Sposób przeprowadzenia badań
4. Pozostałe elementy charakterystyki respondentów
większość to mężczyźni 58,1%, mimo że we wszystkich przeprowadzonych trzech badaniach dominują kobiety.
Tak więc np. prawdopodobieństwo, że napotkają komunikat na temat ankie-ty na stronach internetowych lub w mediach społecznościowych w przypad-ku mężczyzn było większe niż w przypadprzypad-ku kobiet.
W analizach metod online socjologowie starają się pozyskać informacje na temat wpływu cech społeczno-demograficznych respondentów na przebieg prowadzonych w ten sposób badań badań. „Ten [wpływ – K.K.] rzeczywiście występuje, to znaczy dłuższych i bogatszych odpowiedzi udzielają kobiety, osoby lepiej wykształcone czy dłużej będące internautami” (Siuda 2016: 42).
Jak wynika z tych analiz, kobiety częściej odpowiadają na ankiety interneto-we. Tendencje te potwierdziły się również w naszym badaniu. Do tego należy też zwrócić uwagę, że kobiety cechują się większa religijnością. Na przykład w publikacji Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego z 2015 r. czytamy:
„Z prowadzonych co roku od końca lat ’70 przez ISKK badań praktyk religij-nych (tzw. dominicantes i communicantes) wynika, że kobiety dominują na nie-dzielnej Eucharystii. W 2013 r. stanowiły one 59% wszystkich biorących udział we mszy św. (kobiet i mężczyzn), choć w niektórych diecezjach odsetek ten był nieco wyższy lub niższy” 15. W przypadku naszej archidiecezji to 63,7% 16. Poza tym, zgodnie z deklaracjami mężczyzn i kobiet, te ostatnie częściej się mo-dlą, częściej przystępują do spowiedzi, częściej deklarują głęboką wiarę.
Tabela 10. Wykształcenie respondentów
Wykształcenie Liczba %
Podstawowe 180 2,5
Średnie 2421 33,1
Wyższe licencjat 621 8,5
Wyższe magisterskie 4095 56,0
Ogółem 7317 100,0
Źródło: Opracowanie własne.
15 Religijność i aktywność kobiet w Kościele katolickim w Polsce. Raport z badań Instytutu Sta- tystyki Kościoła Katolickiego na zlecenie Rady Duszpasterstwa Kobiet Konferencji Episkopatu Polski, ISKK 2015, Warszawa http://parafiacieniawa.xaa.pl/pdf/ISKK_Kobiety_Religijnosc_2015.pdf (dostęp: 18.03.2020).
16 Co ciekawe, jest to najwyższy odsetek udziału kobiet wśród wszystkich polskich diecezji. Jest to zapewne związane z wysokim wskaźnikiem feminizacji województwa łódzkiego a zwłasz-cza Łodzi, o czym szerzej pisałam w publikacji poświęconej rodzinie (Kaźmierska 2019: 79).
Struktura wykształcenia zdecydowanie odbiega od wartości dla wojewódz-twa łódzkiego. Z analizy społeczno-ekonomicznej wojewódzwojewódz-twa łódzkiego 17 wynika, że w 2105 r. wyższe wykształcenie miało 21,6% mieszkańców, śred-nie oraz policealne 35,2%, gimnazjalne i zawodowe 43,0%. Jak zatem widać, ankietę internetową wypełniły przede wszystkim osoby z wyższym wykształ-ceniem. Rzuca to również dodatkowe światło na interpretacje dalszych wyni-ków. Można bowiem przyjąć, że osoby z wyższym wykształceniem powinny charakteryzować się większą inicjatywą, aktywnością i odpowiedzialnością związaną z funkcjonowaniem środowiska lokalnego. Oczywiście można te opinie uznać za stereotypizujące niżej wykształconych. Nie jest to moim za-miarem, chodzi mi raczej o podkreślenie zasady, że komu więcej dano, więcej należy od niego wymagać. A w świetle prezentowanych wyników, responden-tów należy zaliczyć do elity również w tym względzie, że badania ogólno-polskie 18 pokazują dużo niższe wskaźniki religijności wśród osób z wyższym wykształceniem, a wyższe wśród gorzej wykształconych. Tak więc respon-denci stanowią naprawdę wyjątkową grupę.
Tabela 11. Miejsce zamieszkania respondentów
Miejsce zamieszkania respondentów Liczba %
Przybliżony udział w odniesieniu do mieszkańców AŁ
%
Wieś 1325 18,1 12
Miasto do 19 999 mieszkańców 624 8,5 10,4
Miasto 20 000–99 999 mieszkańców 1834 25,1 24,6 Miasto powyżej 500 000 mieszkańców 3534 48,3 53
Ogółem 7317 100,0 100,0
Źródło: Opracowanie własne.
Na terenie AŁ znajduje się jedno miasto powyżej 500 tys. mieszkań-ców – Łódź (niecałe 700 tys.), pięć miast o liczbie mieszkańmieszkań-ców między 75 (Piotrków Trybunalski) a 57 tys. (Zgierz). Pozostałe trzy to: Pabianice,
17 Analiza społeczno-ekonomiczna województwa łódzkiego, 2016 http://www.rot-lodzkie.pl/mescms /attachments/attaches/000/000/216/original/AnSpo%C5%82Ek.pdf (dostęp: 18.03.2020).
