Zgromadzone dane jakościowe i wyniki pomiarów ilościowych potwierdziły hipotezę o korelacji pomiędzy przyrostem stymulowanej kompetencji (zmienna osiowadladanej placówki) a przyrostem w zakresie innych obszarów.
Każda badana zmiennakoreluje dodatnio z wiekiem, jednakjest widoczne staty stycznie istotne zróżnicowanie pomiędzy placówkamiw zakresie liczby zmiennych, któ
re ze sobą korelują, cowskazywałoby na to, że rodzaj placówkiprzedszkolnej stwarza warunkiróżnicujące.
Analizie korelacyjnej (wskaźnik korelacji liniowej Pearsona) poddano zmienne opisane poprzednio oraz dodatkowo zmienną rozwój ruchowy.Jako wskaźnik uznana została w tym wypadku suma punktów będąca wynikiem wykonania przez dziecko za dań Testu Zdolności Ruchowych Oziereckiego, obrazujących takie kompetencje, jak:
koordynacja statyczna ciała, koordynacja dynamiczna całego ciałaoraz rąk, szybkość i precyzja ruchów rąk, zdolność wykonywania ruchów równoczesnych.Zadania ocenia ne były jako 0 (w przypadku niezaliczenia zadania) lub 1 punkt (w sytuacji zaliczenia) (załącznik 11).
Wyniki analizy korelacyjnej w poszczególnych przedszkolachprzedstawiająsięna stępująco:
Przedszkole Montessori
Tak więc uzyskane wyniki wskazują na wysoką korelację dodatnią pomiędzy przyro stem inteligencji werbalnej akreatywnością (r = 0,53, p < 0,05), pomiędzyprzyrostem inteligencji werbalnej apoznawczą reprezentacją emocji (r= 0,62,p< 0,05) oraz pomię dzy przyrostem pamięci świeżej akreatywnością (r = 0,57, p < 0,0).
Przedszkole waldorfskie
Analizując graficzneprzedstawienie wyników, widzimy wysoką korelację dodatnią po
między przyrostem samodzielności a koncentracją(r =0,62, p < 0,05) oraz przyrostem samodzielności a rozwojemruchowym(r= 0,69, p <0,01), pomiędzy przyrostem w roz
woju społecznym a rozwojem ruchowym (r = 0,63, p < 0,05) i pomiędzy przyrostem pamięci świeżej a poznawcząreprezentacją emocji (r =0,81, p <0,01).
Przedszkole standardowe
Wynik interkorelacji wplacówce standardowej wskazuje na wysoką korelację dodatnią pomiędzy przyrostem inteligencji werbalneja koncentracją(r = 0,59,p < 0,05), a samo
dzielnością (r=0,67,p <0,01), a rozwojem społecznym (r = 0,69, p <0,01),a rozwojem ruchowym(r = 0,76, p <0,01). Wysoka korelacjadodatnia wystąpiłapomiędzy przyro stem samodzielności a koncentracją (r = 0,54, p< 0,05), a rozwojemspołecznym (r =
-149-Tabela20.
Z es ta w ie n ie
interkorelacji Zdolności ruchowe (03
s
Kreatywność OT
3
2 tro'o=d ZCS‘0
Xc N U o
•5o.
w (Ż
v> S00'0909'0 = d ZEO'0 =W9'0 d
3
'2
Samodzielność
OT 900‘0 = d
€¿9' 3
2
Pamięć
W 920'0 = d
999'0
3 000'0 = d
H0'O 2
Koncentracja OT ZZO'0= d909'0
3
2
R.emocji OT
3
2 no‘o = d
¿1.9'0
D.umysłowa OT
3
2
1.werbalna OT
3
2 1.10'0 =d
¿19'0
Zdolności poznawcze
s 3 OT 2 3 OT 2 3 OT
1.werbalna D.umysłowa R.emocji
Zdolności ruchowe
Zdolności ruchowe OT
s 140'0= d
€€9'0
2
Kreatywność OT
3
2
R.społeczny OT
3 140'0 = d
€€9*0
2
Samodzielność
OT 91.0'0= d
609'0
6K)'O= d
¿1-9*0
3 900'0 =d
889'0
2
Pamięć
OT 000'0 = d
¿380 3
2 ¿30'0 =699*0d
Koncentracja OT
3
2
R.emocji OT
3£0'0= d ws'o 3
2
D.umysłowa OT
3
2
1.werbalna OT 900' = d989*0
1-00'0= d 991'0 3
2 LK)'0 = d
3C90
Zdolności społeczne
2 3 OT 2 3 OT 2 3 OT
R.społeczny Kreatywność Zdolności nichowe
0,61, p > 0,05), a rozwojem ruchowym (r = 0, 52, p< 0,05). Wysoką korelacjędodatnią zaobserwowano również pomiędzy przyrostem wrozwoju społecznym a poznawczą re
prezentacjąemocji (r = 0,55,p <0,05),a rozwojemruchowym(r = 0,61,p < 0,05), apa mięcią świeżą (r = 0,83, p < 0,01) oraz pomiędzy przyrostem w zakresie pamięci świeżej apoznawczą reprezentacją emocji(r = 0,57,p < 0,05).
