Na podstawie przeprowadzonych badań nad czynnikami kształtującymi regionalny i lokalne rynki pracy zostały sformułowane następujące ustalenia:
Kryzys gospodarczy i zmienność sytuacji demograficznej, charakteryzująca się 1.
spadkiem zasobów pracy i emigracja zagraniczna, to główne czynniki kształtujące sy-tuację na regionalnym i lokalnych rynkach pracy do 2020 r.
Niekorzystne procesy demograficzne na Śląsku Opolskim będą czynnikiem osła-2.
biającym kapitał ludzki i społeczny, a tym samym konkurencyjność regionu na krajo-wym i międzynarodokrajo-wym rynku pracy.
Uwarunkowania demograficzne sytuacji na rynku pracy Polski i UE będą sprzy-3.
jać emigracji zarobkowej.
Zróżnicowanie sytuacji demograficznej, społecznej i zawodowej ludności według 4.
miast i gmin, świadczy o istotnych dysproporcjach przestrzennych warunkujących sy-tuację na lokalnych rynkach pracy (zob. mapy).
Przedstawione procesy demograficzne wskazują w sposób syntetyczny obraz zróż-5.
nicowań społecznych i gospodarczych Opolszczyzny i stanowią swego rodzaju diagnozę do sformułowania koncepcji rozwoju społecznego Śląska Opolskiego do 2035 r. Można też sformułować tezę o trwałości przestrzennej polaryzacji województwa w świetle sy-tuacji etnicznej, demograficznej, społecznej, gospodarczej i środowiska naturalnego.
Przedstawiony raport daje bogaty materiał diagnostyczny w świetle porównań między-narodowych i krajowych o niekorzystnej sytuacji województwa opolskiego.
Inwestycje w kapitał ludzki są podstawą rozwoju regionu. We wszelkich rozważa-6.
niach prognostycznych człowiek powinien być traktowany jako podmiot. W praktyce dotyczy to celów społecznych: edukacji, pracy, zdrowia, mieszkania. Osiąganie celów gospodarczych jest niemożliwe bez aktywnej regionalnej polityki społecznej.
Sytuacja demograficzna Śląska Opolskiego wskazuje na zarysowujący się kryzys 7.
demograficzny, wyrażający się spadkiem liczby urodzeń i stopy urodzeń, spadkiem przy-rostu naturalnego, starzeniem się społeczeństwa i ludności w wieku produkcyjnym, wzrostem zachorowalności i niepełnosprawności, spadkiem przeciętnej wielkości go-spodarstwa, dezaktywizacją zawodową ludności, wysokim bezrobociem i ubóstwem oraz patologią społeczną.
Generalny wniosek, jaki nasuwa się z analizy skutków społeczno-ekonomicznych 8.
sytuacji demograficznej i bezrobocia, sprowadza się do potrzeby tworzenia nowej struk-tury gospodarczej województwa. Istniejące strukstruk-tury oraz proste formy aktywizacji go-spodarczej nie są w stanie zwalczyć bezrobocia w sposób efektywny.
4. Rekomendacje
Utrzymujące się wysokie bezrobocie wymaga zróżnicowanego przestrzennie 9.
tworzenia nowych miejsc pracy dla wyżu młodzieży wchodzącej na rynek pracy. Na-leży oczekiwać licznych napięć na lokalnych rynkach pracy, pomiędzy podażą a popy-tem na zasoby pracy, według cech ilościowych i jakościowych. Wysoki przyrost zaso-bów pracy na obszarach rolniczych i przygranicznych, objętych tzw. depresją społeczną, będzie czynnikiem zwiększającym bezrobocie i migrację.
Przewidywane zmiany w ogólnej liczbie i strukturze ludności będą charakteryzo-10.
wać się dużym falowaniem wyżów i niżów demograficznych. Sytuacja demograficzna nakazuje, aby realizować elastyczną politykę kształcenia i zatrudnienia. Konsekwencje zmian w liczbie młodzieży w wieku szkoły podstawowej i średniej dla polityki oświato-wej i społecznej w układzie powiatów, miast i gmin wymagają bardzo rozważnych, lo-kalnych rozwiązań.
Punktem wyjścia dla opracowania analiz i oceny rynku pracy są zjawiska lud-11.
nościowe. Szczególnie stan ludności, jej rozwój i zmiany strukturalne oraz rozmiesz-czenie przestrzenne stanowią zasadniczy element w formułowaniu kierunków poli-tyki rynku pracy. W wyniku analizy prognoz demograficznych i podaży pracy uzyskuje się niezwykle istotne informacje umożliwiające wybór optymalnych kierunków prze-obrażeń rynku pracy.
