4. EfektywnoĞü wsparcia finansowego z budĪetu Unii Europejskiej
4.1. Skala wsparcia a zmiany gospodarcze w gminach wiejskich
W latach 2007-2013 jednym z celów polityki Unii Europejskiej byáo wspieranie rozwoju dziaáalnoĞci gospodarczej, a zwáaszcza sektora maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw. Podstawowym instrumentem sáuĪącym realizacji tej polityki byáa pomoc finansowa o charakterze bezzwrotnym, która miaáa gene-rowaü rozwój sektora. Innymi sáowy wsparcie Unii Europejskiej sprowadzaáo siĊ do transferów Ğrodków finansowych, których dystrybucja na poziomie kraju dokonywana byáa poprzez róĪne programy operacyjne, takie jak Kapitaá Ludzki (POKL), Innowacyjna Gospodarka (POIG) czy Regionalne Programy Operacyj-ne (RPO). Nie wszystkie dziaáania tych programów obejmowaáy jednak bezpo-Ğrednie wsparcie finansowe dla przedsiĊbiorstw w formie subsydiowania dzia-áalnoĞci inwestycyjnej lub bieĪącej. Niemniej nawet te, które zorientowane byáy na rozwój infrastruktury technicznej i spoáecznej, rozwój systemu transferu wie-dzy i usáug doradczych czy wsparcie dla administracji publicznej, wywieraáy wpáyw zarówno na decyzje o podejmowaniu i prowadzeniu dziaáalnoĞci gospo-darczej, jak i okreĞlone efekty gospodarcze tej dziaáalnoĞci. Dokonane transfery finansowe z budĪetu Unii Europejskiej za poĞrednictwem programów operacyj-nych mogą jednak wywoáywaü okreĞlone zmiany zarówno na poziomie podmio-tu gospodarczego, jak i w szerszej skali, tj. w gospodarce lokalnej, regionalnej czy krajowej. Szczególnie istotny wydaje siĊ natomiast ich wpáyw na gospodar-kĊ lokalną. To na tym poziomie administracyjnym powstają nowe podmioty gospodarcze czy miejsca pracy dla lokalnej spoáecznoĞci. W niniejszym rozdzia-le przedstawione zostaną wiĊc wyniki badaĔ nad relacjami pomiĊdzy wspo-mnianym wsparciem a zmianami w gospodarce lokalnej. Relacje te okreĞlone zostaáy mianem efektywnoĞci lokalnej wsparcia.
W rozdziale poĞwiĊconym metodyce zaznaczono, Īe przedmiotem badaĔ byáo 1529 gmin wiejskich. W latach 2007-2013 do tych gmin trafiáo ok. 13,1 mld zá w ramach róĪnych projektów poprzez Regionalne Programy Operacyjne,
Program Operacyjny Kapitaá Ludzki, Innowacyjna Gospodarka oraz inne pro-gramy. NajwiĊcej Ğrodków zostaáo jednak przetransferowanych przez Regional-ne Programy OperacyjRegional-ne. Na dziaáania tych programów, które obejmowaáy zarówno bezpoĞrednie wsparcie rozwoju dziaáalnoĞci gospodarczej, jak i po-Ğrednie przez projekty infrastrukturalne, wydatkowano blisko 63% ogóáu Ğrod-ków z budĪetu Unii Europejskiej (rys. 5), przeznaczonych dla analizowanych obszarów wiejskich.
Rysunek 5. Struktura Ğrodków z budĪetu Unii Europejskiej przetransferowanych do badanej grupy gmin wiejskich w związku
z zakoĔczonymi projektami (stan na 31.12.2013)
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
Z przeprowadzonych badaĔ wynika, Īe Ğrednio do kaĪdej gminy trafiáo blisko 1,9 tys. zá w przeliczeniu na 1 mieszkaĔca w wieku produkcyjnym. War-toĞü Ğrodkowa wynosiáa jednak niespeána 1,1 tys. zá, co oznacza, Īe zdecydowa-na wiĊkszoĞü gmin uzyskaáa wsparcie poniĪej Ğredniej dla tych obszarów.
