Instytucje odpowiedzialne za gospodarkę wodną mają za zadanie nie tylko dostarczyć wodę do mieszkań, muszą też zadbać o to, by woda ta miała odpowiednią jakość. Jakość wody ocenia się na podstawie jej właściwości fi zycznych (kolor, temperatura i smak), biologicznych (jakość mikrobiologiczna) i chemicznych (stopień twardości i zawartość związków mineralnych).
Aktualnie zalecane przez WHO wartości stężeń substancji występujących w wodzie do spo-życia jako bezpieczne dla zdrowia opublikowane są w czwartym wydaniu „Guidelines for drin-king-water quality” wraz z suplementami. Wytyczne WHO stanowią podstawowe dokumenty odniesienia przy opracowywaniu norm i normatywów dotyczących jakości wody do picia.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej (zgodnie z Dyrektywą 98/83/EC z 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia) zobowiązane są do monitorowa-nia jakości wody przeznaczonej do spożycia. W Polsce jakość wody przeznaczonej do spoży-cia przez ludzi reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi i Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbio-rowym zaopatrzeniu w wodę i zbiozbio-rowym odprowadzaniu ścieków, która w art. 3.1. mówi, że „zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków jest zadaniem własnym gminy” i dalej zobowiązuje przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne do zapewnienia dostaw wody w wymaganej ilości i pod odpowiednim ciśnieniem, a także zapewnienia nale-żytej jakości dostarczanej wody.
Zapewnienie bezpieczeństwa wody opiera się na wprowadzaniu w życie planów bezpie-czeństwa wody (Water Safety Plans). Realizacja planu bezpiebezpie-czeństwa wody to ciągła analiza ryzyka na wszystkich etapach systemu zaopatrzenia w wodę, tj. od ujęcia (pozyskania)
po-przez stacje oczyszczania, tłoczenia, magazynowania i dystrybucji. Dostawcy wody interpre-tują ryzyko jako prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia dostarczenia skażonej wody i związanych z tym skutków, czyli utratę bezpieczeństwa. Dla dostawców wody oznacza to minimalizację funkcji ryzyka, natomiast odbiorcy wody interpretują bezpieczeństwo jako prawdopodobieństwo uniknięcia spożycia wody skażonej. Dla konsumentów najbardziej ko-rzystne jest, aby prawdopodobieństwo spożycia wody skażonej było jak najmniejsze.
Niezależnie od tego, czy do problemu zapewnienia jakości wody podchodzimy od strony dostawcy czy konsumenta, to zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 grud-nia 2017 roku w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi należy przyjąć, że „woda jest zdatna do użycia, jeżeli jest wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, wszelkich substancji w stężeniach stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego oraz nie wykazuje agresywnych właściwości korozyjnych i spełnia wymagania:
• mikrobiologiczne określone w części A załącznika nr 1 do rozporządzenia; • chemiczne określone w części B załącznika nr 1 do rozporządzenia.
Jednostkami odpowiedzialnymi za jakość wody podawanej w urządzeniach wodociągo-wych są więc producenci wody – przedsiębiorstwa wodociągowe i władze samorządowe. Producenci zobowiązani są do wewnętrznej kontroli jakości wody do spożycia poprzez wyko-nywanie badań laboratoryjnych. Badania te muszą być wykonywane w laboratoriach posia-dających udokumentowany system jakości.
Przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne są zobowiązane do prowadzenia regular-nej kontroli wewnętrzregular-nej jakości produkowaregular-nej wody, która obejmuje m.in. prowadzenie ba-dań jakości wody w zakresie i z częstotliwością określoną w rozporządzeniu, pobieranie pró-bek wody, szczególnie w jej ujęciu, w miejscach pozwalających na ocenę skuteczności proce-su uzdatniania oraz w miejscu wprowadzenia wody do sieci wodociągowej. Po wystąpieniu okoliczności mogących spowodować pogorszenie jakości wody, przedsiębiorstwa powinny zaplanować przedsięwzięcia naprawcze, ustalić harmonogram ich realizacji oraz poinformo-wać właściwego państwowego, powiatowego lub granicznego inspektora sanitarnego oraz wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o podjętych i zaplanowanych działaniach. Na wniosek właściwego państwowego, powiatowego lub granicznego inspektora sanitarnego są również zobowiązane do przekazywania wyników badania wody.
Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia sprawują organy Państwowej In-spekcji Sanitarnej na podstawie Ustawy o Państwowej InIn-spekcji Sanitarnej i ustawy z dnia 7 czerwca 2001 roku o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Państwowa Inspekcja Sanitarna nie odpowiada za jakość produkowanej wody i stan urządzeń służących do jej produkcji, a jedynie sprawuje nadzór nad przestrzeganiem wymogów w tym zakresie przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne. Państwowa Inspekcja Sanitar-na sprawuje Sanitar-nadzór Sanitar-nad jakością wody poprzez monitoringowe badania laboratoryjne oraz egzekwowanie od producentów wody właściwej jakości. Państwowa Inspekcja Sanitarna pro-wadzi nadzór nad jakością wody w ramach stałego monitoringu, który obejmuje monitoring
kontrolny i monitoring przeglądowy. Monitoring kontrolny służy sprawowaniu bieżącego nadzoru sanitarnego nad jakością wody poprzez regularne badania i przekazywanie informa-cji o jej jakości, natomiast monitoring przeglądowy stanowi rozszerzenie monitoringu kon-trolnego i służy dostarczeniu informacji niezbędnych do oceny, czy są przestrzegane wymaga-nia określone w rozporządzeniu w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
Miejsca pobierania do badania próbek wody, równomiernie rozmieszczone w strefi e za-opatrzenia, są zlokalizowane w:
1) urządzeniach wodociągowych: • ujęciach wody,
• miejscach, w których woda jest wprowadzana do sieci, • sieci wodociągowej,
• punktach czerpalnych znajdujących się najbliżej przed wodomierzem głównym lub
przyłączem wodociągowym łączącym sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wo-dociągową w nieruchomości odbiorcy usług – w przypadku braku możliwości poboru wody w tym miejscu z zaworów używanych zwykle do pobierania wody, w szczególno-ści w budynkach użytecznoszczególno-ści publicznej, budynkach zamieszkania zbiorowego oraz budynkach mieszkalnych;
2) pompach lub innych używanych punktach czerpalnych, jeżeli woda jest dostarczana z in-dywidualnych ujęć.
Miejsca pobierania do badania próbek wody pozwalające na ocenę wewnętrznej instalacji wodociągowej (poza siecią wodociągową) oraz jakości wody w budynku użyteczności pu-blicznej, budynku zamieszkania zbiorowego oraz budynku mieszkalnym są zlokalizowane w: • punktach czerpalnych – z zaworów używanych zwykle do pobierania wody zainstalowa-nych najbliżej i najdalej wodomierza głównego lub przyłącza wodociągowego łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług, na stałe używanych do pobierania wody przez odbiorcę usług oraz wybranych punktach pośrednich, których liczba zależy od wielkości systemu;
• punktach czerpalnych – z zaworów używanych zwykle do pobierania wody wykorzystywa-nej w zakładach prowadzących działalność związaną z produkcją lub obrotem żywnością.
