ROZDZIAŁ IV Wierni i ich parafie
4. Opinie na temat życia parafii
W ankiecie umieszczony został blok pytań dotyczących opinii na temat funkcjonowania parafii ze szczególnym uwzględnieniem życia religijnego.
Zacznijmy jednak od pytania związanego z aspektem informacyjno-komuni-kacyjnym. W nieco innym kontekście problem ten pojawił się, gdy omawia-łam pytanie dotyczące katechez dla dorosłych, kursów ewangelizacyjnych itp.
Chodzi o ustalenie źródeł wiedzy na temat tego, co dzieje się w parafii.
Tabela 36. Odpowiedzi na pytanie: Skąd czerpie P. wiedzę o życiu parafii?
Skąd czerpie P. wiedzę o życiu parafii? Liczba % Z uczestnictwa we mszy niedzielnej i ogłoszeń parafialnych 6274 87,6
Ze strony internetowej parafii 4490 62,7
Z ogłoszeń w gablotach 1940 26,5
Z kontaktów z księżmi 1896 25,9
Od sąsiadów i znajomych 1327 18,5
Z mediów 464 6,5
Inne źródła 295 4,1
Źródło: Opracowanie własne. Procenty nie sumują się do 100, ponieważ można było wybrać kilka odpowiedzi.
Jak pokazują zamieszczone w tabeli dane, w znakomitej większości wie-dzę na temat życia parafii respondenci czerpią podczas uczestnictwa we mszy i ogłoszeń parafialnych. Tak więc regularne praktykowanie, co oczywiste, jest czynnikiem budowania relacji z parafią również w wymiarze informa-cyjnym. Bardzo ważną rolę w tym kontekście pełnią ogłoszenia duszpaster-skie – nie tylko ich treść, ale również forma, która może być bezpośrednim adresem do wiernych, zachętą, wyjaśnieniem znaczenia określonych dzia-łań albo wygłaszanym ex catedra zbiorem zaleceń i obwieszczeń. Ważnym czynnikiem może być sprawdzona we wszystkich strategiach marketingo-wych zasada powtarzania – wzmacniania informacji, czyli kierowanie zachęty do wzięcia udziału w danej inicjatywie modlitewnej, charytatywnej, towa-rzyskiej itp. Uważam też, że samo uczestnictwo we mszy poza oczywistym aspektem modlitewnym pełni również funkcję komunikacyjną w tym sen-sie, że wierni budują obraz wspólnoty złożony z tych samych, spotykanych co tydzień parafian, księży odprawiających liturgię, spowiadających, komu-nikujących. Wszystko to tworzy atmosferę sprzyjającą zainteresowaniu i na-stawieniu na przyswajanie informacji. Co ciekawe, drugi, niemały procent wskazań to strona internetowa parafii. Dodać można, że w odpowiedziach na pytania otwarte, zwłaszcza przy opisie kolędy, respondenci niejednokrot-nie zwracali uwagę, że informacje na stroniejednokrot-nie parafii bywają niejednokrot-nieaktualne i że zamieszczanie z wyprzedzeniem planu kolędy bardzo ułatwia/łoby organi-zację czasu domowników. Symptomatyczne jest, że niemal ten sam procent badanych czerpie wiedzę z informacji zamieszczonych w gablotach i roz-mów z księżmi. Podczas gdy gabloty uznać można za przegrywające konku-rencję ze stroną internetową, trzeba by zapytać, z kim przegrywają księża?
Oczywiście można powiedzieć, że ogłoszenia podczas mszy są również prze-kazywane przez księży, jednak rozmowa jest inną formą kontaktu i pozwa-la w inny sposób zbudować obraz życia parafii. To pierwszy moment, kiedy pojawia się problem budowania relacji między księżmi a parafianami, do wąt-ku tego w bardziej rozbudowanym zakresie jeszcze powrócę.
Przejdźmy teraz do bloku trzech rozbudowanych pytań, w których w róż-ny sposób respondenci proszeni byli o wyrażenie opinii na temat działań dusz-pasterskich i ich jakości.
