Ocena zapotrzebowania na szkolenia

Szkolenia podnoszące kwalifikacje oraz umiejĊtnoĞci pracowników są bardzo istotne nie tylko z perspektywy przedsiĊbiorstwa, ale przede wszystkim z perspektywy kaĪdego pojedynczego pracownika, który doskonali swoje umie-jĊtnoĞci i wiedzĊ, zdobywa zupeánie odmienne doĞwiadczenie, a takĪe staje siĊ bardziej Ğwiadomy swojej atrakcyjnoĞci na rynku pracy. Szkolenia i kursy dla pracowników sektora MSP wpáywają na wzrost konkurencyjnoĞci tych przed-siĊbiorstw oraz wpisują siĊ w realizacjĊ modelu gospodarki opartej na wiedzy.

Na podstawie Raportu koĔcowego Badania projektów szkoleniowych w ramach Dziaáania 2.3 schemat a) Sektorowego Programu Operacyjnego

Roz-wój Zasobów Ludzkich 2004-2006, przygotowanego przez ewaluatorów Policy

& Action Group Uniconsult Sp. z o.o. oraz Pentor Research International S.A.

na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego⁵⁸, stwierdzono, Īe na etapie tworzenia oferty edukacyjnej w projektach widaü pewną przewagĊ popytu (po-trzeb i oczekiwaĔ firm – beneficjentów) nad stroną podaĪową (rolą instytucji szkoleniowych) w procesie okreĞlania treĞci oferty. Przy wyborze konkretnego szkolenia najwaĪniejsze dla firm okazaáo siĊ dobre dopasowanie tematyki do potrzeb firmy (61%) oraz znaczenie tematyki dla strategii rozwoju firmy (47%).

Nieporównanie mniejsze znaczenie miaáy cechy firmy szkoleniowej (projekto-dawcy). Natomiast projektodawcy przygotowując swoją ofertĊ tematyczną szko-leĔ, starali siĊ znaleĨü równowagĊ pomiĊdzy oczekiwaniami wystĊpującymi na rynku a wáasnym potencjaáem. PrzewaĪaá jednak popyt – Ҁ instytucji szkole-niowych uznaáo zapotrzebowanie wystĊpujące na rynku za czynnik decydujący o treĞci przygotowywanej w projekcie oferty szkoleniowej. RównoczeĞnie 43%

projektodawców za czynnik decydujący uznaáo wáasny potencjaá i doĞwiadcze-nie w prowadzeniu szkoleĔ z danej tematyki⁵⁹.

Przeprowadzona w województwie Ğląskim ocena efektywnoĞci i skutecz-noĞci wsparcia udzielanego przedsiĊbiorstwom i ich pracownikom w ramach poddziaáania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiĊbiorstw POKL w województwie Ğląskim⁶⁰ wykazaáa, Īe generalnie wystąpiá duĪy stopieĔ dopasowania realizowanych szkoleĔ do potrzeb badanych przedsiĊbiorstw – w przypadku szkoleĔ dotyczących wiĊkszoĞci tematów ocena ich adekwatnoĞci nie spadáa poniĪej oceny „4” (na piĊciostopniowej skali).

NajwyĪszy stopieĔ adekwatnoĞci cechowaá szkolenia dotyczące technologii in-formacyjnych i komunikacyjnych (4,42) oraz szkoleĔ zawodowych (4,19). Naj-niĪszy stopieĔ adekwatnoĞci szkoleĔ ujawniá siĊ z kolei w przypadku szkoleĔ poĞwiĊconych takim zagadnieniom jak: organizacja pracy (3,96) oraz identyfi-kacja potrzeb w zakresie kwalifikacji pracowników (3,75).

Do czynników, które brano pod uwagĊ przy wyborze tematyki szkoleĔ prowadzonych w ramach projektów finansowanych ze Ğrodków poddziaáania 8.1.1 POKL naleĪaáy zarówno cechy beneficjenta oraz projektu takie jak: rodzaj szkolenia (otwarte/zamkniĊte), wielkoĞü projektu mierzona jego wartoĞcią i/lub iloĞcią uczestników, wartoĞü wsparcia przypadająca na 1 uczestnika, typ

58 Raport z oceny Dziaáania 2.3, schemat a) Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zaso-bów Ludzkich 2004-2006, MRR, Warszawa 2007.

59 TamĪe.

60 Raport, Ocena efektywnoĞci i skutecznoĞci wsparcia udzielanego przedsiĊbiorstwom i ich pra-cownikom w ramach Poddziaáania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiĊbiorstw POKL w województwie Ğląskim, Pracownia BadaĔ Doradztwa ,,Re-Source” PoznaĔ, listopad 2012.

miotu realizującego projekt (JST, przedsiĊbiorstwo, jednostka naukowa), wiel-koĞü beneficjenta (mikro, maáe, Ğrednie duĪe przedsiĊbiorstwo), branĪa, w której prowadzi dziaáalnoĞü beneficjent czy w koĔcu czynnik terytorialny – podregion bĊdący siedzibą projektodawcy⁶¹.