Działalność jednostek PIS nadzoruje Główny Inspektor Sanitarny. Dla polepszenia nadzo-ru i lepszej koordynacji działań organów PIS w Głównym Inspektoracie Sanitarnym stworzony został Departament Bezpieczeństwa Zdrowotnego Wody. Zadania Departamentu Bezpie-czeństwa Zdrowotnego Wody to:
• opracowywanie procedur dotyczących zarządzania jakością wody przeznaczonej do
spożycia przez ludzi oraz wody w kąpieliskach i basenach kąpielowych,
• opracowanie i rozwój systemu zarządzania ryzykiem w aspekcie chorób wodnopochodnych,
• współpraca z organizacjami rządowymi i samorządowymi, jednostkami
naukowo-ba-dawczymi, organizacjami pozarządowymi i konsumenckimi w zakresie poprawy bez-pieczeństwa zdrowotnego wody,
• współpraca w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego wody z odpowiednimi jednostka-mi jednostka-międzynarodowyjednostka-mi, a w szczególności z Kojednostka-misją Europejską i WHO, uczestniczenie w pracach grup roboczych i eksperckich WHO i UE, w tym Europejskiej Sieci Organów ds. Jakości Wody Pitnej (ENDWARE),
• ustalanie kierunków działania, koordynowanie i nadzorowanie organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi oraz wody w kąpieliskach i basenach kąpielowych, a w szczególno-ści koordynowanie i rozwój zarządzania monitoringiem jakoszczególno-ści wody przeznaczonej do spożycia i wody w kąpieliskach oraz opracowywanie ocen jakości wody,
• uczestniczenie we wprowadzaniu i wdrażaniu systemu nadzoru nad materiałami, wyro-bami i substancjami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia przez ludzi i wodą w obiektach basenowych,
• koordynowanie i nadzorowanie zintegrowanego systemu badań laboratoryjnych jakości wody,
• opracowanie procedur organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej w przypadku potencjal-nych zagrożeń bezpieczeństwa zdrowotnego wody, klęsk żywiołowych, awarii i ataków terrorystycznych,
• przeprowadzanie kontroli merytorycznych i audytów w jednostkach
organizacyj-nych Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego wody,
• planowanie i organizowanie szkoleń mających na celu wdrażanie nowego systemu nad-zoru nad bezpieczeństwem zdrowotnym wody,
• przygotowywanie raportów dla Komisji Europejskiej dotyczących jakości wody przezna-czonej do spożycia i wód w kąpieliskach,
• koordynowanie i zarządzanie systemem wymiany informacji o jakości wody.
Podstawowe znaczenie w identyfi kacji zagrożeń jakości wody mają badania mikrobio-logiczne. Skutki zdrowotne mikrobiologicznego skażenia wody mogą być bardzo poważne, dlatego też wykonuje się badanie zanieczyszczenia wody w kierunku zanieczyszczeń fekal-nych. Wykrycie bakterii z grupy Escherichia coli i Enterococci bytujących w kale ludzi i zwierząt stałocieplnych jest markerem skażenia mikrobiologicznego wody.
W przypadku przekroczenia dopuszczalnych wartości w zakresie parametrów chemicz-nych wody zakłady produkujące mogą starać się o warunkowe dopuszczenie wody do kon-sumpcji i udzielenie odstępstwa od wartości normatywnej danego parametru. Zwykle taką zgodę otrzymują na okres nie dłuższy niż trzy lata. Zgoda ta nie może dotyczyć parametrów substancji chemicznych, które mogą być zagrożeniem dla zdrowia i życia ludzi.
Dostawy wody pitnej w sytuacjach nadzwyczajnych reguluje art. 3 ustawy z 26 kwiet-nia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, który dotyczy infrastruktury krytycznej. Wśród wielu systemów włączonych do infrastruktury krytycznej znajduje się system zaopatrzenia w żyw-ność i wodę.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin kieruje odpowiedzialność za bezpieczeństwo do organów właściwych w sprawach obrony cywilnej szczebla wojewódzkiego, powiatowego oraz w gminach. Paragraf 3 pkt 10 i 13 roz-porządzenia określa m.in.: zapewnienie dostaw wody pitnej dla ludności i wyznaczonych za-kładów przemysłu spożywczego oraz wody dla urządzeń specjalnych do likwidacji skażeń i do celów przeciwpożarowych.
W warunkach sytuacji kryzysowej woda do spożycia dostarczana do sieci wodociągowej w niezbędnych ilościach powinna być pobierana z ujęć wody podziemnej. Głównym pod-miotem odpowiedzialnym za dostawy wody dla ludności są przedsiębiorstwa wodociągowe zobowiązane do zapewnienia przez sieci wodociągowe następujących możliwości:
• odcięcia danych ujęć wody z operacyjną możliwością eksploatacji całego systemu lub jego fragmentów (np. sieci wodociągowej, ujęcia wody, rurociągów tranzytowych), • włączenia do pracy alternatywnych technologii uzdatniania wody (np. okresowe
daw-kowanie węgla aktywnego w postaci pylistej), • zwiększenia dawek środka dezynfekującego,
• dostawy wody z pominięciem zakładu uzdatniania wody,
• uzdatniania wody dostarczanej z ujęć rezerwowych w ilości niezbędnej, co powinno być zapewnione w układach technologicznych przystosowanych do usuwania skażeń wody w stacjach uzdatniania wody, przewoźnych stacjach uzdatniania wody i fi ltrach specjalnych.