Tabela 37. Odpowiedzi na pytanie:
Jak ocenia P. życie religijne i społeczne w swojej parafii?
Jak ocenia P. życie religijne i społeczne w swojej parafii?
Bardzo i raczej
źle
Ani źle, ani dobrze
Bardzo i raczej dobrze
wiemNie
Księża potrafią słuchać parafian 10,1 14,6 47,2 14,6
Działają grupy duszpasterskie
przeznaczone dla rodzin 12,5 12,5 32,2 41,9
Działają grupy duszpasterskie
przeznaczone dla młodzieży 14,7 10,7 43,7 30,7
Działają grupy duszpasterskie
przeznaczone dla dzieci 12,4 11,0 39,7 36,6
Działają grupy duszpasterskie
przeznaczone dla dorosłych 11,3 13,4 42,0 32,8
Działają grupy duszpasterskie przeznaczone dla osób
starszych 10,7 12,1 29,5 46,2
Parafia jest miejscem spotkań nie tylko religijnych,
ale też i towarzyskich 16,2 11,6 35,0 35,0
Opieka duszpasterska nad osobami starszymi i chorymi
jest dobrze zorganizowana 11,1 12,1 35,0 39,8
Parafianie są zachęcani do
działań na rzecz parafii 15,3 17,6 49,6 17,7
W parafii podejmowane są
różne działania charytatywne 10,1 12,2 57,0 18,6
Źródło: Opracowanie własne.
Nie zostały tu wymienione różne konkretne wspólnoty, ale chodziło o to, jak postrzegane jest duszpasterstwo kierowane do różnych grup wiernych.
Najprostszym kluczem jest zróżnicowanie według cyklu życia i dostosowanie duszpasterstwa do poszczególnych jego faz. Tak więc zapytano o duszpaster-stwo dzieci, rodzin, młodzieży, dorosłych i osób starszych. Oczywiście nie chodziło tu o jakieś „obiektywne” miary, ale o subiektywne odczucia opowia-dających. Subiektywne, tym bardziej że przecież respondenci nie mogli być
uczestnikami wszystkich takich grup jednocześnie, np. ocenę duszpaster-stwa dzieci mogli zbudować, opierając się np. na opiniach swoich dzieci czy na obserwacjach życia parafii. Tak więc w pytaniu tym bardziej chodziło o swe-go rodzaju wrażliwość respondentów niż o postawienie diagnozy konkretnej rzeczywistości. Tym samym pośrednio chodziło o charakterystykę zaangażo-wania parafian nawet nie tyle w konkretne duszpasterstwo, ile w umiejętność budowania całościowego obrazu swojej wspólnoty parafialnej.
Jeśli w taki sposób spojrzymy na dane, to obraz ten przedstawia się nie najlepiej. Najciekawsza w tym kontekście jest ostatnia kolumna i bardzo wy-soki stopień odpowiedzi „nie wiem”. Jeśli można byłoby jeszcze wyjaśnić wynik dotyczący niewiedzy wobec funkcjonowania duszpasterstwa osób star-szych (można przyjąć, że respondenci w większości przypadków pochodzą z takich parafii, gdzie osoby starsze nie stanowią dużej grupy 11), to już wy-soki procent niewiedzy odnoszący się do duszpasterstwa rodzin (większość respondentów ma rodziny) nie da się w ten sposób wytłumaczyć i wynik ten może budzić niepokój. Jak interpretować tę unikową odpowiedź? Po pierw-sze, zestawienie tych odpowiedzi z deklaracją zaangażowania w życie para-fii pokazało, że większość osób wybierających odpowiedź „nie wiem” to ci, którzy na pytanie: Czy bierze P. udział w życiu swojej parafii ? odpowiedzieli:
„Tak, ale tylko uczestnicząc w mszach czy nabożeństwach”, a w drugiej kolej-ności, to ci, którzy odpowiedzieli „nie”. Widzimy więc, skądinąd jest to oczy-wiste, że osoby zaangażowane w życie parafii potrafią wyrazić swoją opinię i, co ciekawe, jest ona bardziej krytyczna od opinii tych, którzy nie biorą aktyw-nego udziału w życiu parafii. Jaki płynie z tego ogólny wniosek? Nie widać tego duszpasterstwa na co dzień. Oczywiście można posłużyć się argumentem, że ma ono działać wśród osób, do których jest skierowane, a nie być „na po-kaz”, ale jednym z jego aspektów powinna być misyjność i ewangelizowanie poprzez przykład – oddziaływanie na tych, którzy być może w pewnym mo-mencie zaczną brać pod uwagę możliwość wejścia w jakieś duszpasterstwo.
