Z przeprowadzonych studiów literatury przedmiotu wynika generalnie, Īe efektywnoĞü polityki zaleĪy w duĪym stopniu od rodzaju instrumentów wy-branych do jej realizacji. Pozytywną ocenĊ uzyskują przede wszystkim instru-menty, które sáuĪą wzmacnianiu systemu prawnego, powodując w ten sposób ograniczenie biurokracji generującej koszty transakcyjne. W rozwaĪaniach teoretycznych dobrze funkcjonujący system sprzyja równieĪ efektywnej aloka-cji zasobów poprzez tworzenie okreĞlonych reĪimów stanowienia, transferu i egzekwowania praw wáasnoĞci. Ponadto efektywna alokacja zasobów moĪe byü dokonywana w warunkach, w których rozwiązania legislacyjne uniezaleĪ-niają dziaáalnoĞü gospodarczą od realizacji celów politycznych. Wykorzystywa-nie, w ramach prowadzonej polityki, publicznych Ğrodków finansowych powinno byü z kolei zorientowane na wytwarzanie dóbr publicznych. PowyĪsze zalecenia teoretyczne są w literaturze przedmiotu odnoszone praktycznie do kaĪdej polityki.
82 Raport z badania pn. Wpáyw projektów szkoleniowych realizowanych w Priorytecie VIII…, op. cit.
Powinny wiĊc one byü równieĪ wyznacznikiem realizacji polityki regionalnej i strukturalnej zorientowanej na rozwój przedsiĊbiorczoĞci na obszarach wiejskich.
W niniejszym opracowaniu gáównym przedmiotem badaĔ byáo finansowe wsparcie rozwoju przedsiĊbiorczoĞci w ramach polityki regionalnej i struktural-nej. W kontekĞcie istniejących teorii ekonomicznych, w peáni pozytywną ocenĊ efektywnoĞci publicznego wsparcia finansowego moĪna uzasadniü jedynie w przypadku wykorzystania tych Ğrodków na cele związane z rozwojem infra-struktury technicznej i spoáecznej, obejmującej równieĪ transfer wiedzy do sek-tora. W przypadku Ğrodków finansowych stanowiących bezpoĞrednie wsparcie dziaáalnoĞci bieĪącej lub inwestycyjnej przedsiĊbiorstw, poglądy są jednak po-dzielone. Instrument ten uznawany jest bowiem za formĊ interwencjonizmu paĔstwowego, który moĪe niszczyü wolną konkurencjĊ i prowadziü w ten spo-sób do destabilizacji rynku. Taka sytuacja ma jednak miejsce w przypadku, gdy subsydia powodują spadek cen produktów wytwarzanych przez przedsiĊbior-stwo. W skali makro, wg niektórych ekonomistów, dziaáanie instrumentów interwencjonizmu ma raczej krótkotrwaáy charakter. Ich zdaniem, jeĞli Ğrodki publiczne nie trafią do jednostek najbardziej efektywnych, to rynek w dáuĪszym okresie dokona korekty i doprowadzi do efektywnej alokacji zasobów.
Dokonywanie alokacji zasobów poprzez politykĊ jest negatywnie ocenia-ne szczególnie ze wzglĊdu na fakt, Īe Ğrodki te pozyskiwaocenia-ne są, zdaniem teore-tyków, przede wszystkim przez jednostki poszukujące renty, a nie jednostki efektywne. Niemniej zdaniem przedstawicieli niektórych nurtów ekonomicz-nych alokacja Ğrodków przez politykĊ moĪe mieü równieĪ pozytywne konse-kwencje. Taki pogląd gáoszą zwáaszcza zwolennicy gospodarki dualnej. Ich zdaniem wszelkie formy interwencjonizmu, a za taki uznawane jest subsydio-wanie dziaáalnoĞci przedsiĊbiorstw, spowalniają proces alokacji zasobów do podmiotów najbardziej efektywnych. Niemniej zapewniają one w ten sposób czas na dostosowanie siĊ jednostek najsáabszych do wymogów rynku.
