Zaopatrzenie ludności w wodę do spożycia odbywa się w ramach zbiorowego zaopatrzenia, które jest zadaniem własnym gminy. Zbiorowe zaopatrzenie w wodę do spożycia prowadzone jest przez przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne i polega na ujmowaniu, uzdatnianiu i dostarczaniu wody odbiorcom. Przedsiębiorstwa te muszą uzyskać decyzję wójta (burmistrza, prezydenta miasta) zezwalającą na prowadzenie takiej działalności. Przedsiębiorstwa gowo-kanalizacyjne są zobowiązane przepisami prawa zapewnić zdolność urządzeń wodocią-gowych do realizacji dostaw wody w sposób ciągły i niezawodny oraz należytą jakość wody.
Oprócz typowych związków występujących w przyrodzie w sposób naturalny bardzo czę-sto trafi ają do wody także substancje pochodzące z działalności człowieka. Najpowszechniej-sze z nich to żelazo, mangan, azotany i amoniak. To właśnie te związki stanowią w głównej mierze zanieczyszczenia, których należy się pozbyć, zanim woda trafi do obiegu w naszym domu. Uzdatnianie wody, fi ltracja oraz kontrola jakości to konieczność, której nie zawsze je-steśmy świadomi. A jednak od wody w dużej mierze zależy również nasze zdrowie.
Prawo wodne oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7.12.2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, a także Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określają organizację punktu czerpania wody oraz działanie stacji jej uzdatniania.
Zagadnienia związane z wyznaczeniem i ustanowieniem stref ochronnych reguluje Usta-wa Prawo wodne, w której w art. 120 czytamy: „zapewnieniu odpowiedniej jakości wód ujmo-wanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi oraz zaopa-trzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ochronie zasobów wodnych służy ustanawianie stref ochronnych ujęć wody”. Strefę ochronną stanowi obszar, na którym obowiązują nakazy, zakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wód. Strefa ochronna obejmuje:
• wyłącznie teren ochrony bezpośredniej albo
• teren ochrony bezpośredniej i teren ochrony pośredniej.
Strefę ochronną obejmującą wyłącznie teren ochrony bezpośredniej ustanawia się dla każdego ujęcia wody z wyłączeniem ujęć służących do zwykłego korzystania z wód. Teren ochrony pośred-niej ujęcia wód podziemnych obejmuje obszar zasilania ujęcia wody. Strefę ochronną obejmującą teren ochrony bezpośredniej i teren ochrony pośredniej ustanawia się:
• na wniosek właściciela ujęcia wody;
• z urzędu, jeżeli właściciel ujęcia wody nie złożył wniosku, a z przeprowadzonej analizy ryzyka wynika potrzeba jej ustanowienia.
Na terenie ochrony bezpośredniej zakazuje się użytkowania gruntów do celów niezwiąza-nych z eksploatacją ujęcia wody. Na takim terenie należy:
• odprowadzać wody opadowe lub roztopowe w sposób uniemożliwiający przedostawanie się ich do urządzeń służących do poboru wody;
• zagospodarować teren zielenią;
• odprowadzać poza granicę terenu ochrony bezpośredniej ścieki z urządzeń sanitarnych przeznaczonych do użytku dla osób zatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody;
• ograniczyć wyłącznie do niezbędnych potrzeb przebywanie osób niezatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody.
Teren ochrony bezpośredniej należy ogrodzić, a jego granice przebiegające przez wody po-wierzchniowe oznaczyć za pomocą rozmieszczonych w widocznych miejscach stałych znaków stojących lub pływających.