Tymczasem najwyraźniej większość przychodzących do kościoła na niedziel-ną mszę nie jest tym zainteresowana i nie jest też w nich to zainteresowanie pobudzane. W tym świetle bardzo ciekawa jest wysoka ocena jakości zachę-cania wiernych do wzięcia udziału w życiu parafii – prawie 50% pozytywnych odpowiedzi i zaledwie (w porównaniu z innymi wynikami w tej tabeli) 17%
odpowiedzi „nie wiem”. Od razu możemy porównać tę deklarację z 26,8%
participantes. Tak więc, jeśli założymy, że ci aktywni uznają, że są dobrze
za-11 Jest to założenie czysto hipotetyczne, ponieważ zarówno Łódź, jak i pozostałe obszary woje-wództwa łódzkiego (nie mamy danych dla AŁ, ale w tym kontekście można powołać się na dane województwa) to społeczeństwo mocno starzejące się.
chęcani, to 22,8% z 49,6% zadowolonych stanowią ci, którzy nie są aktywni, czyli nie zostali skutecznie zachęceni.
Z taką samą sytuacją mieliśmy do czynienia w przypadku badań nad mło-dzieżą oraz rodzinami. W odniesieniu do młodzieży 37% odpowiadających uważało, że parafianie są zachęcani do działań na rzecz parafii, ale zarazem tylko 10% włączało się w jej życie. W odniesieniu do badań wśród rodzi-ców dzieci pierwszokomunijnych jedynie 7,9% deklarowało aktywność po-nad udział we mszy, czyli był to odsetek niższy niż w przypadku młodzieży.
W sumie z 10 308 respondentów – rodziców 812 zadeklarowało aktywność.
Jednocześnie 44,4% badanych osób uznało, że parafianie są dobrze zachęca-ni do działań na rzecz parafii.
Tabela 38. Zestawienie odpowiedzi na pytania o aktywność z oceną zachęcania parafian do działań na rzecz parafii
Parafianie zachęcani są do działań na rzecz parafii
Czy bierze P. udział w życiu swojej parafii?
Nie
Tak, ale tylko uczestnicząc w mszach czy nabożeństwach
Tak, nie tylko w mszach czy nabożeństwach, ale też w różnych
aktywnościach
Dobrze 21,7% 51,6% 60,8%
Ani źle, ani dobrze 13,1% 16,7% 14,9%
Źle 20,1% 13,9% 17,5%
Nie wiem 45,0% 17,9% 6,8%
Ogółem 100,0% 100,0%
Źródło: Opracowanie własne.
Ja widać z zamieszczonego w tabeli zestawienia, ponad 50% procent osób uczestniczących tylko w mszach i nabożeństwach uważa, że parafianie dobrze są zachęcani do działań na rzecz parafii. Co ciekawsze, większym sceptycy-zmem wykazują się aktywni parafianie – źle oceniło 17,5% z nich, wobec 13,9% mniej aktywnych. Tak więc aktywni parafianie są bardziej krytyczni.
Na koniec zauważmy, że niecała połowa respondentów uznała, że księża potrafią słuchać parafian (tu również w porównaniu z innymi ele-mentami pytań w tabeli procent odpowiedzi „nie wiem” jest dużo niższy).
To bardzo niepokojący wskaźnik, sugerujący trudności w komunikacji. Oczy- wiście, aby ustalić, jak respondenci zrozumieli to sformułowanie, trzeba by to pytanie pogłębić. Będzie to po części możliwe przez analizę odpowie-dzi na pytania otwarte. Do wątku tego jeszcze powrócę.