WĞród badanych gmin 25% uzyskaáo wsparcie na poziomie poniĪej 492 zá w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym, a kolejnych 25% gmin na poziomie powyĪej 2,2 tys. zá, tj. nieco wyĪszym od Ğredniej. WystĊpowaáa wiĊc bardzo duĪa zmiennoĞü w zakresie uzyskanej pomocy finansowej. Potwierdza to wielkoĞü obliczonego wspóáczynnika zmiennoĞci, który osiągnąá 251%.
W 2004 roku, tj. w momencie wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, na badanym obszarze prowadziáo dziaáalnoĞü gospodarczą ponad 545 tys. podmio-tów gospodarczych sektora prywatnego. Liczba tych podmiopodmio-tów systematycznie wzrastaáa aĪ do 2013 roku, w którym osiągnĊáa wartoĞü blisko 712 tys. (rys. 6).
62,9%
9,7%
10,5%
16,9%
RPO POIG POKL Pozostaųe
Pewne zaáamanie wzrostowej tendencji wystąpiáo jednie w 2009 roku, co byáo w duĪym stopniu wynikiem kryzysu finansowego w Europie. Niemniej tempo wzrostu liczby przedsiĊbiorstw na obszarach wiejskich w latach 2007-2013 byáo zbliĪone do tempa wzrostu w okresie 2004-2006. NaleĪy jednak zaznaczyü, Īe w okresie 2004-2006 równieĪ stosowane byáy róĪne instrumenty wspierania rozwoju dziaáalnoĞci gospodarczej na obszarach wiejskich. Z tego wzglĊdu po-równywanie okreĞlonych zmian gospodarczych w tych dwóch okresach w zasa-dzie nie wiele wniosáoby do analizy efektywnoĞci lokalnej instrumentów polity-ki unijnej. Z tego wzglĊdu zachodzące zmiany gospodarcze byáy analizowane w zaleĪnoĞci od skali wsparcia. W tym celu dokonano podziaáu gmin na kwarty-le, których granice przedstawiono w poprzednim akapicie.
Rysunek 6. Liczba podmiotów sektora prywatnego w badanej grupie gmin wiejskich
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
Nieco inaczej przedstawiaáy siĊ zmiany wskaĨnika okreĞlającego swego rodzaju nasycenie badanych obszarów dziaáalnoĞcią gospodarczą. Analizując liczbĊ podmiotów gospodarczych osób fizycznych w przeliczeniu na 1 tys.
mieszkaĔców w wieku produkcyjnym (rys. 7), naleĪy stwierdziü, Īe zaáamanie tendencji wzrostowej wystąpiáo nie tylko w 2009 roku. Spadek wartoĞci tego wskaĨnika odnotowano bowiem równieĪ w 2011 i 2012 roku. Inne byáy jednak jego przyczyny. W 2009 roku wynikaá on z kryzysu finansowego, podczas gdy w 2011 i 2012 z relatywnie wiĊkszego wzrostu liczby osób w wieku produkcyj-nym. Innymi sáowy wzrost liczby podmiotów nie nadąĪaá za wzrostem zasobów siáy roboczej. Taka sytuacja wystĊpowaáa niezaleĪnie od skali wsparcia (rys. 7).
465,7 471,3 481,2 496,6 519,5 520,4 557,4 558,7 576,0 596,9 79,7 82,5 87,1 90,1 91,8 93,3 99,5 103,0 109,5 115,0
0,0 100,0 200,0 300,0 400,0 500,0 600,0 700,0 800,0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
tys.
Podmioty osób fizycznych Pozostaųe
Podobne zaáamanie tendencji wystąpiáo bowiem zarówno w grupach gmin o niskim wzglĊdnym poziomie wsparcia (kwartyl 1. i 2.), jak i w grupach gmin o wysokim poziomie (kwartyl 3. i 4.). Niemniej w skali caáego okresu 2007- -2013 odnotowano wzrost wzglĊdnej liczby przedsiĊbiorstw niezaleĪnie od po-ziomu wsparcia.