Interpretacja i dyskusja wyników
Interesujące wydaje się spojrzeniena korelacje wspólne dla badanych przedszkoli. Jest tomianowiciewysokakorelacja dodatniapomiędzy przyrostem samodzielności akon
centracją, którawystąpiła zarówno w przedszkolu waldorfskim, jak i standardowym.
Kolejną wspólnądlatych obydwu przedszkoli jest korelacja pomiędzyprzyrostem w za
kresie pamięci świeżej a poznawczą reprezentacją emocji. Wzajemne związki koncen tracji isamodzielności można przybliżyć, przytaczając koncepcję funkcji wykonawczej (zarządzającej), która wsposób szczegółowy omawia relacje pomiędzy zdolnością kie rowaniawłasną uwagąacelowym, samodzielnym działaniem.
Koncepcja funkcji wykonawczej (executivefunctioń) rozwijająca siędynamicznie od lat80.XX wieku przynosi odpowiedź na pytanie o mechanizmy leżące upodstaw pla stycznego, ukierunkowanego na cel zachowania (Hughes, 1998). Opisywany konstrukt poznawczy łączywsobie elementy psychologii kognitywnej i podejścianeurobiologicz- nego. Funkcjazarządzającałączonazaktywnością kory czołowej,zawiera aspektypro gramujące i regulującezachowanie poznawcze jednostki (Baron-Cohen,1999) orazpo
zwala odróżnić procesy automatyczne odkontrolowanych (Hughes, Graham, 2002). Jest ona odpowiedzialna zaprocesy samoregulacyjne, planowanie iorganizację działań, po
datnośćna interferencję informacyjną, umożliwia selektywnośćw przyjmowaniu bodź ców - aktywneignorowanie tego, conieistotne,warunkujeaktywnąkontrolępolegającą między innymi napowstrzymaniu. Badania nad teoriami umysłu w dzieci dowiodły, że umiejętności meta-reprezentacyjne zaangażowane w rozumienie stanu umysłu są ko
niecznym pre-rekwizytemfunkcji zarządzającej(Hughes, 1998).
Pamięć, uwaga oraz samokontrola są aspektami funkcji wykonawczej,które wiązały się z wykonaniem wielu zadań testowych w prowadzonych przeze mnie badaniach. Do skonalenie w ramach któregokolwiekz obszarów podrzędnych (np. uwagi) może prowa dzić do rozwoju całej funkcji wykonawczej, posiadającej nadrzędnycharakter.W kon sekwencji wyższy poziom funkcji zarządzającej wpływać możezwrotnie na poprawę wykonania wzakresie innych składających sięnanią obszarów(np. pamięci).
Koncepcja rozumienia zachowaniaczłowieka w terminachpoznawczych oraz neuro-biologicznych pozwala nainterpretacjępojawiającychsię w rozwoju jednostki korelacji przyrostów w zakresieposzczególnych kompetencji.
Korelacjępomiędzy przyrostem kompetencji w zakresie pamięci świeżej a poznaw czejreprezentacji emocji możnapróbować ująć w świetlekoncepcji L.Wygotskiego.
Stanowisko Wygotskiego(1978) dotyczące świadomości poznawczo-emocjonalno--zadaniowej zakłada, że każda zmiana w którejkolwiek sferze pociąga zasobą zmia ny w pozostałych obszarach. Tak więc zmiany w zakresie jednej funkcji poznaw
czej (np. myślenie) wiążą się ze zmianąrelacji tej wpływu na emocje i wykonywanie
-153-zadań. Podejście kulturowo-poznawcze wskazuje naznaczenie, jakie w przyroście kom
petencji rozwojowych posiada stymulujące otoczenie dziecka. Obydwa obszary wy mienione przy okazji omawiania wyników interkorelacji należądo grupy zmiennych poznawczych. Tak więc zarówno mogą być podatnena podobne oddziaływania natury społeczno-emocjonalnej (prymamykontekst rozwojowy, pozytywne relacje z rówieśni
kiem i nauczycielem),jak i na sytuacje związane z doświadczeniem poznawczymtypu rusztowaniaczy tutoringu.
