Próby zdefiniowania i opis koncepcji

Zdefiniowanie i opis biblijnej koncepcji powołania należy obecnie przeanalizować, poddając badaniom wypowiedzi uczniów szkół licealnych. Można tego dokonać dzięki ujęciu ilościowemu uzyskanych badań, które zamieszczone zostało w tabeli 2.

J. MASTALSKI, R e a liz a c ja p r o c e s u n a u c za n ia ka te c h e ty c zn e g o , dz. cyt., s. 111-112.

Tabela 2. Próba zdefiniowania i opis biblijnej koncepcji powołania przez młodzież licealną

Przedstawione wyniki stanowią podstawę do dalszych rozważań dotyczących poziomu wiedzy religijnej uczniów na temat biblijnej koncepcji powołania.

W szczegółowej analizie tej kwestii pomocne są wypowiedzi młodzieży odpowiadającej na pytanie: „Jaka jest biblijna koncepcja powołania?”. Jako poprawne przyjęto odpowiedzi zawierające następujące elementy: Bóg wzywa i wyznacza zadanie, człowiek odpowiada, pełniąc wolę Bożą. Lepiej z prawidłową odpowiedzią na to pytanie poradziły sobie maturzystki niż maturzyści. 40,5% (64 osoby) dziewcząt mieszkających w mieście i 37,5%

(21 osób) dziewcząt mieszkających na wsi udzieliło poprawnej odpowiedzi. Niespełna 25% badanych chłopców mieszkających w mieście znało odpowiedź na postawione pytanie (21,9% - 21 osób). Brakiem wystarczającej wiedzy dotyczącej biblijnej koncepcji powołania wykazali się chłopcy mieszkający na wsi. Tylko 9,4% (3 osoby) badanych

Rozdział IV -Z najom ość biblijnej koncepcji powołania

m aturzystów z tej grupy u d zieliło poprawnej odpowiedzi. O m aw iane dane prezentuje w ykres 4.

W ykres 4. P r a w id ło w e o d p o w ie d z i m a tu r z y s tó w na p y ta n ie : „ J a k a j e s t b ib lijn a k o n c e p c ja p o w o ła n ia ? ”

Źródło: badania własne

Z an alizy pow yższych badań w ynika, że m aturzyści m ają problem y ze sform ułow aniem d e fin icji biblijn ej koncepcji pow ołania. N iepo ko i fakt, że żadna z badanych grup respondentów nie przekroczyła progu 5 0 % p raw id ło w ych odpowiedzi.

C h ło p cy okazali się dużo m niej p iln ym i uczniam i, co może sugerow ać w iększe zainteresow anie tem atyką re lig ijn ą ze strony licealistek.

Przeprow adzone badania w skazują, że respondenci znają natom iast konkretne przykłady po w ołan ych postaci z kart Starego Testamentu. D ziew częta m ieszkające na w si najczęściej w ym ie n ia ły im iona: M ojżesz, Jerem iasz, Abraham , Ez e ch ie l (3 2 ,1 % - 18 osób).

Połączenie N oe, Abraham , M ojżesz w skazało 11 osób (1 9 ,6 % ). M ojżesza, Noego i D aw id a w ypisało 9 osób (1 6 ,0 % ) licealistek, na samego Abraham a w skazało 18 osób (3 2 ,1 % ).

Po ło w a chłopców m ieszkających na w si najczęściej w ym ien iała: Abraham a, M ojżesza, D aw id a i Jozuego - 16 osób (5 0 ,0 % ). N a Abraham a, Noego i M ojżesza w skazało 2 uczniów (6 ,2 % ). R ó w n ież 2 zw róciło uwagę na M ojżesza i N oego. 12 chłopców (3 7 ,5 % ) nie potrafiło w skazać żadnej postaci Starego Testam entu pow ołanej przez Boga.

Interesującym w yd aje się fakt, że dla dziewcząt, ja k i chłopców m ieszkających na w si

najbardziej znaną postacią powołaną w Biblii jest Abraham. Może to wynikać z wyrazistości tej postaci, jak również z utożsamianiem się respondentów z tą biblijną postacią.

