W teorii termin „logistyka” nie jest jednoznacznie defi niowany (istnieje pewna dualność). Nie ma dotychczas przyjętej defi nicji „logistyki”. Poszczególni autorzy akcentują w nich inne pierwiastki, odnosząc je zarówno do praktyki gospodarczej, jak i do dziedziny wiedzy. A oto wybrane defi nicje pojęcia logistyka:
1. Stowarzyszenie Logistyków Amerykańskich – Council of Logistics Management zapropono-wało defi nicję, która jest szeroko rozpowszechniona w USA: „logistyka to proces plano-wania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznego przepły-wu surowców, materiałów do produkcji, wyrobów gotowych i usług oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta”.
Europejskie Stowarzyszenie Logistyków (European Logisticis Association) przyjęło defi -nicję, która brzmi: „logistyka jest pojęciem obejmującym organizację, planowanie, kontrolę i realizację przepływu towarów z miejsc ich wytworzenia (zakupu) poprzez sferę produkcji, dystrybucji aż do fi nalnego odbiorcy, której celem jest zaspokojenie potrzeb rynku przy mini-malnych kosztach i minimalnym zaangażowaniu kapitału”.
Analizując treści zacytowanych oraz publikowanych defi nicji, można wyciągnąć wniosek, że: • logistyka to proces fi zycznego przepływu dóbr/usług oraz towarzyszących im informacji; • logistyka jest koncepcją zintegrowanego zarządzania systemem przepływu dóbr/usług
i informacji;
• logistyka jest interdyscyplinarną dziedziną wiedzy (oprócz własnego dorobku korzysta ona z nauk technicznych, wojskowych, matematycznych, ekonomicznych, w tym o za-rządzaniu), której przedmiotem badań są prawidłowości i zjawiska występujące podczas przepływu dóbr i informacji na całej długości łańcucha dostaw (zarządzanie przepływem dóbr i usług).
Uwzględniając podmiot obsługi, środowisko, główne cele funkcjonowania oraz zadania realizowane przez jednostki organizacyjne Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administra-cji, proponuję przyjąć następującą defi nicję:
„Logistyka MSWiA to dyscyplina naukowa, która tworzy całokształt systemowych rozwiązań niezbędnych do pełnego i racjonalnego zaspokajania potrzeb organom wykonawczym oraz zarządzającym bezpieczeństwem, uwzględniając możliwości ekonomiczne państwa w za-kresie koniecznym do szkolenia, osiągania i utrzymywania zdolności oraz gotowości bojo-wej na poziomie wymaganym do zapewnienia pożądanego bezpieczeństwa dla określone-go podmiotu, którym może być np. człowiek, środowisko, instytucja, organizacja, obiekt, granica państwa”.
Logistyka realizowana przez jednostki organizacyjne MSWiA jako obszar dociekań różni się od tej, z którą mamy do czynienia w funkcjonującej w warunkach stabilnych i normal-nych oraz przewidywalnormal-nych z większym albo mniejszym prawdopodobieństwem. Różnice dotyczą obszarów48:
• podmiotu obsługi, którymi są np. ludność poszkodowana w sytuacjach kryzysowych, osoby zagrożone utratą zdrowia i życia, środowisko, zagrożona granica państwowa; • środowiska funkcjonowania, którymi są np. obszary reagowania kryzysowego, rejony
zagrożone i niebezpieczne dla człowieka i jego dobytku;
• celów funkcjonowania, którymi są między innymi zapewnienie warunków przetrwania wszystkim osobom poszkodowanym czy udzielenie pomocy osobom zagrożonym utratą zdrowia i życia czy organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń, ochrona dobytku.
Zadania logistyczne realizowane w ramach MSWiA dotyczą określonych grup zagrożeń49. Do pierwszej grupy zalicza się zadania związane z likwidacją nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, a więc klęski żywiołowe i zdarzenia wywołane przyczynami cywilizacyjnymi, tj. katastrofy, awarie i inne zdarzenia spowodowane działaniem lub zaniedbaniem człowieka. Do tej grupy zagrożeń należą m.in.: pożary, powodzie i zatopienia, epidemie chorób ludzi, epidemie chorób roślin i zwierząt, skażenia promieniotwórcze i chemiczne, katastrofy górni-cze, budowlane i komunikacyjne, awarie sieci energetycznych.
