Na wstępie należy zaznaczyć, że wszelkie prognozy gospodarcze przygotowywane od początku roku 2009 obarczone są szczególnie dużą niepewnością. Wynika to z faktu, że rozwój gospodarki światowej, która stanęła w obliczu kryzysu, jest obecnie trudny do przewidzenia. Niewiadomą stanowi w chwili obecnej zarówno głębokość kryzysu jak i czas jego trwania. Prognozy makroekonomiczne są obecnie weryfikowane z mie-siąca na miesiąc w tempie niespotykanym w ostatnich kilkudziesięciu latach. Dosko-nałym przykładem może być prognoza wzrostu produktu krajowego w Polsce w roku 2009, pochodząca z tzw. konsensusu londyńskiego, która jest średnią prognoz około dwudziestu ośrodków krajowych i zagranicznych. Prognoza ta zmniejszyła się z 4,8%
w lipcu 2008 roku do 0,1% w kwietniu 2009 roku. Oznacza to, że średnia prognoza wzro-stu dla Polski w ciągu dziewięciu miesięcy zmniejszyła się o 4,7 punktu procentowego (wykr. 1).
Wykres 1. Średnie prognozy wzrostu PKB w Polsce w roku 2009 formułowane od lipca 2008 do kwietnia 2009 (w %)
Źródło: Consensus Economics, Londyn.
Tak częsta i znacząca korekta prognoz makroekonomicznych dokonywana przez wszystkie bez wyjątku ośrodki prognostyczne spowodowana jest szybkim i w dużej mierze nieprzewidywalnym rozwojem sytuacji gospodarczej na świecie, a także w Pol-sce. Taki stan rzeczy sprawia też, że dostępne obecnie na rynku prognozy gospodarcze są bardzo zróżnicowane. Od wielu lat nie miała miejsca sytuacja, w której w maju pro-gnozowanego roku, rozstrzał prognoz wzrostu PKB wynosił około 5 punktów procen-towych. A z taką sytuacją mamy obecnie do czynienia – prognozy na rok 2009 wahają się od 3% spadku PKB do około 2% wzrostu. Bardziej pesymistycznie do perspektyw
2. Prognozy makroekonomiczne
polskiej gospodarki nastawione są ośrodki zagraniczne, a łagodniej skalę spowolnie-nia ocespowolnie-niają ośrodki krajowe.
Według prognozy IBnGR, wzrost PKB w roku 2009 wyniesie 0,7%, co oznacza, że polska gospodarka, jako jedna z niewielu europejskich gospodarek uniknie otwartej recesji. W roku 2009 spodziewać się jednak należy niewielkiego spadku nakładów in-westycyjnych oraz spadku eksportu. Zarówno inwestycje, jak i eksport nie powinny jednak spaść o więcej niż 2 procent. Znaczące w stosunku do lat ubiegłych spowolnie-nie gospodarcze negatywspowolnie-nie wpłyspowolnie-nie na sytuację na rynku pracy – według prognozy IBnGR, na koniec 2009 roku stopa bezrobocia wyniesie 12,5%, wobec 9,5% na koniec roku poprzedniego.
Z punktu widzenia określenia perspektyw rozwojowych województwa opolskiego w horyzoncie roku 2015, kluczowe znaczenie ma rozwój całej polskiej gospodarki w tym okresie. Rozwój gospodarczy województwa opolskiego, podobnie zresztą jak wszyst-kich innych województw, jest ściśle zależny od koniunktury ogólnopolskiej.
Według prognozy IBnGR, spowolnienie rozwoju gospodarczego w Polsce będzie krót-kotrwałe i już w roku 2010 wzrost gospodarczy w Polsce przyspieszy. Ze względu na obiektywne względy zarówno o charakterze endogenicznym, jak i egzogenicznym po-wrót na ścieżkę 5% wzrostu nie będzie jednak natychmiastowy. Wspomniane ograni-czenia to przede wszystkim słaba koniunktura gospodarcza w Europie, wyhamowanie procesów inwestycyjnych w kraju i negatywne nastroje wśród konsumentów i przed-siębiorców skutkujące ograniczeniem konsumpcji oraz inwestycji. W efekcie w roku 2010 prognozowany wzrost PKB wynosi 2,5% i w latach kolejnych stopniowo przyspie-sza. Lata 2012–2013 będą charakteryzowały się wzrostem około 4%, a w latach 2014–
2015 spodziewać się należy wzrostu na poziomie około 5%.