Zapotrzebowanie przedsiĊbiorstw na wiedzĊ i umiejĊtnoĞci, a co za tym idzie na usáugi szkoleniowe moĪna próbowaü oszacowaü na kilka sposobów.

Pierwszym jest badanie zachowaĔ i oczekiwaĔ (opinii) pracujących i bezrobot-nych, drugim badanie przedsiĊbiorstw, ich kapitaáu szkoleniowego i stanu usáug szkoleniowych [Karczmarska, Sienkiewicz 2005]. Szacunki wskazują, Īe zapotrzebowanie na usáugi szkoleniowe dotyczyü moĪe w Polsce bardzo licznej grupy siĊgającej nawet do 2,7 mln osób – przedsiĊbiorców i/lub menad-Īerów/akcjonariuszy/udziaáowców jak równieĪ osób bezrobotnych, którzy mogą podjąü samodzielną dziaáalnoĞü gospodarczą. Oszacowano, Īe w 2010 roku ze szkoleĔ w zakresie wzmocnienia swoich kompetencji zawodowych skorzy-staáo ok. 1,2 mln osób (pracowników i bezrobotnych), a chĊü taką wyraĪaáo ok. 1,28 mln osób⁶².

Badania przeprowadzone przez Kubisza [2011] wykazaáy, Īe zachĊtą dla przedsiĊbiorców MSP do podjĊcia dziaáalnoĞci edukacyjnych są gáównie we-wnĊtrzne potrzeby firmy. W badaniu diagnozującym przesáanki korzystania przez przedsiĊbiorców MSP z usáug szkoleniowych dominuje opinia o koniecz-noĞci dostosowania siĊ do nowych metod pracy (42% wskazaĔ) i podnoszenia jakoĞci Ğwiadczonych usáug (41%). Ponadto istotnym powodem szkoleĔ są zmieniające siĊ wymogi prawne i administracyjne oraz polityka personalna w firmie (22%) i braki kadrowe (14%). Za najmniej istotne uznano zachĊty związane z dziaáalnoĞcią lokalnych instytucji otoczenia biznesu oraz stowarzy-szeĔ biznesowych [Kubisz 2011].

WĞród kryteriów wyboru usáug szkoleniowych przez przedsiĊbiorstwa MSP w województwie pomorskim w opinii doradców dominują „cena usáugi”,

„specjalizacja” i „kompetencje” firmy szkolącej. Wielu przedsiĊbiorców wska-zuje na moĪliwe dofinansowanie szkolenia jako na kryterium wyboru firmy.

Interesującym jest, Īe w opinii konsultantów wielkoĞü firmy szkolącej i jej infrastruktura nie ma wiĊkszego znaczenia przy wyborze oferty szkoleniowej [Jerschina, Fulbiszewska, Lesioska, Pytlioski 2010].

Z kolei badanie na ogólnopolskiej próbie przedsiĊbiorców MSP pod ką-tem potrzeb szkoleniowych ukazaáo, Īe gáównymi czynnikami decydującymi o wyborze firmy szkoleniowej są jakoĞü szkolenia (89% wskazaĔ) i cena

61 TamĪe.

62Usáugi doradcze oraz instrumenty wsparcia dla maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw w ramach Polityki II szansy, PARP, Warszawa 2011, s. 24.

lenia (77%)⁶³. PrzedsiĊbiorcy z sektora MSP postrzegają szkolenia pracowników w perspektywie korzyĞci wynikających ze zwiĊkszenia efektywnoĞci pracy, podwyĪszenia jakoĞci usáug, zwiĊkszenia zysków oraz obniĪenia kosztów⁶⁴.

Badania przeprowadzone przez RóĪaĔskiego [2012] na przeáomie lat 2010 i 2011, których celem byáa analiza dziaáaĔ w zakresie planowania i doboru szko-leĔ pracowniczych w maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstwach MSP zlokalizowa-nych na LubelszczyĨnie, wykazaáy, Īe w znacznej czĊĞci firm plany dotyczące szkoleĔ powstawaáy gáównie w oparciu o bieĪące potrzeby organizacji. W nie-wielu przypadkach horyzont czasowy planowania przekraczaá jeden rok. Z prze-prowadzonych badaĔ wynika, Īe 28% badanych organizacji z sektora MSP nie stosowaáo Īadnych narzĊdzi analizy potrzeb szkoleniowych. W przypadku zaplanowanych dziaáaĔ związanych z identyfikacją potrzeb szkoleniowych wy-korzystywane byáy raczej proste techniki (gáównie analiza pracy). DoĞü po-wszechnie korzystano z formularzy zgáoszenia na szkolenia, jednak czĊĞciej sáuĪyáy one sformalizowaniu procesu niĪ analizie merytorycznej. Tylko co piąte z badanych przedsiĊbiorstw wykorzystywaáo kompleksowo narzĊdzia analizy potrzeb w procesie doboru szkoleĔ dla pracowników, a w co dziesiątym przepro-wadzana byáa peána – uwzglĊdniająca cztery poziomy – ewaluacja efektów ksztaácenia [RóĪaĔski 2012].

