Ochrona praw pacjentów

1. Dostęp obywateli, po dniu 1 lipca 2012 r., do leków stosowanych w ramach programów lekowych oraz w ramach chemioterapii

W  świetle ustawy o  świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków pu-blicznych, świadczeniobiorcy przysługują świadczenia gwarantowane w zakresie leków sto-sowanych w ramach programów lekowych oraz leków stosto-sowanych w ramach chemioterapii, określonych w przepisach ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego prze-znaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych. Umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu programów zdrowotnych w części dotyczącej terapeutycznych progra-mów zdrowotnych oraz z zakresu leczenia szpitalnego i ambulatoryjnej opieki specjalistycz-nej w części dotyczącej leków stosowanych w chemioterapii, były realizowane na zasadach dotychczasowych, nie dłużej niż do 30 czerwca 2012 r. W celu zapewnienia nieprzerwanego i niezakłóconego dostępu do ww. świadczeń NFZ powinien odpowiednio wcześniej przygoto-wać i ogłosić postępowanie w sprawie zawarcia umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowot-nej z zakresu programów lekowych oraz leków stosowanych w ramach chemioterapii, tak by nowe umowy mogły być realizowane od 1 lipca 2012 r. Tymczasem nie ukazało się obwiesz-czenie Ministra Zdrowia zawierające wykaz refundowanych leków stosowanych w ramach programów lekowych oraz w ramach chemioterapii. Przeprowadzenie koniecznych procedur dla zawarcia umów może być w tak krótkim czasie utrudnione i uniemożliwić wprowadzenie nowych programów lekowych z dniem 1 lipca 2012 r. Rzecznik zwróciła się³⁸² do Ministra Zdrowia o poinformowanie o działaniach resortu zdrowia mających na celu zabezpieczenie świadczeniobiorcom świadczeń gwarantowanych w zakresie leków stosowanych w ramach programów lekowych oraz w ramach chemioterapii.

W odpowiedzi Minister poinformował³⁸³, że obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalne-go przeznaczenia żywieniowespecjalne-go oraz wyrobów medycznych na dzień 1 maja 2012 r. zostało opublikowane. Procedura kontraktowania świadczeń przez Narodowy Fundusz Zdrowia ze świadczeniodawcami została rozpoczęta, tak żeby od dnia 1 lipca 2012 r. programy lekowe były realizowane.

2. Dostępność leków onkologicznych

W mediach pojawiły się niepokojące informacje o problemach pacjentów związanych z dostępem do leków stosowanych w ramach chemioterapii oraz sygnałach ze strony szpitali o brakach zapasów leków onkologicznych. Z zamieszczonych na stronie Ministerstwa Zdro-wia komunikatów w  sprawie dostępności produktów leczniczych: Gemcitabine, Etoposid, Epirubicin, Carboplatin Cancernova, Eracin wynikało, że Ministerstwo Zdrowia wydało zgo-dę na czasowe wprowadzenie do obrotu ww. produktów leczniczych, podając jednocześnie

382 RPO-700858-V/12 z 16 kwietnia 2012 r.

383 Pismo z 14 maja 2012 r.

adres hurtowni farmaceutycznej, w której można będzie składać zamówienia. Media i przed-stawiciele szpitali podnosili jednak, że w magazynie hurtowni nie znajduje się nawet 50% za-potrzebowania rynku polskiego, a posiadane zapasy dostępne są przede wszystkim dla szpitali, z którymi podpisane zostały umowy. Pomimo wprowadzenia procedury sprowadzania leków zza granicy w trybie importu docelowego, nadal realna wydawała się obawa, że część pacjen-tów może zostać postawiona w sytuacji konieczności przerwania leczenia, co może skutkować dla nich dramatycznymi, nieodwracalnymi skutkami, a nawet zagrożeniem życia. Z tego też względu niezbędne jest podjęcie wszelkich możliwych działań w celu zapewnienia niezakłó-conej dostępności podstawowych leków onkologicznych oraz kontynuacji terapii w każdym indywidualnym przypadku. Rzecznik zwróciła się³⁸⁴ do Ministra Zdrowia o zajęcie stanowiska w przedmiotowej sprawie oraz przekazanie informacji o skali problemu.

