Uwarunkowania gospodarcze

Region opolski leży w całości (według regionalizacji J. Kondrackiego) na Obszarze Eu-ropy Zachodniej na zachód od tzw. linii T–T (Teisseyre’a-Tornquista) dzielącej wzdłuż osi środkowej Wisły część zachodnią kontynentu od geologicznej platformy wschod-nioeuropejskiej. Z geologicznego punktu widzenia możemy przyjąć, iż opolskie jest terenem sejsmicznie bezpiecznym, co pozwala na rozważanie realizacji dowolnej in-westycji bez potrzeby wprowadzania do konstrukcji tychże obiektów zabezpieczeń antywstrząsowych.

Konsekwencją położenia jest ukształtowanie terenu województwa – w ponad 64%

jest to płaska równina. Tereny o niewielkich deniwelacjach (rzeźba nisko falista) zaj-mują ok. 24% powierzchni, pozostałe formy terenu (falista, pagórkowata, wzgórzowa) – to ok. 8% powierzchni. Na tle płaskiej powierzchni województwa wyraźnie wyróżniają się, obok górowania Biskupiej Kopy, Góra Świętej Anny leżąca w Masywie Chełmu oraz wzniesienia stanowiące wschodnie stoki Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich.

Klimat regionu opolskiego, podobnie zresztą jak obszar całego kraju, nie posiada jed-nolitej charakterystyki – ustalenia poszczególnych badaczy różnią się w delimitacji okre-ślonych obszarów klimatycznych i wydzielają odmienne obszary – regiony klimatyczne.

Generalnie klimat województwa, należący do grupy klimatów oceanicznych z modyfi-kującym wpływem gór, pozwala zaliczyć region do najcieplejszych w Polsce z wielolet-nią średwielolet-nią roczną nieco powyżej 8 stopni Celsjusza.

Długi okres wegetacyjny (ok. 200–225 dni), łagodne zimy, ciepłe lato, stosunkowo wy-sokie opady, to syntetyczna ocena jednego z najbardziej przyjaznych dla rozwoju rolnic-twa klimatów w Polsce. W regionie przeważają wiatry z zachodu i południowego zachodu.

Na podstawie uzyskanych ustaleń można przyjąć, iż warunki klimatyczne panujące w wo-jewództwie opolskim są generalnie korzystne lub bardzo korzystne dla funkcjonowania populacji ludzkiej i gospodarki rolnej, a co za tym idzie nie są barierą rozwojową.

Województwo opolskie wyróżnia się w skali kraju bardzo dobrymi wynikami pro-dukcji rolnej, zarówno roślinnej jak i zwierzęcej. Jednym z głównych czynników przy-rodniczych, oprócz klimatu, jest jakość gleb i ich przydatność dla produkcji rolnej.

W przestrzeni regionu bardzo wyraźnie widać zróżnicowanie jakościowe gleb, mię-dzy innymi poprzez ustalenie udziału powierzchni leśnej w krajobrazie. Prawie bez-leśne tereny lessowego Płaskowyżu Głubczyckiego (na terenie powiatu głubczyc-kiego powierzchnia lasów kilkakrotnie odbiega, in minus, od średniej wojewódzkiej) są wizualnym dowodem na już historyczne wykorzystywanie tych żyznych gleb pod użytki rolne. Dla badań uwarunkowań rozwoju regionu jakość gleb może mieć trzy znaczenia.

R. Rauziński, K. Szczygielski – Analiza i ocena współczesnych czynników kształtujących...

Pierwsze wiąże się z jakością produktów rolnych, które uprawiane na obszarach gleb z zawartością metali ciężkich, mogą być wprowadzone do cyklu pokarmowego miesz-kańców danego rejonu. W województwie opolskim może mieć to pewne znaczenie z uwagi na strukturę przemysłu regionu – m.in. duży udział sektora chemicznego w re-jonie Kędzierzyna-Koźla i Zdzieszowic oraz potencjalne zanieczyszczenie tego obszaru, jakkolwiek nie jest to obszar o dużej koncentracji produkcji rolnej.

Drugi aspekt ma znaczenie społeczne – dobre warunki glebowe w określonym zakre-sie współdecydują o strukturze zatrudnienia ludności i o relatywnie wysokim udziale w rolniczym sektorze gospodarki. Fakt, iż na obszarach centralnych i wschodnich re-gionu udział dobrych gleb był niższy, a jednocześnie wystąpiły inne warunki środowi-ska (surowce naturalne), spowodował z kolei większe zaangażowanie ludności wiejskiej w pracę w sektorze przemysłowym.

Trzeci aspekt – ekonomiczny, wiąże się z faktem swoistej presji sytuacyjnej, wpły-wającej na rodzaj aktywności gospodarczej. Na dobrych glebach renta rolnicza jest wy-soka, stąd dominująca pozycja rolnictwa na obszarach o korzystnych walorach rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Dylematem jest jednakże fakt, iż przetwarzanie produkcji rol-nej (roślinrol-nej i zwierzęcej) jest relatywnie płytkie, stąd poziom WDB na tym obszarze, w danych warunkach, nie jest wysoki.

Kategorią mogącą mieć znaczenie w decyzjach menedżerskich może być ekologiczna jakość miejsca zamieszkania. Rosnąca (jak się wydaje) świadomość ekologiczna ludności powoduje, iż jakość środowiska miejsca zamieszkania (osiedli ludzkich) nabiera obec-nie coraz większego znaczenia.

