Pałace, kamienice i domy jako przestrzeń prywatna wileńskich uroczystości rodzinnych

Obchody uroczystości rodzinnych wpisane były zarówno w „przestrzeń publiczną” jak i „przestrzeń prywatną”. Po zakończonych ślubnych, chrzcielnych czy pogrzebowych liturgiach, odbywających się w świątyniach różnych wyznań, przychodził czas na uroczyste obiady, kolacje, stypy, uczty oraz bale. Organizowane zarówno przez magnaterię, szlachtę oraz mieszczaństwo, na różnym poziomie wystawności, „świeckie” obchody uroczystości rodzinnych odbywały się w prywatnych pałacach, rezydencjach, dworach, kamienicach oraz domach. Wymienione elementy zabudowy miejskiej, tworzyły wyróżnioną przez mnie „przestrzeń prywatną”, którą w kilku zdaniach scharakteryzuję poniżej. Zastrzec należy jednak, iż zachowany materiał źródłowy pozwala bliżej określić i przeanalizować jedynie rezydencje rodów magnackich oraz zamożnej szlachty⁸²⁰. Niestety, nie jest to możliwe w stosunku do mieszczaństwa.

Na podstawie analizy „Metryki Litewskiej”⁸²¹ oraz relacji pożarów z lat 1748 i 1749, wyodrębnione zostały następujące elementy zabudowy mieszkaniowej XVIII-wiecznej stolicy Wielkiego Księstwa L.itewskiego pałace, dwory, dworki, kamienice, wielkie kamienice, małe kamienice, kamieniczki, domy i domki⁸²². Najbardziej okazałe

818 J. I. Kraszewski, Wilno od początków jego, t. IV, s. 27.

819 Tamże.

820 Zagadnieniem rezydencji magnackich i szlacheckich, szerzej zajął się Zbigniew Bania, zob.: Z. Bania, Pojęcie rezydencji w architekturze polskiej XVII i XVIII wieku na przykładzie Podhorzec i Brodów, [w:] Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., Lublin 2000, s. 381-390.

821 ML. Rejestry podymnego, s. 25-77.

822 J. I. Kraszewski, Wilno od początków jego, t. III, s. 318 pisał, że „Rozróżniano dawniej budowle, dzieląc je na pałace, dwory i domy”.

115 i reprezentatywne były wileńskie pałace⁸²³ oraz rezydencje, które należały do przedstawicieli najzamożniejszych rodów magnackich⁸²⁴. Wzorowane na królewskiej siedzibie, charakteryzowały się „przepychem artystycznym”, wykorzystującym freski, dekoracje rzeźbiarskie, łacińskie inskrypcje, herby rodowe, portrety rodzinne, a nawet popiersia antycznych cesarzy⁸²⁵. Stawiane w miejscu z piękną perspektywą, ozdabiane

„[…] facyatą, ustrojoną w herby i cyfry właściciela i właścicielki”⁸²⁶, budziły zachwyt zarówno wśród miejscowej społeczności, jak i przybywających do Wilna z wizytą gości⁸²⁷. Przyrównanie pałaców do zamków obronnych, stawianych z wieżyczkami, basztami i murem okolnym, dokonane przez J. I. Kraszewskiego miało jedynie sens w odniesieniu do siedzib magnackich z końca XVI w.⁸²⁸ Kolejne stulecie przyniosło zmianę, której głównym założeniem była rezygnacja z siedzib o charakterze obronnym, zaś w konstrukcji XVIII-wiecznych pałaców wyraźnie dostrzegalne stało się odwołanie

„[…] do ideałów życia sielskiego”⁸²⁹.

Euzebiusz Łopaciński szacował, iż w XVII-wiecznej stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego było ok. dwadzieścia pięć pałaców⁸³⁰. W „Rejestrze podymnego” z 1690 r., wyliczono nieco inną liczbę siedzib magnackich, a mianowicie 19 (zob. tabela 8).

Ze względu na fakt, iż owy spis zawierał pewne luki (czego potwierdzeniem jest nie uwzględnienie w nim mieszczącej się niegdyś na ulicy Dominikańskiej kamienica Krzysztofa Zawiszy zmarłego w 1721 r.), należy mieć na uwadze, iż sporządzony poniżej wykaz XVII – wiecznych pałaców wileńskich może być niekompletny. Rejestr jest jednak jedynym dokumentem, na podstawie którego możliwe jest częściowe zestawienie istniejących w stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego pałaców.