Kolejne pytanie potraktować można jako rozwinięcie poprzedniego.
Głównie odnosi się ono do tego, co stanowi najważniejszy element wspólnoty parafialnej, jakim jest odniesienie do sacrum. Respondenci zostali poprosze-ni o ocenę jakości sprawowanej liturgii.
Tabela 39. Odpowiedzi na pytanie: Jak ocenia P. życie religijne i społeczne w swojej parafii?
Czy zgadza się P. z następującymi stwierdzeniami dotyczącymi wydarzeń religijnych w parafii?
Zdecydowa- nie się nie zgadzam
i raczej się nie zgadzam
Zdecydo-wanie się zgadzam i raczej się
zgadzam mam Nie zdania Msze odprawiane są z dużą starannością o liturgię 15,7 77,2 7,1
Msze trwają zdecydowanie za długo 74,9 16,2 8,9
Wigilia Paschalna jest bardzo uroczyście
obchodzona w moim kościele 9,1 78 12,7
Księża w parafii podkreślają, że Triduum Paschalne
jest najbardziej uroczystym czasem w roku 8,5 79,8 11,7 Księża spowiadają z zaangażowaniem, nawet kiedy
są długie kolejki 19,8 63 17,1
Mimo godzin wyznaczonych dla różnych grup parafian
msze nie są do nich dostosowane, np. msze dla dzieci 48 29,8 22,1 Rekolekcje są dostosowane do potrzeb różnych grup
parafian 20 62,3 17,6
Rekolekcje pomagają mi wzmocnić moją wiarę 18,6 65,7 15,8 Rekolekcje dobrze przygotowują mnie do spowiedzi 22,4 57,6 20,0 Staram się postępować według Słowa
głoszonego w czasie rekolekcji i kazań 11,0 73,2 14,8
Kazania są zawsze dobrze przygotowane 27,1 64,6 8,3
Kazania odnoszą się do czytań i Ewangelii 17,8 75,0 7,2
Kazania dają mi dużo do myślenia 26,7 64,0 9,4
Kazania są zdecydowanie za długie 65,0 20,0 15,0
Kazania pomagają mi budować moją wiarę 23,3 65,1 11,6
Kazania np. dla dzieci czy młodzieży
nie są do nich dopasowane 48,4 24,2 27,4
Język kazań jest dla mnie niezrozumiały 69,2 18,1 12,7 Kazania dotyczą polityki i nie mają nic wspólnego
z przesłaniem Ewangelii 70,9 15,4 13,7
Uważam, że kazania są nieszczere, bo ksiądz
co innego mówi z ambony, a co innego robi 59,5 17,8 22,7 Źródło: Opracowanie własne.
Może określenie „jakość” nie jest zupełnie adekwatne, ale najlepiej chyba oddaje intencję zawartych w tabeli aspektów – chodzi o poziom ka-zań, rekolekcji, dostosowania duszpasterstwa do potrzeb różnych grup wier-nych. Jak widać z danych przedstawionych w tabeli, ocena ta nie wypada źle.
Wydaje się, że parafianie są w miarę zadowoleni, co więcej, tylko w kil-ku miejscach widać znaczące różnice między tymi, którzy wyłącznie są dominicantes participantes. Poniżej przedstawiam kilka wybranych z tabeli pytań i pokazuję zsumowane odpowiedzi „raczej zgadzam się” i „zdecydo-wanie zgadzam się”.
