Specyfika przedszkola waldorfskiegowyrażasię w uwzględnieniu szereguzasadw pra
cyz dzieckiem.
1. Tym,co niezwykle istotne w tymnurcie pedagogicznym, jest: bycie wprawdzie, stwarzanie osłon oraz postępowanie zgodne z naturalnym rytmem rozwoju. „Bycie wprawdzie” dotyczy samoświadomości nadawcy na poziomie myślenia, uczuć i woli.
Zakładazatemdojrzałość, ana pewno dojrzewanie, a więcdrogę do uzyskania umiejęt
ności zdawania sobie sprawy z własnego działaniai zdolności dokierowania nim.Jest to również określony poziomwrażliwości na drugiego człowieka,uwzględniający sposób i typ informacji przekazywanych mu. Przykładem może być tutaj reakcja nauczyciela na pytanie dziecka: Czy ładnie narysowałem ten rysunek? Gdy pracamoże być uzna
naza estetyczną, odpowiedź nie jest problemem. Jeśli jestinaczej, odpowiedź zgodna zzaleceniem „bycia w prawdzie”w kontakcie z drugim powinnasię opierać nadostrze galnychpozytywach sytuacji. Nauczyciel odpowiada: Cieszę się, kiedy rysujesz.Lubię twoje rysunki. O, jakdużo pracy włożyłeśw tenrysunek. Nauczyciel nie ocenia nikłych w tym wypadku walorów estetycznych pracy dziecka, za to wzmacnia poczucie własnej wartościi nadaje sens jegopracy.
2. Kolejną zasadą pedagogiki waldorfskiej jest stwarzanie osłon przez dorosłego dla delikatnych, podatnych nazranienie izniekształcenie dzieci.Powstrzymanie się od kiytyki wartościującej i dostarczanie w zamian pozytywnych informacji, dotyczących relacji, pełni funkcję chronienia kiełkującej samooceny dziecka. Konieczność otocze
nia dziecka osłonami we wczesnym dzieciństwie wiążesię z troską ojego harmonijny, niezaburzony rozwój. Działania te możnaporównać do uważnego plewienia ogródka,
-59-w którym rośnie kwiat-życie dziecka, a nie do spryskiwania rośliny środkamichemicz
nymi, mającymi ją rzekomo chronić.
3. Kolejną zasadą ważną dla Steinerajestuwzględnianie naturalnegorytmu.Jeston rozumiany jako ciągłe przechodzenie między biegunami, powtarzanie czegoś w jedna
kowych odstępach.Ustalona kolejność jest elementemorientacyjnymdla dziecka wjego rozwoju (Wasiukiewicz 1993). Rytm w pedagogice steinerowskiej traktuje sięjako na
turalny przymiot życiaw jego wymiarze geograficznym, przyrodniczym i ludzkim. Na rytmie wdechu i wydechu opiera się roczny cykl biologiczny w przyrodzie, dotyczy on też pór roku, cyklu dobowego oraz prawuczenia się. Można go zaobserwować na przykładzie krzywej aktywności człowiekaw ciągu dnia orazfluktuacji uwagi i kon
centracji. Rytm porządkuje życie, dziękiniemu dziecko uzyskuje klarowną orientację w czasie, następstwie zdarzeń.Przygotowujesiędosamodzielnejantycypacji wydarzeń, oczekiwania cyklicznie powtarzającychsięuroczystości.Rytm w komunikacji to aktyw
ność i odpoczynek, przeplatanie się elementów werbalnychi niewerbalnych, dźwięku i ciszy.
4. Tym,co jestdziecku komunikowane nakażdymkroku w pedagogice waldorfskiej to akceptacja, bezpieczeństwo, równowaga,piękno i harmonia świata. Przekaz ten jest istotny dlarozwijającegosię człowieka, gdyż zapewnia go o spokojnym, przyjaznym otoczeniu i pomocnych ludziach wokół niego.Jedną z dróg, naktórej sięto odbywa, jest wystrój sal w przedszkolach waldorfskich, a szczególnie kolorścian. Łagodny odcień różowy jest szczególnie przyjazny małym dzieciom, gdyż niesie ze sobą wspomnienie najbardziej bezpiecznego otoczenia, w jakim dziecko mogło przebywać - łona matki.
Kolor ten uspokaja i daje poczucie opieki. Komunikuje dziecku na drodze informacji zmysłowej, odwołującsiędonajbardziej podstawowych doznań, iż jest bezpiecznei za akceptowane. Zabawki w przedszkolu waldorfskim wykonane przez rodziców lub na uczyciela wyłącznie z naturalnych materiałów sprzyjają doświadczaniu i przeżywaniu piękna. Pozostawionedo dyspozycji dzieci dary natury w postaci szyszek, kamieni,paty
ków,klockówdrewnaorazlnianechusty, stojaki iławy drewniane mają określony cel:
wpisać w nieświadome sfery dziecka poczucie prawdy o świecie, szacunek, podziw i miłość do natury, wpływać poprzez swoją prawdziwość i naturalność na rozwój zmysłów, rozwijać fantazję dziecka (Karczewska, 2000, s. 37).
Kolejnym sposobem sygnalizowania dziecku harmonii i równowagi jest muzycz na opraważycia w przedszkolu. Szczególnie polecana tonacja pentatoniczna w śpiewie oraz grze na lirze zapewniagłębokie ipodniosłe doznania. Pentatonika, zwana „tonacją anielską” uspakajai wycisza. Muzykowanie odbywasięzwykle wraz zgrającym iśpie wającym nauczycielem, któryroztacza wokół spokój i poczuciebezpieczeństwa. Kon taktzmuzyką to nielekcje, ale swobodne jej tworzeniei przeżywanie.
