Przygotowane otoczenie (Vorbereitete Umgebung) jest rozumiane przez M. Mon tessori jako specjalnie zorganizowanastruktura środowiskadziecka, któraposiada dla niegoznaczenie inspirujące i stymulujące. Otoczenie takie wprzedszkolu czy wszko
le powinno odpowiadaćaktualnym potrzebom rozwojowym dziecka. Jego prawidłowa aranżacja umożliwia dziecku urzeczywistnieniejego indywidualności dzięki zachowa
niu przeznie własnego tempa pracy, koniecznego rytmu aktywności iodpoczynkuoraz zaspokojeniai rozwijania zainteresowań.
Jest to jego (dziecka) koniecznością życiową, aby zapewnić mu z uwzględnieniem współczes
nych warunków naturalne, a równocześnie przygotowane otoczenie w przedszkolu i w szkole.
W takim właśnie otoczeniu, dzięki zabawowemu i ukierunkowanemu na cel działaniu, może się kształcić (Helming, 1994, s. 33).
Przygotowane otoczeniepowinno, według Montessori, spełniaćszeregkoniecznych warunków.
A)Popierwszepowinno odpowiadać potrzebom, jakie przejawia dziecko w danym momencie swojego rozwoju.
1. Otoczenie powinno stwarzać dziecku warunki,aby mogło onorozwijać swój po
tencjał wyznaczony poprzeztendencje rozwojowe, okresy wrażliwości oraz ab sorbujący umysł.
2. Otoczenie powinno umożliwić dziecku samodzielność,uzyskanie jak największej niezależności od dorosłych pod względem poznawczym, emocjonalnym i spo łecznym.
3. Dzieckopotrzebuje, z uwagi na swój rozwój,wolnego wyboruaktywności.Przy gotowane otoczenie powinno stwarzać odpowiednie dotego warunki.
4. Dziecko potrzebuje w swoim otoczeniu partnera, dzięki któremu rozwijałoby swójjęzyk, mogłoby dokonywaćwymiany uczuć i myśli, z którym mogłoby się wspólnie uczyć.
5. Otoczenie powinno promieniować harmonią, atmosferąradości, zaufania, poczu
cia bezpieczeństwa.
B) Kolejny warunek dotyczy według Montessori wyglądu przygotowanej dla dzie
cka przestrzeni.
1. Powinna ona być zorganizowana estetycznie. Piękno kształtówikolorystyki oraz atrakcyjnośćotoczenia materialnego przyciągają dziecko do siebie, wpływają na tworzenie sięgustów i upodobań.
-44-2. Przedmioty otaczające dzieckopowinny być w swoich rozmiarach dostosowane do potrzeb imożliwości dziecka. Ważne jest również, aby umożliwiałymu swo bodne, samodzielne poruszanie się i badanie wybranych rzeczy.
3. Przedmioty wokół dziecka powinny stanowićpełne komplety (zabawek czy ma teriałówdo gier ićwiczeń), dające obraz czynności od początku do końca. Umoż
liwia to dziecku efektywne poznanie, znalezienie prawidłowego rozwiązania.
4. Uporządkowanie w otoczeniu powinno wiązać się z klarownąstrukturą ipołoże niem poszczególnychzabawek i zestawów. Dzięki temu dziecko zyskuje lepszą orientację i poczuciebezpieczeństwa w otoczeniu.
5. Wokół dziecka powinno się znajdować, wedle zasad pedagogiki montessoriań-skiej,jedynie to, co niezbędne dojegorozwoju,codziałapobudzająco ikształcą
co. Wymógten wiąże się ze stworzeniem warunków maksymalnej koncentracji na wykonywanych przez dzieckozadaniach, zograniczeniem wszelkich rozpra szających je bodźców.
6. Dobrze, aby w otoczeniu dziecka znajdowały się inne formy życia - rośliny i zwierzęta. Stwarza to okazję do wzbudzaniazainteresowańświatem przyrody oraz kształtowaniem postaw opiekuńczych (Helming, 1994).
W przygotowanym otoczeniuprzedszkola czy szkoły znajdujesię materiałrozwojo wy ocharakterze autodydaktycznym podzielony na cztery grupy. Pierwsza z nich obej
muje ćwiczenia praktycznego życia (Übungen des praktischenLebens), dziękiktórym dziecko doskonali swoją motoiykę globalną i precyzyjną, koordynację i kontrolę ru chów.Poznaje znaczenie codziennych czynności znanych z obserwacji otoczeniaspo
łecznego orazuczy się je wykonywać. Udoskonala samoobsługę. Drugągrupęstanowi materiał przewidziany dostymulowaniarozwoju zmysłów (Sinnesmaterial). Służy on wysubtelnianiu odczuć zmysłowych poprzez ćwiczenia doskonalące wszystkie modal-ności w zabawach z różnorodnym materiałem. Grupatrzeciastymuluje rozwój mowy (Sprache) poprzez ćwiczenie aspektu biernegoiczynnego języka ojczystego. Przygoto
wany zestaw pomocy bogacisłownictwo dziecka, wprowadza je w aktywność pisania iczytania. Materiał matematyczny (Mathematik) służydoskonaleniumyślenialogiczne go, liczenialinearnego,rozwiązywania problemówistawiania pytań. Wprowadza cztery podstawowe operacje arytmetyczne, tworzy podstawyalgebry i geometrii.
