Dyfuzja technologii przebiega w świecie arabskim nieporównanie sprawniej niŜ ich kreacja. JeŜeli chodzi o liczbę odbiorników tradycyjnych mass mediów (radio, telewizor) per capita, świat arabski prześcignął Czarną Afrykę oraz Azję Południową, a niektóre państwa (Zatoki i Liban) osiągnęły stan porównywalny do państw europejskich.
Poziom wyposaŜenia w telefony – zarówno stacjonarne, jak i komórkowe – jest niski, aczkolwiek równieŜ pod tym względem świat arabski nie odbiega od innych regionów rozwijających się. Uwagę zwraca rosnąca liczba osób posiadających telefon komórkowy w coraz większej liczbie państw arabskich. Dotyczy to nie tylko państw Zatoki,
284 A. Isaksson, T. Hee Ng, Determinants of Productivity. Cross-Country Analysis and Country Case Studies, Research and Statistics Branch, Staff Working Paper UNIDO, 01/2006.
285Unlocking Employment Potential in the Middle East and North Africa, op. cit., s. 200.
286 Obliczenia własne na podstawie danych Institute for Statistics, UNESCO 2006.
287 Responding to Globalization: Skill Formation and Unemployment Reduction Policies, E/ESCWA/SDD/2003/5, 11.03.2003, s. 26.
ale takŜe krajów uboŜszych, np. Algierii (63% populacji posiada takie urządzenie) czy Tunezji (71%). MoŜe to wynikać zarówno z wysokich cen rozmów przez telefony stacjonarne (np. Maroko)288 jak i słabo rozwiniętej sieci telefonii stacjonarnej. Bardzo wysoki wzrost liczby abonentów telefonów komórkowych jest najbardziej widoczny w państwach, które dopiero niedawno zdecydowały się otworzyć na świat (Algieria, Libia) oraz w państwach najuboŜszych (Sudan, Jemen).
Najprawdopodobniej jest to wynikiem penetracji przez firmy telefoniczne coraz trudniej dostępnych segmentów światowego rynku.
Tabela 39: Telekomunikacja oraz nowe masmedia (2006) Telefony komórkowe people; Internet indicators, International Telecommunication Union 2007.
288 Koszt połączenia lokalnego przez telefon stacjonarny w Maroku wynosił w 2004 roku 0,147 USD i był najwyŜszy w całym świecie arabskim (brak danych dla: Kataru, Kuwejtu, Libii, ZEA) – por. UNCTAD Handbook of Statistics, TD/STAT.29, Geneva 2004, s. 30-375.
Udział świata arabskiego w technologiach informacyjnych jest nieznacznie mniejszy i pomimo dynamicznego wzrostu ma znaczenie marginalne. Przykładowo liczba komputerów PC w całym świecie arabskim w 2004 r. była niewiele większa niŜ w Holandii (odpowiednio 15 i 11 mln), a liczba hostów mniejsza niŜ na Łotwie (odpowiednio 58 i 59 tys.)289. Na tym tle interesujący wydaje się dosyć dynamiczny wzrost liczby internautów. Począwszy od 2000 r.
ich liczba w świecie arabskim zwiększyła się niemal trzykrotnie, przy czym jest to przede wszystkim zasługa internautów z państw innych niŜ Rady Współpracy Państw Zatoki. Jeszcze w 2002 r.
uŜytkownicy Internetu z państw Zatoki stanowili niewiele ponad połowę wszystkich internautów z regionu. Obecnie ich udział spadł do 23%. Jest to związane z popularyzacją Internetu w państwach, które przez długi czas były zamknięte na ten środek masowej komunikacji, m.in. w Algierii i Syrii.
Omawiając dostępność Internetu w świecie arabskim warto zwrócić uwagę na dwa zagadnienia, które stanowią o specyfice korzystania z tego narzędzia: problemy infrastrukturalne oraz cenzurę. W większości państw Zatoki infrastruktura telekomunikacyjna jest bardzo dobrze rozwinięta, jednak państwa te charakteryzują się znacznym konserwatyzmem, a zatem ograniczenia w dostępie do Internetu związane są ze sferą obyczajową (przede wszystkim w Arabii Saudyjskiej)290. Z kolei państwa Arabskiego Wschodu i Maghrebu są uboŜsze, co powoduje, Ŝe infrastruktura telekomunikacyjna jest tam słabiej rozwinięta i w odniesieniu do Internetu często ogranicza się do modemów analogowych. Jednak kraje te są bardziej liberalne, ograniczenia w dostępie do Internetu wynikają więc z braków w infrastrukturze i dosyć wysokich cen usług, a nie z odgórnej cenzury państwowej (która w tych krajach występuje jedynie w odniesieniu do polityki).
