Paradygmaty zarządzania kryzysowego – poziomy analizy systemowej– poziomy analizy systemowej

Rozpatrując cele nauki organizacji i zarządzania oraz problem zarządzania wie-dzą w tym obszarze, nie można uniknąć refl eksji na temat możliwości utworzenia spójnej teorii wyjaśniającej przynajmniej najważniejsze, podstawowe problemy tej dyscypliny. Dążenie do osiągnięcia paradygmatu jest wyczuwalne wśród wielu przedstawicieli nauki organizacji i zarządzania33.

Szans osiągnięcia tego celu upatruje się w odpowiednim łączeniu metod i teo-rii opisujących różne obszary i dziedziny rzeczywistych organizacji w połączeniu z praktyką zarządzania. Konfrontując realność praktyki i teorii zarządzania, można wyodrębnić dwa główne obszary:

• obszar tzw. twardych czynników zarządzania – w postaci struktur, procesów,

zasobów fi nansowych – gdzie konkretne problemy dają się stosunkowo kwantyfi -kować, a do ich rozwiązania można zastosować metody ilościowe, obiektywne, • obszar tzw. miękkich czynników zarządzania – takich jak kultura

organizacyj-na, teoria podejmowania decyzji, zasoby specjalistycznej wiedzy, to składowe które nie poddają się łatwo kwantyfi kacji, a do ich analizy stosuje się metody opisowe, jakościowe, intersubiektywne34.

Mając na uwadze powyższe uogólnienia, od teorii zarządzania kryzysowe-go oczekujemy wypracowania modelowych rozwiązań pozwalających w spo-sób maksymalnie efektywny zarządzać przebiegiem kryzysów – których de

facto nie jesteśmy i chyba nie będziemy większości z nich w stanie w pełni

kontrolować.

W konstrukcji paradygmatu na użytek zarządzania kryzysowego zmuszeni bę-dziemy pokonać bardzo złożoną i wieloaspektową naturę badanych fenomenów, stanowiących przedmiot nauki organizacji i zarządzania35. Na przedstawionym

33 Ł. Sułkowski, Zarządzanie strategiczne w pogoni za paradygmatem, [w:] Krytyczna

analiza szkół i kierunków zarządzania strategicznego. Nowe koncepcje zarządzania,

red. R. Krupski, Wałbrzych 2004, s. 107–114; J. Koziński, Idiografi czne i nomotetyczne

podejście do badania i projektowania, [w:] Krytyczna analiza szkół…, s. 97–106.

34 G. Jokiel, O celach nauki organizacji i zarządzania, h p://jokiel.ae.wroc.pl.

35 Ł. Sułkowski, Metodologia nauk o zarządzaniu, „Przegląd Organizacji” 2004, nr 10,

2. Podstawy inżynierii zarządzania kryzysowego 51

poniżej rysunku zaprezentowano założenia do konstrukcji modelu zarządzania kryzysowego.

Rys. 12. Założenia konstrukcji paradygmatów zarządzania kryzysowego

            *UXSDF]\QQLNyZ ÄPLĊNNLFK´ *UXSDF]\QQLNyZ ÄWZDUG\FK´ .ZDQW\ILNDFMD]DJDGQLHĔ WHRUHW\F]Q\FKLSUDNW\F]Q\FK± XQLILNDFMDSURFHGXU]DU]ąG]DQLD GODZ\EUDQ\FKURG]DMyZ ]DJURĪHĔ 2NUHĞOHQLH SU]\F]\QRZRĞFL 2NUHĞOHQLHNODV NRQWUDVWX ]MDZLVN SUREOHPyZ :\MDĞQLHQLHSU]H] Z\V]F]HJyOQLHQLH 6SUHF\]RZDQLHUHODFMLLVWRWQRĞFL 8]DVDGQLHQLH SU]\MĊWHJR NRQWHNVWXRGNU\FLD :]RUFHG]LDáDQLD SDUDG\JPDW\ GODZ\RGUĊEQLRQ\FK URG]DMyZ]DJURĪHĔ  ĞURGRZLVNRZ\FK VSRáHF]Q\FK PHG\F]Q\FK WHFKQLF]Q\FK 2EV]DU\G]LDáDQLD SUDNW\NLLWHRULL QDXNL2L=

Źródło: opracowanie własne.

Podstawową korzyścią z zastosowania takiego podejścia konstrukcyjnego jest możliwość prowadzenia wielorakich rozważań i analiz podczas kwantyfi kacji pro-blemów i zagadnień w obszarze objętym zarządzaniem kryzysowym, który po-strzegać możemy w kategoriach rodzajów i skali występujących nań oddziaływań i analizować z trzech podstawowych perspektyw funkcjonalnych związanych z: • działaniami rzeczowymi – perspektywa behawioralna (materialna),

• działaniami ideowo-normatywnymi – perspektywa interpretacyjna (lokowa-na (lokowa-na różnych poziomach organizacji fi zycznych i społecznych),

• działaniami o charakterze ich kombinacji – perspektywa

racjonalno-sys-temowa.