Z przeprowadzonych badaĔ wynika ponadto, Īe relatywnie wiĊcej Ğrod-ków z budĪetu Unii Europejskiej trafiáo do gmin wiejskich o lepiej rozwiniĊtej dziaáalnoĞci gospodarczej. W 2007 roku liczba przedsiĊbiorstw w przeliczeniu na 1 tys. osób w wieku produkcyjnym byáa bowiem znacznie wyĪsza w gminach zaliczanych do kwartyla 3. i 4., tj. o wyĪszym poziomie wsparcia unijnego w przeliczeniu na 1 mieszkaĔca w wieku produkcyjnym, niĪ w gminach zalicza-nych do kwartyla 1. i 2. (rys. 7). Podobne tendencje wystĊpowaáy równieĪ w przypadku wskaĨnika okreĞlającego liczbĊ mikroprzedsiĊbiorstw w przelicze-niu na 1 tys. osób w wieku produkcyjnym. Brak odpowiednich danych uniemoĪ-liwia co prawda przeanalizowanie zmian od 2004 roku, ale o ich podobnym przebiegu Ğwiadczy odnotowany w 2011 i 2012 roku spadek liczby przedsiĊ-biorstw niezaleĪnie od poziomu wsparcia (rys. 8). DoĞü ciekawe zjawisko zau-waĪono równieĪ w przypadku gmin kwartyla 1. i 2. Od momentu uruchomienia róĪnych instrumentów wsparcia finansowego, pozarolnicza dziaáalnoĞü gospo-darcza osób fizycznych (rys. 7) najsáabiej rozwijaáa siĊ w gminach, w których potencjalni beneficjenci najmniej z nich skorzystali. Na tej podstawie moĪna nawet sformuáowaü hipotezĊ, Īe przy bardzo niskim poziomie rozwoju przed-siĊbiorczoĞci na obszarach wiejskich, wyraĨne zwiĊkszenie skali pomocy pu-blicznej moĪe istotnie przyspieszyü jej rozwój. Weryfikacja tej hipotezy wyma-ga jednak bardziej pogáĊbionych badaĔ.
Rysunek 7. Liczba podmiotów gospodarczych osób fizycznych w przeliczeniu na 1 tys. osób w wieku produkcyjnym, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego w przeliczeniu
na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
Rysunek 8. Liczba mikroprzedsiĊbiorstw w przeliczeniu na 1 tys. osób w wieku produkcyjnym, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem
wysokoĞci wsparcia unijnego w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
65,0 67,0 69,0 71,0 73,0 75,0 77,0 79,0 81,0 83,0 85,0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
1 kwartyl 2 kwartyl 3 kwartyl 4 kwartyl Gminy wiejskie
80,0 82,0 84,0 86,0 88,0 90,0 92,0 94,0 96,0 98,0 100,0
2009 2010 2011 2012 2013
1 kwartyl 2 kwartyl 3 kwartyl 4 kwartyl Gminy wiejskie
Analizując wzrost bezwzglĊdnej liczby podmiotów w grupach gmin zróĪ-nicowanych pod wzglĊdem skali wsparcia finansowego (rys. 9), wykluczając w ten sposób negatywny wpáyw wzrostu liczby osób w wieku produkcyjnym, moĪna stwierdziü, Īe wzglĊdna wielkoĞü transferów finansowych z budĪetu Unii Europejskiej odgrywaáa istotną rolĊ w podejmowaniu dziaáalnoĞci gospodarczej przez osoby fizyczne. W latach 2007-2013, tj. w okresie stosowania przyjĊtych do badaĔ instrumentów finansowych, wiĊkszy wzrost liczby podmiotów odno-towano w grupach gmin o wyĪszym poziomie wsparcia. Szczególnie silnie uwi-dacznia siĊ róĪnica pomiĊdzy pierwszym a czwartym kwartylem, w którym wzrost liczby tych podmiotów, w caáym okresie oddziaáywania wsparcia, byá aĪ o 6 punktów procentowych wyĪszy. NaleĪy przy tym zaznaczyü, Īe wyĪszy po-ziom wzrostu liczby podmiotów gospodarczych osiągano w grupach gmin, w których wyĪszy byá równieĪ stan wyjĞciowy liczby podmiotów. W kontekĞcie wzrostu liczby podmiotów gospodarczych osób fizycznych, wsparcie finansowe z Unii Europejskiej moĪna okreĞliü jako instrument doĞü efektywny. Dodatkowo potwierdza to analiza Ğredniorocznego tempa wzrostu liczby podmiotów tej ka-tegorii (rys. 10). W gminach o najwyĪszej skali wsparcia byáo ono bowiem wyĪ-sze o 0,7 punktu procentowego niĪ w gminach o najniĪszym poziomie wsparcia.
