Wymiar eklezjotwórczy rodziny

We współczesnej refleksji teologicznej dotyczącej sakramentalności małżeństwa podkreśla się i ukazuje „Kościołotwórczy” wymiar miłości i „eklezjotwórczą” rolę sakramentów świętych oraz wynikające zeń twórcze zadanie małżeństwa i rodziny w budowaniu i ukazywaniu Kościoła145. Rodzina bowiem jako podstawowa komórka życia społecznego, posiada swoje miejsce w Kościele oraz zadania i cele, które w tej wspólnocie realizuje146.

Papież Jan Paweł II w adhortacji apostolskiej Familaris consortio pisze, że „zasadniczym zadaniem rodziny chrześcijańskiej jest uczestnictwo w życiu Kościoła” (FC 49). Aby zatem lepiej zrozumieć podstawy, treści, istotę i cechy tego uczestnictwa, należy poznać wzajemne więzi łączące Kościół i rodzinę chrześcijańską147. Tym bardziej jest to konieczne, gdyż rodzina, zgodnie z nauką II Soboru Watykańskiego, nazywana jest „Kościołem domowym” (KK 11) lub „domowym sanktuarium Kościoła”148. Treść tego określenia („Kościół domowy”) wynika z sakramentalnego i eklezjalnego powołania małżeństwa i rodziny chrześcijańskiej. Przypomina ono, że rodzina jest Kościołem, ponieważ jest ustanowiona przez Chrystusa, zbudowana na Nim oraz stanowi wspólnotę osób149. Związek Kościoła z rodziną jest wieloraki. Nie jest on tylko zewnętrzny i przypadłościowy, gdyż obie rzeczywistości przenikają się wzajemnie i są od siebie zależne. Z jednej strony Kościół rodzi i buduje chrześcijańską rodzinę, spełniając wobec niej misję otrzymaną od Chrystusa. Głosząc słowo Boże, objawia jej tożsamość i zadania, które ma spełniać. Sprawując sakramenty, uświęca ją i wzbogaca łaską Chrystusową w codziennym życiu. A proklamując z mocą nowe przykazanie miłości, prowadzi rodzinę do służby miłości, którą Chrystus żywi dla całej ludzkości150. Z drugiej strony rodzina chrześcijańska jest w Kościele,

145 M. Marczewski, O poprawności terminu „Kościół domowy”, w: Rytuał religijny w rodzinie, red. W. Piwowarski, W. Zdaniewicz, Warszawa – Poznań 1988, s. 57.

146 J. Stala, Katecheza o małżeństwie i rodzinie w Polsce po Soborze Watykańskim II…, dz. cyt., s. 453.

147 W. Rodzewicz, Funkcja rodziny w kształtowaniu pojęć i postaw religijnych dzieci, „Studia Elbląskie” 1 (1999), s. 151.

148 Zob. Sobór Watykański II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem (odtąd DA), w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, red. M. Przybył, Poznań 2002, nr 11.

149 J. Sz. Szymczak, Ogólna koncepcja Kościoła domowego, w: Rodzina jako Kościół domowy, red. A. Tomkiewicz, W. Wieczorek, Lublin 2010, s. 133.

88

uczestnicząc w Jego zbawczym posłannictwie. To ona, posiadając w nim sobie właściwe zadania i cele, ukazuje i realizuje Kościół. Wprawdzie nie wyczerpuje całości jego życia, ale to życie przejawia151.

Małżeństwo sakramentalne buduje Kościół i realizuje to w podwójnym sensie. Przyczynia się bowiem tak do ilościowego, jak i do jakościowego rozwoju Kościoła. Inaczej mówiąc, ma swój wkład we wzrost zewnętrzny i wewnętrzny życia Kościoła152. Ilościowe „budowanie” Kościoła wypełnia się w małżeństwie poprzez zrodzenie i wychowanie potomstwa. W ten sposób Kościół rozrasta się, włączając do wspólnoty nowych członków, a rodzina staje się „kolebką i miejscem”, w którym Kościół wchodzi w kolejne pokolenia ludzkie, a one włączają się w Kościół153. Prawdę tę wyraził Jan Paweł II, pisząc, że czujna i żywa „świadomość posłannictwa otrzymanego wraz z sakramentem małżeństwa pomoże rodzicom chrześcijańskim poświęcić się dziełu wychowania dzieci z wielką pogodą ducha i ufnością, a zarazem z poczuciem odpowiedzialności wobec Boga, który ich powołuje i posyła, ażeby budowali Kościół w dzieciach” (FC 38).

