1.3. Znaczenie integracji produkcji w sektorze drobiarskim
1.3.3. Pionowa integracja produkcji żywca drobiu
Jedną z istotnych słabości polskiego agrobiznesu jest (obok nierozwiązanych pro-blemów strukturalnych rolnictwa) niedostateczne powiązanie między poszczególnymi jego ogniwami. Uwagi powyższe można odnieść także do sektora drobiarskiego [9, 49].
Sprostanie konkurencji na rynku globalnym wymaga od polskiego sektora drobiar-skiego podejmowania procesów integracyjnych zarówno w układzie wertykalnym (integra-cja pionowa), jak i horyzontalnym (integra(integra-cja pozioma).
W wielu krajach (m.in. w USA, we Francji i Holandii) branża drobiarska charakte-ryzuje się dobrze zorganizowaną produkcją i działa w systemie zintegrowanym. Integracja może mieć formę kapitałową bądź organizacyjną. Integracja kapitałowa polega na wniesie-niu udziału kapitałowego przez producentów żywca do zakładu ubojowego i przetwórczego
bądź też na przejęciu ferm drobiu przez zakłady drobiarskie. Integracja organizacyjna pole-ga natomiast na wydzieleniu ośrodka integrującego cały system i wykorzystaniu w orpole-gani- organi-zacji produkcji umów kontraktacyjnych. Integracja ta musi obejmować wszelkie szczeble w strukturze produkcji drobiarskiej tj. fermy zarodowe, reprodukcję, wylęg, tucz drobiu (kurniki), rzeźnie i przetwórnie drobiu oraz fermową produkcję jaj spożywczych [10].
Przykładem integracji zamkniętej, czyli kapitałowej, jest holenderska firma „Nutreco”, która jest potęgą w kompleksowej produkcji drobiu w Holandii oraz w Hiszpa-nii i Portugalii, gdzie w roku 2000 nadzorowała ok. 60% produkcji. Cechą integracji zamkniętej jest fakt, iż integrator jest nie tylko organizatorem i nadzorcą, ale najczęściej właścicielem poszczególnych ogniw produkcyjnego łańcucha, z wyjątkiem prywatnych producentów żywca [36].
W Polsce w branży drobiarskiej funkcję koordynatora pełnią najczęściej zakłady ubojowe lub firmy paszowe [53]. Firma – integrator podpisuje umowy z poszczególnymi ogniwami łańcucha produkcji drobiarskiej, do których zalicza się m.in. hodowców stad rodzicielskich, wylęgarnie, producentów brojlerów, wytwórców pasz, zakłady ubojowe, przetwórnie i odbiorców handlowych (rys. 1.11).
W Polsce przykładem rozwiązań integracyjnych w sektorze drobiarskim jest system „Pakiet” wdrożony w „Indykpolu” SA w 2000 r. (rys. 1.12).
Rys. 1.11. Pionowa integracja produkcji mięsa drobiowego [53]
FERMA REPRODUKCYJNA ZAKŁAD WYLĘGU DROBIU FERMA TOWAROWA WYTWÓRNIA PASZ UBOJNIA I PRZETWÓRNIA CENTRUM PAKOWANIA JAJ CHŁODNIA LUB HURTOWNIA HANDEL DETALICZNY KONSUMENT
Rys. 1.12. Powiązania integracyjne w produkcji drobiarskiej na przykładzie Indykpolu. Źródło: Opracowanie własne na podstawie [36]
System ten ma charakter integracji otwartej. „Indykpol” podpisał umowy z pojedyn-czymi firmami będącymi dostawcami pasz i piskląt oraz z bankiem i ubezpieczycielem. „Indykpol”, pełniąc rolę koordynatora, włączył też w system inne zakłady drobiarskie nale-żące do grupy kapitałowej „Eldrob” S.A. i „Lubdrob” S.A. Producenci drobiu mają zapew-niony odbiór żywca po zagwarantowanych cenach, a olsztyńskie zakłady – rytmicznie dostarczany surowiec pożądanej jakości i możliwość optymalizacji kosztów produkcji [36]. W kolejnych latach nastąpiła reorganizacja. Według stanu na koniec 2007 r. w skład „In- dykpolu” wchodziły: 3 zakłady ubojowo-przetwórcze (Olsztyn, Lublin, Świebodzin), Ośrodek Hodowli Indyków Frednowy, 3 wylęgarnie drobiu, 16 własnych ferm, 20 regio-nalnych centrów dystrybucji i 7 sklepów detalicznych [22].