W czasie unieruchomienia wodociągu oraz na terenach nieobjętych siecią wodociągo-wą zaopatrzenie w wodę zapewnia się ze studni awaryjnych. W przypadku braku odpo-wiedniej liczby studni awaryjnych lub ich niekorzystnego rozmieszczenia należy przewidy-wać dowóz wody w beczkowozach. Wodociągi oraz studnie awaryjne powinny być przy-gotowane na zasilanie w energię z zespołów prądotwórczych, ewentualnie wyposażone w zespoły prądotwórcze, których moc zapewni rozruch pomp i dostawę wody w okresie ograniczonych dostaw.
Monitoring wody oraz plany jej bezpieczeństwa pozostaną tylko bezproduktywnymi dzia-łaniami lub martwymi zapisami, jeśli nie będą im towarzyszyć procedury wykonawcze, które − jako procedury strategiczne na szczeblu centralnym oraz jako procedury stanowiące pod-stawę podejmowania stosownych decyzji na szczeblu wojewódzkim i powiatu − powinny być wspomagane centralnym informatycznym systemem wspomagania decyzyjnego.
Zakończenie
Z punktu widzenia zdrowia i utrzymania wysokiej kondycji psychofi zycznej żołnierzy i funkcjonariuszy służb mundurowych ogromną rolę odgrywa zbilansowane żywienie, któ-rego wynikiem jest prawidłowy stan odżywienia. Współczesna defi nicja zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze mówi, że jest to najniższe zwyczajowe spożycie energii i
skład-nika odżywczego w dłuższym okresie, które zapewnia prawidłowy stan odżywienia określony za pomocą wskaźników antropometrycznych, biochemicznych, funkcjonalnych i badań lekar-skich, stąd też punktem wyjścia do ustalania norm żywieniowych jest określenie średniego zapotrzebowania człowieka na energię, a w ślad za tym na poszczególne składniki odżywcze. Dynamiczny w ostatnich latach rozwój nauki o żywieniu, liczne wyniki badań klinicznych i epi-demiologicznych sprawiają, że istnieje uzasadniona potrzeba opracowania lub aktualizacji norm żywienia.
Przedstawione w opracowaniu przepisy normujące żywienie funkcjonariuszy PSP, Policji, Straży Granicznej i Służby Ochrony Państwa opierają się o dane zawarte w odpowiednich aktach prawnych. Należy jednak zauważyć, że stosowane w żywieniu funkcjonariuszy służb podległych ministrowi spraw wewnętrznych i administracji normy są oparte o ilości środków spożywczych przewidzianych do planowania wyżywienia, co ściśle wiąże się z wartością staw-ki pieniężnej przeznaczonej na ich zakup.
Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, poszczególne grupy ludności powinny otrzymy-wać w codziennym pożywieniu taką ilość produktów, która może zapewnić prawidłowy rozwój fi zyczny i psychiczny oraz pełnię zdrowia. Jest to możliwe przy zastosowaniu norm żywienia. Żołnierz czy funkcjonariusz służb mundurowych, aby sprawnie działać, potrzebu-je nie tylko munduru, broni, wyposażenia i sprzętu, ale tak jak każdy człowiek dostarczenia odpowiednich ilości dobrej jakościowo żywności. Podstawową zatem zasadą racjonalne-go żywienia jest dostarczenie, wraz z pożywieniem, odpowiednich ilości energii stosow-nie do wartości wydatku energetycznego. Żołstosow-nierze i funkcjonariusze powinni być żywie-ni racjonalżywie-nie, to jest w oparciu o normy żywieżywie-nia. Aktualżywie-nie w Wojsku Polskim i innych służbach mundurowych nie ma norm żywienia, a więc norm na energię i poszczególne składniki odżywcze opartych o wartości wydatku energetycznego związanego z procesem szkolenia i charakterem pełnionej służby. Wprawdzie od 2017 r. w Polsce funkcjonują zno-welizowane normy żywienia dla populacji cywilnej, jednak trudno jest stosować je w ży-wieniu żołnierzy i funkcjonariuszy, bowiem, jak wykazały wyniki wielu badań, ich wydatek energetyczny związany z procesem szkolenia i wykonywania zadań jest z reguły znacznie większy w porównaniu do populacji ogólnej, stąd też tematyka dotycząca opracowania norm żywienia jest niezmiernie ważna i stanowi jeden z priorytetów ujętych w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2016-2020, w którym w celu 1 pt. „Poprawa sposobu żywienia i stanu odżywiania społeczeństwa oraz aktywności fi zycznej społeczeństwa” poddziałanie 6 dotyczy przeprowadzenia aktualizacji norm żywienia dla populacji, w tym norm żywienia zbiorowego służb mundurowych w oparciu o najnowszą wiedzę medyczną oraz badania naukowe krajowe i zagraniczne, w tym opracowanie i opublikowanie w formie cyfrowej i drukowanej oraz dystrybucję w 2017 oraz 2020. Wydaje się, że aktualizacja istniejących norm wyżywienia w oparciu o opracowane normy żywienia dla służb mundurowych (opar-te na wynikach badań rzeczywis(opar-tego zapotrzebowania energetycznego i na składniki od-żywcze) zracjonalizują model żywienia żołnierzy i funkcjonariuszy, co istotnie wpłynie na utrzymanie ich wysokiej kondycji psychofi zycznej oraz przyczyni się do lepszej profi laktyki dietozależnych metabolicznych chorób cywilizacyjnych.
Bibliografi a
11. Council Directive 98/83/EC of 1998 on the quality of water intended for human consumption. Offi cial Journal of the European Commu-nities, 1998, No. L 330/32.
12. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej − Ramowa Dyrektywa Wodna.
13. Dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 3.11.1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Dziennik Urzędowy L 330, 05/12/1998 P.
14. Gertig H., Gawęcki J., Słownik terminów żywieniowych, PWN, Warszawa 2001.
15. Guidelines for drinking-water quality. Fourth edition, WHO 2011.
16. Jarosz M., Normy żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.
17. Nowak E., Logistyka w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2009.
18. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 września 2002 r. w sprawie przypadków otrzymywania przez policjanta wyżywienia oraz norm tego wyżywienia (Dz. U. z 2002 r., Nr 166, poz. 1366).
19. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 11 grudnia 1997 r. w sprawie długotrwałych akcji ratowniczych, szczegółowych norm, zasad i warunków otrzymywania wyżywienia w czasie tych akcji oraz ćwiczeń lub szkolenia przez strażaków Państwowej Straży Pożarnej lub inne osoby biorące w nich udział, a także przypadków, w których wypłaca się równoważnik pienięż-ny w zamian za przysługujące wyżywienie, sposobu ustalania jego wysokości oraz szczegółowych zasad wypłacania (Dz. U. z 1997 r. nr 160, poz. 1098).
10. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie przypadków otrzymywania przez funkcjonariuszy Straży Granicznej wyżywienia oraz norm tego wyżywienia (Dz. U. z 2002 r., Nr 86, poz. 783).
11. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 czerwca 2015 r. w sprawie otrzymywania wyżywienia przez funkcjonariuszy
12. Biura Ochrony Rządu (Dz. U. z 2015 r., poz. 862).
12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. z 2017 r., poz. 2294).
13. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r., Nr 169, poz. 1650).
14. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin (Dz. U. z 2002 r., Nr 96 poz. 850).
15. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 1261). 16. Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r., Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r., poz. 1566).
17. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków (teks jedn. Dz. U. 2018 r., poz. 1152).
18. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (tekst jedn. Dz. U. 2018 r., poz. 1401). 19. Water Safety Plans (Revised Draft). Report publication WHO/SDE/WSH/02.09.2002.