Specyfika terenu górzystego powoduje, że wojska są zmuszone do pokonywania tere-nu wzdłuż szlaków komunikacyjnych lub dolin. Dlatego charakterystyczne dla działań bojowych w terenie górzystym jest organizowanie zgrupowań taktycznych działających na samodzielnych, często odizolowanych kierunkach. Wpływa to na szerokość i
głębo-2 A. Bujak, Z. Śliwa, Działania bojowe związku taktycznego i oddziału w specyficznych środowiskach, Warszawa 1999, s. 75.
3 L. Elak, Taktyczne aspekty terenu w walce, Warszawa 2013, s. 84.
4 Ibidem, s. 85.
kość ugrupowania bojowego, które z reguły jest większe niż podczas działań w terenie nizinnym5.
W terenie górzystym istnieją korzystniejsze warunki do prowadzenia działań obronnych i opóźniających niż zaczepnych. Stosunkowo niewielkie siły, odpowiednio wyposażone i zna-jące topografię terenu, mogą spowolnić, a nawet uniemożliwić pokonanie terenu z marszu du-żo większemu przeciwnikowi, wiążąc go przez dłuższy czas i zadając mu poważne straty6.
O skuteczności natarcia lub obrony w terenie górzystym decydują między innymi szybki manewr pododdziałami (marsz), zasadzki i wypady wykonywane z zaskoczenia oraz zdo-bywanie i utrzymywanie dominujących wzgórz, przełęczy i wąwozów.
Marsz w terenie górzystym. Organizację i prowadzenie marszu w terenie górzystym de-terminują różne czynniki wynikające ze specyfiki środowiska. Jednym z zasadniczych ogra-niczeń są nieliczne drogi. Niższe partie gór zazwyczaj porastają lasy, w których można się poruszać głównie po ścieżkach. Często osiągnięcie dominującego wzgórza jest możliwe tyl-ko pieszo, gdzie prędtyl-kość marszu z kątem wznoszenia i spadku do 10o wynosi 4–5 km/godz., do 20o – 2,5–3 km/godz., do 30o – 1,5–2 km/godz.7
Marsz na wozach bojowych i pojazdach w terenie górzystym zależy od warunków mete-orologicznych i terenowych. Na średnią prędkość kolumny pojazdów wpływa stopień nachy-lenia zjazdów i podjazdów wzdłuż drogi marszu; z reguły jest ona mniejsza od średniej pręd-kości w terenie równinnym i wynosi do 15 km/godz. z kątem wznoszenia do 10o, natomiast powyżej 10o nie przekracza 8 km/godz.8
Podczas marszu należy unikać wprowadzania kolumn w wąskie przejścia, na serpentyny i przeszkody wodne dopóty, dopóki nie zostanie zorganizowane ubezpieczenie. W przeciw-nym razie kolumna może nie mieć możliwości rozwinięcia się w ugrupowanie bojowe. Odległość ubezpieczeń marszowych od kolumny sił głównych może być różna i zależy od ukształtowa-nia terenu oraz dostępności dróg umożliwiających wystawienie ubezpieczeń bocznych. Jeśli nie ma tras równoległych do drogi marszu, należy zorganizować ubezpieczenia „nieruchome”
na zasadach określonych dla ubezpieczenia rejonu, tzn. wyznaczać czaty, placówki, czujki (pod-słuchy) i patrole. Pododdział wyznaczony do ubezpieczenia „nieruchomego” może maszero-wać w składzie ubezpieczenia czołowego. Pozwoli mu to z wyprzedzeniem w stosunku do ko-lumny sił głównych zorganizować w określonym miejscu blokady dróg i ścieżek, a także zająć wzgórza dogodne do prowadzenia obserwacji oraz zorganizować system ognia i zapór inży-nieryjnych. Zasady zorganizowania ubezpieczenia czołowego nie różnią się od reguł przyję-tych w obowiązujących regulaminach. Chodzi o to, by do czasu podejścia kolumny sił głów-nych do wąwozu, przełęczy czy doliny opanować wyjście z wąskiego przesmyku.
W kierowaniu marszem na środkach transportowych pomocne jest wyznaczenie elemen-tów koordynacji marszu9, zwłaszcza w sytuacji, gdy planuje się przemarsz dla więcej niż jednej kolumny po tej samej drodze.
5 Regulamin działań wojsk lądowych, Warszawa 2008, s. 192.
6 L. Elak, Taktyczne aspekty terenu…, op.cit., s. 47.
7 Taktyka ogólna wojsk lądowych, Warszawa 2001, s. 136.
8 Ibidem.
9 Regulamin działań…, op.cit., s. 132.
Wybrane problemy...