Szacunekdla potrzeb dziecka, uwzględnienie równowagi między jego aktywnością a odpoczynkiem, wzmacniasam niesie zesobą układ zajęć wciągu przedszkolnego czy szkolnegodnia pracy. Aktywność zabawowa, nauka i chwile wymagające koncentracji rozumiane są jakowdech,poktóiym konieczna jest relaksacja, swobodna ekspresja,od
poczynek. Układdnia jest dla dzieckainformacjąna temat rytmużycia w ogóle, pozwala narównomiernyrozkład sił i optymalne funkcjonowanie.
5. Formą uduchowienia kultury fizycznejjest eurytmia oznaczająca piękno ruchu (Wasiukiewicz, 1993). Daje ona możliwość poznania własnegociała w ruchu,lepszego,
-60-pełniejszego wypowiedzenia się przez gest, mimikę i taniec, doskonali orientację wprze
strzeni. Dzięki zajęciom eurytmicznym ożywają postaciz bajek, zjawiska występujące w przyrodzie, czynności typowe dlaróżnych zawodów. Eurytmia jestformą nawiązy
wania przez dziecko więzi ze światem dźwięków. Taniec, melorecytacja prowadzone przez dorosłego stają sięwidzialną mową,widzialną pieśnią(Carlgren, 1994). Eurytmia wywodzi się z antycznej, helleńskiej trójjedynej chorei, która łączy słowo, recytację, deklamację oraz ruch (Passowicz, 2004). Zajęcia eurytmiczne przekazują informację opiękniei harmonii świata. Dziękipłynności iwspółbrzmieniu słowa, dźwięku i ruchu dzieckodoświadcza tych przeżyć całąswoją osobą.
6. Korowód jest codziennym spotkaniem całej grupy przedszkolnej. Jego zadaniem jest wprowadzenie dziecka w świat natury i kultury. Jest to rozmowaoraz artystyczne
przetwarzanie (w postaci rytmicznych pląsów izabaw pełnychgestów) ruchów wystę
pującychwprzyrodzie lubw otoczeniu społecznym dziecka. Korowód posiada charak ter źródła wiedzy ootaczającym świecie. Dzieci, naśladując,biorą udział w dyskusjach, grach i zabawachpaluszkowych prowadzonychprzeznauczyciela. Korowód jest formą zawiadamiania dziecka o funkcjonowaniaświata,nie tylkona drodze przekazu informa
cji w postaci werbalnej, ale przede wszystkim przez danie mumożliwości ruchowego opracowania zaobserwowanychaktywności otoczenia(Kluegelen, 1991).
7. Nabywanie wszelkich umiejętności w okresiewczesnego dzieciństwa, możliwe jest dzięki mechanizmowi naśladowania - podstawowej formie uczenia się do 7 roku życia. Umożliwia ona dziecku aktywne powtarzanie zaobserwowanychzjawisk i czyn ności z otoczenia. W zabawie swobodnej jestmiejsce na ćwiczenie,transformowanie ifantazyjne ubarwianie we własnejaktywności iprzeżyciach poznanych wcześniej zajęć dorosłych lubkonstruowanie swojego świata na wzór tegozaobserwowanego. Dzięki temu dziecko uczy się,wjakisposób należy porozumiewać się zdrugim człowiekiem, jak sygnalizować i przekazywać informacje (Carlgren, 1994).
8. Niezbywalnym elementem oddziaływań pedagogicznych jest osoba nauczyciela, którystanowi pozytywnywzórdla dziecka. Dzieci zanurzają się w atmosferę stworzo nąświadomie lub nie przez nauczyciela. Swojąaktywnością, sposobem reagowania, stosunkiem do drugiego człowieka wpływa on w każdej chwili na kształtowanie się dziecięcych postaw i nawyków.Ważny jest pełenmiłości i akceptacji stosunek do dzie cka, umożliwiający nie tylko pełen z nimkontakt, ale teżoddziaływania terapeutyczne.
Dzieci przejmują zaangażowaniedorosłego w pracę, jego entuzjazm i zainteresowanie światem. Zabawa dziecka dzięki odpowiedniejpostawie towarzyszącegomunauczycie lamaszansę przekształcić ogień i intensywność tej aktywnościw energię i zaangażowa niewpóźniejszym życiu izawodzie.
Nauczyciele powinni uczyć i wychowywać, włączając do zajęć element praktyczno-manualny i artystyczny. W uczeniu się aktywne, twórcze przeżywania i doświadczanie są równie ważne jak poznanie kognitywne (Carlgren, 1994, s. 12).
Wyzwaniem dla nauczyciela w przedszkoluczy szkolejest dostosowanie oferty pe dagogicznej do potrzeb dziecka, które jeszcze nie marzy o informacjach. Procesy po
znawcze i motywacyjne przebiegają poprawnietylko wtedy, gdy dziecko może „zanu rzyćsię w nie również emocjonalnie” (Lindenberg, 1993).
-61
-Nauczyciel pełni w procesie edukacyjnym rolę służebną:
Zadaniem nauczyciela jest możliwie największe wyrzeczenie się siebie [...]. Nigdy nie wolno nam czynić z dziecka swojej kopii. Dziecko trzeba wychowywać tak, aby usuwać wszelkie fizyczne i psychiczne przeszkody z drogi i tworzyć wychowankom otoczenie, w którym ich duch może wejść w życie w pełnej wolności (Steiner, 1973).
Otwarte otoczenie proponowane dziecku w pedagogice waldorfskiejpozwala mu na indywidualną, twórczą aktywność przejawiająca się w kreowaniu rzeczywistości po
przez nadawaniejej znaczeń zgodnie z aktualną, jednostkową potrzebą.