Autorzy sygnalizują rzeczywiste problemy związane z badaniami nad bezpieczeństwem oraz wskazują na konieczność podjęcia prac nad rozwojem narzędzi umożliwiających realną ocenę badanego zagrożenia, jego wpływu na obszary PEMSII (polityczny, eko-nomiczny, militarny, społeczny, infrastruktury, informacyjny), w tym: skutki, trend i moż-liwą eskalację. Zwracają uwagę na zagrożenia będące rezultatem globalizacji, mogą-ce oddziaływać między innymi na sytuację ekonomiczno-gospodarczą państwa oraz na społeczeństwo. Wyjaśniają istotę nauki jako czynnika poznawczego, pozwalające-go wesprzeć proces decyzyjny i budowę odporności państwa.
W
ostatnich kilku latach środowisko geopolityczne istotnie zmie-niło się w obszarze bezpieczeństwa. Świat przeżywał global-ny kryzys finansowy spowodowaglobal-ny upadkiem banku Lehman Brothers. Europa w dalszym ciągu odczuwa skutki fali imigracji z Afryki i Bliskiego Wschodu wywołanej wojnami w tych regionach i ich niesta-bilnością. Powstał tam podmiot niepaństwowy – organizacja terrory-styczna zwana ISIS1. W 2014 roku świat skupił się na wydarzeniach na Półwyspie Krymskim – aneksji Krymu przez Federację Rosyjską.Zmiany w globalnym środowisku bezpieczeństwa oraz transformacja z ogólnoświatowego systemu unipolarnego2 na multipolarny3 stwarza-ją nowe zagrożenia i są wyzwaniem dla współczesnego świata.
Porządek geopolityczny ulega przekształceniom i jeszcze silniej nakrę-ca spiralę negatywnych zmian. Przemiany społeczne i gospodarcze, a tak-że zderzenie różniących się cywilizacji oraz niematerialne aktywa, takie
1 ISIS (Islamic State of Iraq and al-Sham) – salaficka organizacja terrorystyczna oraz samo-zwańczy kalifat ogłoszony w 2014 r. na terytorium państwowym Iraku i Syrii.
2 System unipolarny – hegemonia; charakteryzuje się ustanowieniem światowego imperium lub systemu hegemonialnego przez jedno najpotężniejsze supermocarstwo. S Niedziela, Tożsamość Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa i obrony – wyzwania XXI wieku, „Zeszyty Naukowe AMW” 2010 nr 31, s. 170.
3 System multipolarny – system złożony z więcej niż dwóch państw. Wikipedia, https://pl.wiki-pedia.org/wiki/R%C3%B3wnowaga_si%C5%82 [dostęp: 5.01.2016].
kmdr por.
JAROSŁAW KEPLIN
Centrum Doktryn i Szkolenia SZ, doktorant AMW.
ppłk CEZARY PAWLAK
Centrum Doktryn i Szkolenia SZ, doktorant AMW.
badanie bezpieczeństwa, środowisko geopolityczne, analiza zagrożeń, nauki o bezpie-czeństwie, funkcjonowanie państwa
SŁOWA KLUCZOWE
jak informacja, stają się podstawowym narzędziem walki, tylko pogłębiającym poczucie za-grożenia i niepewności. Wspomniane uwarunkowania obnażyły niezdolność państw do prze-widywania, rozumienia i wyciągnięcia wniosków naprawczych z sytuacji kryzysowej. Przyczyn owych zagrożeń bezpieczeństwa upatruje się w niestabilności społeczno-politycznej i ewolu-ujących formach niebezpieczeństw, w tzw. zagrożeniach o znamionach hybrydowych.
Zagrożenia o znamionach hybrydowych są różnie definiowane, wspólnym mianownikiem tych definicji jest jednak uwzględnienie zmiennego charakteru zagrożeń jako kombinacji działań konwencjonalnych i niekonwencjonalnych, stosowanych przez podmioty państwowe i niepaństwowe, w celu oddziaływania na wszystkie lub wybrane obszary PEMSII4 z niejed-nolitą intensywnością oraz w różnym przedziale czasu, często w granicach obowiązującego prawa, zwłaszcza w początkowej fazie ich rozwoju. Ich wzajemne relacje, przenikanie do kolejnych obszarów oraz powodowanie eskalacji zagrożeń należy rozpatrywać w kontekście zespołu przyczynowo-skutkowego. Obszary PEMSII w większości państw mają podobną podatność na zagrożenia i będą one wspólne, jednak część ich będzie specyficzna tylko dla jednego obszaru5.