18 Komunikat z badań CBOS 147/2018 Religijność Polaków i ocena sytuacji Kościoła katolickiego https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_147_18.PDF (dostęp: 18.03.2020).
Tomaszów Mazowiecki i Bełchatów; siedem miejscowości o liczbie miesz-kańców między 12 a 20 tys. (Aleksandrów Łódzki, Konstantynów Łódz-ki, Ozorków, Łask, KoluszŁódz-ki, Brzeziny) oraz siedem miejscowości z liczbą mieszkańców między 8 a 2 tys. (Widawa, Szczerców, Zelów, Poddębice, Tuszyn, Wolbórz, Stryków). Jak widać z dokonanego zestawienia, udział respondentów z poszczególnych wielkości miejscowości rozłożył się dość proporcjonalnie, chociaż oczywiście nie było to możliwe do zaplanowania.
W odniesieniu do Łodzi udział respondentów w badaniu niemal odzwiercie-dla procentowy udział wśród wszystkich mieszkańców AŁ – ok. 52%.
W metryczce znalazło się też kilka mniej typowych pytań. Po pierwsze, aby sprawdzić, jaką pulą danych dysponujemy odnośnie do wszystkich badań (niektóre pytania np. dotyczące deklaracji wiary czy praktyk religijnych zada-wane były młodzieży, rodzicom i mieszkańcom AŁ), zadaliśmy pytanie, czy respondent wcześniej wypełniał poprzednie ankiety. Niestety pytanie to zosta-ło dodane już po zamieszczeniu ankiety w Internecie i pierwsze osoby ją wy-pełniające nie mogły na nie odpowiedzieć. Niemniej jednak udało się uzyskać tę informację od większości respondentów.
Tabela 12. Odpowiedzi na pytania: Czy Respondent/ka wypełniał/a wcześniejsze dwie ankiety?
Czy P. wypełniał/a ankietę poświęconą młodzieży?
Czy P. wypełniał/a ankietę dla rodziców dzieci pierwszokomunijnych?
Liczba % Liczba %
Nie 6165 84,3 6152 84,1
Tak 204 2,8 217 3,0
Ogółem 6369 87,0 6369 87,0
Brak informacji 948 13,0 948 13,0
Ogółem 7317 100,0 7317 100,0
Źródło: Opracowanie własne.
Z zawartych w tabeli danych wynika, że 948 wypełniło ankietę zanim pytanie to zostało dołączone, do tej liczby należy dodać 421 respondentów, którzy wzięli udział w poprzednich badaniach, co daje wynik 5948 kwestio-nariuszy ankiety, które można wziąć pod uwagę przy opracowaniu
zestawie-nia wyników odpowiedzi na pytazestawie-nia wspólne dla trzech przeprowadzonych badań. Przedstawię to na końcu książki.
Zadano również pytanie o to, z kim mieszkają respondenci. Chodzi-ło o ustalenie, jaka część odpowiadających, to osoby mieszkające samotnie, a jaka to rodziny z dziećmi. W uwagach do ankiety zgłaszano nieścisłość tej kategoryzacji, np. małżeństwa mieszkające same, pisały, że mają dorosłe dzieci, które już z nimi nie mieszkają. Najwyraźniej osoby te chciały zazna-czyć, że mają rodzinę. Można założyć, że duża część małżeństw albo będzie miała dzieci, albo ma dzieci dorosłe. W każdym razie, jeśli spojrzeć na wiek respondentów, to ok. 29% wśród nich jest w wieku wskazującym na to, że dzieci mogły się już wyprowadzić z domu.
Tabela 13. Odpowiedzi na pytanie: Ile osób z P. mieszka?
Ile osób z P. mieszka? Liczba %
Mieszkam sam/a 1813 24,8
Mieszkam ze współmałżonkiem/ką, partnerem/ką 2143 29,3 Mieszkam ze współmałżonkiem/ką, partnerem/ką i z dziećmi 3361 45,9 Ogółem 7317 100,0 Źródło: Opracowanie własne.
Zawarte w tabeli wyniki stają się bardziej jasne, jeśli zestawimy je z wie-kiem respondentów. Znajdziemy tam m.in. uzasadnienie odpowiedzi niemal
¼ badanych, którzy deklarują, że mieszkają sami.
Tabela 14. Z kim mieszkają respondenci w określonym wieku?
