Podsystem instytucji bezpieczeństwa publicznego • Państwowe jednostki organizacyjne:

– Policja,

– Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,

– Straż Graniczna,

– Straż Pożarna (jednostki PSP i OSP). • Samorządowe jednostki organizacyjne:

– Straż miejska i gminna,

– Struktury obrony cywilnej w zakładach i jednostkach samorządowych.

31 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.04.1997 r., art. 85 (Dz.U. Nr 78, poz. 483),

Ustawa o powszechnym obowiązku obrony z 21.11.1967 r., dz. IV (Dz.U. Nr 241, poz. 2416 z późn. zm.), Ustawa z 22.01.1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 11, poz. 95 z późn. zm). Prawo administracyjne, cz. II, red. E. Ura, Rzeszów 1997, s. 98.

3. Podstawy zarządzania kryzysowego 69

• Przedsiębiorstwa (Przedsiębiorcy) – realizujący zadania bezpieczeństwa fi nansowane z środków państwa lub samorządów.

• Przedsiębiorcy (właściciele fi rm), kierownicy instytucji publicznych (o wielkości zatrudnienia powyżej 50 pracowników) – realizujący wymo-gi Ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie obrony cywilnej zakładu32.

Przedstawiona poniżej (rys. 17) struktura odpowiedzialności za zarządzanie bezpieczeństwem i odpowiedzialnością prawną poszczególnych struktur za ob-szary bezpieczeństwa publicznego oraz działania w sytuacjach kryzysowych jest zawarta w systemie aktów prawnych, których treść i nazwy w ogólnym ich zna-czeniu zostaną omówione w dalszej części opracowania.

Rys. 17. System bezpieczeństwa publicznego państwa

Podsystemy wáadzy publicznej RP

Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (z strukturą RBN), Organy administracji paĔstwowej, Organy jednostek samorządu terytorialnego, Sądy i trybunaáy, Organy kontroli paĔstwowej i ochrony prawa.

Podsystem

Siá Zbrojnych RP ^Podsystem bankowy bezpieczeĔstwa publicznego ^{Podsystem instytucji}

1. PaĔstwowe jednostki organizacyjne: – Policja,

– Agencja BezpieczeĔstwa WewnĊtrznego, – StraĪ Graniczna,

– StraĪ PoĪarna (jednostki PSP i OSP). 2. Samorządowe jednostki organizacyjne: – straĪe miejskie i gminne,

– struktury obrony cywilnej w zakáadach i jednostkach samorządowych.

3. PrzedsiĊbiorstwa(cy) – realizujący zadania bezpieczeĔstwa finansowane z Ğrodków paĔstwa lub samorządów. 4. PrzedsiĊbiorcy (wáaĞciciele firm), kierownicy instytucji publicznych (o wielkoĞci zatrudnienia powyĪej 50 pracowników) – realizujący wymogi ustawy o obronnoĞci – w zakresie obrony cywilnej zakáadu.

1. Wojska lądowe, 2. Wojska lotnicze, 1. Marynarka wojenna 2. Instytucje wojskowe 3. Narodowy Bank Polski, 4. Banki paĔstwowe i prywatne

Źródło: opracowanie własne na podstawie L. Korzeniowski, op. cit., s. 25–26.

Jak już stwierdzono nadrzędnym celem „zarządzania bezpieczeństwem” jest zapewnienie ochrony ludności oraz dóbr materialnych i kultury kraju.

To bardzo ogólne pojęcie jest nadrzędne dla terminu „zarządzanie kryzyso-we”, którego znaczenie wykonawcze dotyczyć będzie czynności kierowania (za-rządzania nim) podczas specyfi cznych sytuacji pojawienia się zagrożeń dla ludno-ści, zakładów pracy, infrastruktury komunalnej, dóbr kultury, instytucji publicz-nych (szkół, szpitali, urzędów).

3. Podstawy zarządzania kryzysowego

70

Podczas defi niowania zarządzania kryzysowego można wyodrębnić w nim następujące zadania planistyczne i wykonawcze33:

1) opracowanie i wdrożenie strategii dla zarządzania w sytuacjach kryzysu wy-wołanego przez siły natury lub działalność ludzką (w tym wojny);

2) objęcie planowaniem kryzysowym wszystkich szczebli zarządzania dotyczą-cych – władz publicznych, sektora publicznego i prywatnego, a także obywa-teli – istnieje konieczność zachowanie ścisłej kooperacji;

3) wyodrębnienie w planowaniu i działaniu struktur zarządzania kryzysowego faz zarządzania kryzysowego:

a) zapobiegania – działania, które eliminują lub redukują prawdopodobień-stwo wystąpienia katastrofy,

b) przygotowania – planowanie sposobu reagowania w przypadku katastro-fy, a także działania mające na celu powiększenie zasobów sił i środków niezbędnych do prowadzenia akcji ratunkowych,

c) reagowania – działania po wystąpieniu katastrofy lub klęski żywiołowej – w celu niesienia pomocy poszkodowanym i ograniczenia wtórnych znisz-czeń i strat w rejonie wystąpienia kryzysu,

d) odbudowy – działania mające na celu przywrócenie zniszczonych syste-mów do pierwotnego stanu lub lepszego niż przed katastrofą.