Zagrożenia wynikające z globalizacji stworzyły warunki do rozwoju między innymi kor-poracji i nowych niepaństwowych podmiotów, które swoim działaniem są w stanie wpły-wać na bezpieczeństwo państw, a w konsekwencji rzutowpły-wać na infrastrukturę krytyczną, produkcję oraz dystrybucję energii i paliw. W skrajnym przypadku potencjalny agresor mo-że doprowadzić do uzależnienia ekonomiczno-gospodarczego na jego warunkach i zasa-dach. Ponadto celowe rozpowszechnianie chorób zakaźnych wśród ludzi (np. wąglika, eboli, dżumy) i wśród zwierząt (np. afrykańskiego pomoru świń) może mieć poważne skut-ki gospodarcze i społeczne. Agresor, wykorzystując dostępne i zależne od siebie media spo-łecznościowe, może oddziaływać na społeczeństwo przez manipulowanie informacją, np. może dążyć do zradykalizowania postaw, preferencji politycznych, a także do werbo-wania zwolenników do grup przestępczych czy terrorystycznych. Adwersarz, aby osiągnąć swój cel, będzie wykorzystywał narzędzia doskonale sobie znane, pozostające w jego za-sobach, pozwalające na osiągnięcie zakładanych celów w granicach obowiązującego pra-wa. Jest to potwierdzenie spostrzeżenia, że obecne trendy w całym spektrum działalności człowieka mogą wpływać na współczesny świat i destabilizować środowisko bezpieczeń-stwa w skali lokalnej i globalnej. Wyzwaniem dla bezpieczeńbezpieczeń-stwa jest więc zagwarantowa-nie stabilności państwa oraz między państwami w środowisku ich wzajemnego funkcjono-wania. Ponieważ w obecnym środowisku bezpieczeństwa nie sposób przewidzieć, jak rozwinie się sytuacja, należy podjąć aktywne i wielostronne działania zmierzające do uję-cia zagrożenia w sposób szeroki i oparuję-cia go nie tylko na zdolnośuję-ciach wojskowych, lecz także cywilnych. Osiągnąć to można dzięki określeniu przyszłych zagrożeń na podstawie
4 PEMSII (Political, Economic, Military, Social, Information, Infrastructure) – segmentacja środowiska bezpieczeństwa. Dzieli otoczenie na obszar: polityczny, ekonomiczny, militarny, społeczny, infrastruktury, informacyjny. Dodatkowo można wyróż-nić inne obszary jak: DIMEFIL (Diplomatic, Information, Military, Economic, Financial, Inteligence and Law Enforcement) – dyplomatyczne, informacyjne, militarne, ekonomiczne, finanse, wywiad, prawo lub DIME (Diplomatic, Information, Military, Economic). – dyplomatyczne, informacyjne, militarne, ekonomiczne.
5 Szerzej: A. Dębczak, C. Pawlak, J. Keplin, Analityczny model oceny hybrydowości współczesnych konfliktów, „Zeszyty Naukowe AON” 2015 nr 2.
takich elementów jak analiza tempa przemian, skala przemian, trendy oraz rozwój nowo-czesnych technologii i zasobów naturalnych.
W badaniach nad bezpieczeństwem istotne znaczenie ma poziom wiedzy o istocie i me-chanizmach powstawania zagrożeń powodowanych przez podmioty państwowe i niepaństwo-we. Wiedza z tej dziedziny może służyć budowaniu odporności państwa na zidentyfikowa-ne zagrożenia. W obecnych uwarunkowaniach najistotniejszymi kwestiami dotyczącymi bezpieczeństwa stają się proces identyfikacji zagrożeń, ich monitorowanie i ocena.
