Planowanie cywilne w Polsce

Problematyka planowania cywilnego w wymiarze strategicznym w Polsce jest re-alizowana na poziomie Rządowego Centrum Zarządzania Kryzysowego (art. 11 Ustawy o zarządzaniu kryzysowym), które to centrum w swoich zadaniach w tym zakresie realizuje:

• przedstawianie szczegółowych sposobów i środków reagowania na zagroże-nia oraz ograniczazagroże-nia ich skutków,

• opracowywanie i aktualizowanie krajowego planu reagowania kryzysowego (KPRK),

• analiza i ocena możliwości wystąpienia zagrożeń lub ich rozwoju na obszarze kraju i państw ościennych,

• gromadzenie informacji o zagrożeniach i analiza zebranych materiałów, • wypracowywanie wniosków i propozycji zapobiegania i przeciwdziałania

za-grożeniom,

• planowanie wykorzystania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do wykony-wania zadań, o których mowa w art. 25 ust. 3 ustawy,

• planowanie wsparcia przez organy administracji publicznej realizacji zadań Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Dalsze rozważania, co do zakresu strategicznych zadań, dotyczących plano-wania działań kryzysowych na szczeblu kraju – należy rozpocząć zdefi nioplano-wania pojęcia – współpraca cywilno-wojskowa (Civil Military Coopera on – CIMIC).

Celem współpracy w ramach CIMIC jest minimalizacja negatywnego oddzia-ływania, jakie środowisko cywilne może wywierać na prowadzone operacje kry-zysowe (sytuacja wojny i pokoju) oraz ustanowienie i utrzymanie pełnego współ-działania sił wojskowych z lokalną ludnością i instytucjami pozamilitarnymi.

Obejmuje więc całokształt uzgodnień dotyczących współdziałania z organiza-cjami międzynarodowymi i krajowymi, rządowymi i pozarządowymi, działającymi na określonych powyżej obszarach5.

Do dalszych rozważań musimy przyjąć zasadę, że funkcja działań ratowniczych jest częścią składową procesu, który obejmuje pojęcie CIMIC. Nadrzędnymi skła-dowymi systemu CIMIC będzie podział na sfery: cywilną i wojskową, które to sfery zawierają elementy składowe charakterystyczne tylko dla każdej z nich, spi-nające je określonym ogniwem organizacyjnym i zadaniowym na odpowiednim szczeblu.

Pod pojęciem sfery cywilnej rozumiemy: 1) administrację państwa (wszystkich szczebli), 2) administrację samorządową,

3) narodowe organizacje rządowe, 4) narodowe organizacje pozarządowe,

5 K. Rokiciński, Wymagania w zakresie współpracy cywilno-wojskowej (CIMIC) w

cza-sie planowania i przygotowania działań ratowniczych, [w:] II Konferencja Zarządzanie Kryzysowe, Szczecin 2004, s. 228–232.

7. Struktura systemu zarządzania kryzysowego w Polsce

140

5) narodowe stowarzyszenia,

6) fi lie ponadnarodowych organizacji uniwersalnych, międzyrządowych, oraz stowarzyszeń,

7) grupy etniczne, wyznaniowe i inne wyróżniające się charakterystycznymi ce-chami na tle społeczeństwa (społeczności lokalnej),

8) w określonym stopniu zagraniczne elementy wymienione w punktach 1–6. Na strukturę sfery militarnej składają się:

1) dowództwa i sztaby wszystkich szczebli, 2) jednostki (obiekty) instytucje wojskowe,

3) w określonym stopniu zagraniczne elementy wymienione w punktach 1–2. Prezentowany podział jest bardzo ogólny i każdy z przedstawionych powyżej elementów ma wiele części składowych, które można jednoznacznie zdefi niować i przypisać im zadania stanowiące składowe dla ogólnych przedsięwzięć CIMIC.

Istotnym dla rozważań jest także czas, w którym prowadzone są przedsięwzię-cia organizacyjne i operacyjne z zakresu CIMIC:

− w okresie pokoju,

− w sytuacjach kryzysu (w tym działań militarnych poniżej progu wojny), − w okresie wojny.

Podział ten jest o tyle istotny, gdyż problem szeroko rozumianego zaplecza, a więc bazy prowadzenia działań, jest dla sił zbrojnych zawsze zagadnieniem pierwszorzędnym, decydującym w obecnej dobie o wyniku działań. Obejmuje, więc to takie kapitalne zagadnienia dla sfery militarnej, jak:

− bezpieczeństwo (militarne, polityczne, gospodarcze, itp.),

− infrastruktura (sieci telekomunikacyjne i informatyczne, transport naziemny, wodny i powietrzny, zaplecze medyczne, itp.),

− zasoby miejscowe (intelektualne i materialne).