Wyraźnie lepiej przedstawia się wiedza na ten temat maturzystów mieszkających w miastach. Dziewczęta wskazywały najczęściej na Mojżesza, Noego, Abrahama, Izajasza, Eliasza, Samuela, Jonasza, Jeremiasza i Jakuba (58,2% - 92 osoby), udzielając czterech poprawnych odpowiedzi. Uczennice, które udzieliły trzech poprawnych odpowiedzi, podały imiona: Mojżesz, Izajasz, Abraham, Noe (12,0% - 19 osób). Mojżesza i Abrahama, jako przykłady osób powołanych w Starym Testamencie, podały 22 osoby, co stanowi 13,9% tej grupy. 25 dziewcząt mieszkających w mieście podało przykład Mojżesza (15,8%). Ten sam przykład osoby powołanej w Starym Testamencie wypisało 17 chłopców mieszkających w mieście (17,7%). Dwa przykłady powołanych podało 7 maturzystów (7,2%), powtarzające się imiona to: Mojżesz, Abraham, Noe. Noego, Mojżesza i Abrahama, podając po trzy przykłady powołań starotestamentowych, wymieniło 21 mieszkańców miasta (21,8%). Większość chłopców mieszkających w mieście udzieliło poprawnej odpowiedzi, podając cztery przykłady osób powołanych w Starym Przymierzu (51 osób - 53,1%). Maturzyści zapamiętali: Jonasza, Dawida, Abrahama, Mojżesza, Jakuba, Jonasza, Samuela.

Znajomość imion osób powołanych przez Boga w Starym Testamencie związana jest w dużej mierze z wiedzą dotyczącą historii i sposobu powołania wskazywanych osób.

Na uwagę zasługuje fakt, że najczęściej opisywanym powołaniem, zarówno przez dziewczęta mieszkające na wsi i w mieście, jak również chłopców mieszkających na wsi, jest historia Abrahama (82 osoby - 33,3% wszystkich odpowiedzi). Tylko chłopcy mieszkający w mieście w większości znają lepiej historię powołania Mojżesza (41 osób - 42,7% tej grupy respondentów). We wszystkich omawianych grupach pojawiały się również historie powołań Noego, Samuela, Józefa, Jonasza, Salomona. Zaznaczyć należy, iż we wszystkich testach kompetencyjnych tylko raz pojawił się opis historii powołania Hioba dokonany przez dziewczynę mieszkającą w mieście. Uczennica napisała: Hiob został powołany przez Boga do poddania jego wiary próbie. Bóg pozbawił go wszystkiego co miał i co kochał, gdyż chciał sprawdzić, ja k daleko sięga jego wierność. Gdy Hiob

Rozdział IV - Znajomość biblijnej koncepcji powołania

przeszedł pozytywnie próbę wiary i odpowiedział wiernością na Boże powołanie, Bóg spowodował odwrócenie się losu (DzM 24)2.

Wyniki badań należy zestawić z odpowiedziami, które w ankiecie skierowanej do katechetów, udzielili nauczyciele religii na pytanie: „Biblijne historie powołań, których postaci ze Starego Testamentu omawia Ksiądz/Pani/Pan najczęściej?”. Szczegółowa analiza odpowiedzi katechetów wykazuje, że 85,0% księży (22 osoby) omawia na lekcjach katechezy historie powołania Abrahama, a 79,0% (20 osób) historię powołania Mojżesza.

Wśród katechetów świeckich 91,0% (15 osób) przywołuje na katechezie historię Abrahama, a 83,0% (13 osób) historię Mojżesza. Powyższe wyniki potwierdzają, że uczniowie klas maturalnych najczęściej przytaczali historię powołania Abrahama i Mojżesza, opisując w kilku zdaniach historię osoby powołanej przez Boga w Starym Testamencie.

Dopełnieniem badań nad wiedzą na temat biblijnej koncepcji powołania jest analiza wiadomości z kart Nowego Testamentu. Podstawa programowa zakłada zapoznanie uczniów szkół licealnych przede wszystkim z historią powołania Apostołów Piotra i Pawła.