tempo wzrostu pkB w Polsce będzie najważniejszym determinantem rozwoju go-spodarczego w województwie opolskim. Województwo opolskie, mimo że jest naj-mniejszym polskim województwem, pod względem gospodarczym należy do grupy
„średniaków”. Nie jest to województwo, które można uznać za lidera wzrostu i nie znajduje się też w grupie regionów o najniższym PKB na jednego mieszkańca. W naj-bliższych latach najszybciej rozwijać się będą województwa najsilniejsze gospodar-czo (m.in. mazowieckie, śląskie, małopolskie, dolnośląskie), a najwolniej wojewódz-twa tzw. ściany wschodniej (m.in. podlaskie, lubelskie, podkarpackie). W ocenie IBnGR tempo rozwoju gospodarczego województwa opolskiego będzie do roku 2015 zbli-żone do tempa rozwoju Polski (wykr. 2). Średnie tempo wzrostu PKB zarówno w Pol-sce, jak i w województwie opolskim wyniesie 3,4%. W pierwszych latach objętych prognozą (2010–2012) wzrost PKB w województwie będzie nieco powyżej średniej ogólnopolskiej, natomiast w latach późniejszych (2013–2015) nieco poniżej. Wynikać to będzie między innymi z faktu, że w kolejnych latach członkostwa Polski w Unii Eu-ropejskiej szybciej powinny rozwijać się województwa otrzymujące największe wspar-cie ze środków europejskich (z roku na rok powinno poprawiać się tam wykorzystanie funduszy unijnych), co wpłynie na wzrost średniego tempa wzrostu w kraju i relatyw-nie oddali województwo opolskie od średrelatyw-niej ogólnopolskiej pod względem tempa wzrostu PKB.
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową – Prognozy makroekonomiczne dla województwa opolskiego...
Wykres 2. Prognoza tempa wzrostu PKB w Polsce i w województwie opolskim w latach 2009–2015 (w %)
Źródło: IBnGR.
produkt krajowy brutto w ujęciu nominalnym wyniósł w województwie opolskim w roku 2006 niecałe 24 miliardy złotych (dane GUS), a według szacunków IBnGR w roku 2008 było to 27,6 miliarda złotych. W roku 2015, a więc końcowym roku objętym pro-gnozą, wartość nominalna PKB wyniesie w województwie 45,3 miliarda złotych. Udział województwa w krajowym PKB kształtował się będzie na stałym poziomie 2%.
Tabela 1. Prognoza nominalnej wartości PKB dla Polski i województwa opolskiego (w mld złotych, ceny bieżące)
Wyszczególnienie Lata
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Polska 1 314,3 1 385,3 1 473,9 1 591,9 1 727,2 1 896,4 2 089,8
Opolskie 28,6 30,2 32,2 34,8 37,6 41,2 45,3
Źródło: IBnGR.
Zmiana nominalnej wartości PKB jest wskaźnikiem mało mówiącym o tempie roz-woju województwa, ponieważ nie uwzględnia jego potencjału wytwórczego, a więc przede wszystkim liczby mieszkańców. Dlatego w analizach regionalnych najczęściej wykorzystuje się lepszy miernik, jakim jest wartość PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca (per capita). PKB na 1 mieszkańca daje też lepszy pogląd na relatywny rozwój regionu, a więc na rozwój w odniesieniu do innych regionów czy do całego kraju. Porównania samych wartości nominalnych PKB pomiędzy regionami, ze względu na ich różną wiel-kość, niosą ze sobą niewiele informacji.