Obydwie przytoczone koncepcje wyjaśniające wzajemne wpływy pomiędzy skła dowymi jednegosystemu psychicznego cechuje podobieństwo, dotyczące przekonania o zmianachwywoływanych w zakresie jednej funkcjiprzezzmianyzaistniałe w zakresie innej.Jest to przekonanie o możliwości pojawiania się zmian progresywnychwdanym obszarze, będących efektem niespecyficznego oddziaływania przyrostu kompetencji w innym zakresie.
Przedszkole Montessori
Silna korelacja dodatnia występująca pomiędzy przyrostem inteligencjiwerbalnej a kre
atywnościąi poznawczą reprezentacjąemocji możewiązać się z typowymi dlaprzed szkola montessoriańskiego formami pracy w zakresie rozwoju poznawczego dziecka.
Oryginalnymi sposobami stymulowania rozwoju poznawczego jest wprowadzanieno
wych pojęćpoprzez lekcję trzystopniową, bazującą na ciekawych pomocach oraz zapo
znawanie z pismem z wykorzystaniem wrażeń wzrokowych, słuchowych, dotykowych i kinestetycznych.
Przykładem aktywności dobrze obrazującym stymulująceoddziaływaniena wymie nione powyżej obszary możebyć doświadczenie z zachowywaniem się przedmiotów w wodzie.Doszklanego naczynia (np. małego akwarium)są wrzucane przez dzieci ko lejnoprzedmioty takie, jak: korekodbutelki,gumowakulka,plastikowy krążek, klucz, kamyk. Zachowanie każdego z nichjest obserwowane i komentowane przez grupkę.
Nauczyciel zadaje pytanie: „Co tonie?”. Dzieci nazywająprzedmioty, które zatonęły iokreślająmateriał, z którego sąone zbudowane. Jeśli jest ondlanich nieznany -nazwę podaje nauczyciel. Wyliczoneprzedmioty są zapisywane przez nauczycielana arkuszu ćwiczenia w odpowiedniejkolumnie. Następnie padapytanie: „Co pływa?”.Dzieci od powiadają,a wyniki są notowane jak poprzednio.
Zabawa poznawcza pozwala na twórcze podejściedzieckado nabywania nowych umiejętności oraz na wytworzenie pozytywnych związków emocjonalnych wobec edukacji.
Kolejną parą zmiennych pozostających w zależności korelacyjnej jest pamięć świeża i kreatywność. Szczególne znaczeniemogą mieć w tym zakresie ćwiczenia ciszy oraz ćwiczeniapamięciowe należące do standardowych metodpracy przedszkola, zawierają
cew sobie elementtajemniczościiniedopowiedzenia.
Przedszkole waldorfskie
Uzyskany wynik współzmienności dodatniej dotyczy samodzielności oraz rozwoju ru
chowego ikoncentracji uwagi. Korelacjata jestmożliwado wyjaśnienia dużym obsza remwolności w zakresie ruchu i podejmowanych przez dziecko spontanicznie działań.
Przyzwolenie na indywidualnie wybierane aktywności, dowolnie aranżowane formy
-154-zabaw ruchowych stymulują zarówno samodzielne rozwiązywanie problemów, jak i sprawnośćruchową oraz uważne skupieniesięna wykonywanejczynności. Wszystkie wymienione obszary są angażowane w poszukiwanie rozwiązańmetodą prób ibłędów, która w sytuacji, gdy nie stosuje się strategii rusztowania ani wyprzedzaniarozwoju przez edukację,jestdrogą indywidualnego zdobywania doświadczenia.
Przykłademaktywności rozwijającej wymienionepowyżej obszary jest samodzielnie aranżowana przez dzieci zabawa dowolnaw statek. Drewniana antresolaw rogu sali przedszkolnej pełni funkcję pokładu, uczestnicyzabawy opierają o nią drewniane ław
ki używane jako pomosty dowchodzenia na pokład,wiążą liny zwisające do podłogi, umożliwiające wciąganiena pokład towarów w drewnianych koszach. Dzieci ubierają się w duże lnianechusty. Część bawiącej się grupki nawołuje z pokładu, jakie przed
mioty koledzy powinni włożyć do kosza.Na hasłoJedzenie” do kosza trafiają szyszki, kilka kamyków orazjeden nieokorowany kawałekdrewna. Kosz jest szybko wciągany na pokład wśródokrzyków „Szybko!! Odpływamy!”.Grupka z podłogi wspina się po ławkach i linachnapokład. Wszyscymachają rękamii krzyczą słowapożegnania.
