Narodzenie Pana naszego Jezusa Chrystusa, [w:] Złota legenda, tłum. L. Staff, Kraków 2003, s. 35.
tedy więc Josef – w oryginale: „Józef, przeto że pochodził z rodu Dawida, wyruszył
z Nazaretu i udał się do Betlejem” (Peregryn z Opola, Kazania de tempore i de
sanc-tis, op. cit., s. 351).
[5] z sobą wołu i osła wiedli – cały akapit 5, czyli opis przyczyny, dla której Józef zabrał
w podróż wołu i osła, nie jest przekładem kazania Peregryna z Opola, lecz dodatkiem apokryficznym (J. de Voragine, Narodzenie Pana naszego Jezusa Chrystusa, op. cit., s. 37).
[6] iżeć ona żadnego pieniądza… – w oryginale prościej: „Ale święta Dziewica nie mogła
mieć takiego miejsca” (Peregryn z Opola, Kazania de tempore i de sanctis, op. cit., s. 352).
do jednego domu pospolnego – opis domostwa, w którym zatrzymali się Maryja
z Józe-fem, Peregryn z Opola, a za nim autor przekładu, zaczerpnęli z dzieła Piotra Come-stora (ibidem, PL 198, 1540).
[7] dwie babce wezwał – akapity 7 i 9 zawierające opis posługi akuszerek są dodatkiem
apo-kryficznym i nie występują u Peregryna z Opola. Postacie akuszerek Jebal (Zahel) i Sa-lome, która dokonała próby dziewictwa Maryi, są popularne w apokryfach; por. wstęp.
[8] śrzod – w rękopisie zapis sroth, odczytywać należy jako śrzod – wielkopolską
konty-nuację grupy *śr.
A tako więc… – zdanie to w pierwowzorze Peregryna z Opola znajduje się
w porząd-ku kazania; tu zostało dopisane na sw porząd-kutek wtrącenia w porządek kazania opowieści o dwóch akuszerkach.
[10] nosząc tako wieliką świątość, toć jest swego Synka miłego – w oryginale: „niosąc relikwie,
które uświęciły wszystkie relikwie” (Peregryn z Opola, Kazania de tempore i de
sanc-tis, op. cit., s. 352).
[11] pięć tysiąc lat, dwieście lat i dziewięć lat – źródło wyliczenia roku narodzin Chrystusa
nieznane, nie jest nim Historia scholastica ani Złota legenda. U Peregryna w tym miej-scu występuje liczba 5200 lat (Kazania de tempore i de sanctis, op. cit., s. 352; por. wstęp).
[12] wszyciek świat w swu ręku jest (ci) ji on był zgromadził – Jr 23, 24. U Peregryna w tym
miejscu znajduje się zdanie, które tłumacz pominął: „Jest tak wielki, że objął swoimi rękoma to, co jest w niebie, pod ziemią i na ziemi, czyli cały świat, a Jego cały świat objąć nie może, jak śpiewa Kościół” (Peregryn z Opola, Kazania de tempore i de
sanc-tis, op. cit., s. 352).
ty jeś Bog moj… – w oryginale po tym, jak Maryja przemówiła do Dzieciątka jako do
Boga, zaczęła zwracać się do niego jak do Dziecka: „Dopiero potem wzięła Go ze żło-bu i tuląc do swego łona, całowała Go i mówiła: «Ty moja słodyczy! Ty moje Książąt-ko!», jak to zwykle czynią matki z ukochanymi dziećmi” (Peregryn z Opola, Kazania
de tempore i de sanctis, op. cit., s. 352). Tłumacz kazań nie umieścił tej intymnej części
przemowy Maryi w przekładzie.
[13] posłał (ci) jest on był po jednę krolewnę – opis proroctwa Sybilli pochodzi zapewne ze Złotej legendy (J. de Voragine, Narodzenie Pana naszego Jezusa Chrystusa op. cit., s. 37;
por. wstęp).
ypostogl – niejasne słowo z marginesu, dotychczasowe edycje zostawiają je
w translite-racji, a Chrestomatia staropolska nie odnotowuje go wcale.
[14] kakoć Kryst jest (ci on) był ubogi – opis ubóstwa Chrystusa jest u Peregryna z Opola
bar-dziej lapidarny: „Dziś również Dziecię było zarówno bogate i ubogie. Apostoł po-wiada: «Dla was stał się ubogim, będąc bogatym, abyście wy byli bogatymi jego ubó-stwem» (2 Kor 8, 9). W Jego ręku są wszystkie skarby, a to przejawia się w tym, że daje je, komu chce, i zabiera, kiedy chce. Jego ubóstwo okazało się też dzisiaj, kiedy Jego Matka nie miała poduszki, aby podłożyć mu pod głowę, ani nie miała za co wy-nająć miejsca w gospodzie, ale owinęła Je w liche chusty” (Peregryn z Opola,
Kaza-nia de tempore i de sanctis, op. cit., s. 353). Autor przekładu nieco rozbudował ten opis,
rozdzielając go na cztery punkty.
[15] jegoż krolewstwa niebieskiego domieści… – końcowa modlitwa jest u Peregryna z Opola
jedynie zasugerowana: „Prośmy zatem Pana itd.” (Peregryn z Opola, Kazania de
89