Zasadzka. Jest jednym z najstarszych sposobów atakowania przeciwnika. Urządza się ją na prawdopodobnych drogach przemarszu wojsk przeciwnika lub w miejscach, do któ-rych prawdopodobnie będzie usiłował podejść. Jej celem może być zdobycie sprzętu, dokumentów, wzięcie do niewoli lub zniszczenie przeciwnika bądź też zmuszenie go do określonego działania lub jego zaniechania. Polega na wykonaniu gwałtownego i zdecy-dowanego ataku z ukrycia na siły przeciwnika.
Duża liczba skrytych podejść oraz brak ciągłej linii frontu w terenie górzystym sprzy-jają przenikaniu w głąb ugrupowania przeciwnika, między innymi w celu urządzenia za-sadzek10. Przemarsz do rejonu zasadzki odbywa się w sposób skryty. Miejsce zasadzki powinno zapewniać możliwość maskowania, obserwacji okrężnej i prowadzenia ognia w każdym kierunku. Istotne są drogi wycofania, które pozwolą na szybkie opuszczenie miejsca zasadzki po wykonaniu zadania. Zasadzkę w terenie górzystym najlepiej jest urzą-dzać w wąwozach, wąskich dolinach lub przesmykach, na drogach biegnących nad
urwi-10 A. Bukowski, Działania taktyczne pododdziałów piechoty górskiej, Warszawa 1996, s. 75.
Rys. 1. Urządzanie zasadzki przez pluton zmechanizowany Opracowanie własne autora
Rys. 2. Prowadzenie wypadu przez pluton zmechanizowany Opracowanie własne autora
Kordon zewnętrzny
Kordon wewnętrzny
skami, na zboczach wzniesień, u podnóża których znajduje się droga oraz na ostrych zakrętach (rys. 1).
Teren górzysty pozwala na wpuszczenie przeciwnika w głąb zasadzki i wykonanie ude-rzenia z zaskoczenia. Jeśli celem zasadzki jest pojmanie jeńców, to siły wyznaczone do tego zadania należy rozmieszczać jak najbliżej drogi przemarszu przeciwnika.
W sytuacji prowadzenia działań nieregularnych przez wojska własne na terenie zajętym przez przeciwnika zasadzki zmuszają go do angażowania większej liczby sił, chociażby do ochrony pododdziałów logistycznych dostarczających zaopatrzenie czy też wycofują-cych się w celu odtworzenia zdolności bojowej.
Wypad. Obejmuje zorganizowane, skryte działanie grupy wypadowej na wyznaczony obiekt przeciwnika w celu wzięcia jeńców, zdobycia dokumentów, sprzętu lub broni11. Jest często organizowany podczas działań przeciwdywersyjnych. Najlepiej prowadzić go w warunkach ograniczonej widoczności: przed świtem, w czasie deszczu lub mgły, o zmierzchu.
Podobnie jak w przypadku zasadzki, wypadom w terenie górzystym sprzyjają brak cią-głej linii frontu, a także duża liczba skrytych podejść oraz odcinków terenu niezajętych przez przeciwnika.
Technika prowadzenia wypadu może być taka sama jak podczas działań „otocz i prze-szukaj” (cordon and search) – (rys. 2).
11 Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 503.
Wybrane problemy...
Istota wypadu sprowadza się do szybkiego podejścia do obiektu, jego okrążeniu i zdecy-dowanym uderzeniu. Wypad może być realizowany:
– pieszo – siły przewidziane do wykonania wypadu podjeżdżają na pojazdach do rejonu rozładowania zapewniającego skrytość działania, natomiast pieszo podchodzą do kryjówki, bazy i okrążają ją z jednego lub kilku kierunków12;
– z wykorzystaniem pojazdów – pododdział dojeżdża bezpośrednio do rejonu (obiektu) wypadu, szybko okrąża obiekt i przystępuje do szturmu na niego;
– z wykorzystaniem śmigłowców – do okrążenia rejonu (obiektu) wypadu oraz likwidacji lub pojmania przeciwnika są wykorzystywane siły przemieszczające się drogą powietrzną;
– sposobem mieszanym – polega na połączeniu dwu lub trzech zaprezentowanych sposobów.
W terenie górzystym elementy ugrupowania bojowego wojsk wyznaczonych do wykona-nia wypadu (rys. 3) przed samym atakiem na obiekt, jeżeli pozwala na to sytuacja, powinny zająć stanowiska powyżej pozycji przeciwnika. Umożliwia to dobrą obserwację oraz pozwa-la sprawniej zaatakować obiekt.
Pododdział wykonujący wypad może być wspierany przez artylerię lub ogień moździerzy, co ma znaczenia zwłaszcza podczas wycofywania się z obiektu ataku, gdy wojska mają trud-ności z oderwaniem się od ognia przeciwnika.