Kolejnym aspektem budowania Kościoła przez małżeństwo i rodzinę jest urzeczywistnianie „komunii kościelnej”. Wszyscy członkowie rodziny, dzięki mocy Ducha Świętego, który jest „żywym źródłem i niewyczerpanym pokarmem nadprzyrodzonej komunii” Kościoła, otrzymują łaskę i obowiązek budowania codziennie komunii osób154. Dokonują tego „poprzez łaskę i miłość wobec dzieci, wobec chorych i starych; poprzez dzielenie się dobrem, radościami i cierpieniami” (FC 21).

Rodzina, uczestnicząc w tajemnicy Kościoła, jest powołana także do realizacji jego podstawowych funkcji, urzeczywistniających go w świecie: nauczycielskiej (prorockiej), kapłańskiej i królewskiej155. Małżonkowie chrześcijańscy łaską

151 E. Ozorowski, Kościół domowy w Kościele powszechnym, w: Teologia małżeństwa i rodziny, t. II, red. K. Majdański, Warszawa 1990, s. 43.

152 G. Staszczak, Pobożność ludowa Kościoła domowego w roku liturgicznym, dz. cyt., s. 37.

153 J. Grześkowiak, Sakramentalność małżeństwa w świetle Adhortacji apostolskiej „Familaris consortio”

Jana Pawła II, w: Małżeństwo i rodzina w świetle nauki Kościoła i współczesnej teologii,

red. A. L. Szafrański, Lublin 1985, s. 85-86.

154 Tamże, s. 86.

155 W. Przygoda, Funkcja królewska rodziny – apostolat w rodzinie i przez rodzinę, w: Rodzina jako Kościół

89

chrztu świętego wszczepieni w Chrystusa – Proroka, Kapłana i Króla oraz mocą sakramentu małżeństwa włączeni w oblubieńczą więź i miłość Chrystusa z Kościołem, są we właściwy sobie sposób uzdolnieni i zobowiązani do wykonywania funkcji właściwych całemu Kościołowi156. Wypełniając w rodzinie posłannictwo prorockie, kapłańskie i królewskie, zbawiają siebie, swoje dzieci i innych ludzi157.

Funkcja prorocka rodziny polega na przyjmowaniu i głoszeniu słowa Bożego, przez co staje się ona wspólnotą wierzącą i ewangelizującą. Wyraża się ona w przekazywaniu wiary, przede wszystkim własnym dzieciom, w ukazywaniu im Boga przez miłość, katechezę rodzinną i lekturę Pisma świętego. Ta misja prorocka realizuje się więc przez słowo i przykład małżonków i rodziców158. Dlatego II Sobór Watykański uczy, że „rodzice słowem i przykładem powinni być dla dzieci swoich pierwszymi zwiastunami wiary i pielęgnować właściwe każdemu z nich powołanie, ze szczególną zaś troskliwością powołanie duchowne” (KK 11). Małżonkowie w stosunku do siebie i rodzice oraz dzieci we wzajemnych relacjach winni być świadkami tego proroczego zadania oraz powinni dawać żywy wyraz jego uznania w miłości chrześcijańskiej159.

Chrześcijańscy małżonkowie i rodzice są prorokami nawzajem wobec siebie, swych dzieci, i społeczności, w jakiej żyją, pracują i wypoczywają160. Posłannictwo prorockie, które wypełniają na co dzień, wymaga od nich posłuszeństwa wiary na wzór Abrahama, gdyż jedynie w tej wierze mogą zrealizować godność, do której zostali przez Boga wyniesieni161. Bycie prorokiem we wspólnocie małżeńsko – rodzinnej polega na nieustannym odkrywaniu i przeżywaniu dzięki słowu Bożemu osobowego wymiaru powołania, które ma swój początek w wierze. Rodzina spełnia funkcję prorocką, świadcząc o tajemnicy swego powołania, będącego darem miłości Chrystusa i przekazując tę prawdę dalej w sposób wytrwały i ciągły, tak by nie stawiać mu żadnych ograniczeń162.