Tabela 40. Pozytywne zsumowane odpowiedzi na pytanie: Jak ocenia P. życie religijne i społeczne w swojej parafii? zestawione z deklaracjami respondentów odnośnie do ich aktywności w parafii
Opinie na temat wydarzeń religijnych
w parafii Dominicantes Participantes
Msze odprawiane są z dużą starannością 81,5 80,9
Msze trwają zdecydowanie za długo 16,9 9,7
Księża spowiadają z zaangażowaniem,
nawet gdy są długie kolejki 65,4 73,2
Rekolekcje są dostosowane do potrzeb różnych
parafian 65,1 70,1
Rekolekcje pomagają mi wzmocnić moją wiarę 68,1 77,6 Mimo godzin wyznaczonych dla różnych grup
parafian nie są dostosowane 30,87 43,5
Kazania dają mi dużo do myślenia 66,1 72,9
Kazania są dobrze przygotowane 67,5 73,0
Kazania pomagają mi budować moją wiarę 67,9 75,5
Kazania są zdecydowanie za długie 21,0 14,8
Kazania dotyczą polityki i nie mają
nic wspólnego z przesłaniem Ewangelii 15,2 9,9
Źródło: Opracowanie własne.
Jak widzimy, osoby zaangażowane w życie parafii pozytywniej ocenia-ją wybrane aspekty życia religijnego, zwłaszcza jeśli chodzi o te odnoszą-ce się do włączania przekazu duszpasterskiego we własne życie. W każdym
takim przypadku mogliśmy obserwować nieco wyższy procent wskazań wśród participantes. Różnice są niewielkie i trudno jest jednoznacznie określić ich źródło, być może respondenci jako członkowie różnych grup wybierają taką liturgię, która spełnia ich oczekiwania, idą do takiego spowiednika, który do-brze spowiada, wybierają takich rekolekcjonistów, którzy spełnią ich potrze-by, słuchają księży, którzy nie głoszą kazań politycznych itp. Innymi słowy, udział w liturgii rozpoczyna się od intencjonalnego wyboru. Najwyraźniej różnice w zamieszczonych w tabeli wartościach uwidaczniają się w ocenie długości kazań i mszy oraz negatywnej ocenie treści politycznych. Trud-no jest powiedzieć, czy w tym ostatnim przypadku decyduje o tym negatyw- ny (w wielu sytuacjach niestety słuszny) obraz politycznego zaangażowania.
Innymi słowy, nie wiadomo na ile jest to odzwierciadlenie stereotypu, a na ile odniesienie do własnych doświadczeń, zwłaszcza wtedy gdy nie podejmuje się działań w celu uniknięcia uczestnictwa w takich mszach, np. poprzez przyjście na inną godzinę, czy wręcz zmianę kościoła.
Ankieta zawierała również pytanie o znajomość różnych pojęć. Nie cho-dziło o sprawdzenie realnej wiedzy respondentów, ale o to, czy są one im w ogóle znane i jakie jest źródło tej wiedzy. Oczywiście być może nawet, jeśli respondenci je słyszeli, nie potrafiliby ich właściwie zdefiniować. Nie taki był jednak cel tego pytania. Miało ono pokazać, po pierwsze, czy w prze-kazie duszpasterskim te pojęcia się pojawiają, po drugie, czy wierni słucha-ją tego przekazu, tzn. wiedzą, że księża o tym mówią. Większość zawartych w tabeli pojęć związana jest z językiem nowej ewangelizacji.
Tabela 41. Odpowiedzi na pytanie: Czy wie P., co oznaczają następujące pojęcia?
Czy wiem P.
co oznaczają następujące pojęcia?
Nie wiem i na pewno nikt mi o tym nie mówił Nie wiem dokładnie, ale słyszałem/am, bo księża mówią o tym w kazaniach Tak, bo czytałem/am o tym (np. w encyklikach, prasie religijnej, książkach itp.) Tak, bo księża mówią o tym w kazaniach i innych spotkaniach duszpasterskich Tak, bo księża mówią o tym w kazaniach i innych spotkaniach duszpasterskich i czytałem/am o tym w encyklikach, prasie religijnej, książkach itp.
Katechumenat 21,2 22,4 28,6 10,6 17,2
Kerygmat 54,9 11,9 17,0 4,9 11,3
Pascha 2,2 8,1 20,0 26,7 42,9
Katecheza 1,3 4,4 19,9 26,8 47,6
Nowa ewangelizacja 11,3 14,3 23,5 18,4 32,2
Formacja duchowa 15,7 12,1 24,2 17,4 30,7
Paruzja 43,9 10,8 18,5 7,0 19,8
Prezbiter 13,3 16,0 26,6 16,0 28,0
Homilia 2,7 5,2 20,2 24,8 47,1
Eucharystia 1,3 4,1 16,0 23,9 54,7
Liturgia słowa 1,9 4,8 16,8 24,3 52,3
Źródło: Opracowanie własne.