Niemniej dalsze stosowanie wsparcia finansowego na dotychczasowych zasa-dach, pomimo pozytywnego wpáywu na rozwój dziaáalnoĞci gospodarczej osób fizycznych, moĪe prowadziü do nadmiernego zróĪnicowania obszarów wiej-skich pod wzglĊdem rozwoju dziaáalnoĞci gospodarczej.
Rysunek 9. Wzrost bezwzglĊdnej liczby podmiotów gospodarczych osób fizycznych w latach 2007-2013, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego w przeliczeniu na mieszkaĔca
w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
17,2 17,7
21,5 23,2
20,2
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0
1 2 3 4 Gminy wiejskie
%
Kwartyl
Rysunek 10. ĝrednioroczne tempo wzrostu liczby podmiotów gospodarczych osób fizycznych w latach 2007-2013, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego w przeliczeniu
na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
Istotną rolĊ polityki bezpoĞredniego i poĞredniego wsparcia finansowego w rozwoju pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej potwierdzają nie tylko zmia-ny liczby przedsiĊbiorstw, ale równieĪ obrazuje to proces zakáadania nowych jednostek (rys. 11). W gminach o najwyĪszym poziomie wsparcia, kaĪdego roku powstawaáo bowiem o jedno przedsiĊbiorstwo osoby fizycznej wiĊcej, w przeli-czeniu na 1 tys. mieszkaĔców w wieku produkcyjnym, niĪ w gminach o najsáab-szej absorpcji tych Ğrodków. ĝrodki pozyskiwane w ramach funkcjonujących w tym okresie programów operacyjnych byáy wiĊc silnym stymulatorem zakáa-dania nowych podmiotów. Nasilenie ich powstawania byáo jednak tym wiĊksze, im wyĪszy byá poziom wsparcia.
Podobne zaleĪnoĞci, jak w przypadku podmiotów gospodarczych osób fi-zycznych, zaobserwowano pomiĊdzy wzrostem liczby mikroprzedsiĊbiorstw a skalą finansowego wsparcia unijnego. Ze wzglĊdu na dostĊpnoĞü danych, w tym przypadku analizie podano jednak okres 2009-2013. Początek okresu stanowiá wiĊc rok, w którym pojawiáo siĊ zaáamanie tendencji wzrostowej liczby podmiotów, wywoáane kryzysem finansowym. Niemniej znacznie wyĪszy wzrost liczby podmiotów odnotowano w grupach gmin o Ğredniowysokim i wysokim poziomie wsparcia (rys. 12). RóĪnica we wzroĞcie liczby podmiotów pomiĊdzy skrajnymi, pod wzglĊdem poziomu wsparcia, grupami gmin wyniosáa jednak tylko 2,1 punktu procentowego. Trzeba przy tym zaznaczyü, Īe najniĪszego po-ziomu wzrostu liczby mikroprzedsiĊbiorstw nie odnotowano w grupie gmin o najniĪszym, lecz o Ğrednioniskim poziomie wsparcia (kwartyl 2.). Pochodną wzrostu liczby mikroprzedsiĊbiorstw w latach 2009-2013 jest Ğrednioroczne
2,7 2,8
3,3 3,5
3,1
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0
1 2 3 4 Gminy wiejskie
%
Kwartyl
tempo ich wzrostu (rys. 13), które byáo nieco wyĪsze niĪ w przypadku przedsiĊ-biorstw osób fizycznych. Ta róĪnica moĪe jednak wynikaü z przyjĊcia stanu wyjĞciowego w roku 2009, w którym dziaáalnoĞü gospodarcza odczuwaáa szcze-gólnie silnie skutki kryzysu finansowego. Analiza tego wskaĨnika potwierdza jednak doĞü dynamiczny rozwój tego sektora, zwáaszcza przy udziale wsparcia finansowego z budĪetu Unii Europejskiej.