Według szacunków GUS wartość PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosła w Pol-sce w roku 2008 ponad 33 tysiące złotych. IBnGR szacuje, że w tym samym czasie wiel-kość ta dla województwa opolskiego wyniosła 26,7 tysiąca złotych, co stanowiło 80,5%
2. Prognozy makroekonomiczne
średniej krajowej. Według prognozy IBnGR, w latach 2009–2015 relacja kiego do krajowego PKB per capita będzie się stale poprawiała na korzyść wojewódz-twa i w roku 2015 wyniesie 82,5%. Oznacza to, że od roku 2008 województwo opolskie nadrobi pod tym względem do średniej krajowej 2 punkty procentowe. Warto zauwa-żyć, że szybszy wzrost PKB per capita w województwie opolskim niż średnio w kraju będzie miał miejsce, mimo identycznego średniego realnego wzrostu PKB oraz zacho-wania stałego udziału województwa opolskiego w tworzeniu krajowego PKB. Oznaczać to oczywiście musi, że zmniejszał się będzie w tym czasie udział ludności województwa opolskiego w całkowitej liczbie ludności krajowej. Według prognozy demograficznej GUS, wykorzystanej w opracowaniu prezentowanego raportu, liczba ludności w woje-wództwie opolskim w roku 2007 stanowiła 2,7% ludności Polski, a w roku 2015 będzie to 2,6%1. Uprawniona jest więc konstatacja, iż rozwój gospodarczy województwa opol-skiego będzie w latach 2009–2015 przebiegał nieco efektywniej niż średnio w Polsce (taki sam średni wzrost PKB przy mniejszej liczbie mieszkańców), czego wyrazem jest poprawa relacji wojewódzkiego do krajowego PKB per capita (wykr. 3).
Wykres 3. Prognoza relacji PKB per capita w województwie opolskim do PKB per capita w Polsce (w %)
Źródło: IBnGR.
Polityka regionalna jest jednym z ważniejszych elementów polityki gospodarczej Unii Europejskiej, a jej celem jest przede wszystkim wyrównywanie różnic rozwojo-wych pomiędzy poszczególnymi regionami zjednoczonej Europy. Istnieje jednak szereg
1 Według prognozy GUS w roku 2015 liczba mieszkańców Polski wynosić będzie niemal dokładnie 38 mi-lionów, a liczba mieszkańców województwa opolskiego – 999,7 tysiąca.
Tabela 2. Prognoza wartości PKB per capita dla Polski i województwa opolskiego (w tys. złotych, ceny bieżące)
Wyszczególnienie Lata
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Polska 34,4 36,4 38,7 41,8 45,4 49,8 55,0
Opolskie 27,8 29,5 31,6 34,3 37,3 41,0 45,4
Źródło: IBnGR.
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową – Prognozy makroekonomiczne dla województwa opolskiego...
wątpliwości co do skuteczności tej polityki. Często pojawia się pogląd, że regiony bo-gatsze lepiej radzą sobie z wykorzystaniem narzędzi polityki rozwojowej i nawet, jeśli mają mniejsze wsparcie niż regiony biedne, to i tak końcowa korzyść z tego wsparcia jest większa właśnie w lepiej rozwiniętych regionach Unii Europejskiej. Oznacza to, że dysproporcje rozwojowe pomiędzy regionami Unii nie tylko nie muszą się zmniejszać, ale mogą się nawet powiększać. Jednak w opinii IBnGR różnica pomiędzy poziomem rozwoju polskich województw, a poziomem rozwoju najbogatszych (a nawet przecięt-nych) regionów Unii Europejskiej jest na tyle duża, że nawet niedoskonałe narzędzia po-lityki regionalnej będą w najbliższych latach przynosiły polskim województwom okre-ślone pozytywne skutki.
Rok 2015 będzie jedenastym pełnym rokiem członkostwa Polski w Unii Europejskiej.
Można już zatem będzie mówić o wystarczającym horyzoncie czasowym do oceny dłu-gookresowych efektów akcesji, które to efekty powinny już przybrać wymierną postać.
