Nowy Testament

Nauka Nowego Testamentu na temat małżeństwa i rodziny stanowi kontynuację, a jednocześnie poszerzenie i ubogacenie nauki starotestamentalnej. Jej główne myśli znaleźć można w Ewangeliach synoptycznych, które zawierają naukę Jezusa oraz w Epistolarium Pawłowym, tj, listach św. Pawła Apostoła55. Chrześcijaństwo nie rujnuje zastanego porządku społecznego, ale wprowadza nowe motywy odnoszące się do życia i postaw członków rodziny, co w konsekwencji prowadzić będzie do zmiany obrazu społeczności rodzinnej i relacji tam panujących56.

W przekazie ewangelicznym nie znajdujemy zbyt wielu informacji o życiu i powstawaniu chrześcijańskiej rodziny w czasach Jezusa. Niewiele dowiadujemy się także o miejscu, prawach i obowiązkach poszczególnych osób tworzących tę wyjątkową wspólnotę57. To, co wiemy na temat małżeństwa Józefa i Maryi jest nietypowe, ponieważ byli to wyjątkowi małżonkowie, którzy otrzymali od Boga specjalne zadanie do wypełnienia. Patrząc zaś ze strony czysto ludzkiej, ich małżeństwo zostało zawarte według zwyczajów i wskazań zawartych w przepisach starotestamentalnych58. Święta Rodzina z Nazaretu staje się wzorem życia rodzinnego. Dzięki życiu Józefa i Maryi we wzajemnym zjednoczeniu w rozmaitych okolicznościach życiowych oraz ich uczestnictwie w istotnych wydarzeniach z życia Jezusa, stają się oni obrazem miłości małżeńskiej i zrealizowanej rodziny59.

Celem rodziny nowotestamentalnej (podobnie jak w Starym Testamencie) było zrodzenie potomstwa. Bardzo wyraźnie ukazuje to przypadek bogobojnego małżeństwa Zachariasza i Elżbiety, którzy jako ludzie bezdzietni i w starszym już wieku, marzyli tylko o jednym: by Bóg obdarował ich upragnionym potomstwem. Kiedy jednak nadszedł moment, by ich pragnienia zostały urzeczywistnione, nie

55 T. Twardziłowski, Zarys problematyki rodzinnej w Biblii, w: http //depot.ceon.pl/bitstream/handle/1234 56789/2740/tt_zarys,problematyki_rodzinnej_w_biblii.pdf?sequence=1 (dostęp 21.06.2017).

56 M. Wyżlic, Pozycja kobiety w małżeństwie i rodzinie w nauczaniu Ojców Kościoła, w: Rodzina jako

Kościół domowy, red. A. Tomkiewicz, W. Wieczorek, Lublin 2010, s. 50.

57 Por. K. Romaniuk, Małżeństwo i rodzina według Biblii, dz. cyt., s. 119.

58 Por. tamże.

59 Por. M. Majewski, Małżeństwo i rodzina w Biblii, w: www.academia.edu/5331144/Małżeństwo _i rodzina_w_Biblii (dostęp 21.07.2017).

71

bardzo chcieli w to uwierzyć, powątpiewali, co znalazło wyraz w słowach Zachariasza skierowanych do anioła: „Ja jestem już stary, a moja żona jest w podeszłym wieku” (Łk 1,10)60. Widać, iż w Nowym Testamencie problem braku potomstwa, niepłodności, jaka dotykała rodziny, w dalszym ciągu stanowił wyraz wielkiego niepokoju, a nawet smutku czy hańby małżonków. Czym była ta niepłodność dla kobiety, niech świadczą słowa wypowiedziane przez Elżbietę, która dowiedziawszy się, że będzie matką, mówiła: „Tak uczynił mi Pan (…) wówczas, kiedy wejrzał łaskawie i zdjął ze mnie hańbę w oczach ludzi” (Łk 1,25)61.