2.3.1. gospodarka regionu. pozycja w europie

Punktem wyjścia może być ocena stanu wyjściowego, a mianowicie ustalenie miej-sca regionu opolskiego w zbiorze regionów europejskich, z uwagi m.in. na poziom PKB.

Nie ulega bowiem wątpliwości, iż regres (spowolnienie), przy niskim PKB, ma istotne znaczenie dla gospodarki, ale i dla społeczności danego regionu. W tym kontekście po-tencjalne zaburzenia rozwojowe (gospodarcze) o znacznej skali i długim okresie wystę-powania muszą odbić się na sytuacji województwa. Region opolski nie należy, w tym kontekście, do regionów silnych ekonomicznie, stąd duża potencjalnie wrażliwość na zjawiska zewnętrzne.

Potwierdzeniem relatywnie niskiej pozycji regionu opolskiego w rankingu regionów UE (poziom NUTS 2) jest poziom siły nabywczej na 1 mieszkańca liczony w euro. Po-traktowanie wprost bardzo niekorzystnej pozycji regionu może oznaczać, iż wojewódz-two opolskie, podobnie jak województwa wschodnie potrzebuje specjalnego wsparcia z uwagi na demograficzne i społeczno-gospodarcze zjawiska (np. migracje) osłabiające wydolność gospodarczą województwa.

Końcowa pozycja województwa opolskiego, wykazana wyżej, wymaga traktowa-nia wszystkich zdarzeń zakłócających rozwój – w sposób szczególnie rozważny, tym bardziej, iż odległa pozycja została potwierdzona w badaniach relacji PKB regionu do PKB całej UE. Pozycja regionu opolskiego jest o tyle niekorzystna, iż województwo

są-2. Specyfika regionalnych czynników oddziałujących na rynek pracy

siaduje, we wszystkich kierunkach, z zasobniejszymi (bogatszymi oficjalnie) regionami polskimi i czeskimi.

2.3.2. Wielkość i struktura dochodów gmin w regionie opolskim

Niezbywalną przesłanką oceny uwarunkowań rozwojowych gminy jest ustalenie wiel-kości strumieni przychodowych i rozchodowych w strukturze finansów danej gminy.

Jest kwestią oczywistą, iż w ramach istniejącego porządku prawnego w Polsce, zarówno źródła przychodów jak i znacznej części wydatków są ustalane centralnie – drogą wła-ściwych ustaw.

Nie eliminuje to jednak możliwości racjonalizacji wydatków, a zwłaszcza pozyskiwa-nia większych środków finansowych, zależnych od intensywności i efektywności dzia-łań zarówno organów samorządu lokalnego jak i podmiotów gospodarczych działają-cych na tym lokalnym rynku.

Jednym z możliwych zachowań samorządu jest kreowanie polityki sprzyjającej lo-kowaniu nowych firm, bowiem niezależnie od potencjalnie pozytywnych efektów ta-kich działań w sferze społecznej (obniżanie poziomu bezrobocia) zanotować można dwa efekty ekonomiczne – redukcja wydatków na pomoc dla bezrobotnych oraz wpływ na podniesienie poziomu dochodu z tytułu udziału gminy w podatku dochodowym od osób prawnych (CIT) i fizycznych (PIT).

Wprawdzie partycypacja gminy w podatku CIT jest relatywnie niewielka (6,7% z ca-łego wpływu), ale już w podatku PIT jest to udział bardzo istotny, bowiem sięga prawie 40% płaconych podatków przez osoby fizyczne. Biorąc pod uwagę aspekt podatkowy, samorząd powinien być zainteresowany zamieszkaniem na terenie gminy licznych płat-ników podatków, w tym osób dobrze zarabiających, a także (co należy w gospodarce rynkowej do kategorii futurystycznej) lokacją zakładów pracy o bardzo dużych docho-dach przy trwałej koniunkturze rynkowej³⁸.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż duży udział rolnictwa ma ujemny wpływ na wiel-kość udziału w podatku dochodowym PIT, z uwagi na to, iż rolnicy nie są płatnikami tego podatku, wpływa natomiast na wysokość np. podatku rolnego.

Obserwowane sytuacje swoistej niewydolności finansowej gmin, opisywane m.in.

wskaźnikiem samodzielności finansowej (liczonym jako relacja pomiędzy dochodami własnymi gminy a innymi dochodami, transferami i przychodami zwrotnymi), powo-dują określone działania Centrum w celu zapewnienia określonego standardu realizacji obowiązków samorządu gminy, np. poprzez system subwencji, w tym oświatowej lub dotacji celowych. Istotne wydaje się jednak ustalenie faktu, iż opolskie województwo (gminy tego regionu) w znacznym stopniu utrzymuje się z dochodów ze sfery rolnictwa (podatek rolny) co, paradoksalnie, stabilizuje strumień dochodowy, ale na relatywnie niskim poziomie (WDB z rolnictwa jest relatywnie niski). W tle obserwacji o źródłach dochodów gminy (pomijamy tu sferę przemysłu) walor poznawczy przynosi ustalenie poziomu aktywności zawodowej i jej (aktywności) zmian.

38 W jednej z gmin województwa opolskiego łączny strumień finansowy otrzymany od działającego na jej terenie zakładu był wyższy od wszystkich innych przychodów razem ujętych.

R. Rauziński, K. Szczygielski – Analiza i ocena współczesnych czynników kształtujących...

2.4. BilAnSe zASOBóW pRAcy nA zRóżnicOWAnych RynkAch