Proces integracji polskiego sektora drobiarskiego stanowi szansę na jego większą siłę przetargową, zwiększenie udziału producentów w marży zysku, jak też daje możliwość ochrony przed konkurencją ze strony tańszych zagranicznych rynków i globalnego kapitału.
DOSTAWCY PASZ OŚRODKEK HODOWLI INDYKÓW FREDNOWY SP. Z O.O. HODOWCY DROBIU ELDROB UBOJNIA CENTRUM PAKOWANIA JAJ CHŁODNIA H.DETALICZNY INDYKPOL LUBDROB
UBOJNIA CENTRUM UBOJNIA PAKOWANIA JAJ CENTRUM PAKOWANIA JAJ CHŁODNIA CHŁODNIA H.DETALICZNY H.DETALICZNY KONSUMENCI BANK TOWARZYSTWO UBEZPIECZENIOWE
1.4. Streszczenie
Sektor drobiarski, podobnie jak cały rynek rolno-spożywczy, w związku z przystąpie-niem do UE zmuszony był do dostosowania rozwiązań organizacyjno-prawnych obowiązują-cych w Unii. Włączenie polskiego rynku żywności w obszar jednolitego rynku europejskiego oraz proces stopniowego obejmowania polskiego rolnictwa Wspólną Polityką Rolną wiązał się z jednej strony z koniecznością sprostania przez polskich producentów trudnym warun-kom konkurencji, ale z drugiej gwarantował wsparcie cenowe, dochodowe i strukturalne, w tym płatności bezpośrednie dla rolnictwa [7].
W przypadku rynku drobiu od wielu lat stosuje się jedynie mechanizmy ochrony ze-wnętrznej (m.in. system ceł importowych, dopłat do eksportu etc.). Ceny rynkowe drobiu kształtowane są w krajach Unii na podstawie relacji popytowo-podażowych. Producenci żywca drobiowego nie mają bowiem gwarancji cenowych ani gwarancji sprzedaży. Rynek mięsa drobiowego regulowany jest natomiast w zakresie jakości, norm sanitarnych, weteryna-ryjnych i monitoringu tego rynku.
W roku poprzedzającym integrację Polski z Unią Europejską ceny żywca wieprzowe-go i drobiowewieprzowe-go były w Polsce niższe niż w UE o 10–15%, a ceny detaliczne produktów mięsnych – dwukrotnie niższe od średnich cen mięsa i jego przetworów, natomiast marże przetwórcze i handlowe kształtowały się na poziomie blisko 3-krotnie niższym, co wynikało w dużej mierze z niskich płac w sferze polskiej gospodarki żywnościowej [55].
Integracja Polski z UE zmieniła warunki handlu, które związane były z większą osłoną celną z krajami spoza Unii, dopłatami eksportowymi i koniecznością posiadania licencji. Otwarcie rynku europejskiego dla polskich producentów drobiu powoduje systematyczne wyrównanie się warunków konkurencji. Pochodną integracji było ożywienie gospodarcze kraju, a tym samym wzrost dochodów ludności i konsumpcji, w tym mięsa drobiowego. Powyższe zmiany wiążą się z możliwością zwiększenia skali produkcji drobiu i rozwoju sektora drobiarskiego [7].
Polscy producenci żywca drobiowego (podobnie jak i z innych krajów UE) objęci zostali nowymi uregulowaniami (wprowadzonymi na wniosek Komisji Europejskiej w kwietniu 2006 r. Rozporządzeniem Rady 679/2006), polegającymi na rekompensacie strat spowodowanych grypą ptaków [44]. Wsparcie to ma przeciwdziałać ujemnym skutkom a złamania cen i popytu wywołanych tą chorobą drobiu.
