Trybunał Konstytucyjny rozpoznał558 skargę konstytucyjną, do której przystąpiła559 Rzecznik. Zakwestionowano w niej zbyt krótki, bo zaledwie roczny, termin przedawnienia roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa za bezpodstawne tymczasowe aresztowanie. Zda-niem Trybunału jednak, kwestionowany art. 555 Kodeksu postępowania karnego560 nie narusza art. 41 ust. 5 Konstytucji; w pozostałym zakresie postępowanie umorzono. Trybu-nał nie rozpozTrybu-nał merytorycznie stanowiska Rzecznika, uznając, iż zakres sformułowanych przezeń zarzutów wykracza poza przypisaną mu rolę pomocnika wspierającego skargę kon-stytucyjną. Dlatego Rzecznik rozważa obecnie skierowanie w tej sprawie własnego wniosku do Trybunału Konstytucyjnego.
B. Gospodarka nieruchomościami
1. Odszkodowania za grunty wydzielone pod drogi publiczne
Do Rzecznika wpływało wiele skarg na rażące przewlekłości w wypłatach odszkodowań za grunty przejęte pod drogi w trybie art. 98 ustawy o gospodarce nieruchomościami561. Źródłem problemów jest procedura ustalania i wypłaty odszkodowania: wydanie decyzji ad-ministracyjnej poprzedzone jest etapem negocjacji. Rozwiązanie takie, które w zamierzeniu miało sprzyjać szybszemu i bezkonfliktowemu załatwianiu spraw, w praktyce stało się pre-tekstem do rażącego przewlekania postępowania – negocjacje takie „toczą się” przez okres kilku lat, a wywłaszczony w tym trybie właściciel nie ma żadnych skutecznych środków prawnych pozwalających na przyspieszenie załatwienia tej sprawy. Rzecznik wystąpiła562 do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej o rozwiązanie podniesionego problemu poprzez odpowiednią zmianę przepisów.
W udzielonej odpowiedzi Minister wskazał563, że jego zdaniem obecnie obowiązujące przepisy umożliwiają właścicielom wystąpienie do starosty z wnioskiem o wszczęcie po-stępowania odszkodowawczego, niezależnie od przewlekłości „negocjacji” prowadzonych z właściwymi jednostkami samorządowymi bądź państwowymi, na rzecz których prze-szła własność nieruchomości. Minister poinformował również Rzecznika, iż w jego ocenie źródłem problemów jest wyłącznie nieprawidłowa praktyka stosowania prawa, w związku z czym problem zgłoszony przez Rzecznika przedstawił Prezesowi Najwyższej Izby Kontroli do planu pracy NIK na rok 2013.
558 Wyrok TK z 11 października 2012 r.
559 RPO-655817-IV/10 z 17 listopada 2010 r. i 8 czerwca 2011 r.
560 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555, ze zm.).
561 Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, z późn. zm.).
562 RPO-686788-IV/11 z 19 lipca 2012 r.
563 Pismo z 10 września 2012 r.
Sprawa pozostaje przedmiotem zainteresowania Rzecznika. Kierunek dalszych działań zależy od tego, czy pogląd Ministra zostanie zaakceptowany w orzecznictwie sądów admi-nistracyjnych.
C. Reprywatyzacja i prywatyzacja
1. Konieczność uporządkowania ram prawnych procesu reprywatyzacji, zwłaszcza stworzenia jasnych i jednolitych rozwiązań ustawowych
Od wielu lat w sferze zainteresowania Rzecznika pozostaje prawidłowe rozwiązanie przez ustawodawcę problemu reprywatyzacji mienia przejmowanego w latach powojennych na cele reform przeobrażających ustrój społeczno-gospodarczy Państwa. Prace nad kolejny-mi projektakolejny-mi ustawy reprywatyzacyjnej nie przyniosły rezultatu. Jednak w wielu przypad-kach przepisy szczególne pozwalają na prowadzenie quasi-reprywatyzacji w sprawach in-dywidualnych. Z tej możliwości skorzystać mogą jedynie nieliczne grupy poszkodowanych, a kryteria ich doboru wydają się być przypadkowe. Cały ciężar i koszt prowadzenia spraw reprywatyzacyjnych ustawodawca przerzucił na dawnych właścicieli, zaś wszelkie trudności w rozstrzyganiu tych spraw musiały przejąć na siebie organy stosujące prawo.