823 J. Kowalczyk, Pałace i dwory późnobarokowe w mieście sejmowym Grodnie, [w:] Sztuka ziem wschodnich, s. 465.

824 Szerzej o funkcji ceremonialnej polskich pałaców pisał T. Dziubecki, Programy symboliczne i funkcje ceremonialne rezydencji magnackich. Puławy – Białystok – Radzyń Podlaski – Lubartów w latach 1730-1760, Warszawa 2010.

825 Tamże, s. 13.

826 Ł. Gołębiowski, Domy i dwory. Przy tem opisanie apteczki, kuchni, stołów, uczt, biesiad, trunków i pijatyki; łaźni i kąpieli; łóżek, pościeli, ogrodów, powozów i koni; błaznów, karłów, wszelkich zwyczajów dworskich i różnych obyczajowych szczegółów, Warszawa 1830, s. 11.

827 Ludwika Byszewska odwiedzając w 1786 r. Wilno, stanęła podziwiając facjatę pałacu księcia Aleksandra Michała Sapiehy (wcześniej pałac ten należał do rodziny Paców), L. Byszewska, Żurnal podróży do Wilna z roku 1786, oprac. i komentarzem opatrzył P. J. Jamski, Wilno 2008, s. 126.

828 J. I. Kraszewski, Wilno od początków jego, t. III, s. 318.

829 T. Dziubecki, Programy symboliczne, s. 19.

830 E. Łopaciński, Pałac Słuszków, s. 16.

116 Tabela 6. Wykaz pałaców wileńskich na podstawie rejestru podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1690 r.

Nazwa ulicy/część

miasta

Wykaz pałaców wileńskich i ich pierwotnych właścicieli Liczba pałaców

Pałac Chodkiewiczowski⁸³⁴ – Jerzego Karola Chodkiewicza⁸³⁵; Pałac Radziwiłłowski (kardynalski) – Karola Stanisława Radziwiłła⁸³⁶;

3

ulica Niemiecka Pałac Littawowski – Aleksandra i Krzysztofa Vorbek Lettowów;

Pałac Pociejowski (Ogińskiego) – Leonarda Gabriela Pocieja⁸³⁷, dawniej Marcjana Aleksandra Ogińskiego⁸³⁸;

2

ulica Wileńska Pałac Białłozorowski – dawniejsza kamienica tzw. Rudominowska, należała do wdowy po Krzysztofie Białłozorze⁸³⁹ – Joanny Elżbiety Dołmat Isajkowskiej⁸⁴⁰;

Pałac Naruszewiczowski – Piotra Michała Paca i jego żony Marianny Tekli Naruszewiczówny;

2

ulica Trocka Pałac Radziwiłłowski – Karola Stanisława Radziwiłła (wojewodziński);

Pałac Chodkiewiczowski – Izabeli z Lackich Chodkiewiczowej⁸⁴¹; [Pałac p. Tyzenhauza – Stefana Tyzenhauza]

Pałac p. Brzostowskiego⁸⁴⁴ – Jana Władysława Brzostowskiego⁸⁴⁵; Pałac Pacowski⁸⁴⁶ – Krzysztofa Zygmunta Paca⁸⁴⁷;

2

ulica Sawicz Pałac p. Słuszki – Józefa Bogusława Słuszka; 1

ulica Końska Pałac p. Ogińskiego – Szymona Karola Ogińskiego⁸⁴⁸; Pałac Koszczycowski –Michała Koszczyca;

2 Antokol Pałac p. Sapiehy – Kazimierza Jana Sapiehy;

Pałac Słuszyński – Dominika Michała Słuszki;