Perspektywa behawioralna reprezentuje aktywność fi zyczno-rzeczową,

któ-ra ukierunkowana jest na utrzymanie społecznego porządku i przeciwdziałanie wszelkiego typu zagrożeniom związanym z utratą zdrowia i życia człowieka oraz mienia indywidualnego i społecznego. Ponadto ma czynić ludzką egzystencję wolną od zagrożeń w wymiarach od lokalnego do globalnego.

Aktywność dotyczy zarówno podmiotów, których działanie ma istotny wpływ na poziom bezpieczeństwa, jak i podmiotów o niewielkim stopniu sformalizowa-nia, które w dziedzinie bezpieczeństwa aktywizują się nieregularnie, np. w sytu-acji bezpośredniego ich zagrożenia lub potrzeby udzielenia wsparcia innym.

Perspektywa interpretacyjna reprezentuje aktywność symboliczną czyli

my-ślową, intelektualną będącą dorobkiem naukowym różnorakich fi lozofi i, doktryn, idei i ideologii, światopoglądów, wierzeń i praktyk religijnych, których obecność i oddziaływanie jest obserwowane w społeczeństwie36.

2. Podstawy inżynierii zarządzania kryzysowego

52

Perspektywa racjonalno-systemowa to myślenie i badania systemowe,

które pozwalają zrozumieć prawdziwą naturę zarządzania kryzysowego jako złożonego i dynamicznego systemu, działającego w stale zmieniającym się otoczeniu i współdziałającego z innymi systemami społecznymi. Podejście systemowe, w przeciwieństwie do redukcjonistycznego myślenia, kreuje nowy światopogląd oraz nowy paradygmat percepcji i wyjaśniania badanych problemów objawiający się w integracji, myśleniu holistycznym, poszukiwa-niu celów i wspólnych związków przyczynowych oraz w procesowo zoriento-wanych badaniach.

W tym miejscu należy podkreślić znaczenie każdej z wyróżnionych form opi-su obszaru zarządzania kryzysowego i ich korelacje ze sobą, które tworząc pew-ną zorganizowapew-ną całość, pozwalają zrozumieć, na czym polega sens podstawo-wych problemów związanych z podnoszeniem sprawności tegoż zarządzania37.

Podczas prowadzenia analizy, np. na poziomie państwa (w ujęciu makro), w wymiarze ogólnospołecznym, nie powinno się pomijać niebezpiecznych zda-rzeń, które rozgrywają się na niższych poziomach – na poziomie powiatu bądź gminy, w wymiarach jednostki czy grupy (w ujęciu mikro).

Uwzględnienie tych powiązań w prowadzonych analizach musi być brane pod uwagę, co pozwala uzyskać całą złożoność relacji i współzależności (składa-jącą się przecież z części) oraz umożliwia nadanie bardziej racjonalnego sensu badanemu zdarzeniu38.

Z metodologicznej perspektywy taka wieloaspektowość i wielopoziomo-wość analizy jest niezbędna, gdyż człowiek nie ma pełnych zdolności i możliwo-ści zmysłowych równoczesnego obserwowania świata zjawisk w różnych jego aspektach, na wszystkich poziomach jego struktury i dynamiki39.

Odnosząc to do reagowania kryzysowego, którego wielopoziomowość i dy-namika są bardzo złożone, wybór skali obserwacji i dobór konkretnych metod badawczych jako punktu wyjścia dla adekwatnej analizy obszaru zarządzania kryzysowego nie jest sprawą prostą.

Rozpatrywanie zjawisk z obszaru zarządzania kryzysowego w skali zbyt wy-sokiej dostarczać może informacji rozrzuconej, natomiast skala obserwacji na zbyt niskim poziomie np. zbadanie i opis czynności prostych dostarcza infor-macji zbyt szczegółowych, co powoduje trudności w poszukiwaniu wspólnych cech całości40.

Podsumowując ten fragment rozważań, należy zwrócić uwagę na rolę czło-wieka w sferze jego bezpieczeństwa.

37 J. Ziarko, Uwagi o przedmiocie nauki o bezpieczeństwie, „Problemy Bezpieczeństwa”

2007, nr 1 (I), s. 9–21.

38 L. Porębski, Między przemocą a godnością. Teoria polityczna Harolda D. Lasswella,

Kraków 2007, s. 110.

39 P. Lenartowicz, Elementy fi lozofi i zjawiska biologicznego, Kraków 1984, s. 28–38.

2. Podstawy inżynierii zarządzania kryzysowego 53

Człowiek odgrywa rolę kierującą i stanowi jednocześnie ostateczny „wynik” związany z realizacją założonych celów dotyczących poczucia bezpieczeństwa – u pojedynczych osób, a także dużych grup osób (społeczeństw, populacji)41.

Pytania kontrolne:

1. Zdefi niuj ogólne pojęcie inżynierii zarządzania (IZ).

2. Wymień problemy do rozwiązania przez IZ w obszarze zarządzania kryzyso-wego (ZK).

3. Omów założenia do konfi guracji systemów informacyjnych dla potrzeb ZK. 4. Zdefi niuj pojęcie zarządzania wiedzą.

5. Omów strategie zarządzania wiedzą dla potrzeb ZK.

6. Co rozumiesz pod pojęciem paradygmatu zarządzania kryzysowego.

41 J. Rudniański, Homo cogitans. O myśleniu twórczym i kryteriach wartości, Warszawa

Rozdział 3.