Świat arabski wykazał znaczące postępy w realizacji wielu Milenijnych Celów Rozwoju. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe zakres zmian róŜni się w zaleŜności od poszczególnych krain geograficznych, państw czy regionów, a w nich samych w zaleŜności od miast i wsi. Postępy w zakresie poprawy jakości Ŝycia mieszkańców świata arabskiego utrudniał do niedawna niski wzrost gospodarczy, utrzymujący się wysoki przyrost rzeczywisty i mało elastyczny model rządzenia, nastawiony przede wszystkim na zachowanie status quo.
W połowie drogi do ustalonego terminu osiągnięcia MCR, przed światem arabskim stoi nadal kilka zasadniczych wyzwań.
Mają one kluczowe znaczenie dla realizacji poszczególnych Milenijnych Celów Rozwoju w regionie, a zarazem dla jego dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego:
• Polityka gospodarcza (): państwa arabskie powinny wypracować odpowiednie strategie włączania osób młodych do rynku pracy oraz zwiększania ich szans znalezienia zatrudnienia po ukończeniu edukacji. Przykład państw Azji Wschodniej pokazał, Ŝe umiejętne wykorzystanie „daru demograficznego” moŜe stać się zaląŜkiem długookresowego wzrostu gospodarczego. W przypadku wielu państw arabskich chodzi nie tyle o przyspieszenie wzrostu, co raczej o znalezienie sposobu podźwignięcia się z kryzysu gospodarczego, wywołanego m. in. bardzo wysokim bezrobociem.
Jest to tym istotniejsze, Ŝe udział osób młodych w grupie bezrobotnych jest bardzo wysoki, a w wielu państwach stopa bezrobocia w tej kategorii społecznej ponad dwukrotnie przewyŜsza ogólną stopę bezrobocia. Młodzi ludzie, często wykształceni, bez moŜliwości zdobycia pracy decydują się na emigrację, przyczyniając się w ten sposób do powiększania zjawiska brain-drain.
Z tworzeniem nowych miejsc pracy wiąŜe się szeroko pojęta polityka gospodarcza i sposób działania aparatu państwowego.
Niektórym państwom udało się otworzyć rynki, wypracować przewagę konkurencyjną i zachęcić zarówno zagranicznych inwestorów, jak i rodzimych przedsiębiorców do pełniejszego udziału w gospodarce. Wiele innych krajów regionu cechuje jednak niski poziom liberalizacji gospodarczej, połączony często z niejasnymi przepisami, niewydolną administracją, niską transparencją i niskim poziomem governance. Czynniki te nie
tylko nie przyciągają zagranicznych inwestorów, ale często stanowią barierę w rozwoju rodzimych przedsiębiorstw.
• Poprawa edukacji (): z rynkiem pracy związane jest zagadnienie stanu edukacji. Dotyczy ono przede wszystkim jej jakości, poniewaŜ pod względem ilościowym (liczby osób mających do niej dostęp) świat arabski dokonał znaczących postępów. Profile studiów powinny w większym stopniu uwzględniać potrzeby pracodawców, a sam system kształcenia nie powinien opierać się na biernym przyswajaniu wiedzy. DuŜym wyzwaniem dla regionu będzie zmniejszenie róŜnicy poziomów kształcenia pomiędzy szkołami prywatnymi i państwowymi, by nie wzmacniały one i tak istniejącej polaryzacji klas społecznych. Osobnym problemem jest walka z analfabetyzmem, zwłaszcza w pokoleniu osób starszych oraz wśród kobiet.
• Działania mające na celu dalsze włączanie kobiet w Ŝycie gospodarcze i polityczne ( ): kobiety w coraz większym stopniu obejmowane są powszechnym obowiązkiem szkolnym.
Wyzwania, które stoją przed państwami arabskimi, dotyczą innych sfer Ŝycia, w których udział kobiet jest nadal niewielki, czyli polityki i gospodarki. Pierwszym krokiem są niewątpliwie systemy kwotowe, dające moŜliwość określonej liczbie kobiet wejścia do świata polityki. NaleŜy wyraźnie powiedzieć, Ŝe bez nich większość kobiet-polityków nie weszłaby do parlamentu, co wskazuje na głęboko zakorzeniony w społeczeństwach regionu dychotomiczny podział ról społecznych pomiędzy kobiety i męŜczyzn. Co ciekawe, kobiety kandydujące w wyborach na szczeblu lokalnym i krajowym nie zdobywają mandatów, pomimo tego, Ŝe kobietom przysługuje takŜe bierne prawo wyborcze.
MoŜna zatem domniemywać, Ŝe głosujące kobiety równieŜ wybierają męŜczyzn.
Istotnym problemem jest aktywizacja zawodowa kobiet, dla której zasadniczą przeszkodę stanowią równieŜ normy kulturowe.
Potencjał zawodowy kobiet związany z niŜszą dzietnością i wzrostem wykształcenia jest niewątpliwie znaczący, o czym świadczą chociaŜby sukcesy czołowych arabskich businesswomen.
