Pierwsze mass media stworzone przez Polonię amerykańską związane były z prasą, a ich emisja sięga II połowy XIX wieku. W 1863 roku po raz pierwszy opublikowano w języku polskim numer „Echa z Polski” (Nowy Jork). Kolejnym czasopismem był „Orzeł Polski”, znany później pod na-zwą „Pielgrzym”, wychodzący w latach 1870–1874. Pierwszym dzienni-kiem, który zyskał uznanie wśród Polonii chicagowskiej, był „Dziennik Chicagowski” („Chicago Daily News”)150.
Z początkami radiowymi na terenie Stanów Zjednoczonym mamy do czynienia w I połowie XX wieku. W stanie Pensylwania, w Pittsburghu,
148 Katarzyna Kafkowska-Waśniowska, Prawa do nagrań programów radiowych i telewizyj-nych, Warszawa: Wolters Kluwer, 2008, s. 114–115.
149 Oryginalny francuski zapis z Konwencji rzymskiej: „Émission de radiodifusion, la dif-fusion de sons ou d’images et de sons par la moyen des ondes radioélectriques, aux fi ns de reception par le public”. Katarzyna Kafkowska-Waśniowska, op. cit.
150 James S. Pula, Immigration patterns [w:] Th e Polish American Encyclopedia, red. James S. Pula, Jeff erson: McFarland & Company, 2011, s. 111.
Początki działalności radiowej w USA 73
po raz pierwszy rozpoczęto działalność publicznej rozgłośni radiowej.
Nastąpiło to 2 listopada 1920 roku, kiedy ze stacji KDKA151 wyemitowa-no sprawozdanie z wyborów prezydenckich152. Wytwarzano w niej oraz sprzedawano pierwsze odbiorniki radiowe, które pochodziły z fabrycznej produkcji. Natomiast pierwszy program radiowy wyemitowano na terenie USA w 1921 roku153.
Jeśli chodzi o polskie akcenty związane z działalnością radiową na te-renie Nowego Świata, należy zwrócić uwagę, że przez długi czas historycy czy socjologowie nie podejmowali się analizy dotyczącej programów ra-diowych czy też opisu zależności pomiędzy osobami pochodzącymi z Pol-ski a ich działalnością radiową na nowym kontynencie. Było to uwarun-kowane trudnością w znajdywaniu materiałów źródłowych dotyczących początków funkcjonowania radiofonii polonijnej oraz wysokimi kosztami badań terenowych154.
Badając początki ruchu radiowego wśród Polonii w Ameryce, Józef Migała stwierdza, że nie było do lat 90. ubiegłego wieku żadnych arty-kułów na temat jego obszarów zainteresowania. Po przejrzeniu materia-łów, a także przeprowadzeniu wywiadów z kierownikami i prezenterami poszczególnych programów radiowych z obszaru 27 stanów stwierdza, że były tylko drobne wzmianki w prasie. Przykładem tego jest cytat zaczerp-nięty z artykułu Adama Miklaszewskiego i Jana Sekwańskiego, poświęco-nego Polonii z Chicago:
Obok prasy w systemie polonijnych mass mediów szczególne miejsce zajmu-ją audycje radiowe. W Chicago istniało w 1978 r. 10 całotygodniowych progra-mów radiowych, jeden niedzielny godzinny telewizyjny Boba Lewandowskiego.
Programy te, o łącznym czasie nadawania 10 godzin, uzupełniały codzienne au-dycje Lidii Pucińskiej, rodziny Migałów i W. Sikory155.
151 Skrót KDKA oznacza stację radiową założoną przez Westinghouse Electric Corpora-tion w Pittsburghu (Pensylwania). Uważana jest za pierwszą na świecie komercyjną radiostację posiadającą licencję. Obecnie jest zarządzana przez CBS Radio. Zob. Joseph E. Baudino, John M. Kittross, Westinghouse Radio Station KDKA, 1920, „Journal of Broadcasting” 1994, nr 4, s. 61.
152 Bruce L. Smith, Native American Radio: Wolakota Wiconi Waste [w:] More Th an a Music Box. Radio Cultures and Communities in a Multi-Media World, red. Andrew Crisell, New York, Oxford: Berghahn Books, 2003, s. 97.
153 Łukasz Siczek, Wynalezienie radia, 2005, http://futbollukasz.republika.pl/radio.htm [dostęp: 14.03.2012].
154 Józef Migała, Polskie programy radiowe w Stanach Zjednoczonych, Warszawa: Wydawnic-twa Radia i Telewizji, 1984, s. 6–7.
155 Ibidem, s. 7. Cytat zaczerpnięty z: Adam Miklaszewski, Jan Sekwański, Polonia chica-gowska w latach siedemdziesiątych. Wybrane zagadnienia, „Przegląd Zachodni” 1980, nr 3, s. 128.
Ponadto zwraca on uwagę, że pojawiały się różnego rodzaju opracowa-nia na temat Polonii mieszkającej w Stanach Zjednoczonych, ale zjawiska radia i programów były zupełnie pominięte. Przytoczone zostały tytuły opracowań, takich jak Prasa polska w latach 1918-1939 Andrzeja Pacz-kowskiego, którym zarzuca brak analizy kształtowania się świadomości rodzimego pochodzenia poprzez programy etniczne. Z drugiej strony do-cenione zostały wzmianki o tym, że tego typu programy są wartościowe.