Do drugiej grupy zalicza się zadania związane z likwidacją zagrożeń właściwych dla ochro-ny wewnętrznego bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz ochroochro-ny granic. Zadania obejmują między innymi: ochronę osób i obiektów ze względu na dobro państwa, zabezpie-czenie granic przed nielegalną migracją i przemytem, transportem odpadów szkodliwych, substancji chemicznych oraz materiałów jądrowych i promieniotwórczych, natomiast do zagrożeń zaliczamy m.in.: zdarzenia godzące w porządek konstytucyjny państwa, terroryzm, blokady dróg, nielegalne demonstracje, konfl ikty na tle etnicznym, masowe migracje.
Do trzeciej grupy zaliczamy zadania związane z likwidacją skutków tzw. cyberterroryzmu (soft terrorism), który rozumiany jest najczęściej jako działanie mające na celu niszczenie bądź zniekształcanie informacji przesyłanej, przetwarzanej, przechowywanej w systemach infor-matycznych. Wszelkie zakłócenia w obiegu informacji powodują utrudnienia czy wręcz para-liżują zarządzanie, w tym logistyczne.
Uwzględniając zaprezentowane sposoby rozumienia „zarządzania” i „logistyki”, logistycz-ne zarządzanie w MSWiA można zdefi niować jako: „skoordynowalogistycz-ne działanie, które zapewnia sprawne i skuteczne przemieszczanie wyrobów oraz usług w jednostkach organizacyjnych MSWiA, a także współdziałających systemach międzyorganizacyjnych”.
Logistyka jest określoną fi lozofi ą postępowania, a zarządzanie logistyczne należy trakto-wać jako orientację – koncepcję w zrządzaniu.
48 E. Nowak, Logistyka w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2009, s. 18.
Zarządzanie logistyką w formacjach podległych MSWiA musi uwzględnić takie elementy jak: • ratowanie zdrowia i życia poszkodowanych;
• ochrona osób i obiektów ważnych ze względu na dobro państwa; • presja czasu;
• niekompletne dane do podjęcia decyzji (zakłócenia w systemach łączności i przekazy-waniu informacji);
• nieprzewidywalne zdarzenia;
• zaangażowanie środków masowego przekazu;
• negatywny stosunek opinii publicznej;
• zewnętrzna interwencja w tok zdarzeń i działań;
• nieplanowe zadania wynikające z ustaw: o stanie wyjątkowym, o stanie klęski żywiołowej, o stanie wojennym;
• ograniczone siły i środki;
oraz inne zjawiska wynikające ze specyfi ki pracy.
Zarządzanie logistyką w formacjach podległych MSWiA obejmuje takie obszary łańcucha logistycznego jak:
• fi zyczny przepływ ludzi i dóbr rzeczowych;
• ochrona bezpieczeństwa ludzi i mienia (utrzymywanie bezpieczeństwa), a także porządku publicznego;
• przywrócenie porządku publicznego w przypadku jego naruszenia; • ochrona osób i mienia ważnych ze względu na dobro państwa;
• ochrona granic między innymi przed nielegalną emigracją i przemytem;
• zapewnienie osobom poszkodowanym warunków do przetrwania sytuacji kryzysowych
i niebezpiecznych;
• utrzymanie optymalnych zapasów;
• procesy informacyjno-decyzyjne (na poziomie taktycznym, operacyjnym i strategicznym); • infrastruktura procesów logistycznych;
• koszty logistyczne; • inne.
Każdy z tych obszarów będzie determinował różne działania w zależności od typu, ro-dzaju, czasu trwania, zasięgu, częstotliwości sytuacji kryzysowych i występujących zagro-żeń bezpieczeństwa.
We współczesnym świecie, w związku ze zmianą uwarunkowań formalno-prawnych oraz popularnym trendem outsourcingu usług logistycznych, pojawią się nowe zadania logistycz-ne, które powinny uwzględnić cztery podstawowe płaszczyzny działania:
• analizę i ocenę kierunków przepływów (maszyn, urządzeń, pomocy socjalno-bytowej);
• przystosowanie łańcucha dostaw do nowych warunków;
• utylizację nieprzewidzianych/nietypowych odpadów.