Kolejną parą zmiennych, pozostających w zależności korelacyjnej, jest pamięć i poznawczareprezentacja emocji. Formami wpływającymi na rozwój pamięci są bez wątpienia wszystkie aktywnościo charakterze rytualnympowtarzające określonetreści w niezmiennej postaci(np. korowód).
Przedszkole standardowe
Przyrost w zakresie rozwojuspołecznego korelujący zsamodzielnością, pamięcią świe żą poznawczą reprezentacją emocji, rozwojem społecznymoraz rozwojem ruchowym może się wiązać z funkcją socjalizującą przedszkola standardowego. Programowe wzbudzanie zainteresowania drugim człowiekiem, wskazywanie na znaczenie norm społecznych, naukawspółżycia i współpracy w grupie może powodować pobudzanie tądrogą rozwoju innych obszarów. Wszystkie wymienione powyżej sfery, w których zaobserwowano również przyrost wiążą się z kontaktem z drugim człowiekiem (kolegą lubnauczycielem), który może działaćzachęcająco istymulująconadoskonaleniewielu kompetencji.
Duża ilośćsilnych korelacji dodatnich pomiędzy przyrostem w zakresie inteligencji werbalneja innymi czteremazmiennymi (koncentracja, samodzielność, rozwój społecz nyorazrozwój ruchowy) pozwalają dostrzec regulacyjne znaczenie mowy dlarozwoju.
Aktywności dobrze obrazujące zorganizowany wpływ na wymienione obszary to zajęcia wprowadzające naukę czytania metodą Majchrzak. Zaznajamianie się dzieci z zapisemsłów rozpoczyna się od inicjacji bazującejna graficznym obrazie ich imie
nia. Kiedy wiedząjuż, jak wygląda słowo „Kasia”,„Tomek” czy „Antek”, ćwiczą ich rozpoznawanie i czytanie. Zabawa ruchowa związana z przykładową lekcją wygląda następująco: na środku sali w okręgu sąustawione krzesełka z naklejonymi imionami dzieci. Grupa w taktmuzykimaszeruje wkoło sali. Na dźwiękbębenka dzieci rozbiegają się w poszukiwaniu swoich krzesełek i zajmująmiejscenatym, gdzie widniejeichimię.
Następnie wszyscy siadają nadywanie, zasłaniają oczy, a nauczyciel w tym czasie zmie
nia ustawienie krzeseł.Po chwili dzieci ponownie maszerują i szukają swoichimion.
Wprzedszkolustandardowympraca wychowawcza opiera sięprzede wszystkimna komunikacji werbalnej, słownym przekazie nowych treści oraz poleceń. Wiodąca rola
-155-nauczyciela stwarza warunki do oddziaływań drogą werbalną zarówno w celu kształ
towania językau dzieci, jaki wpływania naich zachowanie oraz takie sprawności,jak koncentracja(Wygotski, 1971; Szuman, 1961).
Kolejną zmiennąsilnie korelującą pozytywnie z czterema innymi jest rozwój ru
chowy (poznawcza reprezentacja emocji, rozwój społeczny,samodzielność, inteligencja werbalna). Wynik tenmoże zostać wyjaśniony poprzez stosowanew przedszkolu pro gramy zawierające w swoich oddziaływaniach integralny element ruchu (Gruszczyk- -Kolczyńska, 1995; Kielar, 1992; Majchrzak, 1994). Zaangażowanie manipulacji oraz eksploracji ruchowej w proces edukacji może - dzięki wzbudzeniu zainteresowania i motywacji dzieci - prowadzić do szybszego ibardziej efektywnegoprzyrostu kompe tencji rozwojowych.
Typowe dla każdego przedszkola aktywności zabawowe oraz zabawki i materiały prezentuje dokumentacja fotograficzna zamieszczona na końcu książki. Podsumowu jąc powyższe rozważania można stwierdzić, że każde oddziaływanie stymulujące może wpłynąć pozytywnie narozwój dziecka zarówno w sposób bezpośredni (doskonali się stymulowana funkcja) lub też pośredni (zmiany progresywne innychfunkcji).
Dowodami nasłuszność takiego ujęciamogą być badania nad plastycznością układu nerwowego, obrazująceznacząceefekty wodzyskiwaniuutraconychfunkcji na drodze wielomodalnej, niespecyficznej stymulacji (Annunciato, 1996). Jeśli więc aktywność podejmowana w celach leczenia i usprawniania przynosi dobre skutki, tym bardziej można oczekiwać efektów rozwojowych od pracy wychowawczej placówek stawiają cych sobie za cel wszechstronny rozwój dziecka. Celtakijestzwiązany zkażdym zba
danychprzeze mnie przedszkoli.