156 J. Grześkowiak, Podstawowe funkcje Kościoła w życiu rodziny, w: http//seminare.pl/pdf/tom07-03 -grzeskowiak.pdf (dostęp 11.08.2017).

157 A. F. Dziuba, Ewangelizacja małżeństwa i rodziny, dz. cyt., s. 163.

158 K. Wolski, Funkcja prorocka rodziny – katecheza rodzinna, dz. cyt., s. 296-297.

159 W. Słomka, Świętość na świeckiej drodze życia, Poznań – Warszawa 1981, s. 127.

160 A. F. Dziuba, Ewangelizacja małżeństwa i rodziny, dz. cyt., s. 163.

161 Tamże, s. 164.

90

Rodzina chrześcijańska, zakorzeniona w Kościele jako „lud kapłański”, staje się „wspólnotą kapłańską”, czyli wspólnotą nieustannego dialogu z Bogiem i dzięki temu jest ona miejscem uświęcania i kultu. Członkowie Kościoła domowego urzeczywistniają kapłańską funkcję Chrystusa przez życie sakramentalne, modlitwę i „duchowe ofiary” całego życia chrześcijańskiego163.

Katechizm Kościoła Katolickiego stwierdza, że w rodzinie „jest praktykowane

kapłaństwo chrzcielne ojca rodziny, matki dzieci i wszystkich członków wspólnoty rodzinnej ‹‹przez przyjmowanie sakramentów, modlitwę i dziękczynienie, świadectwo życia świątobliwego, zaparcie się siebie i czynną miłość››” (KKK 1657).

Funkcja kapłańska posiada dwie formy: kultyczną i ofiarniczą. Forma kultyczna wyraża się w sprawowaniu sakramentu małżeństwa przez dwoje chrześcijan, ponieważ to oni przyoblekając się jakoby w kapłańską godność, stają się szafarzami udzielającymi sobie tego sakramentu. Natomiast forma ofiarnicza polega na składaniu duchowych ofiar przez małżonków, rodziców oraz ich dzieci164.

W rodzinie chrześcijańskiej, w której dokonują się konkretne formy i przejawy kultu, jak: modlitwa, głoszenie słowa Bożego i liturgia rodzinna165, ojciec lub matka pełniący na mocy sakramentu małżeństwa funkcję kapłańską wobec swoich dzieci, mogą przewodniczyć niektórym czynnościom liturgicznym, zwłaszcza Liturgii godzin i błogosławieństwom166. Ponieważ rodzice, sprawując funkcję kultyczną kapłaństwa, wypełniają ją zwłaszcza w domu rodzinnym, dlatego powinni oni dążyć do świętości, aby mogli godnie spełniać swoje kapłaństwo domowe, a ich wspólnota chrześcijańska, połączona sakramentem małżeństwa stawała się „świątynią”167.

Z godnością kapłańską rodziny związana jest moc. Ukazuje się ona w sposób szczególny we wspólnej modlitwie członków Kościoła domowego i udzielaniu

163 J. Grześkowiak, Sakramentalność małżeństwa w świetle Adhortacji apostolskiej…, dz. cyt., s. 88.

164 Por. Cz. Murawski, Teologia małżeństwa i rodziny w nauczaniu biskupów polskich 1945-1980…, dz. cyt., s. 66-67.

165 W. Rodzewicz, Funkcja rodziny w kształtowaniu pojęć i postaw religijnych dzieci, dz. cyt., s. 154.

166 Cz. Krakowiak, Funkcja kapłańska rodziny – liturgia domowa, w: Rodzina jako Kościół domowy, red. A. Tomkiewicz, W. Wieczorek, Lublin 2010, s. 246.

167 Por. Cz. Murawski, Teologia małżeństwa i rodziny w nauczaniu biskupów polskich 1945-1980…, dz. cyt., s. 66.

91

błogosławieństw dzieciom przez rodziców. Gdy rodzina klęka do modlitwy, posiada nie tylko obietnicę obecności pośród niej Chrystusa wyrażoną słowami: „gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem pośród nich” (Mt 18,20), ale również potwierdzenie Kościoła, że rzeczywiście tworzy wspólnotę zgromadzoną w imię Jezusa Chrystusa168. Podczas modlitwy małżonkowie doświadczają wyjątkowego spotkania z Bogiem, który jest najwyższym dobrem, źródłem miłości i pokoju. To spotkanie umacnia ich duchową jedność i sprawia, że stają się silni Bogiem169.