Na terenie ochrony pośredniej może być zakazane lub ograniczone wykonywanie robót lub czynności powodujących zmniejszenie przydatności ujmowanej wody lub wydajności ujęcia, obejmujących:
• wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi; • rolnicze wykorzystanie ścieków;
• przechowywanie lub składowanie odpadów promieniotwórczych;
• stosowanie nawozów oraz środków ochrony roślin;
• budowę nowych dróg, linii kolejowych, lotnisk lub lądowisk;
• wykonywanie urządzeń melioracji wodnych oraz wykopów ziemnych;
• lokalizowanie zakładów przemysłowych oraz ferm chowu lub hodowli zwierząt; • lokalizowanie magazynów produktów ropopochodnych oraz innych substancji, a także
rurociągów do ich transportu;
• lokalizowanie składowisk odpadów niebezpiecznych, innych niż niebezpieczne i obo-jętne oraz obojętnych;
• mycie pojazdów mechanicznych;
• urządzanie parkingów, obozowisk oraz kąpielisk i miejsc okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli;
• lokalizowanie nowych ujęć wody;
• lokalizowanie cmentarzy oraz grzebanie martwych zwierząt; • wydobywanie kopalin;
• wykonywanie odwodnień budowlanych lub górniczych;
• lokalizowanie budynków mieszkalnych oraz obiektów budowlanych związanych z
tu-rystyką;
• używanie statków powietrznych do przeprowadzania zabiegów rolniczych; • urządzanie pryzm kiszonkowych;
• chów lub hodowlę ryb, ich dokarmianie lub zanęcanie; • pojenie oraz wypasanie zwierząt;
• wydobywanie kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub brzegu;
• uprawianie sportów wodnych;
• użytkowanie statków o napędzie spalinowym;
• lokalizowanie nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko; • składowanie opakowań po nawozach i środkach ochrony roślin;
• stosowanie i składowanie chemicznych środków zimowego utrzymania dróg.
Na gruntach rolnych lub leśnych położonych na terenach ochrony pośredniej może być wprowadzony obowiązek stosowania odpowiednich upraw rolnych lub leśnych. Ustanawia-jąc strefę ochronną obejmuUstanawia-jącą teren ochrony bezpośredniej i teren ochrony pośredniej, wo-jewoda określa obszar terenu ochrony bezpośredniej oraz obszar terenu ochrony pośredniej (§ 113). Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy defi niuje miejsca czerpania wody zdat-nej do picia:
• miejsca czerpania wody zdatnej do picia powinny znajdować się nie dalej niż 75 m od stanowisk pracy;
• zbiorniki, przewody i miejsca czerpania wody powinny być zabezpieczone przed zanie-czyszczeniem lub zakażeniem. Czerpanie wody ze zbiorników powinno odbywać się wyłącznie z zaworów czerpalnych;
• miejsca czerpania wody nienadającej się do picia powinny być oznakowane zgodnie z polską normą.
Uzdatnianie wody to proces dostosowania jej właściwości fi zykochemicznych do wymagań wynikających z jej przeznaczenia. Jest ono realizowane przez przedsiębiorstwa wodociągo-wo-kanalizacyjne, które stosownie do art. 5 Ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków ma obowiązek zapewnić:
• zdolność posiadanych urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych do realizacji dostaw wody w wymaganej ilości i pod odpowiednim ciśnieniem oraz dostaw wody i odprowadzania ścieków w sposób ciągły i niezawodny, a także zapewnić należytą jakość dostarczanej wody i odprowadzanych ścieków,
• jest obowiązane do prowadzenia regularnej wewnętrznej kontroli jakości wody.
Uzdatnianie wody polega na doborze odpowiednich fi ltrów oraz efektywności usuwania określonych zanieczyszczeń. Ocena jakości wody oparta jest na analizie fi zykochemicznej wykonanej w profesjonalnym laboratorium, jak np. w stacjach sanitarno-epidemiologicz-nych czy laboratoriach kontroli środowiska. Na tej podstawie dokonuje się doboru metody uzdatniania wody. Mikroorganizmy znajdujące się w wodzie pitnej stanowią zagrożenie dla
zdrowia człowieka, dlatego często woda pitna, zanim trafi do spożycia, przechodzi proces dezynfekcji, który polega na zniszczeniu chorobotwórczej fl ory bakteryjnej. Spokrewnionym procesem jest sterylizacja, w czasie której jednak zabijane są zarówno szkodliwe, jak i nieszko-dliwe dla zdrowia człowieka mikroorganizmy.