Odnosząc się do wyników przedstawionych na wykresie 5., należy stwierdzić, że podobnie jak w przypadku biblijnych powołań Starego Testamentu, trudności ze zdefiniowaniem biblijnej koncepcji powołania nie przekładają się na szczegółową wiedzę dotyczącą św. Piotra i św. Pawła. Niemal 90% badanych potrafiło odpowiedzieć na pytanie: „Którego z Apostołów Jezus nazwał opoką, na której zbuduje Kościół?”. Fakt ten ilustruje wykres 5.

2 Od tego miejsca będą stosowane następujące skróty: DzM - dziewczyna mieszkająca w mieście;

DzW - dziewczyna mieszkająca na wsi; ChM - chłopiec mieszkający w mieście; ChW - chłopiec mieszkający na wsi. Liczba oznacza kolejny numer ankiety w danej grupie.

W ykres 5. P r a w id ło w e o d p o w ie d z i r e sp o n d e n tó w n a p y ta n ie : „ K tó re g o z A p o s to łó w J e z u s 'n a zw a ł o p o ką , n a k tó r e j z b ud u je K o ś c ió ł? ”___________________________________________________

Źródło: badania własne

W ię ce j niż po łow a m aturzystek u d zieliła rów nież praw idłow ej odpowiedzi na pytanie: „C z ym zajm ow ał się Szaw eł zanim został apostołem ?” . Z popraw ną odpow iedzią na to pytanie nie m iało rów nież problem u około 4 0 % chłopców . Procentow y rozkład odpow iedzi przedstaw ia w ykres 6.

Rozdział IV -Z najom ość biblijnej koncepcji powołania

W ykres 6. P r a w id ło w e o d p o w ie d z i lic e a listó w na p y ta n ie : „ C zy m z a jm o w a ł s ię S z a w e ł za n im z o s ta ł a p o s to łe m ? ”

Ź ró d ło : b a d an ia w łasn e

W ięce j niż połow a badanych po trafiła rów nież bezbłędnie odpow iedzieć n ap ytan ie: „ Ile podróży, opisanych w D ziejach A postolskich, odbył św. P a w e ł?” . W y n ik i prezentuje w ykres 7.

W ykres 7. P r a w id ło w e o d p o w ie d z i u c z n ió w k la s m a tu r a ln y c h n a p y ta n ie : „ Ile p o d ró ży , o p isa n y c h w D z ie ja c h A p o sto ls k ic h , o d b y ł św. P a w e ł? ”___________________________

Ź ró d ło : b a d an ia w łasn e

Na podstawie wyżej zaprezentowanych wyników można przypuszczać, że respondenci dobrze znają historie powołania i życia Apostołów Piotra i Pawła. Wiedza na temat św. Piotra jest bogatsza. Lepiej prezentuje się ponownie wiedza dziewcząt niż chłopców (zob. wykres 6.). Na uwagę zasługuje fakt, że chłopcy mieszkający na wsi, którzy w dotychczasowych badaniach wypadali najgorzej, najlepiej spośród respondentów odpowiedzieli na pytanie o podróże apostolskie św. Pawła, udzielając w 68,8% (22 osoby) prawidłowej odpowiedzi. Można przypuszczać, że postać odważnego, walecznego Apostoła Narodów stała się bliższa licealistom mieszkającym na wsi niż innym grupom badawczym.

Duża wiedza na temat apostołów znalazła swoje odzwierciedlenie w trafnej charakterystyce różnic, w sposobie i okolicznościach powołania św. Piotra i św. Pawła dokonywanej w teście kompetencyjnym. Maksymalną liczbę czterech punktów za prawidłową odpowiedź na to pytanie uzyskało 29 dziewcząt (51,7%) i 16 chłopców (50,0%) mieszkających na wsi oraz 81 dziewcząt (51,2%) i 51 chłopców (53,1%) mieszkających w mieście. W każdej badanej grupie stanowiło to więcej niż połowę respondentów. Przemyślanej odpowiedzi udzieliła uczennica mieszkająca na wsi: Św. Piotr był rybakiem, pracującym nad Jeziorem Galilejskim. Zobaczył Jezusa przez brata Andrzeja i został powołany przez Mistrza z Nazaretu w czasie Jego publicznej działalności.