Zakres omawianego współdziałania planistycznego i organizacyjnego w za-kresie systemu CIMIC obrazuje rysunek 33.

Powyższe zasady współdziałania musza być (i jest) zgodne z system nia NATO w sytuacjach nadzwyczajnych. Jednym z nadrzędnych celów planowa-nia wg powyższych zasad jest opracowanie wspólnych planów efektywnego uży-cia sojuszniczych zasobów cywilnych. Przygotowanie zasobów cywilnych na wy-padek stanów nadzwyczajnych spoczywa głównie na państwach członkowskich. Koordynacją tych prac w NATO zajmuje się Wysoki Komitet do Spraw Planowania Obrony Cywilnej w Sytuacjach Nadzwyczajnych Zagrożeń (Senior Civil Emergency

Planning Comi ee – SCEPC).

Jego zasadnicza działalność obejmuje przede wszystkim procesy Planowania Cywilnego na Wypadek Zagrożeń (Civil Emergency Planning – CEP) oraz wypra-cowanie wytycznych dla krajów członkowskich NATO6.

6 Civil Emergency Planning in the NATO & EAPC countries 1998–1999, red. L. Nordin,

7. Struktura systemu zarządzania kryzysowego w Polsce 141

Rys. 33. Struktura współpracy cywilno-wojskowej (Civil Military Coopera on – CIMIC)

Zakres planowania i koordynacji dziaáaĔ kryzysowych przez RZZK na szczeblu kraju – w ramach wspóápracy cywilno- -wojskowej (Civil Military Cooperation –

CIMIC)

1) administracjĊ paĔstwa (wszystkich szczebli), 2) administracjĊ samorządową,

3) narodowe organizacje rządowe, 4) narodowe organizacje pozarządowe, 5) narodowe stowarzyszenia, 6) filie ponadnarodowych organizacji

uniwersalnych, miĊdzyrządowych, miĊdzynarodowych oraz stowarzyszeĔ, 7) grupy etniczne, wyznaniowe i inne

wyróĪniające siĊ charakterystycznymi cechami na tle spoáeczeĔstwa (spoáecznoĞci lokalnej), 8) w okreĞlonym stopniu zagraniczne elementy

wymienione w punktach 1–6.

Struktury cywilne Struktury militarne

1) dowództwa i sztaby wszystkich szczebli,

2) jednostki (obiekty)wojskowe, 3) w okreĞlonym stopniu

zagraniczne elementy wymienione w punktach 1–2.

Źródło: opracowanie własne.

Dla osiągnięcia wyżej wymienionych celów realizuje się rozbudowane zadania koordynacji, którym podlegają urzędy i komitety planowania zajmujące się mobi-lizacją i wykorzystaniem:

• transportu morskiego, • lotnictwa cywilnego,

• europejskiego transportu lądowego, • zasobów paliw (wszystkich rodzajów), • przemysłu,

• żywności i rolnictwa, • łączności cywilnej,

7. Struktura systemu zarządzania kryzysowego w Polsce

142

Ogólnie cele postępowania w ramach planowania CEP dla potrzeb NATO obejmuje:

• wsparcie przez sferę cywilną operacji wojskowych sił NATO (zgodnie z artyku-łem 5 traktatu – obszar NATO i poza),

• wsparcie operacji pokojowych realizowanych przez siły NATO, • wsparcie poszczególnych krajów,

• ocena zagrożenia sektora cywilnego (w tym w zakresie ochrony przed bronią masowego rażenia),

• stała współpraca i wymiana doświadczeń pomiędzy krajami członkowskimi. Od 1998 roku w ramach zawartych porozumień i na podstawie surowych doświadczeń powodzi z 1997 roku – Polska jest zobowiązana do przesyłania informacje do Szwedzkiej Agencji Planowania Cywilnego, są one zamieszczane w Międzynarodowym Podręczniku Planowania Cywilnego (Interna onal CEP Handbook). Po raz pierwszy Polska wypełniała taki kwes onariusz, jeszcze przed wstąpieniem do NATO, w marcu i kwietniu 1998 roku7.

Znajdują się tam analizy poświęcone systemom zarządzania kryzysowego w poszczególnych krajach członkowskich Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz Partnerstwa dla Pokoju. Polska, jako członek NATO ma obowiązek składać, co cztery lata do Kwatery Głównej w Brukseli Kwes onariusz Planowania Cywil-nego na Wypadek Zagrożeń (Civil Emergency Planning Ques onnaire – CEPQ), który to dokument jest zasadniczą częścią CEP. Kwes onariusz CEPQ jest sa-mooceną narodowej gotowości obronnej sfery cywilnej i wojskowej, czyli zre-alizowanych i planowanych wysiłków struktur państwa ukierunkowanych na osiągnięcie celów i zadań określonych w bieżących wytycznych dotyczących gotowości antykryzysowej.