Aspekty demograficzne muszą być brane pod uwagę przy budowie polityki rynku 12.
pracy szczególnie w zatrudnieniu, podaży pracy i dostosowania jej do potrzeb gospodar-czych. Przedstawiona prognoza ludności do 2020 r. ma charakter ostrzegawczy i należy ją analizować z punktu widzenia optymalnych wyborów strategii rozwoju regionalnego i lokalnych rynków pracy. Prognoza w sposób wyraźny wskazuje na głęboką zmienność struktur demograficznych ludności miasta, szczególnie w zakresie zmian w liczebno-ściach młodzieży w wieku szkoły podstawowej, średniej, wyższej i wieku produkcyj-nego. Wiadomo powszechnie, że te grupy wieku wiążą się ściśle z wieloma dziedzinami życia i decydują o podaży pracy wg cech ilościowych i jakościowych.
Prognoza ludnościowa do 2020 roku wskazuje na cztery główne procesy. Po 13.
pierwsze, nastąpi nieznaczny spadek liczby ludności, warunkowany niskim przyrostem naturalnym i ujemnymi procesami migracyjnymi. Po drugie, liczba dzieci i młodzieży w wieku 13–18 lat będzie maleć. Po trzecie, wystąpi spadek zasobów pracy. Po czwarte, proces starzenia się ludności będzie wzrastać. Szczególnie istotnym problemem będzie podaż pracy absolwentów szkół wyższych wchodzących na rynek pracy. Zapewnienie pracy absolwentom szkół wyższych i średnich będzie stanowić główny cel polityki edu-kacyjnej i zatrudnienia. Równocześnie nastąpi do 2020 roku wydłużenie się przecięt-nej długości trwania życia, utrzymanie się dzietności poniżej prostej zastępowalności pokoleń. Średnie trwanie życia mężczyzn wzrośnie. Dzietność kobiet w latach 2010–
2020 nie zapewni prostej zastępowalności pokoleń. Zgodnie z przedstawioną prognozą demograficzną wystąpią głębokie zmiany w relacjach między kolejnymi pokoleniami, zmieniać się będą ilościowe proporcje w różnych grupach wieku. Zwiększać się będzie udział pokolenia osób w starszym wieku. Zwiększać się będzie liczba zgonów.
Sytuacja demograficzna kształtuje się aktualnie niekorzystnie. Liczba urodzeń 14.
i przyrost naturalny zmniejszył się, a liczba zgonów jest większa od liczby urodzeń.
Za-R. Rauziński, K. Szczygielski – Analiza i ocena współczesnych czynników kształtujących...
rysowuje się kryzys demograficzny. Wyrazem tego kryzysu jest brak zastępowalności pokoleń. Przyczyn tej niekorzystnej sytuacji należy wiązać z przemianami gospodar-czymi, procesami modernizacji społeczeństwa, bezrobociem, rynkiem pracy, eduka-cją, ekonomizacją życia, zmianą systemu wartości.
Zmieniająca się sytuacja demograficzna wymaga nowego podejścia do oceny 15.
sytuacji na regionalnym rynku pracy, gdyż rola kapitału ludzkiego i społecznego staje się czynnikiem decydującym w rozwoju. Słaby potencjał demograficzny i społeczny nie jest zdolny do tworzenia konkurencyjnej gospodarki.
Rozmiary i struktura emigracji zagranicznych (stałych i sezonowych), stanowią 16.
główny czynnik osłabiający kapitał ludzki.
Zasoby ludzkie stanowią główny czynnik wzrostu gospodarczego. Rynek pracy 17.
musi więc być nasycony kadrami kwalifikowanymi. Oznacza to, że kształcenie powinno znacznie wyprzedzać potrzeby rynku pracy i stwarzać pewną nadwyżkę kwalifikowa-nych zasobów pracy według cech ilościowych i jakościowych.
Edukacja na opolskim rynku pracy musi ulec głębokim zmianom. Należy uwzględ-18.
niać potrzeby rynku pracy, a więc edukacja skierowana powinna być na praktykę i pro-mowanie kształcenia zawodowego i technicznego. Należy zbliżać szkołę do przedsię-biorstwa, teorię do praktyki. Kryzys wymaga nowego podejścia do kształcenia.
Powszechność i dostępność kształcenia na poziomie gimnazjum, liceum i szkoły 19.
wyższej mierzona wskaźnikiem skolaryzacji, które są aktualnie na Śląsku Opolskim ni-skie, winna systematycznie wzrastać, aby osiągnąć mierniki europejskie. Zasada ta ma uzasadnienie we wzroście aspiracji młodzieży do kształcenia i potrzebie permanent-nego kształcenia.