Ocena efektywnoĞci i skutecznoĞci wsparcia udzielanego przedsiĊbior-stwom i ich pracownikom w ramach poddziaáania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiĊbiorstw POKL w wojewódz-twie Ğląskim wykazaáa, Īe osoby uczestniczące w badaniu najczĊĞciej wybieraáy szkolenia zawodowe (ponad poáowa – 52,5% respondentów braáa udziaá w szko-leniach tego typu), szkolenia jĊzykowe (37,4%) oraz szkolenia dotyczące tech-nologii informacyjnych i komunikacyjnych (15,3%). Pozostaáe rodzaje szkoleĔ dotyczyáy mniejszego odsetka uczestników. MoĪna wiĊc przyjąü, Īe z punktu widzenia tematyki oferowanych szkoleĔ gáówne motywacje uczestników doty-czyáy nabycia lub rozwiniĊcia posiadanych kompetencji stricte zawodowych, jĊzykowych lub informatyczno-komunikacyjnych. Na rysunku 48 przedstawio-no dane na temat deklarowanych przez odbiorców wsparcia ogólnych powodów uczestnictwa w projekcie realizowanym w poddziaáaniu 8.1.1 POKL.

63 Potrzeby szkoleniowe maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw – raport finalny z badania iloĞciowe-go, Warszawa, PARP 2006, s. 17.

64 TamĪe.

Rysunek 48. Motywy udziaáu w projekcie

ħródáo: Raport, Ocena efektywnoĞci i skutecznoĞci wsparcia udzielanego przedsiĊbiorstwom i ich pracownikom w ramach Poddziaáania 8.1.1…, op. cit., s. 47.

Ewaluacja projektów systemowych realizowanych w ramach poddziaáania 6.1.3 POKL wykazaáa, Īe szkolenia organizowane przez PUP dla osób bezro-botnych w celu ich aktywizacji zawodowej byáy czĊsto niedopasowane do po-trzeb lokalnego rynku pracy. Tematyka ich niejednokrotnie nie odpowiadaáa realnym potrzebom i wymogom konkretnych stanowisk pracy oraz planom roz-wojowym przedsiĊbiorstw na danym terenie. Ponadto w niewielkim stopniu ksztaátowaáy one umiejĊtnoĞci praktyczne uczestników szkoleĔ⁶⁵. PrzedsiĊbiorcy z województwa zachodniopomorskiego, do których skierowano pytania o ewen-tualne zmiany, jakie powinny nastąpiü w obszarze szkoleĔ, w kolejnej perspek-tywie finansowej, wskazali na potrzebĊ zwiĊkszenia iloĞci godzin zajĊü prak-tycznych, podniesienia jakoĞci szkoleĔ oraz lepszego dopasowana do potrzeb firm. ZbieĪnoĞü tematyki szkoleĔ z aktualnymi potrzebami regionu wskazywana byáa tylko przez co czwartego beneficjenta tej formy wsparcia⁶⁶. Zatem wydaje siĊ, Īe przygotowanie dostosowanej do potrzeb uczestników, przedsiĊbiorców i regionu oferty szkoleniowej wymaga pozyskania wielu informacji na temat oczekiwaĔ i poĪądanych kierunków rozwijania umiejĊtnoĞci zawodowych.

65 Ocena jakoĞci projektów systemowych realizowanych w ramach poddziaáania 6.1.3 POKL, GHK, 27.07.2011.

66 Raport z badania pn. Wpáyw projektów szkoleniowych realizowanych w Priorytecie VIII na potrzeby przedsiĊbiorstw, poprawĊ ich konkurencyjnoĞci/funkcjonowania oraz zmianĊ polityki szkoleniowej firm, a takĪe wpáyw na adaptacyjnoĞü uczestników projektu szkoleĔ w kontekĞcie zmian gospodarczych zachodzących w regionie, Openfield, Szczecin, grudzieĔ 2013.