Na podstawie badaĔ empirycznych oddziaáywania Ğrodków unijnych, któ-re moĪna zaklasyfikowaü do instrumentów bezpoĞktó-rednio lub poĞktó-rednio wspiera-jących rozwój przedsiĊbiorczoĞci na obszarach wiejskich w latach 2007-2013, na procesy gospodarcze trudno jednak okreĞliü czas w jakim nastąpi ich realo-kacja do jednostek najbardziej efektywnych. W bieĪącym okresie przynoszą one bowiem wymierne i zarazem pozytywne skutki gospodarcze. Z przeprowadzo-nych analiz wynika, Īe wyĪsza skala wsparcia z budĪetu Unii Europejskiej powoduje szybszy wzrost liczby przedsiĊbiorstw osób fizycznych, mikroprzed-siĊbiorstw oraz liczby osób pracujących. Dziaáa ona równieĪ spowalniająco na procesy wzrostu liczby bezrobotnych. Niemniej poprawa sytuacji gospodarczej w okreĞlonym obszarze wymaga transferu Ğrodków publicznych w okreĞlonej
wysokoĞci. Na podstawie przeprowadzonych analiz regresji moĪna na przykáad powiedzieü, Īe powstanie dodatkowego podmiotu osoby fizycznej w gminie wiejskiej wymaga pozyskania z róĪnych programów operacyjnych kwoty blisko 154 tys. zá. W przypadku mikroprzedsiĊbiorstwa kwota ta wynosi blisko 132 tys.
zá, a stworzenie jednego miejsca pracy wymaga zaangaĪowania niespeána 67 tys.
zá Ğrodków publicznych.
Z istnienia powyĪszych zaleĪnoĞci nie naleĪy wyciągaü jednak wniosku, Īe wyraĨna poprawa gospodarcza na obszarach wiejskich moĪe wystąpiü jedy-nie w wyniku wyraĨnego zwiĊkszenia skali wsparcia. W praktyce jest to bo-wiem niemoĪliwe ze wzglĊdu na istniejące ograniczenia budĪetowe zarówno na poziomie Unii Europejskiej, jak i na poziomie kraju. Niemniej wystĊpowanie statystycznie istotnych zaleĪnoĞci potwierdza skutecznoĞü tego instrumentu.
MoĪe byü on wiĊc wykorzystywany do wspierania rozwoju na niewielką skalĊ w stosunku do obszarów najsáabiej rozwiniĊtych gospodarczo, jeĞli bĊdzie reali-zowana taka koncepcja rozwoju gospodarczego.
O dodatnim wpáywie wsparcia finansowego z budĪetu Unii na gospodarkĊ lokalną Ğwiadczy dodatkowo wzrost dochodów lokalnych gminy. Gminy uzy-skujące relatywnie wyĪsze wsparcie uzyskiwaáy bowiem wiĊkszy wzrost podat-ku od nieruchomoĞci oraz podatpodat-ku od osób fizycznych. Innymi sáowy, transfe-rowane Ğrodki generowaáy wzrost majątku spoáecznoĞci lokalnej oraz wzrost do-chodów ludnoĞci, prowadząc do wzrostu wspomnianych dodo-chodów podatkowych gmin. Z przeprowadzonych analiz regresji wynika, Īe kaĪda záotówka wsparcia publicznego, pozyskanego w okresie 2007-2013, generowaáa w 2013 roku wzrost wpáywów do budĪetu gminy z tytuáu podatku od nieruchomoĞci o 4 grosze, a w przypadku podatków dochodowych od osób fizycznych o 5 groszy.