Struktura kształcenia uwzględniająca rozwój nowych gałęzi przemysłu i usług, 20.
które są związane z nowymi technologiami, informatyką, budownictwem, potrzebą zmiany zasobów, permanentnym kształceniem, nowymi potrzebami międzynarodowego rynku pracy, winna zmierzać do wzrostu udziału młodzieży w szkołach typu technicz-nego, kształcących wysoko kwalifikowanych inżynierów, techników i robotników.
Obecnie rynek pracy Śląska Opolskiego jest stosunkowo mało nasycony kadrami 21.
kwalifikowanymi, stawia to region opolski na ostatnim miejscu w kraju. Kapitał ludzki jest głównym czynnikiem słabości ekonomicznej (gospodarczej) województwa. Mecha-nizmy rynku pracy nie są racjonalne. Niskie zapotrzebowanie na kadry kwalifikowane, szczególnie z wyższym wykształceniem, tkwią nie w kształceniu, ale głównie w mecha-nizmach rynku pracy i polityce zatrudnienia.
Wiedza i zasoby intelektualne człowieka są aktualnie najbardziej wartościo-22.
wym czynnikiem rozwoju Śląska Opolskiego. Lepsze zarządzanie i wykorzystanie ka-pitału ludzkiego stwarza bowiem wyraźną przewagę konkurencyjną regionu i jego przedsiębiorstw. W sumie rozwój gospodarki województwa musi być oparty na wie-dzy i edukacji. Budowa gospodarki opartej na wiewie-dzy wymaga głębokiej restruktury-zacji szkolnictwa, tj. dostosowania go do zmieniających się potrzeb rynku pracy i stra-tegii demograficznej.
Statystyka wskazuje, że poziom wykształcenia społeczeństwa Śląska Opolskiego 23.
jest niski i nieodpowiedni w świetle potrzeb rynku pracy i zmieniającej się gospodarki
4. Rekomendacje
regionu. Wynika on częściowo z uwarunkowań historycznych, słabości bazy material-nej, szczupłych nakładów na edukację, słabości powiązań edukacji z praktyką i potrze-bami rynku pracy, skromnego inwestowania w kadry dydaktyczne i naukę, niedostatecz-nego dostępu do Internetu, rozproszoniedostatecz-nego rynku edukacyjniedostatecz-nego i niskich standardów kształcenia. Aktualnie, aż 49,5% ludności województwa posiada wykształcenie niższe niż średnie, w Unii Europejskiej stanowi to 29%.
Duża znajomość potrzeb kadrowych w perspektywie najbliższych lat wymaga no-24.
wej strategii inwestowania w rozwój kształcenia wyższego, średniego i ustawicznego.
Pomnożenie jakości kapitału społecznego nie może być już traktowane jako koszty ekonomiczne, lecz aktywa, które zwiększają wartość kapitału ludzkiego. Obecnie bo-wiem regionalne inwestycje edukacyjne charakteryzują się: niedoinwestowaniem, nie-dostatecznym przygotowaniem kadr do wprowadzenia nowych treści i metod naucza-nia, niepełnym dostępem do Internetu, zbyt dużą liczbą studentów na 1 pracownika dydaktycznego, ubogim wyposażeniem bibliotek, niskimi płacami nauczycieli, wadliwą współpracą szkół wyższych, brakiem łączenia wiedzy teoretycznej z praktyczną, bra-kiem współpracy szkół z praktyką, słabą orientacją rynkową, ograniczonym dostępem do edukacji młodzieży wiejskiej, niskim kształceniem bezrobotnych.
Analiza sytuacji demograficznej wskazuje, że skłonność do emigracji czasowej 25.
będzie wzrastać z uwagi na: otwartość rynków pracy Niemiec i Austrii w 2011 r., bez-robocie w Polsce, przekształcenie się emigracji sezonowej w stałą, spadek zasobów pracy w UE i łączenie rodzin.
