Normy ostrożności w komunikacji drogowej a pewne kategorie uczestników ruchu ruchu

Pewna swoistość, jeżeli chodzi o treść norm ostrożności może dotyczyć pewnych kategorii uczestników ruchu drogowego, takich jak niepełnosprawni912 czy dzieci. Zgodnie z występującą w tej materii linią orzeczniczą SN, sam fakt uczestniczenia w ruchu osób należących do tej ostatniej kategorii nie może powodować powstania dla innych podmiotów obowiązku zachowania „szczególnej ostrożności”913 – zwłaszcza nie jest źródłem takiego obowiązku grupka kilku stojących na chodniku dzieci, których zachowanie nie może sygnalizować przyszłego ekscesu drogowego. Argument taki oparty jest na literalnej wykładni przepisów u.p.r.d., w którym istotnie katalog przypadków nakazujących kierowcy taką postawę nie zawiera generalnego odniesienia do osób nieletnich. Kontrastuje to z rozlicznymi przypadkami obowiązku szczególnych zachowań w odniesieniu do niepełnosprawnych, które scharakteryzować można jako wykraczające nawet poza obowiązek szczególnej ostrożności914. Wydaje się, że brak pogłębionej refleksji zarówno w polskiej doktrynie prawa karnego na ten temat jest niepokojący915.

Zauważyć należy, że modyfikację treści norm ostrożności wiązać tutaj należy przede wszystkim nie z formalnym statusem osoby jako niepełnosprawnej, ale z widocznością jej dysfunkcji dla innych uczestników ruchu drogowego. Fakt bowiem, że pieszy np. cierpi na padaczkę i posiada orzeczenie o niepełnosprawności nie może prowadzić – wobec braku zewnętrznych symptomów takiego zachowania – do wymagania większej ostrożności od kierowcy. Analogicznie w przypadku osób niepełnoletnich, rozstrzygające znaczenie musi mieć w

911 K. Buchała, „Przestępstwo dopuszczenia do ruchu pojazdu zagrażającego jego bezpieczeństwu lub kierowcy

nietrzeźwego albo znajdującego się pod wpływem środka odurzającego” CzPKiNP 1998, z. 1–2, s. 125.

912 Zauważyć można w tej mierze pewien postęp, jeżeli chodzi o umożliwienie pełnoprawnej integracji niepełnosprawnych kierowców do warunków ruchu drogowego np. poprzez opracowywanie nowoczesnych metod szkolenia takich kierowców, co do tej ewolucji zob. Z. Lozia, „Praktyczne zastosowania symulatorów jazdy

samochodem”, Postępy Nauki i Techniki 2012, nr 14, s. 149.

913 Przykładem takiego poglądu może być kazus omawiany przez L. K. Paprzyckiego, „Nigdy dość ostrożności wobec

dziecka na drodze”, PnD 2003, Nr 5, s. 22–29.

914 Przykładem takiej regulacji może być w szczególności art. 26 ust. 7 u.p.r.d., stanowiący iż „W razie przechodzenia

przez jezdnię osoby niepełnosprawnej, używającej specjalnego znaku, lub osoby o widocznej ograniczonej sprawności ruchowej, kierujący jest obowiązany zatrzymać pojazd w celu umożliwienia jej przejścia”.

Strona | 180 tej mierze wygląd zewnętrzny, który wskazuje, że taka osoba jest w bardzo młodym wieku. Jasne jest, że od osób wyglądających na będących w 15. czy 12. roku życia oczekiwać można dojrzałości psychofizycznej do uczestniczenia w ruchu na poziomie osoby dorosłej916.

Wyrazić należy pogląd, że tak daleko idące różnice pomiędzy traktowaniem obu tych kategorii szczególnych uczestników ruchu drogowego nie są uzasadnione. Oczekiwać należy, że nakazy wiedzy ludzkiej czynią adekwatnym postulatem to, aby inaczej kształtować treść normy ostrożności wobec niepełnoletnich uczestników ruchu drogowego, mimo braku formalnie wyrażonej w tym kierunku dyrektywy917. Nie musi ona iść wszak tak daleko, jak ma to miejsce w stosunku do niepełnosprawnych uczestników ruchu drogowego. Nie jest to naturalnie problematyczne w świetle przyjętego w niniejszej pracy rozróżnienia pomiędzy normami ostrożności a regulacjami o charakterze normatywnym.