Rysunek 11. Liczba nowych podmiotów gospodarczych osób fizycznych w przeliczeniu na 1 tys. mieszkaĔców w wieku produkcyjnym, powstających Ğrednio kaĪdego roku w latach 2009-2013, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego w przeliczeniu
na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
Rysunek 12. Wzrost bezwzglĊdnej liczby mikroprzedsiĊbiorstw w latach 2009-2013, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
8,4
Rysunek 13. ĝrednioroczne tempo wzrostu liczby mikroprzedsiĊbiorstw w latach 2009-2013, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku
produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
Jednym z celów polityki Unii Europejskiej byá wzrost zatrudnienia i ograniczanie bezrobocia. W ocenie efektywnoĞci wsparcia finansowego naleĪy wiĊc uwzglĊdniü zmiany wywoáane na obszarach wiejskich w powyĪszych sferach.
Tendencje zmian w zakresie zatrudnienia miaáy doĞü podobny charakter do zmian w zakresie rozwoju dziaáalnoĞci gospodarczej na badanych obszarach. W latach 2004-201221 moĪna bowiem wyodrĊbniü 2 okresy. W latach 2004-2008 wystĊpo-waá systematyczny wzrost udziaáu pracujących22 w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym (rys. 14). W kolejnym okresie pojawiają siĊ natomiast zaáamania tej tendencji wywoáane kryzysem finansowym oraz wzrostem liczby osób w wieku produkcyjnym. Z tego wzglĊdu w skali caáego okresu oddziaáywania wsparcia unijnego, tj. w latach 2007-2012, uwidacznia siĊ spadek udziaáu pracujących (rys. 15). Niemniej najmniejszy spadek wartoĞci tego wskaĨnika odnotowano w gminach o najwyĪszym poziomie wsparcia, a najwiĊkszy w gminach o najsáab-szej absorpcji Ğrodków unijnych. Wsparcie publiczne z budĪetu Unii Europejskiej mogáo wiĊc áagodziü skutki zjawisk gospodarczych i spoáecznych, powodujących zaáamanie tendencji wzrostowej. Trzeba podkreĞliü, Īe w grupie o najwyĪszym poziomie wsparcia stan wyjĞciowy wzglĊdnego poziomu zatrudnienia byá najwyĪ-szy. Oznacza to, Īe Ğrodki publiczne najbardziej przyczyniáy siĊ do utrzymania miejsc pracy w gminach wiejskich o najwyĪszym poziomie zatrudnienia. Warun-kiem byáa jednak odpowiednio wysoka skala wsparcia.