Jak wynika z informacji na stronach internetowych resortu skarbu, jedynym powodem zarzucenia prac nad projektem ustawy „o świadczeniach pieniężnych przyznawanych nie-którym osobom, których dotyczyły procesy nacjonalizacji” jest trudna sytuacja budżetowa Państwa. Tymczasem systemowe problemy związane z brakiem reprywatyzacji stają się przyczyną przegrywania przez Polskę spraw przed Europejskim Trybunałem Praw Czło-wieka. Koniecznością wydaje się stworzenie przez prawodawcę jasnych i jednolitych roz-wiązań w omawianym zakresie. Stan istniejący obecnie należy uznać za naruszający zasady praworządnego państwa – prawo jest niejasne, niesprawiedliwe i ewidentnie narusza zasady równego traktowania obywateli przez władze publiczne: roszczenia reprywatyzacyjne przy-znano jedynie niektórym kategoriom poszkodowanych, i to w różnym zakresie. Rzecznik zwróciła się564 do Prezesa Rady Ministrów z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie.
D. Egzekucja świadczeń
1. Wysokość opłaty stosunkowej uiszczanej przy egzekucji komorniczej
Mocą ustawy o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji565 uległ zmianie art.
49 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji. Rozszerzony został krąg postępowań
564 RPO-706023-IV/12 z 23 października 2012 r.
565 Ustawa z 12 lutego 2010 r. (Dz.U. Nr 40, poz. 228).
egzekucyjnych, w których komornik pobiera opłatę stosunkową w wysokości 8% wartości wyegzekwowanego świadczenia – o postępowania, w których egzekucja dokonywana jest ze świadczenia z ubezpieczenia społecznego, jak również wypłacanych na podstawie przepi-sów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zasiłku dla bezrobotnych, dodatku aktywizacyjnego, stypendium oraz dodatku szkoleniowego. Zdaniem Rzecznika ośmio-procentową opłatą stosunkową powinna być objęta także egzekucja komornicza ze świad-czeń określonych w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin566, bowiem świadczenia te są co do istoty tożsame ze świadczeniami z ubezpieczenia społecz-nego. Rzecznik wskazała także na wątpliwość dotyczącą braku w ustawie o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji przepisów intertemporalnych regulujących stosowanie nowej, niższej stawki w postępowaniach egzekucyjnych wszczętych przed datą wejścia w ży-cie ustawy nowelizującej. Sąd stwierdził, iż w takim wypadku powinno się stosować przepisy dotychczasowe, ustalające stawkę opłaty stosunkowej na 15%. Stanowisko to nie wydaje się jednak prawidłowe. W związku z tym Rzecznik zwróciła się567 do Ministra Sprawiedliwości o odniesienie się do przedstawionych kwestii.
Minister podzielił568 pogląd Rzecznika, że ośmioprocentowa opłata egzekucyjna po-winna być pobierana również w razie egzekucji ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego.
Postulat nowelizacji przepisu art. 49 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji zo-stanie rozważony w ramach najbliższych prac legislacyjnych dotyczących tej ustawy. Odno-sząc się do braku przepisów intertemporalnych w ustawie o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, w odpowiedzi przychylono się do stanowiska, że zmieniona treść art.
49 ust. 1 zdanie 2 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji znajduje zastosowanie także w postępowaniach wszczętych przed datą wejścia w życie ustawy nowelizującej. W odniesie-niu do zakresu obowiązywania przepisów prawa procesowego w czasie, podstawowe znacze-nie ma zasada aktualności, zwana też zasadą czynności procesowych. Wynika ona z ogólnej zasady bezpośredniego działania ustawy nowej. Przyjmuje się, że znajduje ona zastosowanie w tych przypadkach, w których ustawa nie zawiera przepisów intertemporalnych. Zasada ta oznacza, że organ procesowy stosuje przepisy procesowe obowiązujące w dacie dokonania czynności.
