Próba zdefiniowania ryzyka w zarządzaniu kryzysowym

Podejmowanie decyzji w sytuacjach określanych jako „kryzysowe” jest zawsze związane ze stanem niepewności lub w warunkach dużego ryzyka. Dla zminima-lizowania tego stanu rzeczy naturalnym jest zapotrzebowanie na metodologię specjalistycznego kierowania, omawianego w opracowaniu zarządzania

kryzyso-wego oraz przygotowania do jego realizacji kadr, które będą w sposób wysoce

fachowy podejmowały w strukturach administracji państwowej i samorządowej następującą problematykę:

• przewidywania i defi niowania zagrożeń na poziomie kraju, regionu, zakładu, • rozplanowania środków w celu zapobiegania zdefi niowanym zagrożeniom dla

kraju, regionu,

• organizowania zaplecza materiałowo-sprzętowego oraz szkolenia

odpowied-nich sił do działań ewakuacyjnych i ratowniczych,

• organizowania w sposób profesjonalny działań zapobiegawczych i

ratow-niczych,

• odbudowy życia społecznego po likwidacji skutków kryzysu.

Posługując się ww. wymiarami rozległości zjawisk kryzysowych, można stwier-dzić, że narastają coraz bardziej widoczne problemy związane z teorią i praktyką zarządzania kryzysami. Brak dobrych rozwiązań wspomnianych problemów oraz kompetentnej kadry generuje w działaniach kryzysowych elementy ryzyka, które

4. Ryzyko w zarządzaniu kryzysowym

86

może być tym większe, im mniej zostaną zbadane i zdefi niowane poszczególne rodzaje zagrożeń właściwych dla regionu oraz jak zostaną ocenione sytuacje już rozwijających się groźnych zjawisk22.

Istnieje więc m.in. pilna potrzeba poszerzenia i zdefi niowania zakresu wiedzy oraz wykorzystywanego do tych potrzeb specjalistycznego języka23, umożliwiają-cego kierowanie przebiegiem kryzysów w wymiarze społecznym oraz posiadanie narzędzi, które pozwoliłyby skuteczniej sterować przebiegiem zjawisk kryzyso-wych, tj. ich zasięgiem i skutkami.

Brak możliwości pełnego przewidzenia czasu, miejsca powstania i przebiegu kryzysu rodzi też zapotrzebowanie na skonstruowanie procedur antycypacji24 zja-wisk kryzysowych, pozwalających w sposób projekcyjny opracować wielowarian-towe scenariusze rozwoju danego typu kryzysów.

W Polsce istnieje w dalszym ciągu potrzeba ujednolicenia i usystematyzowa-nia w sposób kompleksowy przepisów prawnych (rozproszonych aktualnie w kil-kudziesięciu aktach prawnych) regulujących zarządzanie kryzysowe w następują-cych obszarach występowania zjawisk kryzysowych, tj.25:

• kryzysu polityczno-militarnego państwa, • niepokojów społecznych,

• stanów nadzwyczajnych, • konfl iktu zbrojnego (wojny), • stanu wyjątkowego, • klęski żywiołowej,

• przypadków aktów terrorystycznych, • awarii technicznych i przemysłowych,

• katastrof naturalnych (wywołanych przez siły natury).

22 Przykładem takich negatywnych skutków może być cytowany już przykład huraganu

Katrina w Nowym Orleanie – w 2005 r., gdzie ewidentnie nie uwzględniono wszystkich czynników zagrożeń podczas oceny skali zjawiska (mocy huraganu) – a podjęte przeciw działania pomimo posiadanych zasobów nie były współmierne do potrzeb.

23 Nie można postawić znaku równości pomiędzy wiedzą i językiem. Wiedza człowieka

ma podłoże wewnętrzne, zwłaszcza fi zjologiczne obejmujące nie tylko działanie zmy-słów, ale również pewne wrodzone systemy przetwarzania informacji, które należy uznać za per-werbalne. Zgromadzona wiedza ma podłoże w doświadczeniu wewnętrz-nym lub mistyczwewnętrz-nym, które jest bardzo trudno lub nawet niemożliwe do przekazania w formie werbalnej. Dla potrzeb komunikacji społecznej użyteczna jest wiedza prze-kazywana w postaci werbalnej (tj. w określonym języku). Wiedza w tej sytuacji nie jest wiedzą pojedynczego człowieka, ale wiedzą ludzkości. M. Chlebuś, Uwagi o przyszłej

wiedzy, News Mind, s. 1, htp//chledus.eco.pl/NewsMind/htm.

24 Antycypacja (łac. an cipa o – uprzedzenie), przewidywać, przypuszczać, co z góry

może się zdarzyć, uprzedzać, przedwcześnie wykonywać, Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1974, s. 38.

25 Pomimo uchwalenia 26.04.2007 r. Ustawy o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. Nr 98 poz.

590) – inne przepisy prawne regulujące problematykę zarządzania kryzysowego są ak-tualnie rozproszone w kilkudziesięciu ustawach i rozporządzeniach wykonawczych, które nie do końca regulują wszystkie kompetencje służb ratowniczych.