21 Rok 2012 przyjĊto jako koĔcowy ze wzglĊdu na dostĊpnoĞü danych w momencie przeprowa-dzania analizy.
22 Dotyczy to osób pracujących w podmiotach zatrudniających 10 i wiĊcej osób.
3,8
3,6
4,1
4,3
4,0
3,2 3,4 3,6 3,8 4,0 4,2 4,4
1 2 3 4 Gminy
wiejskie
%
Kwartyl
Rysunek 14. Udziaá pracujących w ogólnej liczbie ludnoĞci w wieku produkcyjnym w latach 2004-2012, w grupach gmin zróĪnicowanych pod
wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
Rysunek 15. Zmiany udziaáu liczby pracujących w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym w latach 2007-2012, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego w przeliczeniu
na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
W latach 2007-2012 zaobserwowano spadek udziaáu pracujących w ogól-nej liczbie osób w wieku produkcyjnym. W ujĊciu bezwzglĊdnym zatrudnienie na obszarach wiejskich wzrosáo jednak o 10,7% (rys. 16). Wzrost liczby pracu-jących zaobserwowano we wszystkich grupach gmin, niezaleĪnie od skali wsparcia. Niemniej byá on wiĊkszy w gminach o wyĪszym poziomie wsparcia unijnego. Z przeprowadzonych badaĔ wynika, Īe róĪnica pomiĊdzy skrajnymi, pod wzglĊdem relatywnego poziomu wsparcia, grupami gmin wyniosáa aĪ 11 punktów procentowych. Oznacza to, Īe Ğrodki publiczne doĞü silnie stymulowaáy
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0
1 2 3 4 Gminy
wiejskie
%
Kwartyl
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
-0,59
-0,40
-0,47
-0,06
-0,38
-0,70 -0,60 -0,50 -0,40 -0,30 -0,20 -0,10 0,00
1 2 3 4
Gminy wiejskie
punkty procentowe
Kwartyl
zatrudnianie nowych pracowników, chociaĪ nie byáy wystarczające do stworzenia warunków, w których rosnące zasoby pracy zostaáyby w peáni zagospodarowane.
Trzeba równieĪ podkreĞliü, Īe najszybszy wzrost zatrudnienia odnotowano w gminach, w który byáo ono wyĪsze. W tym kontekĞcie moĪna stwierdziü, Īe roĞnie zróĪnicowanie obszarów wiejskich pod wzglĊdem zagospodarowania posiadanych zasobów siáy roboczej. Stosowane kryteria dystrybucji publicznego wsparcia finansowego, sprzyjają natomiast swego rodzaju polaryzacji gospodar-czej obszarów wiejskich
Rysunek 16. Zmiany liczby pracujących w latach 2007-2012, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego
w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
W trakcie polskiego czáonkostwa w Unii Europejskiej wyróĪniü moĪna równieĪ dwa charakterystyczne okresy w sferze zmian bezrobocia. W latach 2004-2008 wystĊpowaá systematyczny oraz doĞü dynamiczny spadek udziaáu bezrobotnych w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym na obszarach wiej-skich. W roku 2009, na skutek kryzysu finansowego, zapoczątkowana zostaáa tendencja wzrostowa, która utrzymaáa siĊ aĪ do 2013 roku. WzglĊdny wzrost bezrobocia odnotowano we wszystkich gminach, niezaleĪnie od poziomu uzy-skiwanego wsparcia z budĪetu Unii Europejskiej (rys. 17). Nie stwierdzono po-nadto istotnych róĪnic w poziomie bezrobocia pomiĊdzy grupami gmin zróĪni-cowanymi pod wzglĊdem wielkoĞci uzyskanej pomocy finansowej. Odnotowano jednak fakt, Īe w latach 2007-2013, najmniejszy wzrost udziaáu bezrobotnych (rys. 18), który wynosiá 0,47 punktu procentowego, wystąpiá w gminach o naj-wyĪszej skali wsparcia finansowego. Na tej podstawie moĪna zakáadaü, Īe Ğrodki unijne dziaáaáy spowalniająco na proces wzrostu bezrobocia jedynie w przypad-ku zastosowania wysokiego poziomu wsparcia. Z tego wzglĊdu wykorzystanie
5,2
8,6
9,9
16,2
10,7
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0 18,0
1 2 3 4 Gminy wiejskie
%
Kwartyl
poĞredniego i bezpoĞredniego wsparcia finansowego jako instrumentu zmniej-szania bezrobocia moĪe byü skuteczne, ale z uwagi na ograniczenia budĪetowe, zarówno w Unii Europejskiej, jaki w kraju, nie moĪe byü ono stosowane na szerszą skalĊ. MoĪe jednak stanowiü instrument interwencji o charakterze punktowym.