Uzyskiwane przez krajowy przemysł mięsny przewagi cenowo-kosztowe nad konku-rentami z innych krajów UE świadczą, że pomimo wielu obaw krajowy rynek nie był zagro-żony w pierwszych latach akcesji wzmozagro-żonymi dostawami produktów mięsnych z importu, a polskie zakłady drobiarskie miały duży potencjał eksportowy. Głównym problemem osią-gnięcia konkurencyjności branży drobiarskiej było dostosowanie do standardów unijnych w zakresie wymogów weterynaryjnych i szerzej – jakości oraz dokumentowania bezpieczeń-stwa zdrowotnego mięsa i jego przetworów. Niewątpliwie, mniejszy jest też potencjał konku-rencyjny polskiego sektora drobiarskiego, głównie z powodu ograniczonego zakresu integra-cji pionowej systemu produkintegra-cji, jak i ograniczeń finansowych [27].
Sprostanie konkurencyjności rynkowej w warunkach rozdrobnionego rolnictwa wią-że się z koniecznością współpracy rolników wformiegrupproducenckich.Głównymi osiąg-nięciami tej formy gospodarowania są: wzmocnienie pozycji producentów na rynku, kon-centracja podaży, stabilizacja rynku, a tym samym wzrost dochodów producentów. Jedną z dróg poprawy racjonalności gospodarowania w branży drobiarskiej jest rozwój integracji
poszczególnych jej ogniw. Powyższe uwarunkowania mogą stać się atutem polskiego dro-biarstwa i sprzyjają tworzeniu niszowych rynków produktów poszukiwanych przez konsu-mentów, wyróżnionych znakami potwierdzającymi ich wysoką jakość, do których należą między innymi produkty regionalne i żywność ekologiczna.
Zakładane scenariusze rozwoju Wspólnej Polityki Rolnej, w kierunku zmniejszenia wsparcia finansowego produkcji żywności i większej liberalizacji rynków rolnych, są szan-są dynamicznego rozwoju sektora drobiarskiego, ale wymagają od producentów i przetwór-ców mięsa drobiowego działań na rzecz wzmocnienia jego konkurencyjności na globalnym rynku, konsekwencji w działaniu i stałego monitoringu rynku, jak też ogromnej aktywności i wiedzy kadry menedżerskiej.
Piśmiennictwo
[1] Adamowicz M.: 2002. Rynek drobiu i jaj. FAPA, Warszawa, 6–33. [2] Agricultural Outlook 2007-2016. OECD/FAO, 22.
[3] Anonim.: 2003b. Stagnacja na światowych rynkach kurczaków. BOSS Rolnictwo 21(696), 22–23.
[4] Barbut.: 2002. Poultry Meat Processing and Product Technology, [w:] Poultry Products Processing. CRC Press Bocaraton, 1–30.
[5] Białosiewicz M.: 2007. Kilka niebezpieczeństw i zagrożeń. AgroTrendy, 11(65), 3.
[6] Cichocka A.: 2004. Grecka dieta śródziemnomorska w praktyce. Przem. Spoż., 58, 1, 38–39. [7] Ciećko D.: 2003. Zmiany w przemyśle drobiarskim. Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa,
3, 80–86.
[8] Dybowski G., Kobuszyńska M.: 2002. Analiza przekrojowa rynku drobiu i jaj oraz strategia rozwoju światowego do 2005 roku. IERiGŻ. Studia i Monografie 109, Warszawa, 43–49, 108– 112.
[9] Dybowski G., Kobuszyńska M.: 2003. Problemy integracyjne polskiego drobiarstwa. Przem. Spoż., 57, 8, 26–28.
[10] Dybowski G.: 1995. Rynek drobiarski. Problemy stabilizacji, [w:] Stan i perspektywy rynku rolnego w Polsce i możliwości jego stabilizacji. MRiGŻ, IERiGŻ, Economic Research Service USDA, Warszawa, 53–58.