Wiadomo, że w Starym Testamencie fundamentem rodziny był Ojciec. Na podstawie skromnych informacji zawartych w Ewangeliach trudno dokładnie określić rolę, prawa i obowiązki ojca rodziny nowotestamentalnej. Przekazy ewangeliczne z ojców rodziny wymieniają tylko trzech: Józefa z Nazaretu, Zachariasza i ojca syna marnotrawnego. Tak skąpe dane nie pozwalają na dokładne wskazanie roli i zadań ojca. To, co można by powiedzieć, zmierza do stwierdzenia: na ojcu przede wszystkim spoczywała troska o utrzymanie całej rodziny. Przykładem tego jest ojciec Andrzeja i Piotra, którego spotyka się przy spełnianiu tego typu obowiązków (por. Mt 4,22)62. On również decydował – jak ojciec syna marnotrawnego – o podziale majątku rodzinnego, wyznaczając należne części swoim dzieciom63. Teksty Nowego Testamentu wyraźnie pokazują, iż pełnia ojcostwa zawiera się w Bogu i dlatego On jest wzorem i przykładem realizacji ojcostwa w wymiarze ziemskim (por. Ef 4,6.14-15)64.

Jednym z podstawowych dobrodziejstw posłannictwa Chrystusowego, jakie można odczytać z Ewangelii, było wywyższenie kobiety, podniesienie jej do godności osoby, a nie jedynie – jak było to w Starym Testamencie – traktowanie jako matki licznego potomstwa, dobrej gospodyni oraz pomocnicy mężczyzny65. Chociaż w Nowym Testamencie nie ma autorytarnego wywodu Jezusa dotyczącego roli i sytuacji kobiety, to jednak Ewangelia wyraźnie wskazała na

60 Por. K. Romaniuk, Małżeństwo i rodzina w Biblii, dz. cyt., s. 95-96.

61 Por. tamże, s. 96.

62 Por. K. Romaniuk, Małżeństwo i rodzina według Biblii, dz. cyt., s. 120.

63 Tamże.

64 J. Kułaczkowski, Zasady życia rodzinnego w świetle Ef 6,1-4, „Studia Gnesnensia” (odtąd SG) 22 (2008), s. 32.

72

głęboką równość pomiędzy kobietą a mężczyzną. Sam Chrystus, a za jego przykładem apostołowie i ich uczniowie, zanegował możliwość rozwodu, oddalenia żony przez męża (por. Mk 10,11-12), pokazując przez to jej równość wobec małżonka66. O tej równości pomiędzy obydwoma płciami nie tylko świadczą słowa wypowiedziane przez Zbawiciela, ale także Jego zachowanie, które było nacechowane szacunkiem i docenianiem pracy kobiety. Chrystus pozwalając, aby kobiety były słuchaczkami jego nauczania, przełamał przekonanie o większej godności mężczyzny. Przypieczętowaniem tej prawdy może być także fakt, że kobiety były świadkami Jego śmierci, złożenia do grobu i jako pierwsze spotkały Zmartwychwstałego (por. Łk 24,1-10; Mk 16,9)67.

W stosunku do Starego Testamentu na korzyść zmieniła się również sytuacja dziecka w rodzinie nowotestamentalnej. Chrystus wyznaczył mu uprzywilejowane miejsce w tej małej wspólnocie, co znalazło wyraz w Jego postawie i pouczeniach, jakie dawał ludziom68. W Ewangeliach spotykamy Jezusa, który z upodobaniem błogosławi dzieci, wkładając na nie swoje ręce (por. Mk 10,16). To On wiele razy upomina uczniów, by stawali się jak dzieci, oświadczając, że do nich należy przede wszystkim Królestwo niebieskie (por. Mt 19,14). Dzieci ukazuje starszym jako wzór najbardziej właściwego stosunku do Królestwa niebieskiego (por. Mk 10,15), przestrzegając ich: „Jeśli się nie odmienicie i nie staniecie jak dzieci, nie wejdziecie do Królestwa niebieskiego. Kto się więc uniży jak to dziecko, ten jest największy w Królestwie niebieskim. I kto by przyjął jedno takie dziecko w imię moje, Mnie przyjmuje” (Mt 18,3 n)69. Poza tym dzieci mają prawo żądać od rodziców dobrego przykładu. Oni bowiem najowocniej wychowują swoje dzieci nie wypowiadanymi słowami i teoretycznymi pouczeniami, ale żywym przykładem, jaki sami dają. Dlatego Chrystus przestrzega w zdecydowanych słowach: „Kto by się stał powodem grzechu dla jednego z tych małych, którzy wierzą we Mnie, temu byłoby lepiej kamień młyński zawiesić u szyi i utopić go w głębi morza. Biada światu z powodu zgorszeń (…)” (Mt 18,6 n)70.