2

831 A. Rachuba, Pac Piotr Michał, PSB, t. XXIV (1979), s. 744-745.

832 E. Małachowicz, Wilno, s. 128.

833 A. Przyboś, Pac Michał Kazimierz, PSB, t. XXIV (1979), s. 721-728.

834 E. Małachowicz, Wilno, s. 128-129.

835 R. Mienicki, Chodkiewicz Jerzy Karol, PSB, t. III (1937), s. 369.

836 A. Rachuba, Radziwiłł Karol Stanisław, PSB, t. XXX (1987), s. 240-248.

837 Tenże, Pociej Leonard Gabriel, PSB, t. XXVII (1983), s. 35-37.

838 Tenże, Ogiński Marcjan Aleksander, PSB, t. XXIII (1978), s. 620-624.

839 R. Mienicki, Białłozor Krzysztof, PSB, t. II (1936), s. 10.

840 Tamże.

841 R. Mienicki, Chodkiewicz Jerzy Karol, PSB, t. III (1937), s. 369.

842 A. Rachuba, Sapieha Kazimierz Jan Paweł, PSB, t. XXXV (1994), s. 37-48.

843 Tenże, Benedykt Paweł, PSB, t. XXXIV (1992-1993), s. 583-591.

844 E. Małachowicz, Wilno, s. 128.

845 K. Piwarski, Brzostowski Jan Władysław, PSB, t. III (1937), s. 49-50.

846 E. Małachowicz, Wilno, s. 128.

847 T. Wasilewski, Pac Krzysztof Zygmunt, PSB, t. XXIV (1979), s. 710-717.

848 Tenże, Ogiński Szymon Karol, PSB, t. XXIII (1978), s. 638-639.

117 Szerejkiszki Pałac Władysława Kierdeya (Kierdeja);

Ogółem 19

Magnackie siedziby wznoszono przy największych ulicach wileńskich:

Niemieckiej, Dominikańskiej, Wileńskiej, Trockiej, Świętojańskiej, oraz Sawicz⁸⁴⁹. Charakteryzowały się trójskrzydłowym układem oraz monumentalnymi akcentami, w postaci schodów, wieżyczek oraz portyków kolumnowych. Wznoszone w XVIII w.

zgodnie z zaleceniami przeciwpożarowymi, były wyodrębniane spośród całej zabudowy dworskiej⁸⁵⁰. Na przestrzeniu kilku stuleci ulegały one dewastacjom oraz przebudowie.

E. Małachowicz pisał, iż najwięcej pałaców powstało w XVIII w., na skutek budowy nowych, oraz przebudowy tych, które funkcjonowały już od jakiegoś czasu⁸⁵¹.

Królewskie imieniny, stawały się szczególną okazją do świętowania, w którym uczestniczyło całe społeczeństwo wileńskie. Uroczyste kolacje oraz bale, wieńczące ogólno publiczne obchody aniwersarzu, odbywały się, w specjalnie na tą okazję

„illuminowanych” pałacach i rezydencjach magnackich. Aż siedmiokrotnie zorganizowano je jednak w pałacu artylerii! 3 sierpnia 1741 r. obchody aniwersarzu imienin świętowano w cekauzie na zaproszenie Michała Massalskiego wojewody mścisławskiego⁸⁵². Tego samego dnia, bal uświetniający uroczystości imieninowe króla Augusta III, zorganizował również starosta buski – Józef Jabłonowski⁸⁵³. W 1745 r., z okazji „solennego aktu” królewskich imienin, Benedykt Tyzenhauz starosta wiłkomierski⁸⁵⁴ wydał „generalny bal” zapraszając „[…] do siebie do Popławy cały Trybunał W.X.Lit. z Senatorami […] PP. Urzędników Litt.[ewskich] różnych W[ojewó]dziw y Powiatów […]”. W 1748 r., kolację z okazji królewskich imienin wydał Józef Adrian Massalski⁸⁵⁵ starosta grodzieński, marszałek Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego, prosząc dostojników kościelnych oraz państwowych

„[…] do Pałacu, gdzie w świece iarzące pokoie przyozdobione były⁸⁵⁶. Sześć lat

849 ML. Rejestry podymnego, s. 66-76.

850 J. Kowalczyk, Pałace i dwory późnobarokowe w mieście sejmowym Grodnie, [w:] Sztuka ziem wschodnich, s. 465.

851 E. Małachowicz, Wilno, s. 128.

852 KP 1741, nr 245, Wilno 5 VIII 1741.

853 J. Dobrzyniecka, Jabłonowski Józef, PSB, t. X (1962), s. 225-228; KP 1741, nr 247, Wilno 19 VIII 1741.

854 UWKsL. Spisy, t. I, województwo wileńskie, s. 496.

855 Z. Zielińska, Massalski Józef Adrian, PSB, t. XX (1975), s. 140-141; A. Rachuba, Deputaci, s. 216.

856 KP 1748, nr 613, Wilno 10 VIII 1748.

118 później, w 1754 r., marszałek Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego Konstanty Ludwik Plater⁸⁵⁷ zorganizował na cześć imienin królewskich festyn, goszcząc przybyłych gości w swej rezydencji, położonej w sąsiedztwie cekauzu⁸⁵⁸. Rok później, w dzień imienin króla, bal wydał w swoim pałacu Karol Stanisław Radziwiłł⁸⁵⁹ miecznik i marszałek Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego⁸⁶⁰ W 1756, 1759 i 1762 r. aniwersarz świętowano w jednym z najpiękniejszych pałaców wileńskich – pałacu Sapieżyńskim na Antokolu⁸⁶¹.