Z uwagi na zapowiedź kompleksowej reformy ustawy o komornikach sądowych i egze-kucji oraz Kodeksu postępowania cywilnego, Rzecznik ponowi wystąpienie w tej sprawie oraz w innych, poruszanych we wcześniejszych wystąpieniach569, które – mimo akceptacji przez resort sprawiedliwości postulatów Rzecznika – nie zostały zakończone wprowadze-niem stosownych nowelizacji przepisów regulujących postępowanie egzekucyjne.
566 Ustawa z 18 lutego 1994 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67, z późn. zm.).
567 RPO-548427-IV/07 z 30 kwietnia 2012 r.
568 Pismo z 13 czerwca 2012 r.
569 Informacja RPO za 2011 r., str. 37-38; str. 184-185.
2. Ustalanie wysokości opłaty manipulacyjnej oraz opłaty za czynności egzekucyjne w postępowaniu egzekucyjnym w administracji
Przedmiotem zainteresowania Rzecznika było zagadnienie kosztów egzekucji prowa-dzonej w trybie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji570, w szczególności kwestia ustalania wysokości opłaty manipulacyjnej oraz opłaty za czynności egzekucyjne.
W przypadku stosunkowej opłaty egzekucyjnej pobieranej za zajęcie nieruchomości usta-wodawca zdecydował się określić górną kwotę tej opłaty, natomiast w pozostałych przypad-kach nie istnieje górna granica pobierania opłaty egzekucyjnej. Organ egzekucyjny pobiera także opłatę manipulacyjną z tytułu zwrotu wydatków za wszystkie czynności manipula-cyjne związane ze stosowaniem środków egzekucyjnych, wynoszącą 1% kwoty egzekwo-wanych należności objętych każdym tytułem wykonawczym, nie mniej jednak niż 1 zł 40 gr. Brak górnej granicy wysokości opłat stosunkowych powoduje, że opłaty te w określonej sytuacji (wysoka kwota egzekwowanej należności) tracą swoją pierwotną, wyznaczoną przez ustawę funkcję i stają się kolejnym, tyle że ukrytym, podatkiem. W ocenie Rzecznika zasto-sowana przez ustawodawcę w wymienionych przepisach konstrukcja opłat egzekucyjnych oraz opłaty manipulacyjnej pozostaje w kolizji z konstytucyjną zasadą zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa. Rzecznik zwróciła się571 do Ministra Finansów o rozważenie podjęcia działań w celu zmiany krytykowanego stanu prawnego.
Minister wyjaśnił572, że problemy związane z naliczaniem kosztów egzekucyjnych nie dotyczą tylko górnej granicy opłat za czynności egzekucyjne i opłaty manipulacyjnej. Wy-sokość tych kosztów powinna być ustalona na takim poziomie, aby stanowiła swoistego ro-dzaju dolegliwość motywującą do dobrowolnego wykonywania obowiązku, a jednocześnie zapewniała odpowiedni poziom finansowania organów egzekucyjnych wykonujących zada-nia związane z przymusowym dochodzeniem należności pieniężnych. Zmiana przepisów regulujących przedmiotową materię wymaga stworzenia nowego systemu naliczania i pobo-ru kosztów egzekucyjnych, biorąc pod uwagę ewentualne skutki finansowe dla budżetu pań-stwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Obowiązujące regulacje ustawy o postępowaniu w administracji nie były zmieniane od 2001 roku. W związku z powyższym podjęto inicjatywę legislacyjną w celu gruntownej zmiany tych przepisów. Trwają prace nad przygotowaniem projektu założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu eg-zekucyjnym w administracji, w ramach których planowana jest reforma zasad naliczania wysokości oraz poboru kosztów egzekucyjnych.
Rzecznik będzie w związku z tym obserwował, czy zapowiadane w tym zakresie zmiany przepisów zostaną wprowadzone.
570 Ustawa z 17 czerwca 1966 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954, z późn. zm.).
571 RPO-712890-V/12 z 25 września 2012 r.
572 Pismo z 22 października 2012 r.