66 M. Wyżlic, Pozycja kobiety w małżeństwie i rodzinie w nauczaniu Ojców Kościoła, dz. cyt., s. 48-49.

67 Por. tamże, s. 49.

68 Por. K. Romaniuk, Małżeństwo i rodzina według Biblii, dz. cyt., s. 125.

69 Tamże, s. 125-126.

73

O atmosferze jaka panowała w domu rodzinnym oraz o sposobie wychowania dzieci w Nowym Testamencie Ewangelie nic nie wspominają. Wiadomości na ten temat (znajdujące się w książkach ascetycznych czy w popularnych żywotach Jezusa) pochodzą z apokryfów, które bardzo często opierają się na bogatej wyobraźni ich autorów albo biorą początek z danych starotestamentalnych przenoszonych według praw analogii na teren Nowego Testamentu71.

Troska o wychowanie dzieci, chociaż należała do obojga rodziców, to jednak w pierwszym rzędzie spoczywała na ojcu rodziny, a szczególnie dotyczyło to synów. Wychowanie go odbywało się na całkiem odmiennych zasadach niż w Starym Testamencie. Najwyraźniej widoczne jest to, gdy zestawimy ze sobą dwa teksty:

Pwt 21,18-21

„Jeśli ktoś będzie miał syna nieposłusznego i krnąbrnego, nie słuchającego upomnień ojca ani matki, tak że nawet po upomnieniach jest im nieposłuszny, ojciec i matka pochwycą go, zaprowadzą do bramy, do starszych miasta i powiedzą starszym miasta: Oto nasz syn jest nieposłuszny i krnąbrny… Wtedy

mężowie tego miasta będą

kamienować go, aż umrze”.

Łk 15,12n

„Młodszy… rzekł do ojca: Ojcze, daj mi część majątku, która na mnie przypada… Niedługo potem młodszy syn, zabrawszy wszystko, odjechał w dalekie strony i tam roztrwonił swój majątek, żyjąc rozrzutnie… Wtedy zastanowił się i rzekł: Iluż to najemników mojego ojca ma pod dostatkiem chleba, a ja tu z głodu ginę. Zabiorę się i pójdę do mego ojca… Zabrał się więc i poszedł do swego ojca. A gdy był jeszcze daleko, ujrzał go jego ojciec i wzruszył się głęboko: wybiegł naprzeciw niego, rzucił mu się na szyję i ucałował go… i rzekł do swoich sług: Przynieście szybko

71 G. Staszczak, Pobożność ludowa Kościoła domowego w roku liturgicznym (mps pracy magisterskiej znajdujący się w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu), Lublin 2009, s. 47.

74

najlepszą suknię i ubierzcie go: dajcie mu też pierścień na rękę i sandały na nogi. Przyprowadźcie utuczone cielę i zabijcie: będziemy ucztować i bawić się, ponieważ ten syn mój był umarły, a znów ożył; zaginął, a odnalazł się”72.

W przytoczonym fragmencie Łukaszowej Ewangelii, zawierającym przypowieść o synu marnotrawnym, widać wspaniały obraz ojcowskiej miłości względem dziecka. Miłość ta powiązana jest z dobrocią i przebaczeniem, które wyobrażają nieskończone miłosierdzie Boże73.

Kontynuując temat wychowania, należy jeszcze dodać, iż w rodzinie nowotestamentalnej dość wcześnie uczono dzieci prawd wiary i zasad moralności. Potwierdzają to teksty biblijne, które zawierają liczne świadectwa na ten temat. Jednym z nich jest przykład bogatego młodzieńca, który odpowiadając Jezusowi przytaczającemu przykazania Dekalogu, stwierdza: „Nauczycielu, wszystkiego tego przestrzegałem od mojej młodości” (Mk 10,20)74.

W Nowym Testamencie ogromną wagę przypisywano przykazaniu o czci rodziców. Pan Jezus potępia zdecydowanie naukę rabinów o ofiarowaniu świątyni tego, co miało posłużyć jako wsparcie dla rodziców. Rabini ustanowili bowiem zasadę, według której rzecz, jaką Izraelita postanowił ofiarować dla świątyni, nie mogła być przeznaczona nikomu, nawet rodzicom. Wystarczyło tylko wymówić słowo „Korban” – „ofiara święta”, a ów przedmiot przechodził na własność świątyni na podstawie nierozerwalnego ślubu (por. Mt 15,5-6; Mk 7,9-13)75. Również św. Paweł w Liście do Efezjan (6,1-4) nakazuje dzieciom posłuszeństwo i cześć względem swoich rodziców76. Należy dodać, iż owo posłuszeństwo posiada głębokie uzasadnienie z racji zasad wiary, w której głównym punktem odniesienia jest osoba Jezusa Chrystusa, Syna Bożego. To dzięki Niemu człowiek otrzymuje