Wiek Mieszkam
sam/a
Mieszkam ze współmałż.,
partnerem/ką
Mieszkam ze współmałż.,
partnerem/ką i z dziećmi
Ogółem
18–25 lat Liczebność 413 124 235 772
% 53,5 16,1 30,4 100,0
26–35 lat Liczebność 286 329 480 1095
% 26,1 30,0 43,8 100,0
36–45 lat Liczebność 276 179 1148 1603
% 17,2 11,2 71,6 100,0
46–55 lat Liczebność 257 315 967 1539
% 16,7 20,5 62,8 100,0
56–65 lat Liczebność 295 653 398 1346
% 21,9 48,5 29,6 100,0
66–75 lat Liczebność 234 449 107 790
% 29,6 56,8 13,5 100,0
76–85 lat Liczebność 40 89 18 147
% 27,2 60,5 12,2 100,0
Ponad 86 lat Liczebność 12 5 8 25
% 48,0 20,0 32,0 100,0
Liczebność 1813 2143 3361 7317
% 24.8 29,3 45,9 100,0
Źródło: Opracowanie własne.
Z rozkładu odpowiedzi widać wyraźnie, że największą grupę wśród osób mieszkających samotnie stanowią ludzie młodzi (53,2% odpowiedzi osób młodych stanowi tę kategorię) – więc ci, którzy nie założyli jeszcze rodziny (lub może w myśl współczesnych tendencji nie mają zamiaru jej założyć).
Na drugim miejscu są osoby najstarsze, czyli 86 plus, gdzie 48,0% z nich za-deklarowało samotne mieszkanie. Przyglądając się innym wynikom, widzimy,
że mieszkanie bez dzieci dotyczy przede wszystkim małżeństw w wieku od 56 plus, co oznacza, że dzieci tych par usamodzielniły się. To, co można uznać za najbardziej niepokojące i wpisujące się we współczesne trendy, to fakt, że 30% osób z grupy 26–35 lat zadeklarowało, że mieszka w dwójkę, czyli nie ma dzieci.
W ostatnim pytaniu z metryczki chcieliśmy sprawdzić, czy poglądy osób, które wypełniły ankietę, pokrywają się z poglądami innych domowników. Wie-my, że współcześnie, mimo iż niezmiennie Polacy wskazują, że rodzina jest dla nich najwyższą wartością, jest wiele kwestii trudnych, konfliktogennych.
Problemem wielu rodziców dorastających czy dorosłych dzieci jest zarzucanie przez nie praktyk religijnych, odchodzenie od Kościoła. Wiele też dyskutuje się o Kościele jako instytucji, postawach księży. Wszystkie te kwestie mogą również przekładać się na różnice poglądów w obrębie danej rodziny. Może-my też konfrontować się z postawami mniej lub bardziej krytycznymi wobec np. działań księży w danej parafii.
Tabela 15. Odpowiedzi na pytanie: Czy opinie wyrażone w ankiecie są wyłącznie P. opiniami, czy też zgadza się z nimi reszta domowników?
Czy opinie wyrażone w ankiecie są wyłącznie P. opiniami,
czy też zgadza się z nimi reszta domowników? Liczba %
Nie wiem, bo nie rozmawiamy na te tematy 625 11,4
Nie, wiem, że inni mają inne zdanie i oceniłbym/abym je ogólnie
jako bardziej krytyczne 583 10,6
Nie, wiem że inni mają inne zdanie i oceniłbym/abym je ogólnie
jako bardziej pozytywne 230 4,2
Tak, wypełnialiśmy ankietę wspólnie 852 15,5
Tak, nie wypełnialiśmy ankiety wspólnie, ale wiem,
że myślimy podobnie 3214 58,4
Ogółem 5504 100
Źródło: Opracowanie własne.
Pod uwagę wzięto odpowiedzi 5504 respondentów, ponieważ ci, którzy zadeklarowali, że mieszkają samotnie, nie mieli dostępu do tego pytania. Z za-mieszczonych danych widać, że dobrze ponad połowa respondentów ma takie samo zdanie jak pozostali współmieszkańcy. Nie jest to zły wskaźnik, a poglą-dy mieszczące się w tej grupie można uznać za „umiarkowane”, bo ani bardziej,
ani mniej pozytywne czy negatywne od innych domowników. To, co może być niepokojące, to fakt, że ponad 10% w ogóle nie rozmawia ze sobą na te tema-ty. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że mamy do czynienia z „nieprzeciętnymi”
wiernymi, czyli systematycznie praktykującymi, to nie jest dobrze, jeśli 11,4%
nie rozmawia na tematy parafii, jej funkcjonowania. Dane te znajdują swoje potwierdzenie w badaniach wśród młodzieży czy rodzin – odsetek osób roz-mawiających w domu na tematy wiary czy religii w różnych kontekstach był niewielki. Przypomnijmy chociażby, że 13,6% młodzieży stwierdziło, że nie wie, czy ojciec jest osobą wierzącą, czy niewierzącą.
Przedstawioną w tym rozdziale charakterystykę respondentów należy mieć na uwadze, analizując odpowiedzi na ankietę. Podstawowym proble-mem, który będzie towarzyszyć nam w dalszej części tego opracowania, jest pytanie o to, jak osoby realnie chodzące do kościoła, tworzące na co dzień jego żywą tkankę, a nie statystycznie opisane wyobrażenie, patrzą się na Ko-ściół, parafię, która jest jego komórką, jak definiują wspólnotę i swoje w niej miejsce.