9) Konkluzje

Podsumowując te krótkie, przeprowadzone w tym podrozdziale rozważania, stwierdzić należy, iż reprezentowany tradycyjnie w doktrynie prawa karnego pogląd, iż normy ostrożności posiadają znaczenie tylko w przypadku przestępstw nieumyślnych, kłóci się z nowszym spojrzeniem, które trafnie akcentuje potrzebę uwzględnienia takich norm postępowania także w odniesieniu do czynów charakteryzujących się umyślnością. W tej materii nie można mieć wątpliwości, co do daleko idącej doniosłości norm ostrożności i to również w przypadku czynów kierunkowych czy popełnionych z innym zamiarem bezpośrednim. Nadto, udało się uchwycić pewne cechy swoiste norm ostrożności, które różnicują je wobec stanowiących zasadnicze tworzywo regulacji prawnokarnej norm sankcjonowanych czy norm postępowania wynikających z regulacji o charakterze administracyjnym, zwłaszcza u.p.r.d. Zaliczyć do nich wypada w pierwszej kolejności ich konkretny i indywidualny charakter. Powoduje to, że ich walor jako czynnika wpływającego na zakres odpowiedzialności karnej, uzasadniającego nawet przypisywanie im waloru samodzielnego elementu w strukturze przestępstwa, wydaje się już na tym etapie rozważań pracy doktorskiej mieć pewne podstawy merytoryczne. Kwestia ta będzie przedmiotem dalszych rozważań poniżej, w kolejnych rozdziałach niniejszej pracy.

Co więcej, analiza trzeciej sfery ludzkiej aktywności, gdzie normy ostrożności są

916 Zresztą zgodnie z samą regulacja u.p.r.d. w ruchu uczestniczyć samodzielnie mogą osoby mające ukończone 7 lat, zob. art. 43 ust 1. u.p.r.d., który stanowi: „1. Dziecko w wieku do 7 lat może korzystać z drogi tylko pod opieką osoby,

która osiągnęła wiek co najmniej 10 lat. Nie dotyczy to strefy zamieszkania.”

917 Zwrócić należy uwagę na fakt, że zwiększenie ostrożności może być rezultatem umieszczenia przy drodze znaku A–17 „dzieci”, co powoduje, że – przy odrzuceniu omówionej w niniejszej pracy koncepcji znaku drogowego i innych typów niejęzykowego przekazu informacji – w zależności od zapobiegliwości administratora danej drogi – kształt konkretnej i indywidualnej normy ostrożności byłby różny.

Strona | 181 stosunkowo najlepiej opracowane w nauce prawa karnego tudzież są przedmiotem znacznej liczby wypowiedzi SN918, prowadzi do konkluzji mającej znaczenie dla całokształtu rozważań zawartych w powyższym rozdziale, iż brak jest szczególnych podstaw do operowania takimi zapożyczonymi z innych nauk empirycznych pojęciami jak „wypadek komunikacyjny” czy „błąd medyczny”. Zaciemniają one tylko doniosłość przekroczenia norm ostrożności jako czynnika współdecydującego o odpowiedzialności karnej.

918 Co związane jest przede wszystkim z liczbą skazań za przestępstwa stypizowane w rozdziale XXI k.k., które w roku 2012 wyraziły się liczbą 133113, podczas gdy ogólna liczba skazanych to 408107, co stanowi więc łącznie ponad 32,6 % skazań (zob. zob. Ministerstwo Sprawiedliwości, „Prawomocnie skazani dorośli wg rodzajów przestępstw i

wymiaru kary – czyn główny. Rok 2012”, dane statystyczne dostępne na stronie ms.gov.pl/, ostatni odczyt w dniu

Strona | 182

Rozdział III