C) Przygotowaneotoczenie, opróczaspektumaterialnego,obejmujerównież znajdu
jącychsię w nim ludzi. Skład grupydziecięcej (Zusammensetzung der Gruppe) został wpedagogice montessoriańskiej szczegółowo opisany. Powinny znajdować się w niej dzieci w różnym wieku. Jest to odbiciem naturalnych warunków rodzinnych, rzadko bowiempod jednym dachem mieszkakilkurównolatków.
W tej samej klasie powinny znajdować się dzieci z trzech roczników. Będzie to pomocne dla najmłodszych, którzy sami z siebie interesują się działaniem starszych i od nich też się uczą [...] (Helming, 1994, s. 95).
Grupa szkolna czy przedszkolna składająca się z dzieci młodszych i starszych ko
rzystnie wpływa narozwój wszystkich swoich członków.
Podwzględem społecznym taka organizacjaumożliwiaudzielanie sobie i otrzymy wanie pomocy - nawzajem przez dzieci. Jest to podstawą tworzenia się pozytywnego nastawienia wobec światazewnętrznego, budzeniasię zaufaniadziecka wobec innych, poczucia bezpieczeństwa w grupie.
-45-Zuwagina rozwój poznawczy korzyści grupy mieszanej wiekowo dają szansęwymiany doświadczeń, nauczaniajednych dzieci przez inne. Na powstawaniemotywacji młod
szych do pracy wpływazachowanie starszych, które chętnie, z zapałem rozwiązujątrud
niejszezadania.
D) Część składową przygotowanego otoczeniastanowi przygotowany nauczyciel (Lehrkraft"). Nauczyciel pełni funkcjęłączącą dzieckoz jegootoczeniem: wyjaśnia, mo
tywuje dopracy,zapoznaje z nowym materiałem. Niejest osobą wiodącą ani kierującą podąża zadzieckiem.
Maria Montessori widzi w nauczycielu osobę o roli pomocniczej w życiu dziecka. Uznaje ona, iż dziecko jest żywą istotą której rozwój napędza siła witalna, ale która jednak skazana jest przy tym na pomoc bliźniego (Helming, 1994, s. 162).
Aby być dobrym nauczycielem, rozumiejącym dziecko, należy się do tego odpo
wiednio przygotować. Dotyczy to przygotowania zawodowego, nie tylko pedagogicz nego, jakie obowiązuje w danym kraju. Wymaga się również szkolenia w zakresie pedagogiki montessoriańskiej wcelupoznania jej specyfiki warunkującej odpowiedni stosunek do dziecka.
Przygotowanie nauczyciela obejmuje również wiedzę teoretyczną dotyczącą fizjolo
gicznych i psychologicznychprawidłowości rozwoju dziecka. Umiejętnościpraktyczne przyszłynauczyciel powinienzdobyć, ucząc się dokładnej, wnikliwej obserwacji, czy niącej go bardziej wrażliwym.
Bardzo istotnejest, według Montessori, wewnętrzneprzygotowaniedorosłego.Mówi ona o swegorodzaju„nawróceniu”, konieczności przestrukturowania własnych poglą
dów, nowych refleksji i przemyśleń. Osobowośćnauczycielapowinny charakteryzować cierpliwość,łagodność, skromność,bezinteresowność.
Dzieci nie potrzebują kolejnego dziecka, ale pełnej godności, dojrzałej osobowości. Dzieci muszą podziwiać nauczyciela za roztaczaną nad nimi opiekę. Jeśli brak jest autorytetu, brak też drogowskazu, a dzieci potrzebują takiego wsparcia (Helming, 1994, s. 166).
Nauczyciel powinienw swojejpracy wypełniaćtrzygłównezadania: dbaćoprzygo towaneotoczenie oraz materiałrozwojowy, obserwować dziecko - jegosukcesy i trud ności oraz wprowadzać nowe nazwy, pojęcia czy umiejętności w lekcji 3-stopniowej.
Dla dziecka powinien być nośnikiemstabilności, jasności oraz granic. Nauczyciel two rzy wzór wzakresie komunikacji,współpracy, okazywania szacunku drugiemu człowie kowi,uprzejmości, relacji społecznych.
Nauczycielka powinna pozostawać cicha i bierna w cierpliwym oczekiwaniu, wycofać się, prawie anulując własną osobowość, po to, aby umysł dziecka mógł otrzymać przestrzeń do swobodnego rozwoju (Montessori, 1995, s. 237).
Nauczyciel jest, według Montessori, drugąpo rodzicach osobą pomagającą dziecku przygotowaćsiędo życia.
Otoczenie rozwijającego się dziecka jest czynnikiem katalizującymdziałanie indy
widualnych dynamizmów idyspozycji w toku rozwoju.