Podsumowując powyższe zdefi niowanie pojęcia „zarządzania kryzysowego” stwierdzić trzeba, iż jego istotą jest:ciągłe rozpoznawanie potencjalnych zagro-żeń bezpieczeństwa publicznego, poszukiwanie możliwości przeciwdziałania tym zagrożeniom,rozwinięte planowanie dla struktur wykonawczych reagowania kry-zysowego i obrony cywilnej oraz gromadzenie niezbędnych sił i środków do re-agowania w sytuacjach kryzysowych oraz odbudowy zniszczonej infrastruktury.

Podczas praktycznej realizacji wykonania ww. faz „zarządzania kryzysowego” jej wykonawcy, kierownicy, decydenci – przypomnijmy, że zobowiązani są do po-stępowania zgodnie metodyką kierowania..

O ile w działalności typowego przedsiębiorstwa główny jego cel działalności jest skupiony na uzyskaniu dodatnich efektów ekonomicznych – to w „zarządza-niu kryzysowym” efektywność winna być mierzona według:

• oceny możliwości osobowych, technicznych i materiałowych do organizowa-nia oraz prowadzeorganizowa-nia akcji ratunkowych – na poziomie lokalnym, regionalnym lub całego kraju,

• oceny racjonalności zaplanowanych scenariuszy (wariantów) zapobiegania kryzysom na szczeblu gminy, powiatu, województwa, kraju,

• oceny stanu przygotowania ludności do zadań ochrony i obrony cywilnej, tj. umiejętności zachowania się ludności w sytuacjach zagrożenia,

33 Ustawa o zarządzaniu kryzysowym z 26.04.2007 r., art. 5–6, Dz.U. Nr 98, poz. 590.

S. Augustyn, Praca menedżera programów kryzysowych na lokalnych szczeblach

za-rządzania, [w:] Materiały z sympozjum nt. Samorząd terenowy wobec nadzwyczajnych zagrożeń, Bydgoszcz 1998, s. 31–45.

3. Podstawy zarządzania kryzysowego 71

• oceny stanu przygotowań ochronnych ludności w sytuacjach zagrożenia – stan i ilość urządzeń do ewakuacji, możliwość ukrycia ludności, zapasy środ-ków do: ochrony osobistej, ewakuacji, udzielania pomocy medycznej czy też opieki socjalnej.

3.3. Modele poznawcze stosowane do opisu systemów

zarządzania kryzysowego

Aktualnie w nauce o zarządzaniu nie ma powszechnie przyjętej defi nicji systemu zarządzania kryzysowego34 ani też podejść metodologiczno-badawczych prefero-wanych do badania i analizowania tego zjawiska.

Opierając się w dużej mierze na postanowieniach aktualnej ustawy, systemy reagowania kryzysowego w praktyce postrzegane są na kilka różnych sposobów: • zespół instytucji społecznych, gospodarczych, administracyjnych, których za-daniem jest skuteczne przeciwdziałanie wszelkim kategoriom zagrożeń kryzy-sowych na podległym obszarze (jurysdykcji),

• układ dynamicznych procesów społecznych i wynikających z tego zbioru za-dań realizowanych przez różne, hierarchiczne struktury organizacyjne społe-czeństwa,

• układ określonych ról i zachowań o cechach wysokiej specjalizacji i celowości pełnionych przez jednostki, grupy, instytucje.

Mając to na uwadze, a także odnosząc się do przeglądu defi nicji opisujących systemy zarządzania oraz do paradygmatów i orientacji badawczych, wykorzysty-wanych w nauce organizacji i zarządzania dochodzimy do wniosku, że prezentacja i badanie systemów reagowania kryzysowego jest w pełni możliwe przy wykorzy-staniu następujących perspektyw metodologicznych omówionych dosyć szczegó-łowo w poprzednim rozdziale:

• perspektywy behawioralnej, • interpretacyjnej,

• racjonalno-systemowej.

Należy tutaj ponownie zaznaczyć, że najbardziej obiecującym podejściem ba-dawczym jest perspektywa racjonalno-systemowa, gdyż pozwala ona w sposób racjonalny i całościowy dokonać opisu problemu.

Wykorzystanie perspektywy behawioralnej i interpretacyjnej powinno mieć charakter uzupełniający, specjalistyczny, nakierowany na badanie wycinkowych problemów.

Myślenie i badanie w kategoriach systemowych umożliwia nie tylko sporzą-dzenie fotografi cznego opisu badanego systemu, ale pomaga także dostrzec i zro-zumieć współzależne formy aktywności w sferze bezpieczeństwa, realizowane

34 W polskiej Ustawie o zarządzaniu kryzysowym z 26.04.2007 r. zdefi niowano pojęcie

zarządzania kryzysowego oraz pojęcia związane z sytuacja kryzysową, infrastruktura krytyczną, a także sprecyzowano zadania wykonawcze dla struktur reagowania kryzy-sowego (Dz.U. Nr 89, poz. 590).

3. Podstawy zarządzania kryzysowego

72

przez instytucje, społeczeństwo i jednostki oraz korelację (dynamikę) ich funk-cjonowania.

Podejście wg ww. zasad systemowych pozwala zbadać i opisać:

1) usytuowanie poszczególnych elementów systemu zarządzania kryzysowego