[11] Dybowski G.: 2003. Dostosowanie polskiego rynku drobiarskiego do warunków Unii Europej-skiej, [w:] Dostosowanie polskiego rynku rolnego do wymogów Unii Europejskiej. ARR, IERiGŻ SGH, Warszawa, 141–154.
[12] Dybowski G.: 2003. Opłacalność produkcji drobiarskiej. Wieś Jutra, 3 (56), 30–34.
[13] Dybowski G.: 2003. Rynek drobiu i jaj spożywczych, [w:] Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji rolnictwa i gospodarki żywnościowej w 2002 roku. IERiGŻ, Warszawa, 153–157. [14] Ernährungs – und Agrarpolitischer Bericht der Bundesregierung 2006, BMVEL, Berlin, 104. [15] FAO Statistical Databases. Internet http://www.fao.org. Dane ze stycznia 2007.
[16] FAO Statistical Databases. Internet http://www.fao.org. Dane ze stycznia 2008. [17] Główny Inspektorat Weterynarii. Internet http://www.wetgiw.gov.pl
[18] Górski J.: 2003. Zmiany w wielkości produkcji żywienia i utrzymania gęsi reprodukcyjnych na fermach w ostatnich latach. Wieś Jutra, 3 (56), 33–34.
[19] Grabowski T.: 2003. Przetwórstwo kluczem do dalszego rozwoju produkcji mięsa drobiowego. Polskie Drobiarstwo, 1, 12–15.
[20] Gulbicka B.: 2000. Wyżywienie polskiego społeczeństwa w ostatniej dekadzie XX wieku. Studia i Monografie, 96, IERiGŻ, 9 i 130–131.
[21] Horbańczuk J.O.: 2003. Perspektywy i cele rozwoju i chowu strusi w Polsce. Wieś Jutra, 3 (56), 36–37.
[22] Indykpol. Informacje uzyskane od rzecznika prasowego Spółki.
[23] Jankowski J.: 2003. Aktualne problemy chowu indyków w Polsce. Wieś Jutra, 3(56), 35. [24] Kobuszyńska M.: 2000. Stan i perspektywy przetwórstwa drobiu w Polsce. Przem. Spoż., 54, 7,
27–29.
[25] Kostrzyński P,. Dąbrowska M., Leoniak M.: 2003. Rynek mięsa drobiowego. Biuletyn Krajowej Rady Drobiarskiej, 4, 19–20.
[26] Maciołek M., Olczyk B.: 2003. Współczesne tendencje w zakresie chowu drobiu wodnego w Polsce. Polskie Drobiarstwo, 4, 16–18.
[27] Magand G.: 2000. Internet will change the face of poultry production. World Poultry, 16, 1, 36– 37.
[28] Makarski S.: 2000. Procesy dostosowawcze przemysłu rolno-spożywczego do wymagań runku. Rocz. Nauk SERiA, 2,1,64–68
[29] Małysz J.: 1998. Procesy integracyjne w agrobiznesie. Wieś i Rol., 2 (99), 19–43.
[30] Małysz J.: 2001. Rozwój agrobiznesu a procesy integracyjne cz. I, Wieś i Rol., 4 (113), 65–84. [31] Małysz J.: 2002. Rozwój agrobiznesu a procesy integracyjne cz. II, Wieś i Rol., 1 (114), 25–37. [32] Markowska K.: 2003. II Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „Indyki 2003”.
Hodowca Drobiu, 8, 24–25.
[33] Moszkowicz M.: 2000. Strategia przedsiębiorstwa okresu przemian. PWE Warszawa, 302–307. [34] Nosecka B.: 2003. Drób, [w:] Handel zagraniczny produktami rolno-spożywczymi. Stan i
per-spektywy, 18, MRiRW, ARR, IERiGŻ, 36–39.
[35] Nowakowska-Grunt J.: 2002. Procesy integracyjne. Prace Nauk. AE we Wrocławiu, 928, 259– 263.