Wyzwaniem dla regionu pozostaje jednak stworzenie odpowiednich warunków do pracy kobietom z niŜszych warstw społecznych, zwłaszcza spoza sektora publicznego. Pozytywnym zjawiskiem jest niewątpliwie lansowanie w środkach masowego przekazu arabskich kobiet sukcesu jako swego rodzaju wzorów do
naśladowania. Dyskusyjne jest jednak, ile kobiet z niŜszych sfer zechce się z nimi utoŜsamiać.
• Opracowanie optymalnej strategii gospodarowania zasobami naturalnymi ( ): zasoby naturalne świata arabskiego stanowią o jego przyszłości. Dotyczy to zarówno złóŜ ropy naftowej i gazu ziemnego, na których niektóre państwa regionu zbudowały swój dobrobyt, a wiele innych bezpośrednio wykorzystuje, jak równieŜ coraz cenniejszych zasobów wody. Wyzwaniem dla regionu będzie rozwój innych dziedzin przemysłu oraz sektora usług, pozwalający zmniejszyć w strukturze PKB udział dochodów z eksportu i przetwórstwa ropy naftowej oraz gazu ziemnego. Dotyczy to zwłaszcza niektórych państw Zatoki oraz innych państw, których cała gospodarka opiera się wyłącznie na surowcach.
DuŜo powaŜniejszym wyzwaniem będzie jednak wypracowanie optymalnego sposobu gospodarowania wodą. JuŜ obecnie region posiada najmniejsze odnawialne zasoby wody pitnej, a nadmierne ich wykorzystywanie, połączone z nadal wysokim przyrostem naturalnym, nie wróŜy poprawy. Obok rozwiązań instytucjonalnych, związanych m. in. z rozbudową infrastruktury i wprowadzeniem bardziej ekologicznych technologii (m.in. oczyszczalni ścieków, systemów odzyskiwania wody), duŜo pracy naleŜy włoŜyć w edukację ludności na temat higieny i efektywnego wykorzystywania zasobów wody.
• Pomoc krajom najsłabiej rozwiniętym (, , , , ): kraje najsłabiej rozwinięte – Jemen i Mauretania, ale takŜe ogarnięte konfliktami wewnętrznymi Irak i Sudan nie osiągną większości Milenijnych Celów Rozwoju. W niektórych przypadkach w państwach tych dochodzi do odwrócenia trendu, tak Ŝe dany MCR zamiast przybliŜać, oddala się z kaŜdym rokiem. To przede wszystkim te kraje „zaniŜają” wyniki całego regionu. Na problemy z realizacją MCR w krajach najsłabiej rozwiniętych składa się wiele czynników: skrajnie niesprzyjające rozwojowi warunki naturalne, niski poziom rozwoju społecznego, polityka wewnętrzna, a takŜe niestabilne systemy polityczne i gnębiące niektóre państwa konflikty.
Pomoc tym krajom powinna stać się priorytetem nie tylko dla społeczności międzynarodowej, ale takŜe dla donorów z bardziej zamoŜnych państw Zatoki. Dotyczy to zwłaszcza Jemenu i Mauretanii, które – w przeciwieństwie do Iraku – nie są uwaŜane za państwa priorytetowe, do których naleŜy kierować
międzynarodową pomoc. Wreszcie, pomoc krajom najsłabiej rozwiniętym moŜe być jedną z płaszczyzn rozwoju współpracy regionalnej. Warto dodać, Ŝe arabski Bliski Wschód i Północna Afryka naleŜą do najsłabiej zintegrowanych wewnętrznie regionów świata.
Wyzwania stojące przed światem arabskim są powaŜne i wymagają długich lat pracy, prowadzącej do głębokich zmian.
Niektóre z nich związane są z warunkami naturalnymi, które nie sprzyjają rozwojowi. W innych kluczowe znaczenie odgrywają zakorzenione w społeczeństwie normy. Jednak zasadnicza przeszkoda w realizacji wielu Milenijnych Celów Rozwoju tkwi w polityce wewnętrznej wielu państw regionu. Zasobów wody faktycznie jest mało, moŜna jednak postarać się efektywniej nią gospodarować.
Wiele kobiet nie potrafi czytać i pisać, mało z nich pracuje, tylko niektóre działają w polityce, moŜna jednak zachęcać je do większego zaangaŜowania, stwarzając odpowiednie warunki.
Bezrobocie w krajach arabskich jest najwyŜsze na świecie, jednak moŜna wzorem Azji Wschodniej wykorzystać nadmiar siły roboczej do osiągnięcia wzrostu gospodarczego.
Państwa arabskie udowodniły, Ŝe potrafią osiągać nawet trudne i na pozór niedosięŜne dla nich cele, jak chociaŜby wyraźna poprawa jakości opieki zdrowotnej, znaczące zwiększenie naboru do szkół, czy upowszechnienie dostępu do wody pitnej. Dalszy postęp uzaleŜniony jest w duŜej mierze od dąŜeń i celów elit rządzących. Cele te są jednak często wynikiem własnych interesów tych grup, a takŜe uwarunkowań na arenie międzynarodowej.
W ten sposób problematyka Milenijnych Celów Rozwoju wiąŜe się z polityką, ale to juŜ temat na inne opracowanie.