Tak więc uzdatnianie wody to procesy mające na celu doprowadzenie jej do jakości od-powiadającej aktualnie obowiązującym kryteriom ujętym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
Procedura uzdatniania wody w stacjach uzdatniania wody przedsiębiorstw wodociągo-wo-kanalizacyjnych obejmuje szereg następujących po sobie etapów:
• osadzanie (sedymentacja) − ma na celu usunięcie z wody zawiesin, piasku, gliny i innych ciał, które znajdują się w niej w stanie dyspersji. Polega na odstawieniu wody w naczyniu lub dużym zbiorniku na jakiś czas, co pozwala na opadnięcie cząstek zawiesiny na dno. Oczyszczanie wody tym sposobem odbywa się w dużych osadnikach z betonu. Cząstki zawiesiny po pewnym czasie ulegają samoistnej aglutynacji (zlepianiu), przez co zwiększa się ich masa i przyspiesza się ich opadanie na dno;
• aeracja, czyli napowietrzanie wody − stosuje się w celu utleniania związków żelaza obec-nych w wodzie lub w celu usunięcia nieprzyjemnego zapachu wody spowodowanego przez glony, siarkowodór itp.; odżelazianie − żelazo w wodzie występuje najczęściej w formie dwuwartościowej, dlatego wodę przed fi ltrowaniem należy napowietrzyć. Na-stępuje utlenianie się żelaza do trójwartościowego, które wytrąca się w postaci kłaczków żelazowych osadzających się w złożu fi ltracyjnym;
• koagulacja ma celu usunięcie z wody ciał koloidalnych oraz przyspieszenie sedymentacji ciał zawieszonych. Jest procesem fi zykochemicznym polegającym na dodawaniu tzw. koagulantów (siarczan glinu, siarczan żelazowy), które reagują z węglanami wapnia i ma-gnezu i tworzą kłaczkowate osady wodorotlenków glinu lub żelaza. Kłaczki wodorotlen-ków sorbują zanieczyszczenia koloidalne oraz zawiesiny i przyspieszają ich osadzanie się. Woda staje się przeźroczysta i bezbarwna. Ilość bakterii zostaje zredukowana o 70-90%; • fi ltrowanie to proces usuwania z wody rozproszonych w niej substancji stałych przez przepuszczenie jej przez warstwę materiału porowatego (piasek, żwir, ceramiczne masy fi ltracyjne). Filtrowanie przeprowadza się za pomocą fi ltrów, najczęściej używane są do tego celu dwa ich rodzaje: fi ltry powolne, czyli angielskie, i fi ltry pospieszne, czyli amerykańskie. Filtry powolne składają się z kilku warstw: piasku, żwiru i kamieni. Od góry znajduje się warstwa drobnego piasku o grubości 100-120 cm, niżej warstwa żwiru grubości około 40 cm, a najniżej znajduje się warstwa kamieni, grubości też około 40 cm. W środku dolnych warstw przebiega kanał zbierający czystą wodę, która płynąc powoli z góry na dół, ulega w tym czasie oczyszczaniu pod względem fi zycznym, chemicznym i biologicznym;
• dezynfekcja wody, czyli zredukowanie zanieczyszczeń bakteryjnych do dopuszczalnego poziomu (wyeliminowanie drobnoustrojów chorobotwórczych). Do dezynfekcji wody stosuje się metody chemiczne i fi zyczne. Metody chemiczne to:
− chlorowanie − przeprowadza się je przez dodawanie do wody związków chloru ta-kich jak: podchloryn wapniowy, chlorek wapniowy, chloramina i inne. Aby przepro-wadzić chlorowanie wody zanieczyszczonej bakteriami chorobotwórczymi, dodaje się przeciętnie 5 mg chloru na litr wody. Jeżeli woda jest bardzo zanieczyszczona, to ilość dodawanego chloru może się zwiększyć nawet do 30-50 mg/l, np. przy chlo-rowaniu wód ściekowych. Chlor dodany do wody zabija drobnoustroje w ciągu 20-30 min. Szybkość działania niszczącego bakterie zależy od stężenia chloru w wodzie. − ozonowanie − polega na dodawaniu do wody ozonu (03). Ozon jest środkiem silnie
utleniającym, niszczącym wszystkie bakterie. Ozonowanie jest jednym ze starszych sposobów dezynfekcji wody wodociągowej, ze względu jednak na duże koszty zwią-zane z produkcją ozonu oraz ze względu na to, że powoduje on korozję rur wodo-ciągowych, sposób ten jest obecnie bardzo rzadko używany do dezynfekcji wody.
Metoda fi zyczna to dezynfekcja promieniami UV. Działanie bakteriobójcze ultrafi oletu po-lega na absorbowaniu promieniowania UV przez strukturę DNA drobnoustrojów. Stosując odpowiednio dobrany czas i natężenie promieniowania UV, można całkowicie zniszczyć bak-terie i inne drobnoustroje poprzez destrukcję ich DNA.