Tabela 7. Spis pałaców, w których zorganizowano obchody uroczystości imieninowych króla Augusta III w latach 1733-1763 na podstawie KP

Uroczystości

858 KP 1754, Supplement do gazet nr 56, Wilno 5 VIII 1754.

859 A. Rachuba, Deputaci, s. 242.

860 KP 1755, nr 108, Wilno 3 VIII 1755.

861 KP 1756, nr 161, Wilno 9 VIII 1756; KP 1759, nr 6, Wilno 6 VIII 1759; KLit. 1762, nr 32, 6 VIII 1762.

862 A. Rachuba, Deputaci, s. 204.

863 J. Michalski, Karol Stanisław Radziwiłł zwany Panie Kochanku, PSB, t. XXX (1987), s. 248-262.

864 W. Konopczyński, Flemnig Jan Jerzy Detlov, PSB, t. VII (1948-1958), s. 35-36.

119 wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego Kazimierza Jana Sapiehy. Był to największy zespół pałacowy w Wilnie, który poprzedzał rozległy ogród, przecięty licznymi alejkami. W 1756 r. podczas obchodu uroczystości imieninowych króla Augusta III, Jan Jerzy Detlof Flemming zorganizował w nim „różne gry, y Dywertymenta”, które trwały do późnego wieczora. Po zmroku „[…] odprawił się na lądzie w tymże ogrodzie y sadzawkach Fejerwerk, który lampami oliwnemi był illuminowany […]”⁸⁶⁵. W 1759 r., podczas tej samej uroczystości „Po Kolacyi zaplanowany był piękny Feierwerk, osobliwy zaś widok czyniła Illuminacya całego wielkiego ogrodu y Pałacu, […]”⁸⁶⁶. Jego wnętrze zdobiła sztukateria, plafony freskowe oraz liczne obrazy. Jak donosił „Kurier Litewski” z 1762 r., „[…] cudny a zdaniem powszechnym niewidziany jeszcze dotąd w tym kraju podobny Fejerwerk, w ogrodzie Antokolskim zapalony, […]”⁸⁶⁷ obył się podczas kolejnego aniwersarzu królewskich imienin. Tuż za ogrodem rozciągały się lesiste pagórki. Współcześnie podziwiać można jedynie fasadę pałacu, którą wieńczą portrety rodu Sapiehów⁸⁶⁸.

W uroczystości rodzinne obchodzone przez magnaterię i szlachtę, wpisane były wystawne obiady oraz kolacje w gronie najwyższych dostojników. Z okazji imienin Mikołaja Floriana Radziwiłła⁸⁶⁹, w 1741 r. świętowano w pałacu późniejszego wojewody wileńskiego Michała Kazimierza Radziwiłła Rybeńki⁸⁷⁰. Tam też, w 1742 r.

obchodzono „diem natalem” Michała Serwacego Korybutha Wiśniowieckiego hetmana

865 KP 1756, nr 161, Wilno 9 VIII 1756.

866 KP 1759, nr 33, Wilno 6 VIII 1759.

867 KLit. 1762, nr 32, Wilno 6 VIII 1762.

868 L. Byszewska, Żurnal podróży, s. 124, przypis 88.

869 E. Szklarska, Radziwiłł Mikołaj Faustyn, PSB t. XXX (1987), s. 361-363.

870 KP 1741, nr 263, Wilno 9 XII 1741.

120 wielkiego litewskiego, wojewody wileńskiego⁸⁷¹, a w 1756 r. dzień imienin Radziwiłła

„Rybeńki”⁸⁷². Z okazji rocznicy urodzin Wiśniowieckiego, w 1742 r. przyjmował również Antoni Kościesza Żaba⁸⁷³ kasztelan połocki, marszałek Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego⁸⁷⁴ Rok później, w 1743 r. z okazji „diem aniwersariam s. Serwacego […] lautissime częstował” Tomasz Straszewicz⁸⁷⁵, wojski, generał adiutant buławy litewskiej⁸⁷⁶. Tego samego roku, wojski „częstował” na Popławach, w swojej rezydencji z okazji obchodu podwójnych imienin: Michała Serwacego Korybuta Wiśniowieckiego oraz Michała Kazimierza Radziwiłła

„Rybeńki”⁸⁷⁷. Na tę okoliczność w mieście odbył się wielki festyn, podczas którego

„[…] Kamienice, piękną temuż Festynowi applaudowały Illuminacyą”⁸⁷⁸. W 1744 r.

