Obszary problemowe

Wzrost migracji do ośrodków zapewniających pracę;

•

Wyraźne zubożenie rodzin wielodzietnych, o niskiej aktywności zawodowej i

po-•

zbawionych pracy;

Znaczne zubożenie obszarów rolniczych o niskim stopniu rozwoju gospodarczego;

•

Powroty emigrantów.

•

3.2. OBSzARy pROBleMOWe

W rozdziale przedstawiono metodę liniowego uszeregowania powiatów, miast i gmin województwa opolskiego, aby na tym tle ukazać głębokie dysproporcje przestrzenne, które występują w rozwoju demograficznym, społecznym i ekonomicznym poszczegól-nych obszarów regionu. Rozwój każdego obszaru może być charakteryzowany za po-mocą kilku, a nawet kilkunastu wybranych wskaźników. Do oceny sytuacji demogra-ficznej badanych obszarów potrzebny był natomiast miernik syntetyczny, pozwalający na uszeregowanie jednostek według podobieństwa cech społeczno-demograficznych.

Przy konstruowaniu miar społeczno-demograficznych obrazujących sytuację demogra-ficzno-społeczną, wyodrębniono niektóre mierniki, tworząc z nich zespół cech diagno-stycznych, stanowiących podstawę obliczenia miar rozwoju. Przy czym nie jest celowe korzystanie ze zbyt dużej liczby zmiennych, ponieważ niektóre z nich są silnie ze sobą skorelowane i zawierają zbliżone informacje.

Spośród mierników diagnostycznych wyróżniono dwa rodzaje zmiennych: stymu-lanty i destymustymu-lanty. Stymustymu-lanty to zmienne, które charakteryzują dodatni rozwój demograficzno-społeczny (np. wysoki przyrost ludności). Destymulanty to zmienne, które świadczą o ujemnych aspektach rozwoju. Rozróżnienie to służy do konstruowa-nia tzw. wzorca rozwoju.

Zróżnicowanie przestrzenne sytuacji miast i gmin województwa w okresie transfor-macji posiada szczególne znaczenie z uwagi na istotne różnice w warunkach życia i pracy ludności, bezrobocie jawne i agrarne, ubóstwo, różnice w sytuacji mieszkaniowej i zdro-wotnej społeczności lokalnych oraz dostępność do szkolnictwa wyższego i średniego.

Przeprowadzone przy pomocy metody taksonomicznej badania wskazują na wyraźną polaryzację społeczeństwa województwa. Polaryzacja ta polega na ożywieniu społecz-no-gospodarczym niektórych miast i gmin, ale równocześnie na regresie lub stabiliza-cji obszarów rolniczych i małych miast. W celu zbadania stopnia rozwoju społecznego wszystkich miast i gmin, przyjęto następujące wskaźniki dla badanego okresu:

wzrost ludności,

poziom wykształcenia wyższego i średniego,

•

powierzchnię użytkową mieszkań na osobę,

•

liczbę lekarzy na 10 tys. mieszkańców.

•

R. Rauziński, K. Szczygielski – Analiza i ocena współczesnych czynników kształtujących...

Rozpiętość wskaźników miar rozwoju od Opola (0,9019) do Paczkowa (0,2700) w pełni udowadnia kształtowanie się jakościowo nowych procesów rozwarstwienia społecz-nego na całym obszarze województwa na grupę A (ożywienie) i grupę B (regres).

Dokonane porównania rozwoju gospodarczego, społecznego i demograficznego lo-kalnych rynków pracy na tle podaży pracy ukazują głębokie zróżnicowanie przestrzenne zagrożeń bezrobociem strukturalnym obszarów rolniczych i przygranicznych.

Klasyfikacja lokalnych rynków z punktu widzenia ich rozwoju gospodarczego oraz analizy wielkości podaży pracy pozwala na wydzielenie z badanych regionów kilka wy-raźnie odrębnych rynków pracy, charak-teryzujących się odmienną sytuacją go-spodarczą i zagrożeniami bezrobociem i ubóstwem.

Opolski rynek pracy charakteryzuje się stosunkowo zrównoważonymi funkcjami gospodarczymi i ma cechy rynku pracy w miarę ustabilizowanego, o bezrobociu głównie frykcyjnym.