Minister poinformował³⁸⁵, że ograniczona dostępność leków onkologicznych wynika z pro-blemów producenta, którego możliwości wytwórcze okazały się niewystarczające do zaspo-kojenia potrzeb rynku. Zgodnie z zapewnieniami firmy problem ten miał zostać rozwiązany w I kwartale 2012 r., jednak później poinformowano, że termin ten się wydłuży. W związ-ku z tym podjęto inne działania w celu zapewnienia dostępu do leków. Ministerstwo Zdro-wia udostępniło możliwość importu docelowego, wydając w trybie priorytetowym zgody na sprowadzanie produktu z zagranicy. Rozpoczęto negocjacje z innymi producentami na temat wprowadzenia do obrotu posiadanych przez nich nadwyżek oraz umożliwienia szpitalom za-kupu leków w hurtowniach współpracujących z tymi firmami farmaceutycznymi. Objęto także kontrolą ilości leków onkologicznych na terenie całego kraju w taki sposób, by jak najszybciej uzupełniać ich braki. Uruchomiono również infolinię dla pacjentów, którym szpitale nie były w stanie zapewnić odpowiedniej kuracji. Ponadto na stronie Ministerstwa Zdrowia zamiesz-czane są aktualne informacje o hurtowniach, w których szpitale mogą zaopatrywać się w leki.

Prowadzone są również negocjacje z dotychczasowym producentem, a także nawiązana została współpraca z Konsultantem Krajowym ds. Onkologii oraz Rzecznikiem Praw Pacjenta.

3. Brak w obowiązujących przepisach normy prawnej, z której wynikałby obowiązek szpitali zapewnienia pacjentom zakwaterowania i wyżywienia

Do Rzecznika wpływały wnioski zawierające prośbę o podjęcie działań w celu wyjaśnie-nia wątpliwości prawnych w zakresie braku w obecnie obowiązujących przepisach normy prawnej, z  której wynikałby obowiązek szpitali zapewnienia pacjentom zakwaterowania i wyżywienia. Regulacji takiej nie zawiera w szczególności ustawa o działalności leczniczej³⁸⁶, jak również ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicz-nych³⁸⁷ ani wydane na jej podstawie przepisy. Omawiana luka prawna odnosi się do ważne-go dla pacjentów zakresu świadczeń opieki zdrowotnej. W wystąpieniu Rzecznik zwróciła

384 RPO-701845-V/12 z 17 kwietnia 2012 r.

385 Pismo z 6 sierpnia 2012 r.

386 Ustawa z 15 kwietnia 2011 r. (Dz.U. Nr 112, poz. 654, z późn. zm.).

387 Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.).

uwagę, że poprzednio obowiązujące przepisy przewidywały, że szpital zapewnia przyjętemu pacjentowi świadczenia zdrowotne, produkty lecznicze oraz wyroby medyczne i wyposaże-nie do tych wyrobów, a także pomieszczei wyposaże-nie i wyżywiei wyposaże-nie odpowiedi wyposaże-nie do stanu zdrowia.

Przepisy te miały zastosowanie odpowiednio do innych zakładów opieki zdrowotnej prze-znaczonych dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowot-nych. Z tego względu Rzecznik zwróciła się³⁸⁸ do Ministra Zdrowia o zajęcie stanowiska w sprawie i rozważenie potrzeby dookreślenia przepisów ustawy o działalności leczniczej.

Treść odpowiedzi Ministra Zdrowia nie odnosiła się³⁸⁹ do podstawowego problemu pod-niesionego w wystąpieniu Rzecznika, a mianowicie braku w ustawie o działalności leczniczej normy prawnej, z której wynikałby obowiązek szpitala w zakresie zapewnienia pacjentom zakwaterowania i wyżywienia. Tylko w przypadku świadczeń zdrowotnych szpitalnych usta-wodawca nie wskazał zakresu tych świadczeń w przepisach materialnych ustawy oraz nie określił w sposób wyraźny obowiązku zapewniania pacjentom pomieszczeń i wyżywienia odpowiednich do stanu zdrowia. Uczynił to natomiast w przypadku stacjonarnych i całodo-bowych świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne, udzielanych w zakładzie opiekuńczo--leczniczym lub zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym.