Jerzy Radziwiłł dzień imienin świętował w swoim pałacu, prosząc gości na uroczysty obiad, podczas którego słychać było wystrzały z dział i ręcznej strzelby⁸⁷⁹. W 1752 r.

w pałacu Szymona Sirucia⁸⁸⁰ marszałka Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego, świętowano dzień imienin jego małżonki Petroneli⁸⁸¹. W tym samym roku u Jana Jerzego Detlofa Flemminga obchodzono uroczyście dzień imienin Radziwiłła

„Rybeńki” oraz Antoniego Czartoryskiego podkanclerzyca Wielkiego Księstwa Litewskiego⁸⁸², zaś imieniny Jana Klemensa Branickiego wojewody krakowskiego, hetmana wielkiego koronnego oraz biskupa wileńskiego Michała Jana Zienkowicza świętowano w pałacu Jan Antoniego Horaina⁸⁸³ podkomorzego wileńskiego, marszałka Trybunału Skarbowego⁸⁸⁴. Antoni Michał Pac, w 1756 r., świętował tego samego dnia zarówno swoje imieniny, jak i urodziny wojewody wileńskiego w swym pałacu⁸⁸⁵. W 1757 r. Flemming był współorganizatorem festynu z okazji „[…] diei Natalis

871 KP 1742, nr 287, Wilno 19 V 1742.

872 KP 1756, nr 169, Wilno 4 X 1756.

873 A. Rachuba, Deputaci, s. 192.

874 KP 1742, nr 287, Wilno 19 V 1742.

875 A. Rachuba, Deputaci, s. 196.

876 KP 1743, nr 337, Wilno 18 V 1743.

877 KP 1743, nr 348, Wilno 4 X 1743.

878 Tamże.

879 KP 1744, nr 377, Wilno 17 IV 1744.

880 A. Rachuba, Deputaci, s. 231.

881 KP 1752, nr 821, Wilno 5 VI 1752.

882 KP 1752, nr 823, Wilno 19 VI 1752.

883 UWKsL. Spisy, t. I, s. 150.

884 KP 1752, nr 824, Wilno 26 VI 1752.

885 KP 1756, nr 153, Wilno 14 VI 1756.

121 najjaśniejszego królewica Xawerego i króla francuskiego Ludwika XVIII”⁸⁸⁶. Wieczorem, podskarbi wielki Wielkiego Księstwa Litewskiego wydał w pałacu

„solenny bal”. W 1759 r. z okazji imienin swojej stryjenki Aleksandry, Flemming zorganizował na jej cześć kolację, po której wszystkich przybyłych zaprosił na tańce⁸⁸⁷. Tego samego roku Jan Jerzy Detlof Fleming gościł dostojników państwowych i kościelnych z okazji imienin Antoniego Maksymiliana Dłuskiego⁸⁸⁸ rotmistrza i deputata z powiatu orszańskiego na Trybunał Główny Wielkiego Księstwa Litewskiego⁸⁸⁹ oraz z okazji imienin Franciszka Ksawerego⁸⁹⁰.

W siedzibach magnackich odbywały się również wystawne uroczystości weselne, z iluminacją pałaców oraz pokazem fajerwerków. W 1741 r. stolnikowa żmudzka pani Stryjeńska po akcie zaślubin Ludwika Bogusza krajczego i sędziego grodzkiego z panną Stryjeńską „[…] do pałacu wszystkich ichmościów na kolacyję tego aktu ślubnego zaprosiła, […]”⁸⁹¹. Franciszka Urszula z Wiśniowieckich Radziwiłłowa⁸⁹², po zaślubinach Jana Ludwika Platera starosty giegobrodzkiego z panną Emerencjanną Ludwiką Platerówną wojewodzianką inflancką, zaprosiła wszystkich na kolację i „weselną ochotę” do pałacu Radziwiłłowskiego⁸⁹³. Jan Jerzy Detlof Flemming w 1752 r. z okazji zaślubin Ignacego Stanisława Łopacińskiego⁸⁹⁴ surogatora mścisławskiego z panną Judytą Prożorowną⁸⁹⁵ wojską powiatu kowieńskiego⁸⁹⁶ „[…] dał przy Illuminacyach kolacyą i bal solenny, […]”⁸⁹⁷. Do pałacu Chodkiewiczowskiego zjechali się wszyscy zaproszeni goście, by uczestniczyć w uroczystej kolacji, a następnie bawić się na balu z okazji zaślubin Michała Grothuza sędziego grodzkiego kowieńskiego z panną Jankowską miecznikową orszańską⁸⁹⁸.