Rysunek 17. Udziaá bezrobotnych w ogólnej liczbie ludnoĞci w wieku produkcyjnym w latach 2004-2013, w grupach gmin zróĪnicowanych pod
wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
Rysunek 18. Zmiany udziaáu liczby bezrobotnych w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym w latach 2007-2013, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego
w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0
1 2 3 4 Gminy wiejskie
%
Kwartyl
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
0,63
0,73 0,73
0,47
0,64
0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80
1 2 3 4 Gminy
wiejskie
punkty procentowe
Kwartyl
Wzrost bezrobocia w okresie dziaáania omawianych instrumentów polityki wystĊpowaá nie tylko w ujĊciu wzglĊdnym, ale i bezwzglĊdnym (rys. 19). Nie-mniej zmiany liczby bezrobotnych ksztaátowaáy siĊ podobnie jak w przypadku udziaáu bezrobotnych w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym. Zauwa-Īalne byáo bowiem spowalniające oddziaáywanie wysokiego poziomu wsparcia na wzrost bezrobocia. Wzrost liczby bezrobotnych w badanym okresie byá bo-wiem o 1 punkt procentowy niĪszy w gminach o najwyĪszej skali wsparcia niĪ w gminach o najniĪszym poziomie transferów oraz o blisko 4 punkty procento-we niĪszy niĪ w gminach o Ğredniowysokiej wielkoĞci pomocy. Niestety wyraĨ-ne spowolnienie bezrobocia nie jest zauwaĪalwyraĨ-ne w warunkach niĪszego poziomu transferów finansowych z budĪetu Unii Europejskiej.
Rysunek 19. Zmiany liczby bezrobotnych w latach 2007-2013, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego
w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
Wpáyw wsparcia finansowego z budĪetu Unii Europejskiej na gospodarki lokalne uwidacznia siĊ nie tylko w rozwoju pozarolniczej dziaáalnoĞci gospo-darczej czy zmianach na rynku pracy. Efekty oddziaáywania transferów finan-sowych zauwaĪalne są równieĪ w tendencjach zmian róĪnych kategorii dochodów gmin. Wpáyw poziomu wsparcia na sytuacjĊ gospodarczą moĪna dobrze zobra-zowaü zwáaszcza na przykáadzie dochodów wáasnych gmin z tytuáu podatku od nieruchomoĞci oraz udziaáu w podatkach dochodowych od osób fizycznych (rys. 20 i 21). Te kategorie dochodów są bowiem funkcją majątku lokalnej spo-áecznoĞci oraz uzyskiwanych dochodów z pracy.
Z przeprowadzonych badaĔ wynika, Īe relatywnie wiĊksze Ğrodki z budĪetu Unii Europejskiej pozyskaáy gminy uzyskujące wyĪsze dochody wáasne (rys. 20 i 21). W 2007 roku poziom dochodów z tytuáu podatków od
20,7
22,9
23,6
19,7
21,8
17,0 18,0 19,0 20,0 21,0 22,0 23,0 24,0
1 2 3 4 Gminy wiejskie
%
Kwartyl
nieruchomoĞci oraz podatku dochodowego byá bowiem tym wyĪszy, im wiĊksza byáa absorpcja Ğrodków unijnych. Niemniej uzyskiwane wsparcie umoĪliwiáo przyspieszenie tempa wzrostu podatków od nieruchomoĞci w porównaniu do okresu poprzedniego. Wsparcie unijne nie wyeliminowaáo jednak skutków kryzysu finansowego w postaci zaáamania dochodów ludnoĞci w 2009 roku.