12 W. Więcek, Taktyka prowadzenia działań przeciwdywersyjnych, Warszawa 2014, s. 48.
Rys. 3. Elementy ugrupowania bojowego wojsk prowadzących wypad Kordon
zewnętrzny
Kordon wewnętrzny
Pododdział ochrony i obrony
Pododdział szturmowy Stanowisko dowodzenia
Pododział wsparcia /odwód/
Opracowanie własne na podstawie: „Air Land Sea Bulletin”, September 2010, Issue No. 2010-3, s. 5, http://www.dtic.mil/
dtic/tr/fulltext/u2/a528833.pdf [dostęp: 9.03.2013].
Wypad może być wykonany w sposób zaplanowany lub doraźne zorganizowany, na je-den obiekt lub kilka obiektów jednocześnie.
Walka o uchwycenie przełęczy/wąwozu. Podczas natarcia na przełęcz (wąwóz) pod-oddział we współdziałaniu z sąsiadami najpierw opanowuje wzgórze przylegające do prze-łęczy (wąwozu), a następnie atakiem w skrzydło lub tyły przeciwnika broniącego przełę-czy (wąwozu) rozbija jego siły (rys. 4)13.
Do czasu rozpoczęcia ataku na przełęcz (wąwóz) należy zniszczyć środki ogniowe przeciwnika na dominującym wzgórzu, wykorzystując do tego ogień pododdziałów pie-choty, artylerii, moździerzy lub śmigłowców. Jeśli sąsiadujące z przełęczą (wąwozem) wzgórze jest trudne do opanowania lub niedostępne, to natarciem od czoła należy opa-nować przełęcz (wąwóz), a później atakiem w skrzydło rozbić przeciwnika broniącego wzgórza14.
Walka o utrzymanie przełęczy. Obrona przełęczy powinna się skupiać na utrzymaniu wzgórz bezpośrednio sąsiadujących z nią. Należy dążyć do silnego umocnienia wzgórz przy wejściu do przełęczy (rys. 5). Przygotowane do obrony okrężnej kompanijne punkty
13 E. Jastrzębski, W. Kawalec, Działania bojowe pododdziałów w terenie górzystym, „Przegląd Wojsk Lądowych”, dodatek do nr 9/1979, s. 23.
14 Ibidem.
Rys. 4. Opanowanie przełęczy/wąwozu przez batalion zmechanizowany Opracowanie własne autora
Wybrane problemy...
oporu powinny uniemożliwiać przeciwnikowi zdobycie dominujących wzgórz, z których mógłby on skutecznie prowadzić ogień do sił znajdujących się poniżej. Wielowarstwowy ogień od czoła i ze skrzydeł powinien być powiązany z zaporami inżynieryjnymi i uniemoż-liwiać przeciwnikowi wykonywanie obejścia. W sytuacji jego wykonania należy wiązać w walce poddziały przeciwnika, umożliwiając własnym siłom wykonanie kontrataku i od-tworzenie przedniego skraju obrony.
Istotną rolę w obronie przełęczy odgrywają mobilne odwody przygotowane do blokowa-nia i niszczeblokowa-nia przeciwnika w wąskich przesmykach między wzgórzami. Jeśli odwód skła-dający się z pododdziału czołgów ma za zadanie wykonanie kontrataku, to należy zapew-nić mu osłonę przed skrzydłowym ogniem środków przeciwpancernych przeciwnika ze wzgórz przylegających do obiektu ataku15.
Walka o utrzymanie wzgórza. Obronę w terenie górzystym organizuje się w poprzek do-lin, przełęczy, dróg, a także wzdłuż i w poprzek grzbietów górskich. Walka o utrzymanie wzgórz opiera się na przygotowanych do prowadzenia walki okrężnej punktach oporu.
Zazwyczaj organizuje się je wzdłuż grzbietów i na stokach zwróconych do przeciwnika w
ce-15 Ibidem, s. 25.
Rys. 5. Obrona przełęczy Opracowanie własne autora
lu zablokowania dogodnych dla niego kierunków natarcia. Przedni skraj powinien przebie-gać poniżej grzbietów górskich, tak aby nie był widoczny dla przeciwnika. Ponadto powi-nien przebiegać w miejscach, z których najlepiej widać teren. Ważne też, by było jak najmniej pól martwych16. Jeśli one występują, należy w powiązaniu z ogniem na wprost organizować ogień skrzydłowy oraz moździerzy i artylerii. Ogień skrzydłowy organizuje się na zakrętach dróg i skrzyżowaniach przesiek, w taki sposób ostrzeliwuje się też drogi oraz ścieżki biegną-ce wzdłuż linii frontu17.