886 KP 1757, nr 36, Wilno 27 VIII 1757. Festyn z okazji św. Ludwika Flemming wyprawił również w 1759 r., KP 1759, Wilno 27 VIII 1759.

887 KP 1759, Addytament nr 22, Wilno 30 IV 1759.

888 A. Rachuba, Deputaci, s. 262.

889 KP 1759, Addytament nr 26, Wilno 1759.

890 KP 1759, Wilno 27 VIII 1759.

891 KP 1741, nr 249, Wilno 2 IX 1741.

892 K. Wierzbicka-Michalska, Radziwiłłowa z Wiśniowieckich Franciszka Urszula, PSB, t. XXX (1987), s. 388-390.

893 KP 1745, nr 470, Wilno 27XI 1745.

894 E. Rabowicz, Łopaciński Ignacy Stanisław, PSB, t. XVIII (1973), s. 396-397.

895 Tamże, s. 397.

896 KP 1752, nr 821, Wilno 5 VI 1752.

897 Tamże.

898 KP 1752, nr 831, Wilno 14 VIII 1752.

122 Z okazji zaślubin Jana Tadeusza Borzymowskiego⁸⁹⁹ miecznika, stolnika lidzkiego z panią Salomeą z Tyszkiewiczów primo voti Janową Mateuszową Frąckiewiczową Radzimińską⁹⁰⁰ kasztelanką witebską i sędziną ziemi oszmiańskiej, Józef Skumin Tyszkiewicz⁹⁰¹ ciwun województwa wileńskiego pięknie „illuminował” cały pałac, prosząc przybyłych na uroczystą kolację⁹⁰².W 1756 r. Jan Jerzy Detlof Flemming „[…]

in gratami przenosin […] solenny w pałacu swoim sprawił bal, […]”⁹⁰³. W 1758 r., w pałacu marszałka Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego Adama Brzostowskiego⁹⁰⁴, połączono obchody dwóch uroczystości, mianowicie wydano bal z okazji dnia urodzin wojewody wileńskiego⁹⁰⁵ oraz zawarcia związku małżeńskiego Katarzyny Karoliny Radziwiłłowej⁹⁰⁶ wojewodzianki wileńskiej, hetmanowej wielkiej Wielkiego Księstwa Litewskiego z Stanisławem Rzewuskim starostom chełmskim⁹⁰⁷.

Tabela 8. Spis pałaców i rezydencji możnowładczych na podstawie KP, w których miały miejsce

904 W. Konopczyński, Brzostowski Adam, PSB, t. III (1937), s. 46-47.

905 Według KP 1758, Addytament nr 26, Wilno 10 VI 1758 były to imieniny. Jednak w Diariuszu Michała Kazimierza Radziwiłła Rybeńko (1702–1762) hetmana wielkiego litewskiego i wojewody wileńskiego z lat 1719–1760, Archiwum Główne Akt Dawnych [dalej cyt. AGAD], Archiwum Radziwiłłowskie [dalej cyt. AR], mf. II-80a, 1758, k. 2148-2149, znajdujemy zapis: „Die 13 junii. Z rana w kościele OO.

Bernardynów byłem na nabożeństwie. Spowiadałem się i komunikowałem dziękując Panu zastępów, że mi dziś pozwolił kończyć rok wieku mego pięćdziesiąty szósty i godzinę bractwa adoracji najświętszego sakramentu klęczałem, obiad i po obiedzie ubierać zaczęli córkę moją do ślubu

906 H. Dymnicka, Radziwiłł Michał Kazimierz zwany Rybeńko, PSB, t. XXX (1987), s. 305.

907 KP 1758, Addytament nr 26, 10 VI 1758.

123

W pałacach goszczono nie tylko podczas hucznych uroczystości imieninowych, urodzinowych czy ślubnych. W nich też przyjmowano podczas „chleba żałobnego”

zarówno najbliższą rodzinę, jak i przybyłych na uroczystość pogrzebową ministrów, biskupów i innych urzędników. Goszczono w nich również z okazji odbywających się egzekwii pogrzebowych lub tak, jak miało to miejsce w przypadku śmierci Karola Sulistrowskiego⁹⁰⁸, wojszczyca, starosty sulistrowskiego, którego ciało zostało wystawione w pałacu [Dominika Marcina] Wołłowicza⁹⁰⁹ referendarza Wielkiego