[36] Obidzińska E.: 2001. Kurczak zintegrowany. BOSS Rolnictwo, 5(576), 18–19.
[37] Porter M.E.: 1999. Strategia konkurencyjności. Metody analizy sektorów i konkurentów. PWE, 293–314.
[38] Priel A., Sluis W.: 2002. Global poultry meat expected to increase. World Poultry Elsevier, 18, 5, 40–41.
[39] Roczniki Statystyczne Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, z lat 1992–2007.
[40] Rozporządzenie Rady WE Nr 580/2007, Dz. U. UE L 138/1 z dnia 30.05.2007.
[41] Rynki drobiu i jaj. Stan i perspektywy. Analizy rynkowe. MRiRW, ARR, IERiGŻ z lat 1993– 2007.
[42] Sosnowska B.: 2002. Niektóre uwarunkowania wzrostu konkurencyjności rolnictwa polskiego. Wieś i Rol., 3 (116), 136–152.
[43] Steinmann H., Schreyögg G.: 1999. Zarządzanie. Podstawy kierowania przedsiębiorstwem. Koncepcje, funkcje, przykłady. Oficyna Wyd. Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 107–174. [44] Szot E.: 2004. Żywność największą szansą w Unii. BOSS Rolnictwo, 11 (738), 16–19.
[45] Szybiga K.: 2000. Ekonomiczne i organizacyjne aspekty rynku jaj, [w:] Jajczarstwo. Nauka. Technologia. Praktyka. pod red. T. Trziszki. Wyd. AR Wrocław, 21–64.
[46] Szybiga K.2005:Unijny rynek mięsa drobiowego.RocznikiNaukowe SERiA,VII,2,Warszawa- -Poznań, 224–228.
[47] Świetlik K.: 2004. Popyt na żywność w latach 2002–2003. Biuletyn Informacyjny ARR, 2(152), Warszawa, 37–45.
[48] Taha F.A.: 2007. How highly pathogenic avian influenza (H5N1) has affected world poultry meat trade. USDA, A Report from the Economic Research Service, LDP-M-159-02, 1–27.
[49] Tomczak F.: 2003. Od sprzeczności interesów do harmonii rozwojowej: gospodarstwo rolne i przedsiębiorstwo w agrobiznesie wobec konkurencyjnego rynku, [w:] Źródła przewag konku-rencyjnych przedsiębiorstw w agrobiznesie. Pod red. naukową D. Niezgody, AR Lublin, 18–29. [50] Trocki M.: 2002. Integracja i dezintegracja działalności gospodarczej – tendencje i kierunki.
Prace Nauk. AE im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław, 928, 308–315.
[51] Urban R.: 2005. Inwestycje i przemiany strukturalne przemysłu spożywczego, [w:] Stan polskiej gospodarki żywnościowej po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Raport 2, IERiGŻ-PIB, War-szawa, 19, 95–98.
[52] Urban R.: 2006. Prognoza rozwoju sektora mięsnego w latach 2007–2013 [w:] Biuletyn Infor-macyjny ARR, 10(184), 36–41.
[53] Wężyk S.: 2003. Sytuacja na światowym, europejskim i krajowym rynku mięsa drobiowego [w:] Materiały szkoleniowe: Komponent A. Prowadzenie i rozwój gospodarstw specjalizujących się w produkcji drobiu rzeźnego i brojlerów. Program SAPARD, PL-06-04/00, 1–6.
[54] Wężyk W., Krawczyk J.: 2003. Rozwój krajowego drobiarstwa w perspektywie integracji z Unią Europejską. Wieś Jutra, 3 (56), 27–29.
[55] Wilkin J.: 2001. Polskie rolnictwo wobec procesu globalizacji. Rocz. Nauk. SERiA T. III,1. Warszawa-Poznań-Białystok, 9–20.
[56] Windhorst H.W.: 2006. Changes in poultry production and trade worldwide. Proceed. Europ. Poultry Conf. WPSA XII, Verona, 1–15.