Z przeprowadzonej Stochastycznej Analizy Granicznej (SFA), w której jako nakáady wykorzystano transfery do gmin wiejskich w ramach RPO, POIG oraz POKL, a efektami byáy nowopowstaáe przedsiĊbiorstwa osób fizycznych, wynika natomiast, Īe efektywnoĞü techniczna wsparcia byáa doĞü niska. Z trans-ferowanych Ğrodków powstaáo bowiem jedynie niespeána 37% podmiotów, które teoretycznie mogáyby siĊ pojawiü przy tej skali transferów. Do poprawy efektywnoĞci technicznej mógáby siĊ przyczyniü doĞü znaczny wzrost skali transferowanego wsparcia. EfektywnoĞü skali wynosi bowiem nieco ponad 63%.
Niemniej wsparcie finansowe z budĪetu UE ma istotny pozytywny wpáyw na powstawanie nowych podmiotów. EfektywnoĞü jego wykorzystania w tym kie-runku jest jednak doĞü zróĪnicowana w ukáadzie gminnym. Wspóáczynnik zmiennoĞci efektywnoĞci technicznej wynosi bowiem blisko 68%.
RozwaĪając moĪliwoĞü wykorzystywania publicznego wsparcia finanso-wego, jako instrumentu rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich, naleĪy
mieü na uwadze pewne negatywne aspekty. W latach 2007-2013 relatywnie wyĪsze Ğrodki finansowe transferowane byáy do gmin lepiej rozwiniĊtych go-spodarczo. Jakkolwiek powodowaáy one pozytywne skutki w postaci przyspie-szenia tempa rozwoju gospodarczego, to jednak dystrybucja tych Ğrodków na dotychczas stosowanych zasadach moĪe doprowadziü do wzrostu zróĪnicowania gmin wiejskich zarówno pod wzglĊdem poziomu, jak i tempa tego rozwoju.
Stosowane kryteria dystrybucji nie przyczyniają siĊ wiĊc do realizacji koncepcji równomiernego rozwoju obszarów wiejskich, czy niwelowania róĪnic w tym rozwoju. Mogą one jednak byü zachowane w przypadku przyjĊcia innej koncepcji rozwoju kraju, jak np. tworzenia tzw. oĞrodków centralnych czy biegunów wzro-stu. Pozytywne skutki oddziaáywania finansowego wsparcia publicznego ujawnia-ją siĊ ponadto w krótkim okresie, tj. w okresie dokonywania transferów. Zgodnie z obowiązującą teorią ich pozytywny wpáyw na lokalną sytuacjĊ gospodarczą w póĨniejszym okresie powinien sáabnąü. Po zaprzestaniu stosowania tej formy pomocy wiĊkszą rolĊ bĊdą odgrywaü inne instrumenty pozostające w gestii poli-tyki wspierania rozwoju przedsiĊbiorczoĞci. WiĊkszego znaczenia moĪe w takim przypadku nabraü polityka fiskalna czy kwestia ograniczenia biurokracji.
Wspieranie rozwoju maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw jest przedmiotem szczególnej uwagi i zainteresowania wiĊkszoĞci krajów (takĪe tych rozwiniĊ-tych). CzĊsto przytacza siĊ argument, Īe MSP odgrywają rolĊ silnika napĊdzają-cego ekonomiczny wzrost – przyczyniając siĊ poprzez kreacjĊ nowych pomy-sáów i miejsc pracy do spoáecznego dobrobytu. W szczególnoĞci innowacyjne MSP, charakteryzujące siĊ duĪym potencjaáem wzrostu postrzegane są, jako pionierzy przyczyniający siĊ do rozwoju caáych gospodarek narodowych [Hon-jo, Harada 2006]. Fakt ten jest jednym z powodów prowadzenia aktywnej poli-tyki gospodarczej wobec tego typu przedsiĊbiorstw. Jednym z instrumentów bezpoĞredniego wsparcia skierowanego do MSP są dotacje inwestycyjne.