Tym niemniej Internet cieszy się nieporównanie większą wolnością słowa niŜ prasa. W Egipcie i Maroku doszło nawet do swego rodzaju paradoksu, gdyŜ artykuły, które nie mogą ukazać się w wersji drukowanej gazet pojawiają się na ich stronach internetowych.
NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe dostępem do zasobów sieci cieszy się niecałe 10% mieszkańców świata arabskiego, a zatem Internet
289 Dane za ITU 2004.
290 Internauci łączą się z siecią wyłącznie poprzez specjalny rządowy serwer proxy, który kontroluje ich aktywność online. Jednak niemal połowa saudyjskich internautów potrafi połączyć się z innym serwerem i tym samym ominąć cenzurę – por. Saudi Arabia to Double Number of Banned Sites, NUA 1.05.2001, http://www.nua.com/surveys /index.cgi?f=VS&art_id=905356717&rel=true.
pozostaje dobrem luksusowym. Dostęp do niego związany jest nie tylko z zamoŜnością, ale równieŜ z wykształceniem (przynajmniej z umiejętnością czytania i pisania, której nie posiada jeden na trzech mieszkańców świata), umiejętnością obsługi komputera, a często takŜe z podstawową znajomością któregoś z języków europejskich. Z tego powodu wpływ Internetu na zmiany społeczne w regionie jest ograniczony, choć niewątpliwie widoczny w niektórych sferach Ŝycia społecznego291, zwłaszcza w państwach o stosunkowo duŜej liczbie uŜytkowników sieci.
291 Por. np. badanie D. Wheeler, New Media, Globalization and Kuwaiti National Identity, “The Middle East Journal”, vol. 54, nr 3, lato 2000.
Wskazówki dydaktyczne
Zadania do samodzielnego rozwiązywania
• Odszukaj informacje o rozwoju technologii informacyjnych w Polsce. Jakie czynniki o tym zadecydowały? Zastanów się, czy w krajach arabskich rozwój technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych przebiega w podobny sposób.
• Postaraj się w Internecie znaleźć stronę w języku arabskim. W jaki sposób będziesz ją wyszukiwać? Czy moŜesz się domyślić, o czym ona informuje?
• Zastanów się nad przyczynami emigracji młodych ludzi z Polski. Postaraj się je porównać z przyczynami emigracji młodych mieszkańców świata arabskiego.
• Odszukaj informacje o inicjatywie HIPC. Przedyskutuj z innymi osobami w klasie, jakie korzyści przynosi ona krajom-donorom oraz krajom zadłuŜonym. A jakie wiąŜą się z nią zagroŜenia?
• Przyjrzyj się skali zadłuŜenia państw arabskich. Postaraj się wskazać czynniki, które zadecydowały o wysokości długu w najbardziej zadłuŜonych krajach.
Przydatne materiały
• N. Nassr, Licence to live, “Al-Ahram”, nr 858, 16-22.08.2007, http://weekly.ahram.org.eg/2007/858/fe2.htm. Artykuł z prasy egipskiej poświęcony sytuacji młodych Egipcjan, którzy próbują nielegalnej emigracji, aby zarobić na Ŝycie.
• Unlocking the Employment Potential in the Middle East and North Africa, World Bank 2004 – http://go.worldbank.org/9IV774RWA0. Raport Banku Światowego analizujący rynek pracy w świecie arabskim.
• D. Wheeler, The Internet and Youth Subculture in Kuwait, “Journal of Computer-Mediated Communication”, nr 8, styczeń 2003, http://www.jcmc.indiana.edu/vol8/issue2/wheeler. Interesujące studium na temat sposobu korzystania z Internetu przez młodych Kuwejtczyków.