Restrukturyzacja procesów logistycznych obejmuje wiele przedsięwzięć, którymi mogą być: eliminowanie nieefektywnych dostaw surowców, materiałów, zespołów, podze-społów, negocjacje nowych warunków dotyczących zamówień publicznych. Przebudowa procesów logistycznych może obejmować: bezwzględne podjęcie działań zmierzających do wyeliminowania wyrobów niezgodnych z obowiązującymi standardami, intensyfi kację wysiłków w zakresie poszukiwania nowych dostawców tego, czego potrzebują jednostki MSWiA w zakresie materiałów, sprzętu i usług.
Analiza i ocena kierunków przepływów powinna uwzględnić między innymi: szybkość, niezawodność i terminowość dostaw.
Przystosowanie łańcucha dostaw do nowych warunków wymaga realizacji zadań, które wynikają z:
• pojawienia się nowych zagrożeń dotyczących granic, życia, zdrowia człowieka, bezpie-czeństwa i porządku publicznego;
• rozszerzenia substytucji/zmiany wyrobów na skutek rewizji norm, przepisów importo-wych lub dostawcy;
• zmiany miejsca lokalizacji wytwarzania danych produktów;
• analizy i oceny wszystkich instrumentów sfery regulacji łańcucha logistycznego pod kątem zaistniałej nowej sytuacji kryzysowej dotyczącej konkretnych podmiotów go-spodarczych;
• zmiany infrastruktury procesów logistycznych (transportu wewnętrznego, zewnętrz-nego, magazynowego w zakresie opakowań transportowych, zmiany infrastruktury informatycznej).
Utylizacja nieprzewidzianych/nietypowych odpadów wymagać będzie realizacji zadań polegających na: skutecznym zniszczeniu skażonych produktów, utylizacji wyrobów odbie-gających od norm/standardów, utylizacji przedmiotów zniszczonych na skutek pożaru/po-wodzi i innych sytuacji awaryjnych.
Zarządzanie logistyką w jednostkach MSWiA jest realizowane przez system kierowania. Należy zaznaczyć, że:
• każda służba (formacja) posiada niezależne struktury logistyczne;
• zadania przez nie realizowane są podobne, jako że dotyczą: zaopatrzenia, remontu, inwestycji, transportu.
Dla zobrazowania systemu kierowania logistyką w MSWiA zaprezentowano modelowe rozwiązanie (uogólnione) struktur logistycznych w policji, uwzględniając liczby zatrudnio-nych policjantów i pracowników.
W odniesieniu do KGP (Komend Głównej Policji), KWP (Komend Wojewódzkich Policji) i KSP (Komend Stołecznej Policji), przyjmując trzy wielkości garnizonów w modelu funkcjono-wania służb logistycznych, można wydzielić (tabela 2):
• do 5 tys. – jeden połączony wydział (zaopatrzenie, inwestycje i remonty, gospodarka transportowa);
• w przedziale 5 – 8 tys. – dwa wydziały – jeden gospodarki transportowej i jeden wspólny dla zaopatrzenia oraz inwestycji i remontów;
• powyżej 8 tys. − utrzymanie dotychczasowej struktury trzech wydziałów.
Tabela 2. Model funkcjonowania służb logistycznych
Zadania
zaopatrzenie inwestycje i remonty transport BLP KGP
KSP i KWP powyżej 8 tys. osób KWP od 5 do 8 tys. osób
KWP do 5 tys. osób
Źródło: A. Trela, Zarządzanie logistyczne polskiej policji, rozprawa doktorska, Łódź 2011, s. 165
Oznacza to, że obszary zadań takie jak: zaopatrzenie, inwestycje i remonty oraz transport BLP KGP odpowiadają obszarom dużych KWP (tj. powyżej 8 tys. osób) i KSP.