Powstała luka prawna nie może być wypełniona w drodze proponowanej przez Minister-stwo Zdrowia, tj. poprzez ujednolicenie brzmienia art. 5 pkt 38 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z terminologią zastosowaną w ustawie o działalności leczniczej. Nadal bowiem obowiązek szpitala w zakresie zapewnienia pacjen-tom pomieszczeń i wyżywienia odpowiednich do stanu zdrowia wywodzony byłby z interpre-tacji przepisów ustawowych, gdy tymczasem powinien on wynikać bezpośrednio z przepisu materialnego ustawy o działalności leczniczej. Rzecznik zwróciła się³⁹⁰ do Ministra Zdrowia o ponowne rozważenie potrzeby dookreślenia przepisów ustawy o działalności leczniczej.

Minister podtrzymał³⁹¹ stanowisko wyrażone w odpowiedzi na wcześniejsze wystąpienie Rzecznika w tej sprawie. W ustawie o działalności leczniczej nie ma przepisu materialne-go stanowiącematerialne-go o obowiązku szpitala w zakresie zapewnienia pacjentom zakwaterowania i wyżywienia. Jednak z całości obowiązujących przepisów, w szczególności z ustawy o świad-czeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wynika, że wyżywienie i zakwaterowanie mieszczą się w zakresie pojęcia świadczenia opieki zdrowotnej udziela-nego w podmiotach leczniczych udzielających świadczeń w trybie stacjonarnym i całodo-bowym, a zatem także w szpitalach. Tym samym podmiot leczniczy udzielający świadczeń zdrowotnych w szpitalu zobowiązany jest, w ramach umowy na udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej zawartej z Narodowym Funduszem Zdrowia, zapewnić pacjentom wyżywienie i zakwaterowanie. Nieuzasadnione są zatem obawy co do ewentualnych podstaw do pobie-rania z tego tytułu opłat od pacjentów. Jednocześnie, aby usunąć wątpliwości Rzecznika, poinformowano że w przypadku podjęcia prac nad nowelizacją ustawy o działalności lecz-niczej zaproponowane zostaną zmiany w przedmiotowym zakresie.

388 RPO-710359-V/12 z 17 września 2012 r.

389 Pismo z 9 października 2012 r.

390 Pismo z 18 października 2012 r.

391 Pismo z 14 listopada 2012 r.

4. Zaopatrzenie ubezpieczonych w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze

Od chwili wejścia w życie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, kolejni Rzeczni-cy kierowali wystąpienia³⁹² w sprawie zwiększenia i uproszczenia dostępu ubezpieczonych do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze, postulując zmianę obo-wiązujących w tej materii rozporządzeń w kierunku zapewnienia ich zgodności z Konstytu-cją oraz ustawą, a także przejrzystości i równego dostępu ubezpieczonych do tego rodzaju świadczeń. Obowiązujące rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwaran-towanych z zakresu zaopatrzenia w wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedyczny-mi oraz środki pomocnicze³⁹³ nie usuwa sygnalizowanych nieprawidłowości, a także nie za-pewnia przejrzystości systemu dostępu. Rozporządzenie to nie spełnia też postulatów środo-wiska osób niepełnosprawnych, dotyczących zwłaszcza asortymentu refundowanych przed-miotów i środków oraz ich jakości, częstotliwości ich przyznawania, limitów cen (wysokości dopłat ubezpieczonych), zapewnienia realnej możliwości naprawy i gwarancji, uproszcze-nia procedur zaopatrzeuproszcze-nia. Przepisy rozporządzeuproszcze-nia, w zakresie w jakim ustalają lekarzy upoważnionych do wystawiania zleceń na zaopatrywanie w wyroby medyczne, pozostają w kolizji z przepisami ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego prze-znaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych³⁹⁴. W ocenie Rzecznika konieczne jest pilne wydanie rozporządzenia określającego wykaz refundowanych wyrobów medycznych.

Należy także podjąć działania w kierunku stosowania obowiązujących od 1 stycznia 2012 r.

przepisów ustawowych w sprawie zlecania wyrobów medycznych przez osoby uprawnione.

Rzecznik zwróciła się³⁹⁵ do Ministra Zdrowia o przedstawienie stanowiska w sprawie oraz poinformowanie o stanie zaawansowania prac nad wydaniem rozporządzenia.

Rzecznik oczekuje na stanowisko Ministra.