W warunkach polskich wsparcie to nabraáo szczególnego znaczenia po wstąpie-niu do Unii Europejskiej. W efekcie tego, mamy do czynienia z sytuacją bezpo-Ğredniego oddziaáywania paĔstwa na procesy inwestycyjne zachodzące w obrĊ-bie sektora prywatnego. Wynika to z faktu, iĪ dotacje inwestycyjne skierowane bezpoĞrednio do MSP, staáy siĊ jednym z waĪniejszych instrumentów wspiera-nia tegoĪ sektora, zarówno na poziomie programów ogólnokrajowych (np. PO Innowacyjna Gospodarka), jak i programów regionalnych (we wszystkich pro-gramach regionalnych na lata 2007-2013 przewidziano bezpoĞrednie wsparcie dla MSP w formie dotacji inwestycyjnych).
W związku z tymi faktami, naturalna jest potrzeba dokáadnego monitoro-wania efektów, jakie owo wsparcie wywoáuje wĞród maáych i Ğrednich przed-siĊbiorstw. Efektem badaĔ koncentrujących siĊ na praktycznych skutkach,
wsparcia w postaci dotacji inwestycyjnych, powinno byü nie tylko uzyskanie wiedzy diagnozującej, ale takĪe sformuáowanie konkretnych wskazówek uáa-twiających podejmowanie odpowiednich decyzji w przyszáoĞci. W wyniku przeprowadzonych badaĔ, stwierdziü moĪna, Īe:
x WiĊkszoĞü badanych podmiotów (dokáadnie 63,5% ogóáu badanych), uzyskane dotacje przeznaczyáo na zakup sprzĊtu, maszyn, Ğrodków trwaáych.
x WiĊkszoĞü badanych przedsiĊbiorców zobligowaáa siĊ do zatrudnienia po-miĊdzy 1 a 5 pracownikami (66,0% z ogóáu badanych podmiotów). Niemaáa liczba firm (34,0%) zobligowaáa siĊ do zatrudnienia powyĪej 6 osób (w tym 3 przedsiĊbiorstwa zadeklarowaáy zatrudnienie, co najmniej 20 osób). Rze-czywisty efekt odnoĞnie wzrostu zatrudnienia jest jeszcze bardziej korzystny, bowiem 8,1% z badanych firm, w wyniku realizowanego projektu zatrudniáo de facto wiĊcej osób, niĪ zadeklarowaáo we wniosku o udzielenie pomocy.
x Poáowa badanych przedsiĊbiorstw zadeklarowaáa Ğredni miesiĊczny koszt przypadający na 1 zatrudnionego w ramach projektu pracownika pomiĊdzy 1701 a 2500 zá. Jest to znacznie powyĪej minimalnej páacy wyznaczonej w analizowanych latach. Niemniej jednak biorąc pod uwagĊ fakt, Īe 41,9%
badanych przedsiĊbiorców, ponosiáo koszty związane z zatrudnianiem dodat-kowych pracowników w wysokoĞci przekraczającej 2500 zá na 1 zatrudnione-go, jakoĞü utworzonych miejsc pracy moĪna oceniü wysoko.
x Tylko 6 przedsiĊbiorców udzieliáo kategorycznej odpowiedzi, iĪ po zakoĔcze-niu okresu trwaáoĞci projektu nie przedáuĪyáo (bądĨ nie ma zamiaru przedáuĪyü) umów o pracĊ. AĪ 80,0% podmiotów stwierdziáo natomiast, iĪ przedáuĪyáo (bądĨ ma zamiar przedáuĪyü) umowy wszystkim zatrudnionym w ramach pro-jektu pracownikom, a 12,0% podmiotów stwierdziáo, Īe przedáuĪy umowy nie-którym pracownikom. Dodatkowym optymistycznym zjawiskiem odnoĞnie stworzonych miejsc pracy jest fakt, iĪ duĪy odsetek przedsiĊbiorców (44,1%) przedáuĪyá (lub ma zamiar przedáuĪyü) okres zatrudnienia na czas nieokreĞlony.
x Zaledwie 7,0% podmiotów, nie odnotowaáo wzrostu zysku w wyniku reali-zacji projektu. NajwiĊcej, bo aĪ 30,0% odnotowaáo wzrost zysku pomiĊdzy 11% a 20% (chodzi tu o wzrost zysku w pierwszym peánym roku funkcjono-wania projektu w stosunku do roku poprzedniego – jeszcze bez projektu).