4. Ryzyko w zarządzaniu kryzysowym 87

Podejmowane decyzje związane z bezpieczeństwem publicznym muszą być wolne od stanu ryzyka26. W związku z tym, iż występowanie dużego ryzyka w za-rządzaniu kryzysowym jest codziennością, jedyną drogą do jego ograniczenia jest

monitorowanie zagrożenia. Poprzez monitorowanie w obszarze bezpieczeństwa

publicznego będziemy rozumieli wybór właściwej strategii działania – czyli stero-wania w kierunku zaplanowanych rezultatów, a nie utożsamiania go z kontrolą27. Wykorzystanie różnorodnych metod oceny ryzyka w zarządzaniu kryzysowym zależy od kilku podstawowych kryteriów ich wyboru:

• dostępności do informacji przy uwzględnieniu ich zmienności w czasie, • horyzontu czasowego realizowanych zadań (długo- i krótkookresowa ocena

ryzyka),

• znajomości metod oceny ryzyka i umiejętności ich zastosowania w praktyce, • wiedzy i doświadczenia w zakresie oszacowania skali i prawdopodobieństwa

zdarzeń, mających wpływ na ryzyko w podjętych działaniach (dotyczy to de-cydentów zarządzania kryzysowego wszystkich jego szczebli), a także ze świa-domości o praco- i czasochłonności zastosowanych metod,

• skłonności decydentów do podejmowania decyzji w warunkach względnej

pewności i bezwzględnej niepewności oraz oszacowanego stopnia ryzyka przedsięwzięcia,

• znaczenia determinantów polityczno-gospodarczych i społecznych w ocenie

ryzyka, a także ich skutków z punktu widzenia skuteczności realizacji zadań,

• możliwości użycia programów komputerowych do oceny ryzyka w

planowa-niu działań.

W procesie wykorzystywania metod oceny ryzyka działania nie należy zapo-minać o wyeksponowaniu ekonomiczno-fi nansowych skutków ryzyka, utożsa-mianych z korzyściami lub stratami – przy uwzględnieniu aprobaty skutków tych działań przez czynniki społeczno-polityczne28.

Z metodycznego punktu widzenia skuteczność ograniczania (eliminowania) ryzyka zależy głównie od:

• uwzględnienia w przyjętej ocenie wszystkich (korzystnych i niekorzystnych)

stanów otoczenia społeczno-gospodarczego, trafności ustalenia prawdopo-dobieństw możliwych zdarzeń (bezpośrednio związanych z badanym ryzy-kiem) – przyjęte prawdopodobieństwa (ustalane przez decydentów i

eksper-26 Dzieje ryzyka są długie i niezwykłe: od przepowiedni (wyrocznia delfi cka), gry w kości

i roli wróżbitów, którzy mieli monopol na wiedzę dotyczącą przyszłości, do współcze-snych wyrafi nowanych metod jego oceny, chociażby w postaci instrumentów pochod-nych od badań operacyjpochod-nych i teorii gier. Era roli intuicji, doświadczenia i irracjonalpochod-nych ocen ryzyka została zastąpiona poprzez skomplikowane metody matematyczno-staty-styczne i ekonometryczne, wspomagane komputerowymi programami oceny ryzyka. We współczesnym zarządzaniu nie wystarczy już sam wynik końcowy (efekt), ale ko-niecznym jest pomiar ryzyka, który to pomiar ma charakter systemowy i racjonalny. Peter L. Bernstein, op. cit., s. 12–14.

27 T. Szmidtka, op. cit.

4. Ryzyko w zarządzaniu kryzysowym

88

tów) mogą mieć charakter obiektywny lub subiektywny (np. prognozy uży-tego potencjału ratowniczego, przewidywane rezultaty działań ratowniczych i związane z tym koszty oraz straty),

• zgodności planowanych działań z oczekiwanymi rezultatami,

• zgodności celów i elementów realizowanych zadań z przyjętą strategią

i doktryną.

W procedurze wyboru optymalnej metody oceny ryzyka działania duże zna-czenie ma dostępność do rzetelnej informacji, a więc istotne są jej źródła i prze-pływy oraz wiarygodność. W przypadku analizy ryzyka zdarzeń kryzysowych zmierza się bowiem do oszacowania rozkładu prawdopodobieństw wystąpienia niepewnych zdarzeń (wielkości wejściowych), które są istotne dla wyniku działa-nia sił reagowadziała-nia kryzysowego.

Wobec tego duże znaczenie ma identyfi kacja kryterium wyboru metody i

mi-nimalizacji ryzyka. Badanie stopnia ryzyka w sytuacjach kryzysowych jest

realizo-wane na poziomie operacyjnym i strategicznym.

1. Metody pomiaru ryzyka na poziomie operacyjnym są używane do