908 A. Rachuba, Deputaci, s. 195.

909 Urzędnicy centralni, s. 175.

124 Księstwa Litewskiego do momentu przybycia brata zmarłego⁹¹⁰. W 1756 r. Antoni Józef Sołłohub Dowojna⁹¹¹ gościł w pałacu z okazji egzekwii pogrzebowych Anny z Sołłohubów Szczawińskiej⁹¹² podkomorzyny ziemi gostyńskiej, żony Tomasza Szczawińskiego, zaś kilka dni później, w tym samym pałacu odbyły się huczne uroczystości weselne Mikołaja Renna⁹¹³ pułkownika J.K.Mci, deputata żmudzkiego z panną Piotrowiczówną ciwunową pojurską⁹¹⁴. W 1761 r. obiad w swym pałacu wydał Jan Michał z Ursynów Dowojna Sołłohub⁹¹⁵ z okazji uroczystości pogrzebowych siostry Barbary Sołłohubówny⁹¹⁶ generałówny artylerii⁹¹⁷. W pałacu Radziwiłłowskim znajdującym się na ulicy Trockiej, w 1762 r. podczas wyprowadzenia ciała zmarłego Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” odprawiono Nieszpory żałobne.

Po ich zakończeniu oraz po wygłoszeniu żałobnej „exorty” przez księdza Aleksandra Woyzbuna⁹¹⁸ (S.J.), ruszyła procesja, podczas której „rzęsisto bito z armat” i dzwoniono po kościołach⁹¹⁹.

911 P. P. Romaniuk, Sołłohub Dowoyna Antoni Józef, PSB, t. XL (2000–2001), s. 306-309.

912 Tenże, Sołłohub Dowoyna Jan Michał, tamże, s. 315.

913 A. Rachuba, Deputaci, s. 248.

914 KP 1756, nr 165, Wilno 6 IX 1756.

915 P. P. Romaniuk, Sołłohub Dowoyna Jan Michał, PSB, t. XL (2000-2001), s. 315-318.

916 Tenże, Sołłohub Dowoyna Antoni Józef, tamże, s. 308.

917 KLit. 1761, nr 52, Wilno 21 XII 1761.

918 EWoJ, s. 761.

919 KLit. 1762, nr 23, Wilno 4 VI 1762.

920 S. Kościałkowski, Burzyński Stanisław Antoni PSB, t. III (1937), s. 142; Urzędnicy centralni, s. 50.

921 Urzędnicy centralni, s. 115.

125

Rezydencje możnowładców były miejscem w których świętowano każde niemal święto. Jubileusz obchodzony w 1749 r. przez Antoniego Dominika Tyszkiewicza biskupa żmudzkiego, zorganizowany został w pałacu duchownego, gdzie sam

„lautissime traktował”⁹²³. Do pałacu innego magnata, mianowicie Konstantego Ludwika Platera starosty inflanckiego, proszono na obiad z okazji aktu obłóczyn Platerówny wojewodziny inflanckiej⁹²⁴, zaś w pałacu Michała Brzostowskiego⁹²⁵ pisarza wielkiego Wielkie Księstwo Litewskie zorganizowano chrzest panny Brzostowskiej pisarzówny wielkiej⁹²⁶.

Na podstawie zachowanego materiału źródłowego, w szczególności XVIII-wiecznej prasy, wskazałam rody magnackie oraz uroczystości rodzinne obchodzone przez możnych w latach 1733-1763⁹²⁷. Poniższego wykazu nie należy jednak traktować, jako dokładnego spisu wileńskich pałaców czy też rezydencji magnackich.

W przypadku Radziwiłłów, Sapiehów czy Chodkiewiczów na uwadze należy mieć fakt,

922 A. Link-Lenczowski, Platerowa z Brzostowskich Rozalia, PSB, t. XXVI (1981), s. 659.

923 KP 1749, nr 644, Wilno 15 III 1749.

924 KP 1744, nr 365, Wilno 1 II 1744.

925 W. Konopczyński, Brzostowski Michał, PSB, t. III (1937), s. 52-53.

926 KLit. 1762, nr 19, Wilno 7 V 1762.

927 KP z lat 1737-1762, KLit. z lat 1760-1763, GW z 1764.

126 iż w Wilnie znajdowało się kilka pałaców należących do tych rodów. W źródłach natomiast pojawiają się rodowe nazwy rezydencji magnackich, bez dokładnego wskazania ich lokalizacji.