Biuro Logistyki Policji KGP realizuje zadania związane z koordynowaniem i nadzoro-waniem działalności gospodarki inwestycyjno-remontowej, spraw mieszkaniowych oraz gospodarki materiałowo-technicznej w zakresie kwatermistrzowskim, transportu, uzbroje-nia i techniki policyjnej, w tym zaopatrywanie jednostek organizacyjnych Policji i biur KGP w sprzęt i materiały w dwóch pionach funkcjonalnych w odniesieniu do jednostek Policji i są to:
• pion realizujący zadania na rzecz wszystkich jednostek w zakresie standaryzacji i normalizacji wyposażenia i użytkowania w Policji m.in. sprzętu, transportu, uzbrojenia, techniki specjalnej, kwatermistrzowskiej oraz koordynacji zabezpieczenia logistycznego (o którym mowa wyżej) jednostek organizacyjnych Policji oraz nadzoru w zakresie tego zabezpieczenia, koordynacji inwestycji i gospodarki nieruchomościami Policji;
• pion zabezpieczenia logistycznego Komendy Głównej Policji realizujący zadania na rzecz Komendy Głównej Policji w zakresie:
– prowadzenia obsługi materiałowo-technicznej, administracyjnej, transportowej, mieszkaniowej policjantów, pracowników, emerytów;
– ochrony obiektów;
– przygotowania zadań inwestycyjnych i remontowych, sprawowania nadzoru inwe-storskiego nad ich realizacją oraz gospodarowania nieruchomościami KGP.
Obszar Jednostka organizacyjna
Wydział Wydział Wydział Wydział Wydział Wydział Wydział Wydział
Wydział zaopatrzenia winien obejmować ogniwa (sekcje, zespoły) realizujące:
• gospodarkę materiałową – zbieranie potrzeb, sporządzanie planów rzeczowych, za-mówień publicznych, przeprowadzanie postępowań przetargowych, realizację umów, odbiory ilościowo-jakościowe, ewidencję;
• gospodarkę magazynową – przyjmowanie, wydawanie, ewidencja magazynowa,
przy-gotowanie do wycofania z użytkowania; • rozliczenia fi nansowe i analizy.
Wydział transportowy swoje zadania ukierunkowuje na:
• eksploatację obejmującą także zagadnienia gospodarki paliwowej;
• obsługę techniczną obejmującą serwis, naprawy i zaopatrzenia transportu, w tym ma-gazyny;
• analizę, rozliczenia fi nansowe oraz ewidencję.
Wydział inwestycyjny i remontowy w swoich kompetencjach zajmuje się: • obsługą administracyjną obiektów;
• działalnością inwestycyjno-remontową;
• sprawami mieszkaniowymi.
Zarządzanie logistyczne w jednostkach organizacyjnych MSWiA to realizacja wszystkich funkcji w sposób zintegrowany i skierowany na:
• integrację procesów logistycznych w dwóch przekrojach, tj. integracji różnorodnych pro-cesów i funkcji logistycznych w ramach systemu i podsystemów logistycznych z innymi funkcjami i obszarami funkcjonalnymi w ramach systemu tworzonego przez podmioty zapewniające bezpieczeństwo (np. systemy logistyczne Policji i Państwowej Straży Po-żarnej);
• integrację, która może mieć wymiar poziomy (integracja elementów procesu przepływów i zarządzania łańcuchem logistycznym pomiędzy podmiotami takimi jak: Państwowa Straż Pożarna, Policja, Straż Graniczna, Biuro Ochrony Rządu, Obrona Cywilna Kraju), pionowy (integracja systemów logistycznych szczebla centralnego – KGP50, wojewódzkiego – WKP, powiatowego – PKP), hybrydowy tj. jednocześnie pionowy i poziomy;
• ewolucję zarządzania logistycznego – od podejścia operacyjnego zorientowanego na sterowanie poszczególnymi funkcjami i procesami logistycznymi (na najniższych szcze-blach) poprzez strategiczne zarządzanie systemem logistycznym aż do logistycznie zin-tegrowanych systemów zarządzania bezpieczeństwem;
• integrację w sferze operacyjnych, strategicznych i normatywnych decyzji logistycznych z organizacjami oraz zinstytucjonalizowanymi rozwiązaniami UE, NATO i innych między-narodowych praktyk w obszarze bezpieczeństwa.
Zakończenie
Analiza struktur i kompetencji jednostek MSWiA pozwala na sformułowanie następują-cych wniosków w obszarze zarządzania logistyką:
Pierwszy. W każdej formacji występują komórki logistyczne od szczebla najniższego (np. powiat, miasto) do centralnego. Ich struktura i kompetencje zależne są między innymi od usy-tuowania w hierarchii ważności, obszaru działania, liczby mieszkańców, wielkości zagrożenia, ilości interwencji.