Wytyka się także nieobecność tego problemu w pozycji Andrzeja Broż-ka zatytułowanej Polonia ameryBroż-kańsBroż-ka 1854–1939156. Przemilczana zosta-ła także dziazosta-łalność radiofoniczna w książce Jana Paczkowskiego Kościół katolicki we współczesnej Ameryce157, gdzie autor podaje liczbę odbiorni-ków oraz amerykańskich stacji radiowych w tamtym okresie, lecz nie ma żadnej informacji na temat Godziny Różańcowej – audycji, która była prowadzona z 46 stacji radiowych na terenie USA oraz z 6 stacji kana-dyjskich. Omawiane w tym rozdziale zagadnienie nie zostało poruszone w pracach takich znanych badaczy polonijnych, jak: Jan Drohojewski158, Joseph A. Wytrwal159, Th eresita Polzin160, Laura Pilarski161. Natomiast w pracy autorstwa Heleny Zaniecki-Łopaty zauważyć można tylko jedną wzmiankę porównawczą między programami w Polsce a tymi emitowa-nymi w Stanach Zjednoczonych162. Przeglądając najnowsze opracowania na temat współczesnej Polonii amerykańskiej, na przykład książkę Joh-na J. Bukowczyka Polish Americans and Th eir History163 czy opracowanie Grzegorza Babińskiego Polonia w USA: na tle przemian amerykańskiej et-niczności164, także nie znajdziemy informacji o jej radiowej działalności na terenie USA.
Należy także zwrócić uwagę na działalność radiową w stanie Illinois, gdyż w tym rozdziale będą omawiane audycje radiowe Polonii orawskiej działającej w Chicago. Opierając się na badaniach Migały, można
stwier-156 Andrzej Brożek, Polonia amerykańska 1854–1939, Warszawa: Interpress, 1977.
157 Jan Piekoszewski, Kościół katolicki we współczesnej Ameryce, Londyn: Veritas, 1967.
158 Jan Drohojewski, Polacy w Ameryce, Warszawa: Kresowa Agencja Wydawnicza, 1976.
159 Joseph A. Wytrwal, Poles in American History and Tradition, Detroit: America’s Polish Heritage, 1969.
160 Th eresita Polzin, Th e Polish American: Whence and Whither, Pulaski: Franciscan Publish-ers, 1973.
161 Laura Pilarski, Th ey Came From Poland. Th e Stories of Famous Polish-Americans, New York: Dodd Mead, 1969.
162 Józef Migała, op. cit., s. 8–9.
163 John J. Bukowczyk, Polish Americans and Th eir History, Pittsburgh: University of Pitts-burgh Press, 2006.
164 Grzegorz Babiński, Polonia w USA: na tle przemian amerykańskiej etniczności, Kraków:
Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne, 2009.
Początki działalności radiowej w USA 75
dzić, że rozpoczęcie działalności Polaków w Chicago datuje się na 1927 rok. Przywołując pracę Haliny Paluszek-Gawrońskiej Gawędy o polskich godzinach radiowych w Chicago z 1977 roku, badaczka cytuje:
Powiadają, że dawne programy radiowe nie zginęły bezpowrotnie, a krążą w kos-mosie i kiedyś bardziej udoskonalone odbiorniki je uchwycą. Wyobraźmy sobie, że nasz „późniejszy wnuk” kręci gałkę odbiornika na najnowszy rock and roll i słyszy powitanie: „Dzień dobry państwu!” Któż to taki? Może Przęczkowski za-czyna Godzinę Orła Białego, nadawaną zaledwie kilka tygodni w 1927 roku, która [...] dała początek polskim godzinom radiowym w Chicago165.
Polskich stacji radiowych pod koniec lat 60. XX wieku na terenie USA było 82, a łączna liczba godzin emitowanych wynosiła 211. Pod koniec kolejnego dziesięciolecia istniało 115 stacji radiowych, które udostępniały 252 godzin nagrań. Jeśli chodzi o stan Illinois, pod koniec lat 60. stacji było 7, emitujących 52 godziny programów; dziesięć lat później liczba ich spadła do 4, a łącznie nadawano 46,5 godziny. Między tymi dwoma dzie-sięcioleciami liczba ludności polskiego pochodzenia wzrosła prawie czte-rokrotnie166.
Przywołanie w tej części rozdziału książki Józefa Migały jest zasadne, gdyż jest on jedną z nielicznych postaci, które przyczyniły się do rozpro-pagowania informacji na temat radiofonii polonijnej w Stanach Zjedno-czonych. Ponadto jego praca szczegółowo opisuje początki działalności radiowej nie tylko na terenie całego państwa amerykańskiego, lecz także w poszczególnych stanach. W artykule Mary Cygan znajdują się informa-cje na temat działalności radiowej w USA. Pisze ona, że do pracy radiowej zatrudniano aktorów teatralnych, którzy mieli obycie z publicznością oraz posiadali dobrą dykcję. A od 1929 roku audycje radiowe były sponsoro-wane przez biznesmenów polskiego pochodzenia. W pierwszych polskich audycjach pojawiały się fragmenty słynnych powieści narodowych, ale przede wszystkim tworzono zabawne opowiadania, które dotykały ów-czesnych problemów polskich imigrantów167.
165 Józef Migała, op. cit., s. 42.
166 Ibidem, s. 132.
167 Mary E. Cygan, A „New Art” for Polonia: Polish American Radio Comedy During the 1930s, „Polish American Studies”, jesień 1988, nr 2, t. 45, s. 10–11.