Regionalny i lokalny rynek pracy będzie charakteryzował się w okresie kryzysu 26.
nowymi cechami. Do nich należy zaliczyć:
wzrost bezrobocia,
•
wzrost konkurencyjności,
•
wzrost wymagań ze strony nowoczesnych urządzeń technicznych
(ekonomicz-•
nych, psychicznych i organizacyjnych), wzrost udziału pracowników umysłowych,
•
wzrost trudności w podejmowaniu decyzji,
•
wzrost trudności adaptacyjnych,
•
wzrost intensywności pracy,
•
wzrost wymagań w zakresie przedsiębiorczości i innowacyjności oraz
myśle-•
R. Rauziński, K. Szczygielski – Analiza i ocena współczesnych czynników kształtujących...
liteRAtuRA
Adamczyk F., Masewicz W., Gieogica J.P.,
1. Rynek pracy w Polsce.
Auleytner A. (red.),
2. Polityka społeczna. Stan i perspektywy, WSP TWP, Warszawa 1995.
Auleytner J.,
3. Polityka społeczna pomiędzy ideą a działaniem, UW, Warszawa 1994.
Balcerzak-Paradowska B., Staszewska D.,
4. Rodziny wielodzietne a bezrobocie,
Insty-tut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1992, Zeszyt 9 (370).
Bednarski M. (red.),
5. Aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w Polsce. Narzę-dzia i instytucje, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1996.
Borkowski T., Marcinkowski A. (red.),
6. Socjologia bezrobocia, Biblioteka Pracownika
Socjalnego, Katowice 1999.
Cichocki R. (red.),
7. Podmiotowość społeczności lokalnych, Wydawnictwo Media – G.T., Poznań 1996.
Danecki J., Rysz-Kowalczyk B. (red.),
8. Kwestie społeczne i krytyczne sytuacje życiowe
u progu lat dziewięćdziesiątych, UW, Warszawa 1994.
Dobrowolski P., Frąckiewicz L. (red.),
9. Polityczne i społeczne problemy gmin, UŚ,
Ka-towice 1994.
Francik A., Pocztowski A.,
10. Wybrane problemy zatrudnienia i rynku pracy, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, 1993.
Frąckiewicz L.,
11. Polityka ochrony zdrowia. Synteza, AE im. K. Adamieckiego, Kato-wice 1991.
Fundacja „Promocja”, Warszawa 1992.
12.
Głąbicka K.,
13. Rynek pracy w Unii Europejskiej, stan i perspektywy, Difin, Warszawa 1999.
Kabaj M.,
14. Program przeciwdziałania ubóstwu i bezrobociu. Raport IP i SS, zeszyt nr 19, Warszawa 2000.
Kabaj M.,
15. Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu, Wydawnictwo Naukowe Sekolar, Warszawa 1997.
Kaźmierczak Z.,
16. Rynek pracy w państwach wysoko rozwiniętych, Wydawnictwo Uni-wersytetu Łódzkiego, Łódź 1995.
Kotlorz D. (red.),
17. Bezrobocie w województwie katowickim ze szczególnym uwzględ-nieniem Rybnickiego Okręgu Węglowego, Friedrich Ebert Stiftung, Gliwice 1999.
Kotlorz D., Zagóra-Jonszta U.,
18. Rynek pracy w teorii i praktyce, Akademia
Ekono-miczna im. K. Adamieckiego, Katowice 1998.
Kroszel J.,
19. Podstawy polityki społecznej w gospodarce rynkowej, UO, Opole 1994.
Kryńska E. (red.),
20. Mobilność zasobów pracy. Analiza i metody symulacji, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2000.
Literatura
Kryńska E.,
21. Segmentacja rynku pracy. Podstawy teoretyczne i analiza statystyczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1999.
Księżopolski M., Supińska J. (red.),
22. Zagrożenia i szanse polityki społecznej w Polsce w okresie transformacji, Fundacja im. F. Eberta, Warszawa 1993.
Kwiatkowski E. (red.), Przepływ siły roboczej a efekty aktywnej polityki państwa na 23.
rynku pracy w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1998.
Malikowski M., Markowski D. (red.),
24. Struktura społeczna. Rynek pracy. Bezrobocie,
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 1996.
Marek E.,
25. Emigracja z Polski z uwzględnieniem zatrudnienia pracowników polskich za granicą, Friedrich Ebert Stiftung, Warszawa 1992.
Mlonek K.,
26. Bezrobocie w Polsce w XX wieku w świetle badań, Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 1999.
Mlonek K.,
27. Młodzież na rynku pracy w Polsce w świetle badań, Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 1996.
Pisz Z. (red.),
28. Wybrane problemy polityki społecznej, AE im. O. Langego, Wrocław 1995.
Pisz Z. (red.),
29. Zadania społeczne, AE im. O. Langego, Wrocław 1996.
Podolski K., W. Turnowiecki,
30. Polityka społeczna, Ugd, Gdańsk 1993.
31. Polityka gospodarcza. Region. Rynek pracy, Księga jubileuszowa dedykowana Prof.
H. Mortimer-Szymczak, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1996.
32. Polityka społeczna. Doświadczenia i perspektywy. Księga pamiątkowa z okazji 70.
rocznicy urodzin prof. A. Rajkiewicza, IPS UW, Warszawa 1991.