Tabela 10. Spis na podstawie KP, KLit. i GW pałaców, rezydencji oraz siedzib największych rodów magnackich w Wilnie oraz obchodzonych w nich uroczystości

Pałac/rezydencje/

Abramowiczów urodziny KP 1755, nr 101, Wilno10 VI 1755;

Brzostowskich imieniny KP 1758, nr 24, Wilno 22 V 1758;

KP 1758, Addytament nr 26, Wilno 10 VI 1758;

uroczystość weselna KP 1758, Addytament nr 26, Wilno 10 VI 1758;

Chrzest KLit. 1762, nr 19, Wilno 7 V 1762;

Chodkiewiczów uroczystość weselna KP 1752, nr 831, Wilno 14 VIII 1752;

Flemmingów uroczystość weselna KP 1752, nr 821, Wilno 5 VI 1752;

KP 1756, nr 165, Wilno 6 IX 1756;

imieniny KP 1752, nr 823, Wilno 19 VI 1752;

KP 1754, nr 57, Wilno 15 VII 1754;

KP 1756, nr 161, Wilno 9 VIII 1756;

KP 1759, Addytament nr 22, Wilno 30 IV 1759;

KP 1759, Addytament nr 26, Wilno 18 VI 1759;

KP 1759, Wilno 27 VIII 1759;

urodziny KP 1752, nr 823, Wilno 19 VI 1752;

chrzciny KP 1754, nr 57, Wilno 15 VII 1754;

KP 1757, nr 36, Wilno (1757);

festyn „die Natalis” KP 1757, nr 27, Wilna 27 VIII 1757;

Horainów imieniny KP 1752, nr 824, Wilno 26 VI 1752;

Hylzenów uroczystość z okazji beatyfikacji KP 1749, Supplement nr 667, Wilno 21 VI 1749;

imieniny KP 1749, nr 674, Wilno 9 VIII 1749;

urodziny KP 1749, nr 679, Wilno 11 IX 1749;

Jabłonowskich imieniny KP 1741, nr 244, Wilno 29 VII 1741;

KP 1741, nr 247, Wilno 19 VIII 1741;

Jasieńskich imieniny KP 1757, Addytament nr 26, Wilno 27 VI

1757;

KP 1757, nr 33, Wilno 8 VIII 1757;

urodziny KP 1757, Addytament nr 26, Wilno 27 VI

1757;

Massalskich imieniny KP 1748, nr 613, Wilno10 VIII 1748;

127 akt instalacji na biskupstwo KLit. 1762, nr 19, Wilno 7 V 1762;

Paców uroczystość weselna KP 1756, nr 137, Wilno 23 II 1756;

KP 1756, nr 153, Wilno 14 VI 1756;

urodziny KP 1756, nr 153; Wilno 14 VI 1756;

imieninowe KP 1756, nr 153, Wilno 14 VI 1756;

Platerowie akt obłóczyn KP 1744, nr 365, Wilno 1 II 1744;

Imieniny KP 1754, Supplement nr 56, Wilno 5 VIII

1754;

Radziwiłłów imieniny KP 1741, nr 263, Wilno 9 XII 1741;

KP 1741, nr 377, Wilno 17 IV 1744;

KP 1748, nr 598, Wilno 4 V 1748;

KP 1755, nr 96, Wilno 29 VII 1755;

KP 1755, nr 108, Wilno 3 VIII 1755;

KP 1756, nr 169, Wilno 4 X 1756;

uroczystość weselna KP 1745, nr 470, Wilno 27 XI 1745;

dzień urodzin KP 1748, nr 598, Wilno 4 V 1748;

KP 1759, Addytament nr 22, Wilno 30 IV 1759;

KP 1759, nr 33, Wilno 6 VIII 1759;

KLit. 1762, nr 32, Wilno 6 VIII 1762;

Sapiechów imieniny KP 1757, nr 18, Wilno 25 IV 1757;

Siruciów imieniny KP 1752, nr 821, Wilno 5 VI 1752;

uroczystość weselna KP 1752; nr 821, Wilno 5 VI 1752;

Sołłohubów imieniny KP 1747, nr 554, Wilno 1 VII 1747;

aniwersarz KP 1757, nr 20, Wilno 9 V 1757;

rocznica zaślubin KP 1756, nr 165, Wilno 6 IX 1756;

egzekwie i uroczystości pogrzebowe

KP 1756, nr 165, Wilno 6 IX 1756;

KLit. 1761, nr 52, Wilno 25 XII 1761;

Straszewiczów imieniny KP 1743, nr 337, Wilno 18 V 1743;

KP 1743, nr 347, Wilno 23 IX 1743;

urodziny KP 1743, nr 337, Wilno 18 V 1743;

urodziny KP 1743, nr 337, Wilno 18 V 1743;

W dokumencie Uroczystości rodzinne w Wilnie w czasach Augusta III (1733-1763) (Stron 115-130)