Ocena ta zawiera informację na temat zarządzania kryzysowego obszarach:

− umów międzynarodowych i zakresu ustawodawstwa prawnego,

− współpracy i stosunków dobrosąsiedzkich, − systemów ostrzegania i ochrony,

− zaplecza i planowania medycznego,

− wykorzystania komunikacji (zasobów rodzajowych transportu), − informacji z zakresu CIMIC,

− zrealizowanych lub planowanych szkoleń i ćwiczeń.

Kwes onariusz zawiera również ocenę stanu zasobów istotnych dla: życia, transportu, łączności, ochrony ludności, opieki medycznej, ratownictwa, fi nan-sów, paliwa, itp. Postęp we wprowadzaniu wytycznych w zakresie planowania CEP jest oceniany na poziomie narodowym w porównaniu z przyjętymi założe-niami w poprzednim CEPQ. W Polsce koordynacją w zakresie zbierania wszyst-kich niezbędnych danych do CEPQ zajmuje się Departament Bezpieczeństwa Po-wszechnego MSW.

7. Struktura systemu zarządzania kryzysowego w Polsce 143

Zasięg planowania kryzysowego realizowanego w RZZK obejmuje więc zagro-żenia występujące na terenie kraju i państw ościennych, z którymi nawiązywane są porozumienia o współdziałaniu na wypadek wielkich katastrof.

Dla uzupełnienia problematyki dotyczącej planowania cywilnego w ramach CIMIC należy jeszcze wspomnieć o istotnej zasadzie współpracy wynikającej ze zobowiązań sojuszniczych, a mianowicie o obowiązku sprawowaniu „państwa – gospodarza” (Host Na on Support – HNS)8.

Jest to pomoc świadczona w czasie pokoju, w sytuacjach kryzysowych i pod-czas konfl iktów, przez państwo, na terytorium którego rozmieszczone są i działają siły oraz struktury NATO9.

Zakres realizowanych przedsięwzięć w ramach HNS regulują zobowiązania wynikające z porozumień w ramach Sojuszu lub z dwustronnych, bądź wielo-stronnych umów zawartych między „państwem – gospodarzem” oraz NATO i państwami kierującymi wojska na jego obszar. W ramach przedsięwzięć z zakre-su HNS obejmują one nie tylko zaopatrzenie, usługi i infrastrukturę (logistykę), czyli bezpośrednie świadczenia materialne, ale także dostarczenie sojusznikom „świadczeń niematerialnych”, jakimi są informacje (dostęp do nich), swoboda operacyjnego działania, bezpieczeństwo i poparcie społeczne.

W celu podsumowania opisu struktury systemu zarządzania kryzysowego mu-simy zwrócić uwagę, że w swoich komponentach organizacyjnych składa się on z: 1) struktur w administracji rządowej (RZZK, WZZK, ZZK ministerstw i ich agend

terenowych),

2) struktur w administracji samorządowej (powiat, gmina),

3) systemu planowania cywilnego – scalającego współdziałanie struktur cywil-nych z wojskowymi dla potrzeb reagowania kryzysowego,

4) systemu współdziałania międzynarodowego w ramach struktur CEP.

Z oceny aktualnie istniejących struktur zarządzania kryzysowego i doświad-czeń związanych z zapobieganiem i bezpośrednim reagowaniem kryzysowym można stwierdzić, że istniejący system jest dość sprawny organizacyjnie. Wymaga on jednak doinwestowania, szkolenia personelu oraz ogółu obywateli, co powin-no być przyczynkiem zmiany nastawienia społecznego do problematyki szeroko rozumianego bezpieczeństwa.

8 Zapisy dotyczące HNS zostały też wprowadzone do treści znowelizowanej Ustawy o

za-rządzaniu kryzysowym przez Sejm RP w grudniu 2010 r., Dz.U. 2010 Nr 240 poz. 1600 (data wejścia w życie nowelizacji: 5.01.2011 r.).

9 R. Jakubczak, R. Polak, Działania operacyjne obrony terytorialnej w sferze transportu

i ruchu wojsk, HNS, CIMIC i działań humanitarnych, „Myśl Wojskowa” 2004, nr 2.

Usta-wa z 23.09.1999 r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasadach ich przemieszczania się przez to terytorium, Dz.U. Nr 93 poz. 1063.

7. Struktura systemu zarządzania kryzysowego w Polsce

144