Natomiast św. Paweł był przeciwnikiem chrześcijaństwa. W czasie jednej z akcji zwalczania uczniów Chrystusa Szaweł zobaczył Zmartwychwstałego pod Damaszkiem, nawrócił się, przyjął chrzest i stał się Apostołem Narodów (DzM 40).

Uzupełnieniem badań na temat wiedzy związanej z próbą opisu biblijnej koncepcji powołania i osób powołanych na kartach Biblii są pytania, w których maturzyści zostali poproszeni o podanie przynajmniej trzech najważniejszych wydarzeń z życia św. Piotra i św. Pawła. W grupie badanych dziewcząt, mieszkających na wsi, maksymalną liczbę punktów uzyskały 24 osoby (42,8%). Dwa wydarzenia wypisało 9 osób (16,0%). Jedno wydarzenie z życia św. Piotra potrafiło wskazać 14 osób (25,0%). 9 maturzystek nie udzieliło żadnej odpowiedzi, co stanowi 16% tej grupy. Uczennice, które w 100%

udzieliły poprawnej odpowiedzi, najczęściej wymieniały następujące wydarzenia: wyrzekł się trzykrotnie Chrystusa, zbudował Kościół na skale, dostał klucze do nieba, męczeńska śmierć, pobyt w Rzymie, pobyt w więzieniu.

Największe trudności z odpowiedzią na to pytanie mieli chłopcy - mieszkańcy wsi, spośród których aż 18 nie potrafiło wskazać nawet jednego wydarzenia z życia

Rozdział IV - Znajomość biblijnej koncepcji powołania

św. Piotra (56,2%). 11 maturzystów z tej grupy (34,3%) uzyskało maksymalną liczbę punktów. 6 podało dwa wydarzenia (18,7%), a po jednym punkcie uzyskało 7 licealistów (21,8%). Chłopcy, którzy udzielili trzech prawidłowych odpowiedzi, najczęściej wymieniali: śmierć w Rzymie, zaparcie się Piotra, udział w Ostatniej Wieczerzy i wybór na

„głowę” Kościoła.

Odpowiedź na postawione pytanie nie przysporzyła problemów dziewczętom zamieszkującym w mieście. Zdecydowana większość udzieliła trzech poprawnych odpowiedzi (105 osób - 66,4%). Najczęściej pojawiały się: śmierć krzyżowa, powołanie, zaparcie się, otrzymanie prymatu, odcięcie ucha służącemu w Ogrodzie Oliwnym, chodzenie z Jezusem po wodzie, udział w Ostatniej Wieczerzy. 21 uczennic (13,2%) napisało dwie prawidłowe odpowiedzi. Natomiast po jednej prawidłowej odpowiedzi udzieliły 32 osoby (20,2%).

Trudności z odpowiedzią na pytanie o najważniejsze wydarzenia z życia św. Piotra miało 16 chłopców mieszkających w mieście (16,6%). 10 udzieliło jednej poprawnej odpowiedzi (10,4%), 32 (33,3%) - dwóch, a 38 uzyskało maksymalną liczbę punktów (39,5%). Niepojawiająca się wcześniej odpowiedź, zaproponowana przez 9 licealistów mieszkających w mieście (9,3%), dotyczyła założenia przez św. Piotra gminy chrześcijańskiej w Rzymie. Wśród powtarzających się odpowiedzi znalazły się wydarzenia:

trzykrotne zaparcie się, śmierć na krzyżu, powołanie na Apostoła.

Więcej trudności badani maturzyści szkół licealnych mieli z podaniem najważniejszych wydarzeń z życia św. Pawła. W każdej grupie znalazły się osoby, które nie potrafiły podać żadnej prawidłowej odpowiedzi (dziewczęta, wieś: 8 osób - 14,2%;

chłopcy, wieś: 7 osób - 21,8%; dziewczęta, miasto: 19 osób - 12,0%; chłopcy, miasto:

20 osób - 20,8%). Najwięcej prawidłowych odpowiedzi podały dziewczęta mieszkające w mieście. 67 spośród nich (42,4%) najczęściej wymieniało: nawrócenie św. Pawła pod Damaszkiem, podróże misyjne, śmierć przez ścięcie mieczem, pisanie listów apostolskich, prześladowanie chrześcijan. Taka sama liczba licealistek (po 36 osób - 22,7%) udzieliła poprawnie po dwie i jednej odpowiedzi.