ĝwiadczy o tym spadek poziomu dochodów wáasnych z tytuáu podatków docho-dowych od osób fizycznych w przeliczeniu na 1 mieszkaĔca w wieku produk-cyjnym, który pojawiá siĊ niezaleĪnie od skali stosowanego wsparcia.
Rysunek 20. Dochody wáasne gmin z tytuáu podatku od nieruchomoĞci w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci wsparcia unijnego w przeliczeniu
na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
Rysunek 21. Dochody wáasne gmin z tytuáu udziaáu w podatkach dochodowych od osób fizycznych w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym, w grupach gmin zróĪnicowanych pod wzglĊdem wysokoĞci
wsparcia unijnego w przeliczeniu na mieszkaĔca w wieku produkcyjnym
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS.
200,0
Z przeprowadzonych analiz wynika jednak, Īe wzglĊdna wielkoĞü pozy-skiwanego wsparcia miaáa istotny wpáyw na wzrost dochodów budĪetowych gmin z tytuáu podatków od nieruchomoĞci oraz podatków dochodowych zarów-no w ujĊciu wzglĊdnym, jak i bezwzglĊdnym (rys. 22 i 23). Wzrost poziomu dochodów wáasnych w przeliczeniu na 1 mieszkaĔca z tytuáu podatku od nieru-chomoĞci w grupie gmin o najwyĪszej skali wsparcia byá bowiem aĪ o 7,6 punk-tu procentowego wyĪszy, niĪ w gminach uzyskujących najmniej Ğrodków.
W przypadku podatków dochodowych od osób fizycznych relacje te byáy rów-nieĪ zachowane, ale róĪnica wynosiáa jedynie 4,2 punktu procentowego. Jeszcze wiĊksze róĪnice pomiĊdzy skrajnymi grupami gmin uwidaczniaáy siĊ we wzro-Ğcie dochodów w ujĊciu bezwzglĊdnym (rys. 23). Wzrost wpáywów z tytuáu podatku od nieruchomoĞci w grupie gmin o najwyĪszej skali wsparcia byá bo-wiem wyĪszy aĪ o 13,1 punktu procentowego, niĪ w grupie pozyskującej naj-mniej Ğrodków. W przypadku wzrostu wpáywów z podatku od osób fizycznych róĪnica ta byáa nieco mniejsza, ale i tak osiągnĊáa poziom aĪ 8,2 punktu procen-towego. Na tej podstawie moĪna stwierdziü, Īe wiĊksza skala wsparcia z fundu-szy unijnych prowadzi do przyspieszenia tempa wzrostu dochodów wáasnych gmin z tytuáu podatku od nieruchomoĞci oraz podatku dochodowego od osób
W przypadku podatków dochodowych od osób fizycznych relacje te byáy rów-nieĪ zachowane, ale róĪnica wynosiáa jedynie 4,2 punktu procentowego. Jeszcze wiĊksze róĪnice pomiĊdzy skrajnymi grupami gmin uwidaczniaáy siĊ we wzro-Ğcie dochodów w ujĊciu bezwzglĊdnym (rys. 23). Wzrost wpáywów z tytuáu podatku od nieruchomoĞci w grupie gmin o najwyĪszej skali wsparcia byá bo-wiem wyĪszy aĪ o 13,1 punktu procentowego, niĪ w grupie pozyskującej naj-mniej Ğrodków. W przypadku wzrostu wpáywów z podatku od osób fizycznych róĪnica ta byáa nieco mniejsza, ale i tak osiągnĊáa poziom aĪ 8,2 punktu procen-towego. Na tej podstawie moĪna stwierdziü, Īe wiĊksza skala wsparcia z fundu-szy unijnych prowadzi do przyspieszenia tempa wzrostu dochodów wáasnych gmin z tytuáu podatku od nieruchomoĞci oraz podatku dochodowego od osób