Jak widać z tabeli, znajomość najbardziej „popularnych” pojęć, takich jak: Eucharystia, liturgia słowa, homilia, katecheza i Pascha można by ła-two przewidzieć. Zdecydowanie najmniej znanym pojęciem, dodajmy klu-czowym nie tylko zresztą w perspektywie nowej ewangelizacji, jest kerygmat.
Tymczasem w Evangelii gaudium w części Katecheza kerygmatyczna i mi-stagogiczna czytamy:
„Nie można myśleć, że w katechezie należałoby zaniechać kerygmy na rzecz formacji, która miałaby być bardziej «solidna». Nie ma nic bardziej so-lidnego, bardziej głębokiego, bardziej pewnego, bardziej treściwego i bardziej mądrego od przepowiadania początkowego. Cała formacja chrześcijańska jest przede wszystkim pogłębieniem kerygmy, która coraz bardziej i doskonalej
się ukonkretnia i nigdy nie przestaje rzucać światła na pracę katechetyczną oraz pozwala odpowiednio zrozumieć znaczenie jakiegokolwiek tematu po-ruszanego w katechezie. Jest to orędzie odpowiadające na żarliwe pragnienie nieskończoności, które drzemie w każdym ludzkim sercu” (EG 165).
Również mniejsza znajomość takich pojęć, jak paruzja, katechumenat, mogą świadczyć o tym, że w przekazie duszpasterskim język ten nie jest uży-wany. Rzecz jasna nie idzie tu o terminy jako takie, ale treść, jaka się pod nimi kryje i, co się z tym wiąże, określoną perspektywę postrzegania dzia-łań ewangelizacyjnych, czyli pokazanie, co jest ważne, co stanowić ma punkt wyjścia nowej ewangelizacji.
Oczywiście można założyć, że księża, mimo że nie używają pojęcia kerygmat, to głoszą go w swoim nauczaniu. Niemniej jednak jedna z popu-larnych w socjolingwistyce tez mówi o tym, że język pozwala nam na nada- wanie sensu rzeczywistości, czyli postrzegamy świat w taki sposób, w jaki o nim mówimy. W antropologii kulturowej perspektywa ta zna-na jest jako hipoteza relatywizmu językowego. Chodzi tu nie tyle o negację obiektywności poznania, ile postrzegania świata poprzez struktury sensu – jeżeli czegoś nie nazywamy, umyka to z pola naszego widzenia 12. W tym znaczeniu znajomość języka nowej ewangelizacji jest ważna, ukierunkowuje bowiem sposób myślenia, a w konsekwencji działania.
Na koniec tej części przedstawiam zestaw opinii na temat parafii. Dotyczą one już nie tyle porządku sacrum, ile tak ważnego w budowaniu wspólnoty, poczucia więzi powstającego w wyniku postrzegania wzajemnych relacji.
12 Nieprzekonanym wobec tej tezy proponuję następującą informację: „Duńskie Towarzystwo Bi-blijnewydało tłumaczenie Biblii, w którym wymazano słowo «Izrael», zastępując sformułowa-niem «my». Poznikały też takie wyrażenia jak: grzech, łaska, miłosierdzie i przymierze. Wszyst-ko po to, by – jak twierdzą pomysłodawcy nowego tłumaczenia – «lepiej trafić do zeświecczonych Duńczyków, którzy nie rozumieją już pewnych sformułowań». Już w 2012 r. ukazało się tłu-maczenie Nowego Testamentu, w którym prawie zrezygnowano ze słowa «Izrael» po to, by
«duńscy luteranie nie mylili biblijnego narodu Izraela ze współczesnym państwem izraelskim».
Ta sama wymówka pojawiła się również obecnie, gdy wydano «zaktualizowany» Stary Testament.