72 Tamże, s. 48-49.

73 Por. T. Herman, Obowiązki rodziców względem dzieci w Nowym Testamencie, RBL 14 (1961) nr 1-6, s. 51.

74 Por. M. Filipiak, Problematyka społeczna w Biblii, dz. cyt., s. 186.

75 Tenże, Biblijne podstawy teologii małżeństwa i rodziny w Starym Testamencie, dz. cyt., s. 78.

75

udział w zbawczym dziele Boga. Bez takiego odniesienia zobowiązanie do posłuszeństwa rodzicom traci racje bytu, a co gorsze, uniemożliwia właściwe jej rozumienie i pozbawienie siebie osiągniecia zbawienia77.

Analizując nauczanie na temat rodziny zawarte w Nowym Testamencie nie sposób pominąć nauki św. Pawła Apostoła. Pełny obraz rodziny zawarty w tekstach św. Pawła przedstawiają tzw. „tablice domowe”, z którymi spotykamy się z Listach więziennych i pasterskich. Należą do nich następujące teksty: Kol 3,18-4,1; Ef 5,22-6,9; 1 Tm 2,8-15; 6,1.2; Tt 2,1-1078. Z tych „tablic”, a zwłaszcza w Kol 3,18-4,1; Ef 5,22-6,9 można się dowiedzieć, między innymi, o chrześcijańskich obowiązkach, jakie każdy z członków rodziny miał do wypełnienia79.

Próbując streścić bogatą naukę św. Pawła, należy zaznaczyć, iż rodzina chrześcijańska – według tekstów „tablic” – posiada następujące cechy:

a) Jest to społeczność inspirowana przede wszystkim wartościami ewangelicznymi, w której sam Chrystus staje się dla każdego stanu wzorem życia i postępowania.

b) Życie rodziny opiera się na prawie naturalnym i na Prawie Bożym.

c) W tej małej społeczności naczelne miejsce zajmuje prawo miłości we wszystkich relacjach tam obowiązujących.

d) Prawo to sprawia, iż mąż, chociaż nadal nazywany jest „głową” rodziny, to jednak swą relację do żony kształtuje na wzór relacji Chrystusa do swego Kościoła.

e) Żony nie podlegają mężowi na zasadzie ślepej uległości, ale szanując jego miejsce w rodzinie, z godnością spełniają właściwe sobie funkcje, z których najwznioślejszą jest macierzyństwo.

f) Obydwoje małżonkowie mają prawo gromadzić się na wspólnych zebraniach liturgicznych, chociaż role, które tam wypełniają, różnią się od siebie.

77 J. Kułaczkowski, Zasady życia rodzinnego w świetle Ef 6,1-4, dz. cyt., s. 22.

78 K. Romaniuk, Małżeństwo i rodzina w Biblii, dz. cyt., s. 124. „Nazwą ‹‹tablic domowych›› – pisze A. Sikora – określa się w biblistyce zestawy pouczeń i wskazań moralnych skierowanych do poszczególnych osób, tworzących nie tylko chrześcijańską, ale także pogańską, zarówno grecką jak i rzymską rodzinę”. A. R. Sikora, Rodzina w nowotestamentalnych „tablicach domowych”, w: Biblia

o rodzinie, red. G. Witaszek, Lublin 1997, s. 47.

79 H. Langkammer, „Kościoły domowe” w Nowym Testamencie, w: Biblia o rodzinie, red. G. Witaszek, Lublin 1997, s. 9.

76

g) Dzieci mają być posłuszne rodzicom, przez co wyrażają im wdzięczność za życie i wychowanie, a ojciec ma dokładać starań, by w wychowaniu nie prowadzić do rozdrażnień i karania bezdusznego swych dzieci80.

Podsumowując, można zauważyć, iż obraz rodziny ukazany w Biblii zmieniał się i przeobrażał. Chociaż istniały podobne cechy kształtujące życie rodziny i jej poszczególnych członków w Starym i Nowym Testamencie, to jednak istnieje wiele różnic, które łatwo dostrzec, czytając księgi biblijne obu Testamentów. Te zmiany, które dokonały się w Nowym Testamencie, a związane są głównie z nauczaniem Jezusa, wpłynęły pozytywnie na wizerunek dzisiejszej rodziny i małżeństwa oraz zadania jakie w niej wypełniają poszczególni członkowie.