5,0%

0,5%

3,0%

5,0%

7,2%

7,4%

11,9%

79,7%

0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0%

inne powody namowa rodziny/znajomych oczekiwania zwiČzane z podwyǏkČ chħđ uzyskania awansu/wyǏsze stanowisko skierowanie przez pracodawcħ zdobycie/podniesienie kwalifikacji utrzymanie miejsca pracy dla siebie (rozwój, zdobycie umiejħtnoƑci

pozazawodowych)

W kontekĞcie przyszáej perspektywy finansowej 2014-2020 i wyzwaĔ związanych z ksztaátowaniem kompleksowej polityki uczenia siĊ przez caáe Īy-cie, warto równieĪ zwróciü uwagĊ na wyniki badania ewaluacyjnego⁶⁷ przepro-wadzonego w województwie Ğląskim. W rekomendacjach z raportu wskazano, Īe naleĪy podjąü dziaáania zmierzające do zwiĊkszenia wĞród szkoleĔ dofinan-sowywanych z EFS, udziaáu przedsiĊwziĊü koĔczących siĊ uzyskaniem okreĞlo-nego certyfikatu potwierdzającego fakt nabycia konkretnych kompetencji. Jed-noczeĞnie konstruując zakres wsparcia szkoleniowego, naleĪy mieü na uwadze rzetelne diagnozowanie potrzeb szkoleniowych grup docelowych, wysoką jakoĞü realizowanych usáug oraz zapewnienie dostĊpu do szkoleĔ z najbardziej poszuki-wanej problematyki (w tym m.in.: zaawansowane i dedykowane szkolenia jĊzy-kowe, informatyczne szkolenia dla specjalistów, konkretne szkolenia zawodowe dla osób mających okreĞlone trudnoĞci na rynku pracy i niski poziom wyjĞciowy kwalifikacji zawodowych, szkolenia z zakresu kompetencji miĊkkich).

Wyniki analiz przeprowadzonych w Raporcie koĔcowym Rola maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw w gospodarce województwa warmiĔsko-mazurskiego (w kontekĞcie zarządzania zmianą gospodarczą), wskazują na potrzebĊ zmiany podejĞcia do szkoleĔ podnoszących kwalifikacje (lub zmianĊ kwalifikacji) pra-cowników sektora MSP. Nowe podejĞcie powinno opieraü siĊ na: odejĞciu od grupowych form szkoleniowych í realizowanych kompleksowo na rzecz form indywidualnych; skorelowaniu potrzeb (dotyczących typów szkoleĔ) zgáasza-nych przez przedsiĊbiorców i pracowników sektora MSP; uwzglĊdnieniu w pla-nowaniu ofert szkoleniowych zapotrzebowania pracowników na szkolenia na-stawione na zdobywanie umiejĊtnoĞci praktycznych, niekoniecznie związanych z wykonywanym zawodem⁶⁸.

Przeprowadzone analizy wskazują, Īe w dotychczasowym modelu finan-sowania szkoleĔ to przede wszystkim projektodawcy decydowali kogo i czego chcą uczyü (system podaĪowy). Taki model sprawiá, Īe czĊsto wystĊpowaá pro-blem niedopasowania tematyki szkoleĔ do faktycznych potrzeb przedsiĊbiorców i ich pracowników. Rynek szkoleĔ czĊsto byá zapeániony szkoleniami ogólnymi, realizowanymi w formule naboru otwartego. Takie podejĞcie nie uwzglĊdniaáo faktycznie istniejących potrzeb przedsiĊbiorstw, a wiĊc nie byáo czynnikiem oddziaáywującym na wzrost ich konkurencyjnoĞci na rynku. Obecnie trwają prace nad stworzeniem nowego systemu dystrybuowania Ğrodków na szkolenia

67 Ocena efektywnoĞci i skutecznoĞci projektów szkoleniowych w ramach POKL w województwie Ğląskim, Pracownia BadaĔ i Doradztwa „Re-Source”, PoznaĔ 2012.

68 Raport koĔcowy Rola maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw w gospodarce województwa warmiĔsko-mazurskiego (w kontekĞcie zarządzania zmianą gospodarczą), Instytut BadaĔ i Analiz, Olsztyn, listopad 2009.

dla przedsiĊbiorców i ich pracowników (system popytowy). System ten ma funkcjonowaü na dwóch poziomach: centralnym oraz regionalnym. Pierwszy z systemów⁶⁹ ma zapewniü dostĊp i jakoĞü usáug rozwojowych. Drugi z syste-mów bĊdzie tworzony na poziomie regionalnym, przy czym dystrybucja Ğrod-ków na szkolenia odbywaü siĊ bĊdzie w ramach podejĞcia popytowego. Takie rozwiązanie ma przyczyniü siĊ m.in. do podniesienia efektywnoĞci kursów i szkoleĔ realizowanych w oparciu o fundusze unijne.