Całą sprawę nagłośnił Jan Frost, duński żyd, który odkrył biblijne zafałszowania i publicznie sprzeciwił się rewizjonizmowi Pisma Świętego, domagając się wycofania wprowadzonych po-prawek. Absurdalność zmian ukazał m.in. na przykładzie Księgi Rodzaju 32, 28, gdzie czytamy, że Bóg zamiast nazywać Jakuba imieniem «Izrael» nazywa go «my». Według Frosta w duńskim tłumaczeniu Nowego Testamentu słowo Izrael zostało zastąpione 59 na 60 razy, natomiast w Sta-rym Testamencie tylko w 9 proc. Odniesień”, Beata Zajączkowska, Watykan. https://www. va-ticannews.va/pl/swiat/news/2020-05/politycznie-poprawna-bibli-w-danii.html (dostęp: 25 maja 20202)
Tabela 42. Odpowiedzi na pytanie: Poniżej znajduje się lista różnych opinii na temat parafii. Proszę wyrazić opinię w każdej kwestii
Opinie na temat parafii Tak Nie Nie
zdaniamam
Nie zależy mi na tym, aby parafia była miejscem
skupiającym ludzi 7,1 79,4 13,5
Nie interesują mnie sprawy parafii, wystarczy mi,
że przychodzę na mszę 8,9 71,8 19,4
Nie mam poczucia, że coś mnie łączy z ludźmi
z mojej parafii 21,3 60,2 18,5
W parafii poznałem/am ludzi, z którymi utrzymuję
kontakt 49,1 31,8 19,1
Lubię chodzić na mszę niedzielną na określoną godzinę,
bo spotykam tych samych ludzi i czuję się dobrze 52,2 24,0 23,7 Nie lubię chodzić do innego kościoła,
bo czuję się jakoś obco 22,2 57,3 20,5
Źródło: Opracowanie własne.
Zaznaczę, że w kwestionariuszu ankiety pytanie to było bardzo rozbudo-wane. Większość stwierdzeń, do których mieli ustosunkować się respondenci, dotyczyła księży i oceny ich zachowania, charakterystyki jakości relacji mię-dzy wiernymi w ogóle i mięmię-dzy respondentami. Tę część pytania omawiam w rozdz. VII, który jest poświęcony księżom. Tutaj skupię się natomiast na tych aspektach, które zostały już wskazane w rozdziale poprzednim. Można więc postawić pytanie, jak respondenci widzą swoją parafię i siebie w niej w odnie-sieniu do innych, czy są otwarci na relacje, czy chcą je budować? Najsilniej głos ten jest wyrażony niezgodą na stwierdzenie: Nie zależy mi na tym, aby pa-rafia była miejscem skupiającym ludzi, 79,4% respondentów chciałoby zatem, aby parafia była miejscem skupiającym ludzi. Innymi słowy, można założyć, że parafia nie ma być tylko „punktem usługowym”, w którym np. zaspoka-ja się osobistą potrzebę spotkania z Bogiem na liturgii. Obraz ten potwier-dzałby też w ponad 70% negatywny stosunek do stwierdzenia: Nie interesują mnie sprawy parafii, wystarczy mi, że przychodzę na mszę. Ten dość optymi-styczny sposób postrzegania parafii jako wspólnoty może być nieco zmąco-ny kolejną odpowiedzią: o 11 punktów procentowych mniej osób stwierdza,
że nie zgadza się ze stwierdzeniem: Nie mam poczucia, że coś mnie łączy z ludźmi z mojej parafii, a co piąty respondent przyznaje mu rację. Tak więc przy ogólnym odczuciu wspólnoty, gdzie „czujemy się dobrze” – gotowość do wchodzenia w relacje, które przecież będą łączyły się z jakąś formą odpo-wiedzialności za drugiego, jest już nieco słabsze. Postawę tę dobrze weryfiku-je kolejne zawarte w tabeli stwierdzenie – 49,1% respondentów przyznało, że w parafii poznało ludzi, z którymi utrzymuje kontakt, a co trzeci odpowiadają-cy tego nie robi. Można postawić