Rajkiewicz A. (red.),
33. Polityka społeczna, PWE, Warszawa 1979.
Rajkiewicz A. (red.),
34. Społeczeństwo polskie w latach 1989–1994. Zagadnienia poli-tyki społecznej, Fundacja im. Friedricha Eberta, Warszawa 1996.
Rajkiewicz A. (red.),
35. Zewnętrzne migracje zarobkowe we współczesnej Polsce, Wyż-sza Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna we Włocławku, IP i SS w WarWyż-szawie.
Rauziński R.,
36. Bezrobocie na Śląsku Opolskim w świetle badań demograficznych, Wyż-sza Szkoła Inżynierska w Opolu z. 71, Opole 1994.
Rauziński R., Bugdol M. (red.),
37. Strategia przeciwdziała bezrobociu na lokalnym rynku pracy powiatu raciborskiego, PAN Komitet Nauk i Pracy i Polityce Społecznej, Ra-cibórz 2000.
Rauziński R.,
38. Czynnik ludzki w gospodarce Śląska Opolskiego w latach 1950–1990, Prace Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, PWN, Warszawa – Wrocław 1975.
Szylko-Skoczny M. (red.),
39. Sytuacja młodzieży na rynku pracy w wybranych krajach Europy Środkowej i Wschodniej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1998.
Szałkowski A. (red.),
40. Rynek pracy w procesie transformacji systemu gospodarczego, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1992.
Szczygielski K.,
41. Społeczno-demograficzne i gospodarczo-przestrzenne uwarunkowa-nia polityki lokalnej (w:) Ganowicz E., Rubisz L. (red.), Polityka lokalna – właściwości, determinanty, podmioty, Instytut Politologii Uniwersytetu Opolskiego Seria: Czło-wiek i Polityka Nr 5, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, 2008.
R. Rauziński, K. Szczygielski – Analiza i ocena współczesnych czynników kształtujących...
Unolt J.,
42. Ekonomiczne problemy rynku pracy, Biblioteka Pracownika Socjalnego, Ka-towice 1999.
43. Współczesne tendencje w zarządzaniu zasobami pracy, Materiały z konferencji, Aka- demia Ekonomiczna Kraków 1997.
Literatura
instytut Badań nad gospodarką Rynkową
Prognozy makroekonomiczne dla województwa opolskiego.
prognoza podstawowych wielkości
makroekonomicznych z uwzględnieniem
obszaru rynku pracy
WpROWAdzenie
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową prezentuje raport makroekonomiczny do-tyczący gospodarki województwa opolskiego. Najważniejszą częścią raportu jest pro-gnoza rozwoju gospodarczego województwa w latach 2009–2015, która została opisana przy pomocy najważniejszych wskaźników makroekonomicznych, takich jak wzrost pro-duktu krajowego brutto oraz wartość propro-duktu krajowego brutto w przeliczeniu na jed-nego mieszkańca (per capita). Prognozowane wielkości zostały odniesione do prognoz ogólnopolskich oraz europejskich, co ma na celu zobrazowanie rozwoju województwa opolskiego także na tle rozwoju kraju i Unii Europejskiej.
Prezentowana prognoza zawiera także moduł sektorowy, który służy do opisania oczekiwanych zmian o charakterze strukturalnym. Na wstępie należy jednak zaznaczyć, że okres objęty prognozą, a więc trwający siedem lat, nie jest dostatecznie długi, aby można było mówić o zachodzących w czasie jego trwania znaczących zmianach struk-turalnych. Przemiany strukturalne widoczne są zazwyczaj w dłuższym, trwającym dzie-sięć lub więcej lat, horyzoncie czasowym. Niemniej jednak pewne tendencje struktu-ralne w prezentowanej prognozie są także widoczne.
Istotną częścią raportu jest analiza dotycząca rynku pracy. Prognozy rynku pracy zo-stały opracowane w dwóch ujęciach. Po pierwsze, są to prognozy tradycyjnych staty-styk rynku pracy, takich jak liczba pracujących czy stopa rejestrowanego bezrobocia, a po drugie są to prognozy wskaźników wg BAEL (Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności). Podejście takie umożliwia szersze spojrzenie na perspektywy rozwoju rynku pracy w województwie opolskim.
Raport został opracowany w warszawskim oddziale Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową przez zespół pod kierownictwem dra Bohdana Wyżnikiewicza.
Wprowadzenie