Drugi. Logistyka w MSWiA jest traktowana zgodnie z hasłem: „Logistyka nie jest wszyst-kim, ale wszystko bez logistyki jest niczym” i dlatego osoby zarządzające logistyką są usytu-owane wysoko w hierarchii zarządzania, bowiem na przykładzie Policji czy Państwowej Straży Pożarnej są to zastępcy komendanta głównego czy komendantów szczebla wojewódzkiego lub powiatowego (miejskiego).51
Trzeci. Zarządzanie logistyką winno się cechować następującymi zasadami52:
• jednoosobowości – wyraża pełną odpowiedzialność kierownika (szefa) pionu logistycz-nego za całość procesu logistyczlogistycz-nego (rozłożenie kompetencji pomiędzy poszczególnych kierowników (szefów) funkcyjnych systemu logistycznego nie zwalnia kierownika (szefa) logistyki z odpowiedzialności za działanie, do którego upoważnił swoich podwładnych);
• konkretności – wyraża konieczność eliminowania szablonowych rozwiązań
z jedno-czesnym poszukiwaniem nowych, bardziej skutecznych w zarządzaniu systemem logi-stycznym;
• efektywności – oznacza dążenie do uzyskania najlepszych rezultatów w kierowaniu systemem logistycznym przy najmniejszym zużyciu potencjału logistycznego oraz mi-nimalnych strat własnych;
• decydującego ogniwa – wyraża konieczność skupienia wysiłku organów kierowania
i wykonawczych na zadaniu głównym, pomijając sprawy mniejszej wagi;
• skuteczności – polega na takim zorganizowaniu działania przez organa zarządzania, by osiągnąć wcześniej zaplanowany cel;
• jedności – wyraża się z jednej strony w uczestnictwie organów zarządzania wszystkich szczebli w organizacji procesu logistycznego, a z drugiej na skupieniu wysiłku na zada-niu głównym realizowanym przez określonego (wyznaczonego) komendanta (szefa, dowódcę).
51 Tamże.
Bibliografi a
11. Brzeziński M., Logistyka wojskowa, Bellona, Warszawa 2005.
12. Drucker P.F., Skuteczne zarządzanie, PWN, Warszawa 1988.
13. Griffi n R.W., Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2001.
14. http://kriegzone.wordpress.com/2008/04/19/asymetria-po-amerykansku-cz1/, 27.03.2017.
15. http://webcache.googleusercontent.com/search?, 28.03.2017.
16. http://www.abc-ekonomii.net.pl/s/defi nicja_zarzadzania.html, 23.03.2017.
17. http://policja.pl/pol/kgp/blp/68486,Witamy-na-stronie-internetowej-Biura-Logistyki-Policji.html# 25.06.2018.
18. Kołodziński E., http://www.ptib.pl/, 01.04.2017.
19. Koźmiński A., Piotrkowski W., Zarządzanie, Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. 10. Logistyka w bezpieczeństwie kraju, red. M. Kwiatkowski, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Warszawa 2013. 11. Nowak E., Logistyka w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2009.
12. Organizacja i zarządzanie, Podstawy wiedzy menadżerskiej, red. nauk. M. Przybyła, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2001.
13. Piotrowski K., Organizacja i zarządzanie, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2006. 14. Stewart D.M., Praktyka kierowania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002. 15. Szymonik A., Organizacja i funkcjonowanie systemów bezpieczeństwa, Difi n, Warszawa 2011. 16. Szymonik A., Inżynieria bezpieczeństwa systemów logistycznych, Difi n, Warszawa 2016. 17. Szymonik A., Logistyka służb publicznych i ratowniczych, WOSWL, Wrocław 20015. 18. Szymonik A., Logistyka w bezpieczeństwie, Difi n, Warszaw 2010.
19. Szymonik A., Logistyka w bezpieczeństwie, wydanie 2, Difi n, Warszawa 2011. 20. Wstęp do informatyki gospodarczej, red. A. Rokicka-Broniatowska, SGH, Warszawa 2006.