Dobrym miernikiem, który obrazuje korzyści regionu z członkostwa w Unii Europej-skiej, a także pozwala ocenić tempo wzrostu gospodarczego w regionie w porównaniu z tempem wzrostu gospodarki unijnej jest odniesienie wartości PKB na 1 mieszkańca w regionie do średniego poziomu PKB na mieszkańca w Unii Europejskiej. „Gonienie”
średniej unijnej przez najbiedniejsze regiony (a więc w zasadzie wszystkie polskie wo-jewództwa) jest miernikiem wykorzystywania przez te regiony szans rozwojowych, ja-kie daje członkostwo w Unii Europejsja-kiej. Z formalnego punktu widzenia relacja PKB per capita w regionie do średniej unijnej jest też kryterium udzielania regionowi nie-których form pomocy finansowej.
Do opracowania prognozy relacji pkB per capita w województwie opolskim do pkB per capita w unii europejskiej wykorzystana została prognoza rozwoju gospodarczego Unii, opracowana przez Komisję Europejską w kwietniu 2009 roku. Na wykresie 4. pro-gnoza ta została zestawiona z prezentowaną już wcześniej prognozą dla Polski.
Wykres 4. Prognoza wzrostu PKB dla Unii Europejskiej i dla Polski (w %)
Źródło: Komisja Europejska, IBnGR.
2. Prognozy makroekonomiczne
Według prognozy Komisji Europejskiej, w latach 2009–2010 Unia znajdzie się w re-cesji, czego wyrazem będzie istotny, 4% spadek PKB w roku 2009 oraz minimalny spa-dek PKB w roku 2010. Po dwóch latach kurczenia się unijnej gospodarki, zacznie ona powoli rosnąć w tempie od 2 do niecałych 4% rocznie. Wzrost ten będzie więc wolniej-szy niż prognozowany przez IBnGR wzrost polskiej gospodarki.
Na tej podstawie oszacowano wartość PKB per capita w Unii Europejskiej w latach 2009–
2015 i dokonano jego zestawienia z prezentowaną wcześniej prognozą PKB per capita w wo-jewództwie opolskim. W tym miejscu należy poczynić istotną uwagę metodologiczną. PKB per capita w Unii Europejskiej musiało zostać przeliczone z euro na polskie złote. Do tego celu wykorzystano prognozę kursu walutowego opracowaną w IBnGR – prognoza ta zakłada niewielką aprecjację złotego w analizowanym okresie. Przyjęte w prognozie poziomy kursu walutowego nie mają oczywiście kluczowego znaczenia i nie zmieniają najważniejszych ten-dencji – także dlatego, że prognozowane kursy są względnie stabilne.
Tabela 3. Prognoza wartości PKB per capita dla Unii Europejskiej i województwa opolskiego (w tys. złotych, ceny bieżące)
Wyszczególnienie Lata
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Unia Europejska 101,9 100,5 101,5 103,9 109,9 114,3 123,7
Opolskie 27,8 29,5 31,6 34,3 37,3 41,0 45,4
Źródło: IBnGR.
Istnieje także drugie podejście, które pozwala wyeliminować wpływ kursu waluto-wego na porównania wartości PKB per capita pomiędzy krajami czy regionami. Kon-cepcja parytetu siły nabywczej (ang. purchasing-power standard, PPS) bazuje na przeli-czeniu kursów walutowych według siły nabywczej walut. W takim ujęciu województwo opolskie prezentuje się korzystniej na tle Unii Europejskiej (wykr. 5).
Wykres 5. Prognoza relacji PKB per capita w województwie opolskim do PKB per capita w Unii Europejskiej (Unia Europejska=100%)
Źródło: IBnGR.
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową – Prognozy makroekonomiczne dla województwa opolskiego...
Ze względu na fakt, że Polska w latach 2009–2015 rozwijać się będzie wyraźnie szyb-ciej niż średnio Unia Europejska, a województwo opolskie będzie notowało podobne do krajowego tempo wzrostu PKB, relacja PKB per capita w opolskiem do średniej unijnej będzie się systematycznie poprawiać. W roku 2009, według szacunków IBnGR, stosunek PKB per capita w województwie do PKB per capita w Unii wynosił nieco po-nad 27%, natomiast w roku 2015 będzie to niecałe 37%. Oznacza to, że województwo zbliży się pod tym względem do średniej unijnej o około 10 punktów procentowych w ciągu sześciu lat.