pytanie, czy to dużo, czy mało? Biorąc pod uwagę cechy współczesnego społeczeństwa nastawionego na indywidualizm i odczuwającego deficyt sytuacji więziotwórczych, niemal 50-procentowy wynik nie jest zły. Z drugiej strony, odnosząc się do modelowej wizji parafii, chciałoby się, aby był to większy odsetek. Można też uzależnić tę ocenę od typu wspólnoty, jeśli jest to parafia w małej społeczności lokalnej, to moż-na powiedzieć, że jest to rezultat dość niepokojący, jeśli dotyczyłby on dużej parafii wielkomiejskiej, to byłby bardzo dobry. Spójrzmy, jak ułożyły się od-powiedzi w odniesieniu do miejsca zamieszkania respondentów:
Tabela 43. Odpowiedź na pytanie: W parafii poznałem/am ludzi, z którymi utrzymuję kontakt a wielkość miejscowości, w której mieszka respondent
W parafii poznałem/am ludzi, z którymi utrzymuję kontakt
Wielkość miejscowości Miasto
do 19 999 mieszkańców
Miasto od 100 000 do 499 999 mieszkańców
Miasto od 20 000 do 99 999 mieszkańców
Miasto powyżej 500 000 mieszkańców
Wieś
Nie mam zdania 20,1 19,7 19,2 18,6 19,8
Nie zgadzam się 27,9 31,0 31,9 35,8 22,9
Zgadzam się 52,0 49,3 49,0 45,6 57,3
Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Źródło: Opracowanie własne.
Najwięcej pozytywnych odpowiedzi udzielili mieszkańcy małych spo-łeczności lokalnych, co było do przewidzenia. Cieszyć może jednak fakt, że w pozostałych przypadkach są to wartości dość wysokie – najniższa dla Łodzi, niemniej jednak 45,6% respondentów mieszkających w dużym mieście utrzy-muje kontakty zapośredniczone przez wspólnotę parafialną. Należy zarazem zachować czujność przy pozytywnej interpretacji tego wyniku: to że ludzie
utrzymują kontakty poza parafią, nie musi przekładać się na ich aktywność w parafii. Po raz kolejny przypomnę ustalenia socjologów: w małych wiej-skich parafiach ich członkowie wcale nie są bardziej aktywni. W naszych ba-daniach trudno jest znaleźć taką jednoznaczną zależność.
Tabela 44. Zestawienie pytania o aktywność z wielkością miejscowości, w której mieszka respondent
Czy bierze P.
udział w życiu swojej parafii?
Wielkość miejscowości Wieś Miasto
do 19 999 mieszkańców
Miasto od 20 000 do 99 999 mieszkańców
Miasto od 100 000 do 499 999 mieszkańców
Miasto powyżej
500 000 mieszkańców
Ogółem
Tak, ale tylko uczestnicząc w mszach czy nabożeństwach 64,4%
3349 1086 2481 385 4013 11314
59,8% 59,4% 58,1% 58,8% 60,6%
Tak, nie tylko w mszach czy nabożeń-stwach, ale też w różnych aktywnościach 15,2%
790 271 556 70 969 2656
14,9% 13,3% 10,6% 14,2% 14,2%
Nie20,4%
1064 458 1137 208 1846 4713
25,2% 27,2% 31,4% 27,0% 25,2%
Ogółem 5203 1815 4174 663 6828 18683
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Źródło: Opracowanie własne.
Zauważmy, że tabela zawiera odpowiedzi zsumowane ze wszystkich trzech badań, a więc dla 18 683 respondentów. Jak widać, wielkość miejsco-wości nie potwierdza cytowanych przeze mnie badań, ale też nie potwier-dza zdroworozsądkowego przekonania, że w parafiach wiejskich, gdzie łatwiej tworzy się poczucie wspólnoty, parafianie są bardziej aktywni. Tak więc rów-nież i w naszych badaniach wydaje się potwierdzać powszechność funkcjo-nowania hierarchicznego lub organizacyjnego typu parafii (Wielebski 2019),