Nyski rynek pracy charakteryzuje się poważną recesją gospodarczą i wysoką podażą pracy do 1995 r. Dysproporcje na tym rynku pracy będą wzrastać, wy-stąpią poważne zagrożenia bezrobociem strukturalnym.

kędzierzyńsko-kozielski rynek pracy charakteryzuje się dużą monokulturą przemysłową. Likwidacja dużego zakładu przemysłowego stanowi duże zagroże-nie społeczne w sensie bezrobocia, gdyż występują tu głębokie dysproporcje po-między rozwojem gospodarczym i spo-łecznym. Jest to obszar zagrożony bezro-bociem technologicznym.

Strzelecki, kluczborski, brzeski i krapkowicki rynek pracy objęty jest restrukturyza-cją przemysłu w pierwszej jej fazie. Zagrożony jest bezrobociem trwałym.

Prudnicki rynek pracy o dużej monokulturze i słabym rolniczym zapleczu zagrożony jest bezrobociem strukturalnym.

głubczycki, namysłowski i grodkowski rynek pracy zaliczany jest do rejonów o ni-skim poziomie rozwoju. Zaplecze rolnicze słabe, zagrożone bezrobociem agrarnym.

Należy też sądzić, że restrukturyzacja przemysłu będzie przebiegać z różnym nasi-leniem w układach przestrzennych, a jej społeczne skutki będą uzależnione od charak-teru gospodarczego poszczególnych obszarów.

Tabela 11. Miary rozwoju gospodarczego lokalnych rynków pracy Śląska Opolskiego

Lokalne rynki pracy Miara rozwoju Opole

3. Obszary problemowe w wymiarze regionalnym i lokalnym

Prognozy demograficzne dla Śląska Opolskiego do 2020 roku wskazują na poważny przyrost ludności w wieku produkcyjnym. W wiek zdolności do pracy wejdzie drugie pokolenie wyżu demograficznego, dobrze przygotowane do pracy, o stosunkowo wy-sokim poziomie wykształcenia. W sumie w latach 2005–2020 wejdzie na rynek pracy ponad 204,4 tys. osób. Pokolenie to będzie charakteryzować się dużą mobilnością prze-strzenną i wzrastającą skłonnością do emigracji za pracą. Bezrobocie oraz dalsza restruk-turyzacja gospodarki i rolnictwa wyzwoli znaczne rezerwy zasobów pracy, będzie czyn-nikiem wypychającym młode pokolenie. Równocześnie wysoki standard życia i pracy w krajach Unii Europejskiej, a szczególnie na terenie Niemiec, stanowić będzie trwały i atrakcyjny czynnik przyciągający zasoby pracy ze Śląska Opolskiego.

Poziom wykształcenia młodzieży wcho-dzącej na rynek pracy do 2020 r. będzie bardzo wysoki. Wśród młodzieży w wieku 20–25 lat, aż 30% stanowić będą absol-wenci szkół wyższych. Wykształcenie sta-nie się istotnym czynnikiem emigracji.

Należy sądzić, że rola migracji zagranicz-nych w Europie lat 2009–2020 wzrośnie i będzie znacząco kształtować sytuację de-mograficzną oraz problemy zatrudnienia i rynku pracy Unii Europejskiej. Będzie też odgrywać istotną rolę w zrównoważonym rozwoju społeczno-gospodarczym. Zagro-żenia nadmierną emigracją młodzieży (se-zonowa i stała) w świetle sytuacji demo-graficznej są duże.

Problem społecznego rozwoju Śląska Opolskiego wymaga realizacji aktywnej polityki migracyjnej, w tym przyjęcia no-wych zasad emigracji zarobkowej. Zasady te powinny uwzględniać tak ważne kwe-stie związane z emigracją zarobkową, jak:

status prawny, edukacja, warunki pracy, uznawanie dyplomów i szereg innych

kwe-stii społecznych. W sumie polska polityka emigracyjna musi być nowoczesna i odważna, oparta na szerokiej współpracy międzynarodowej. Natomiast ograniczenie emigracji można będzie kształtować wyłącznie poprzez aktywną politykę społeczno-gospodar-czą i znaspołeczno-gospodar-czący wzrost zatrudnienia. Śląsk Opolski należy już uznać za region o znaspołeczno-gospodar-czą- znaczą-cej emigracji zarobkowej, na co wskazuje statystyka dotycząca rozmiarów i struktury emigracji w latach transformacji ustrojowej. Problem dalszej emigracji stanowi dla re-gionu wyzwanie XXI wieku.

Tabela 12. Roczniki w wieku 20 lat wchodzące na rynek pracy Śląska

Opolskiego w latach 2006–2020

Źródło: Prognoza demograficzna GUS, Warszawa 2000.

R. Rauziński, K. Szczygielski – Analiza i ocena współczesnych czynników kształtujących...