U trzech badanych podmiotów, efekt realizacji projektu w postaci procento-wego wzrostu zysku byá bardzo wysoki – sam wzrost zysku byá bowiem wiĊkszy od dotychczas uzyskiwanych wyników. Ogólnie moĪna stwierdziü, iĪ w wyniku realizacji projektu, kilkanaĞcie jednostek spoĞród badanych przedsiĊbiorstw ma szansĊ znaleĨü siĊ w kategorii tzw. gazeli biznesu. Kon-statacja ta wynika z faktu, iĪ u zdecydowanej wiĊkszoĞci podmiotów (tzn. 62
na 74 jednostki), wzrost zysku w wyniku realizacji projektu miaá charakter sukcesywny (a nie jednorazowy).
x Podobną dynamikĊ dostrzec moĪna, w przypadku wzrostu odprowadzanej kwoty podatku dochodowego po realizacji projektu (jak juĪ wspomniano jest to pozytywny efekt dla „publicznego inwestora” jakim jest paĔstwo).
x W wyniku zrealizowanych badaĔ nie moĪna jednoznacznie stwierdziü, Īe projektom o charakterze innowacyjnym, towarzyszy wiĊkszy wzrost zysku niĪ projektom nie posiadającym charakteru innowacyjnego. Projekty o cha-rakterze nieinnowacyjnym dominują nawet (uwzglĊdniając dysproporcje liczebnoĞci w obu grupach – projektów innowacyjnych byáo bowiem 22, zaĞ nieinnowacyjnych 52) w klasyfikacji przedsiĊbiorstw do wspomnianej kate-gorii gazeli biznesu (23,1% podmiotów realizujących projekty nieinnowacyj-ne uzyskaáo procentowe wzrosty zysku przekraczające 20% w pierwszym peánym roku funkcjonowania projektu w stosunku do roku poprzedniego).
WĞród projektów innowacyjnych byáo to zaledwie 9,1%.
x Otrzymane wsparcie przyczyniáo siĊ w bardzo niewielkim stopniu do zdoby-cia rynków zagranicznych. Przed udzieleniem wsparzdoby-cia, na rynku europej-skim operowaáo 21,6% badanych podmiotów, a po otrzymaniu wsparcia jedynie 23,0%. Natomiast w przypadku innych zagranicznych rynków (poza Europą), uzyskane wsparcie nie zaowocowaáo Īadnym efektem (zarówno przed jak i po otrzymaniu wsparcia byáo to 6,8% ogóáu badanych przedsiĊbiorstw).
x W trakcie trwania projektu wiĊkszoĞü podmiotów nie korzystaáa ze szkoleĔ realizowanych w ramach programów finansowanych ze Ğrodków Unii Euro-pejskiej (67,6% ogóáu badanych nie skorzystaáa z Īadnego szkolenia tego ty-pu). Osoby, które skorzystaáy z tego typu pomocy oceniáy pozytywnie fakt odbycia szkoleĔ – aĪ 95,8% przedsiĊbiorców biorących udziaá w szkoleniach oceniáo, iĪ szkolenia te pozwoliáy uzyskaü wiedzĊ, przyczyniającą siĊ do po-prawy efektywnoĞci przedsiĊbiorstwa.