Orędzie zbawcze wobec rodziny ludzkiej objawił Bóg najpełniej w swoim Synu – Jezusie Chrystusie (por. Hbr 1,1-2), którego ustanowił Królem, poddając mu pod władzę cały wszechświat (por. J 18,37; 1 Tm 1,17; 6,15; Ap 1,5; 17,14; 19,16). Z woli samego Boga, poprzez Jego Syna – Króla, rodzina chrześcijańska została obdarzona również godnością królewską, opartą na prawie Ducha, dającego życie170.

Funkcja królewska rodziny posiada najgłębsze uzasadnienie w uczestnictwie małżonków i innych członków Kościoła domowego w urzędzie królewskim Chrystusa, zaś jej najważniejszym przejawem jest urzeczywistnienie miłości braterskiej i wzajemnej służby w codziennym życiu171. Funkcja ta polega – według Jana Pawła II – na postawie służebnej wobec człowieka i całej ludzkości inspirowanej Duchem Jezusa, czyli nowym przykazaniem miłości172. „Tak jak Chrystus – czytamy w adhortacji Familiaris consortio – sprawuje swoją władzę królewską oddając się na służbę ludzi, tak chrześcijanin znajduje autentyczny sens własnego udziału w królewskości swego Pana, uczestnicząc w Jego duchu i w postawie służby człowiekowi” (FC 63). Natomiast w encyklice Redemptor

hominis papież wyjaśnia, że „uczestniczyć w posłannictwie królewskim Chrystusa

oznacza odnajdywać w sobie i w drugich tę szczególną godność Bożego powołania, którą można określić jako ‹‹królewskość››. Godność ta wyraża się w gotowości służenia na wzór Chrystusa, który nie przyszedł, aby Jemu służono,

168 E. Ozorowski, Kościół domowy w Kościele powszechnym, dz. cyt., s. 48.

169 Por. P. Landwójtowicz, Znaczenie wybranych cech małżeńskiego communio personarum”

w realizacji zadań stojących przed rodziną jako „domowym Kościołem”, SP 11 (2015) nr 11, s. 34.

170 L. Pawlak, Biblijne podstawy duchowości rodziny w adhortacji apostolskiej „Familiaris consortio”, SnR 6 (2002) nr 1 (10), s. 53.

171 W. Przygoda, Funkcja królewska rodziny – apostolat w rodzinie i przez rodzinę, dz. cyt., s. 281.

92

ale by On służył (por. Mt 20, 28)”173. Dlatego królewskość misji rodziny nie ma nic wspólnego ze świeckim pojmowaniem królowania, które często sprowadza się do zniewalającego panowania osoby nad osobą i triumfalizmu174.

Istotą funkcji królewskiej, realizowanej zarówno w Kościele, jak i w rodzinie, jest miłość służebna. Na co dzień ta królewska miłość w rodzinie przejawia się w postawie wzajemnej pomocy i służby małżonków, w wychowywaniu dzieci oraz członków rodziny do miłości bliźniego, a także w apostolskim zaangażowaniu w świecie175. Spełnianie królewskiego urzędu w kręgu rodziny wymaga najpierw zapanowania nad grzechem, czyli zwycięstwa nad wszystkim, co sprzeczne jest z godnością synów Bożych, jaką posiadają wszyscy członkowie wspólnoty małżeńsko – rodzinnej, a następnie ich wzajemnego somoodania się w miłości176.

Kościół, jako instytucja, kontynuuje dzieło zbawcze Jezusa Chrystusa na ziemi poprzez realizowanie trzech funkcji: prorockiej, kapłańskiej i królewskiej. Rodzina chrześcijańska, spełniając te podstawowe funkcje, urzeczywistnia i buduje Kościół, gdyż będąc wpisana w jego tajemnicę, staje się jednocześnie na swój sposób uczestnikiem zbawczego posłannictwa tej instytucji177. Udział chrześcijańskich rodziców w prorockiej funkcji Chrystusa, zwłaszcza poprzez apostolat słowa, znajduje swoje dopełnienie w sprawowaniu kultu i szeroko rozumianej liturgii rodzinnej, które wypływają z funkcji kapłańskiej, a także z wynikającego z funkcji królewskiej oddania swego serca Chrystusowi oraz służbie innym i trosce o dobre imię Kościoła178.