W trakcie przygotowań okrężnej obrony wzgórza wyznacza się oprócz głównych stano-wisk ogniowych również zapasowe, skierowane w kierunku skrzydeł i do tyłu ugrupowania bojowego. Zabezpiecza to punkt oporu przed atakami po wykonaniu obejścia przez przeciw-nika. Skrzydła i tyły ugrupowania bojowego mogą być zabezpieczane także przez posterun-ki obserwacyjne, patrole, zapory inżynieryjne, zasadzposterun-ki z sąsiadujących stoków górsposterun-kich oraz niewielkie mobilne odwody.
Zakończenie
W artykule przedstawiono tylko wybrane zagadnienia dotyczące organizowania i powa-dzenia walki w terenie górzystym. Niewątpliwe teren górzysty sprzyja prowadzeniu obrony, natomiast utrudnia natarcie. Zawczasu przygotowana obrona dominujących wzgórz oraz przełęczy i dolin daje możliwość powstrzymywania o wiele silniejszego przeciwnika stosun-kowo małymi siłami. Pozwala to na zachowanie gotowości większych sił do prowadzenia działań zaczepnych. Zdaniem Witolda Lidwy: Powodzenia w natarciu może oczekiwać ten, kto nieustannie manewrując siłami dążył będzie do obchodzenia przygotowanych punktów oporu i rejonów oporu, izolowania ich, przenoszenia działań w głąb i na tyły broniących się wojsk, odcinając je od źródeł zaopatrzenia18.
Z doświadczenia zdobytego w minionych konfliktach zbrojnych wynika, że teren górzy-sty stwarza również dogodne warunki do działań partyzanckich, chociażby prowadzonych przez pododdziały obrony terytorialnej. Zasadzki i wypady umożliwiają niewielkim mobil-nym siłom skutecznie odpierać ataki o wiele większych sił regularnych. Przykładem – woj-ny partyzanckie w Wietnamie i Afganistanie. Teren górzysty w tych krajach ze względu na swoją specyfikę dawał schronienie jednostkom partyzanckim, obozom szkoleniowym, ma-gazynom i szpitalom. Partyzanci walczyli zgodnie z zasadą „wybieraj i atakuj”, a siły regu-larne – „szukaj i niszcz”19.
Skuteczność działań bojowych w terenie górzystym zależy przede wszystkim od wyszko-lenia żołnierzy oraz właściwego ich wyposażenia. Podczas przygotowywania wojsk do dzia-łań w takim terenie należałoby zwrócić uwagę zwłaszcza na szkolenie narciarskie,
bytowa-16 Ibidem, s. 37.
17 Ibidem, s. 40.
18 W. Lidwa, Rola piechoty górskiej w obronie południowej granicy Polski w świetle obecnych poglądów, w: Działania mili-tarne w górach, op.cit., s. 135.
19 J. Praga, Góry jako teren wojen partyzanckich w konfliktach lokalnych po II wojnie światowej, w: Działania militarne w górach, op.cit., s. 106.
Wybrane problemy...
nie w górach, wspinaczkę wysokogórską, umiejętność urządzania zasadzek, przygotowywanie wypadów oraz organizowanie systemu ognia.
Struktury sił przeznaczonych do działań w terenie górzystym dobrze byłoby organizo-wać z zaangażowaniem lokalnych społeczności, co też powinno być priorytetem w for-mowaniu pododdziałów obrony terytorialnej. Dobra znajomość terenu oraz przygotowa-nie fizyczne do wzmożonego wysiłku żołprzygotowa-nierzy pochodzących z terenów górskich w wielu sytuacjach taktycznych może pozytywnie wpływać na jakość wykonania zadań i czas ich realizacji, chociażby w trakcie marszu.
O tym, jak trudne są działania bojowe w terenie górzystym, świadczą zapisy Melchiora Wańkowicza w książce Bitwa o Monte Cassino. Autor w następujący sposób opisuje wal-ki amerykańswal-kiego batalionu o jedno ze wzgórz: 593 zdobyli. Jest to szczyt, nad którym górują ognie szczytów sąsiednich. Pokrywają go resztki starego fortu, mury, głazy, zało-my, w których łatwo się kryć, z których trudno się wycofać. Na tym szczycie siedzieli osiem dni, ponosząc beznadziejne straty od niewidzialnego wroga, odpierając dokuczli-we ataki ze wzgórza 569 […]. Cały stan batalionu zaangażowany był w walce […].
Narżnęli atakujących Niemców – sto pięćdziesiąt ich trupów leżało na przedpolu jednej tylko amerykańskiej kompanii. Ale nie mogli się utrzymać w systemie ogni panujących wzgórz. Wycofali się, baon stracił w zabitych, rannych i zaginionych: 7 oficerów i 197 pod-oficerów i żołnierzy20.
20M. Wańkowicz, Bitwa o Monte Cassino, Warszawa 2009, s. 17.
n