x WiĊkszoĞü badanych przedsiĊbiorstw (63,0% podmiotów) nie zrealizowaáaby wspartego projektu inwestycyjnego (gáównie z powodu braku Ğrodków i/lub niemoĪnoĞci pozyskania kapitaáu obcego w wymaganej wysokoĞci).
x PrzedsiĊbiorcy, którzy zrealizowaliby zaplanowane projekty ze Ğrodków wáa-snych lub przy wykorzystaniu zewnĊtrznego finansowania (np. kredytów) i tak zwiĊkszyliby zatrudnienie (aĪ 81,5% przedsiĊbiorców, którzy stwierdzi-li, Īe i tak realizowaliby dotowane projekty ze Ğrodków wáasnych lub przy wykorzystaniu kredytów, zwiĊkszyáoby w takim przypadku zatrudnienie).
Jak widaü, uzyskane przez badane przedsiĊbiorstwa wsparcie w postaci bezzwrotnej pomocy finansowej, przyniosáo liczne, pozytywne skutki, zarówno dla samych podmiotów, jak i dla caáej gospodarki.
Przeprowadzone analizy wykazaáy, Īe w dotychczasowym modelu finan-sowania szkoleĔ, przede wszystkim projektodawcy decydowali kogo i czego chcą uczyü (system podaĪowy). Taki model sprawiá, Īe czĊsto wystĊpowaá pro-blem niedopasowania tematyki szkoleĔ do faktycznych potrzeb przedsiĊbiorców i ich pracowników. Nowe podejĞcie w organizowaniu szkoleĔ powinno polegaü na: odejĞciu od grupowych form szkoleniowych í realizowanych kompleksowo na rzecz form indywidualnych; skorelowaniu potrzeb (dotyczących typów szko-leĔ) zgáaszanych przez przedsiĊbiorców i pracowników sektora MSP; uwzglĊd-nieniu w planowaniu ofert szkoleniowych zapotrzebowania pracowników na szkolenia nastawione na zdobywanie umiejĊtnoĞci praktycznych, niekoniecznie związanych z wykonywanym zawodem.
Stwierdzono, Īe dotychczas realizowane projekty szkoleniowe są zróĪni-cowane pod wzglĊdem efektywnoĞci kosztowej na 1 uczestnika projektu, co moĪe wynikaü ze specyfiki obszarów interwencji oraz zakresu kompleksowo-Ğci udzielanego wsparcia. Wykazano, Īe udziaá Polaków uczestniczących w szkoleniach finansowanych ze Ğrodków unijnych sukcesywnie wzrasta. Naj-wiĊkszy wpáyw na ten wynik mają projekty realizowane w komponencie regio-nalnym Programu Operacyjnego Kapitaá Ludzki, które wykazaáy wysoką sku-tecznoĞü wsparcia w stosunku do osób poszukujących pracy oraz w obszarze podwyĪszania jakoĞci zatrudnienia. Efekty zatrudnieniowe w poszczególnych województwach byáy zróĪnicowane od 56-58% w lubuskim i pomorskim do 28% w województwie ĞwiĊtokrzyskim. Blisko 40% przedsiĊbiorstw objĊtych szkoleniami dostrzegáo wzrost satysfakcji ze Ğwiadczonych usáug, a 27% do-strzegáo wzrost liczby odbiorców swojej oferty oraz wiĊkszą rozpoznawalnoĞü na rynku. Uzyskane wyniki wskazują na pozytywną zmianĊ relacji przedsiĊbior-stwa z otoczeniem oraz przejaw wzrostu konkurencyjnoĞci podmiotów gospo-darczych. Optymistyczne są wyniki dotyczące oceny efektów szkoleĔ i kursów przez przedsiĊbiorców. WiĊkszoĞü badanych przedsiĊbiorców, jest zdania, Īe przynoszą one pozytywne efekty, w postaci zwiĊkszenia efektywnoĞci i wydaj-noĞci pracy, co ma bezpoĞredni lub poĞredni wpáyw na sukces gospodarczy.