W ujęciu parytetu siły nabywczej, w roku 2006 (ostatnie dane Eurostatu) relacja opolskiego PKB per capita do średniej unijnej wynosiła 42,1%. Według szacunków IBnGR, w roku 2009 wskaźnik ten zwiększy się do 45%, a w roku 2015 osiągnie poziom 55,5%. W tym przypadku, podobnie jak w ujęciu kursowym, nadrobiony przez woje-wództwo opolskie w ciągu sześciu lat dystans do średniej unijnej wynosi około 10 punk-tów procentowych.
Trudno obecnie ocenić, kiedy województwo opolskie osiągnie poziom 75% śred-niego unijnego PKB per capita. W ujęciu parytetu siły nabywczej (to podejście jest bar-dziej zasadne, gdyż eliminuje dodatkową niepewność związaną z poziomem kursów) wydaje się, że w roku 2015 potrzeba będzie na to dodatkowych dziesięciu lat. Poziom ten udałoby się zatem osiągnąć około roku 2025, jednak wiele będzie zależeć jak do tego czasu kształtował się będzie rozwój gospodarczy Polski.
Istotnym aspektem rozwoju gospodarczego krajów i regionów są przemiany struk-turalne, które zazwyczaj towarzyszą rozwojowi. Przemiany strukturalne są widoczne w dłuższych przekrojach czasowych, gdyż mają powolny i stopniowy charakter. W sce jednak są one nieco szybsze niż w gospodarkach wysoko rozwiniętych, gdyż Pol-ska nadal jest na etapie nadrabiania zaległości rozwojowych narosłych przed rokiem 1989.
Województwo opolskie nie odbiega w sposób istotny od całej Polski pod wzglę-dem struktury gospodarki. Według danych GUS, wspartych szacunkami IBnGR, w roku 2008 największy udział w tworzeniu wartości dodanej w województwie miały usługi – 62,6% (w Polsce 64,4), następnie przemysł – 25,1% (23,1), budow-nictwo – 7,4% (8,0) oraz rolbudow-nictwo – 4,9% (4,5). Drobne różnice polegają więc jedy-nie na jedy-nieco mjedy-niejszym udziale usług i większym udziale przemysłu w wojewódz-twie opolskim niż średnio w gospodarce. Udziały budownictwa i rolnictwa są bardzo zbliżone.
Według prognozy IBnGR, do roku 2015 przemiany strukturalne w województwie opolskim będą przebiegały podobnie jak w całej polskiej gospodarce. Najważniejsze tendencje, które dotyczą zarówno Polski, jak i województwa opolskiego, to wzrost znaczenia usług i spadek znaczenia pozostałych sektorów, a więc przemysłu, budow-nictwa i rolbudow-nictwa. Drobna różnica pomiędzy całą Polską a województwem polega na tym, że w województwie opolskim nieco bardziej niż w kraju spadnie udział bu-downictwa w wartości dodanej, natomiast spadek udziału przemysłu będzie nieco
większy. 2.
Prognozy makroekonomiczne
Tabela 4. Prognoza udziałów poszczególnych sektorów w wartości dodanej w Polsce (w %)
Wyszczególnienie Lata
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Usługi 65,1 65,4 65,8 66,0 66,4 66,9 67,1
Przemysł 22,7 22,6 22,2 22,4 22,5 22,7 22,8
Budownictwo 7,9 7,8 7,8 7,8 7,7 7,6 7,6
Rolnictwo 4,3 4,2 4,2 3,9 3,5 2,7 2,5
Źródło: IBnGR.
Tabela 5. Prognoza udziałów poszczególnych sektorów w wartości dodanej w województwie opolskim (w %)
Wyszczególnienie Lata
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Usługi 62,7 63,3 63,8 64,1 65,7 65,8 66,5
Przemysł 25,0 24,7 25,2 25,2 24,6 25,1 24,7
Budownictwo 7,6 7,6 6,7 6,7 6,0 6,3 6,1
Rolnictwo 4,7 4,4 4,3 4,0 3,7 2,8 2,7
Źródło: IBnGR.
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową – Prognozy makroekonomiczne dla województwa opolskiego...