Współczesne analizy zagrożeń są przeprowadzane na wielu płaszczyznach, osobno dla każdego obszaru PEMSII6. Skutkuje to rozproszeniem wysiłku oraz niekoordynowaniem działalności różnych ośrodków analitycznych, co z kolei wiąże się z brakiem wymiany in-formacji oraz realizmu badań. W rozważaniach nad stanem bezpieczeństwa państwa należy wziąć pod uwagę czynniki, które kształtują poziom bezpieczeństwa, czyli świadomość po-szczególnych zagrożeń, umiejętność wykorzystania atrybutów w określonym obszarze oraz budowę odporności na zidentyfikowane zagrożenia.
Dotychczasowa analiza zagrożeń jest skupiona na nadmiernym zaufaniu do metod ilościo-wych. Ponadto stosowane są niezmieniane od lat, tym samym przestarzałe, metodologia, spo-sób monitorowania i ocena. Ograniczona interpretacja środowiska i brak dedykowanych me-todologii powodują, że wyniki analiz i badań są gorsze ze względu na wpływ czynników zewnętrznych, takich jak gwałtownie zmieniające się środowisko oraz upolitycznienie suk-cesu i postępu7.
Zagrożenia o znamionach hybrydowych są prowadzone poniżej progu wojny8. Nie muszą one od razu wywoływać realnych sytuacji kryzysowych. Dlatego przeciwdziałanie takim za-grożeniom jest utrudnione ze względu na trudności z ich wczesnym wykryciem, gdyż po-tencjalny agresor, zwłaszcza w początkowej fazie, będzie realizował swoje cele zgodnie z obo-wiązującymi regulacjami prawnymi, w tym narodowymi i międzynarodowymi.
Zdaniem Anny Antczak-Barzan, ważne jest ciągłe poszerzanie wiedzy o współczesnym środowisku bezpieczeństwa. Autorka wskazuje na potrzebę szerszego spojrzenia na dane za-grożenie. Twierdzi, że ostateczny wynik uzależniony jest od liczby szans i zagrożeń, jakie można zidentyfikować w obszarze każdego z wyzwań, a tych może być bardzo wiele. Ponadto podkreśla, że wyzwania same w sobie sygnalizują więcej zagrożeń niż szans, a część ich jest realna, ponieważ: albo już [one – przyp. aut.] występują, albo jeśli obecny kurs zostanie
utrzy-6 Wynika to z prac prowadzonych w Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych w ramach narodowej Koncepcji udziału Sił Zbrojnych RP w przeciwdziałaniu zagrożeniom hybrydowym oraz z konferencji nt. Środki aktywne jako niemilitarne zagro-żenia dla Polski – wnioski dla systemu obronnego, która odbyła się w Warszawie 28 lutego 2017 r.
7 Wynika to z badań oraz wniosków i rekomendacji Regionalnego Ćwiczenia Obronnego 2016, podczas którego ankieto-wano i przeprowadzono wywiady eksperckie z kluczowym personelem przedstawicieli administracji państwowej: Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz poziomu województw i starostw.
8 Agresja podprogowa – działania wojenne, których rozmach i skala są celowo ograniczane i utrzymywane przez agre-sora na poziomie poniżej dającego się w miarę jednoznacznie zidentyfikować progu regularnej, otwartej wojny. Celem agresji podprogowej jest osiąganie przyjętych celów z jednoczesnym powodowaniem trudności z uzyskaniem konsensu-su decyzyjnego w międzynarodowych organizacjach bezpieczeństwa. Vide: (Mini)Słownik BBN. Propozycje nowych termi-nów z dziedziny bezpieczeństwa. BBN [online], 12.08.2015, https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/mi-nislownik-bbn-propozy/6035,MINISLOWNIK-BBN-Propozycje-nowych-terminow-z-dziedziny-bezpieczenstwa.html [dostęp:
7.12. 2016].
Nauki o bezpieczeństwie...
many, istnieje niemal pewność, że wystąpią [one – przyp. aut.] w najbliższej przyszłości, a wiele szans jedynie potencjalnych – zaistnieje w sytuacji, gdy spełnione zostaną liczne wa-runki9.