33 dziewczęta mieszkające na wsi (58,9%) uzyskały maksymalną liczbę punktów.

Licealistki najczęściej podawały następujące wydarzenia z życia Apostoła Narodów:

przyjęcie wiary chrześcijańskiej, nawrócenie przez Chrystusa, męczeńską śmierć, podróż do Damaszku, utratę wzroku, podróże misyjne. Dwóch poprawnych odpowiedzi udzieliło 9 dziewcząt (16,1%). Natomiast 6 z nich uzyskało po jednym punkcie (10,7%).

Tylko 9 chłopców mieszkających na wsi (28,1%) udzieliło pełnej poprawnej odpowiedzi na omawiane pytanie. 12 licealistów (37,5%) uzyskało 2 punkty, 4 udzieliło jednej poprawnej odpowiedzi (12,5%). Najczęściej pojawiającymi się odpowiedziami w grupie udzielającej wyczerpującej odpowiedzi były: męczeńska śmierć, podróże apostolskie, cud pod Damaszkiem.

Ostatnią omawianą grupę stanowią chłopcy mieszkający w mieście, spośród których 40 udzieliło wyczerpującej odpowiedzi na pytanie o najważniejsze wydarzenia z życia św. Pawła (41,6%). Interesujące, że w całym zestawieniu tylko jeden raz pojawiła się odpowiedź: pobieranie nauk u uczonego w prawie Gamaliela. 17 uczniów (17,7%) udzieliło dwóch poprawnych odpowiedzi, a 19 osób (19,7%) - jednej.

Reasumując analizę badań dotyczących zdefiniowania i opisu biblijnej koncepcji powołania, należy podkreślić wyższy poziom wiedzy dziewcząt i mieszkańców miasta.

Wyniki prezentuje tabela 3. i wykres 8.

Tabela 3. Prawidłowe odpowiedzi udzielone przez maturzystów na wszystkie pytania dotyczące wiedzy na temat biblijnej koncepcji powołania_____________________________

P łe ć M ie j s c e z a m ie s z k a n ia

d z ie w c z ę ta (n = 8 5 6 )

c h ło p c y (n = 5 1 2 )

m ie s z k a ń c y m ia s ta (n = 1 0 1 6 )

m ie s z k a ń c y w s i (n = 3 5 2 )

lic z b a % lic z b a % lic z b a % lic z b a %

523 61,1 2 6 2 5 1 ,2 5 8 4 5 7 ,5 201 57,1

Źródło: badania własne

Rozdział I V - Znajomość biblijnej koncepcji powołania

W ykres 8. P r a w id ło w e o d p o w ie d z i u d zie lo n e p r z e z m a tu r z y s tó w na w s zy stk ie p y ta n ia d o ty c z ą c e w ie d zy n a te m a t b ib lijn e j k o n c e p c ji p o w o ła n ia

Źródło: badania własne

Grupa badanych chłopców (5 1 ,2 % - 262 praw idłow e odpow iedzi) i m ieszkańców w si (5 7 ,1 % — 201 praw id ło w ych odpow iedzi) posiada m niejszy zasób inform acji na temat koncepcji pow ołania z kart Pism a Św iętego. N ależy podkreślić rozdźw ięk pom iędzy w iedzą szczegółow ą, a syntetycznym ujęciem zagadnienia. M atu rzyści po trafią w iele pow iedzieć na tem at konkretnych osób pow ołanych na kartach Pism a Św iętego. N atom iast brak um iejętności zdefin iow an ia b ib lijn ej koncepcji pow ołania sugeruje uczniow skie problem y z w nioskow aniem .

Pow staje jednocześnie pytanie, na ile nauczyciele re lig ii w yk o rzystu ją Pism o Św ięte jak o podstaw ow e źródło katechezy, a przez to najw ażniejszy środek dydaktyczny służący przybliżeniu uczniom określonych treści nauczania. Tabela 4. i w ykres 9. ilu stru ją w yn ik i badań.

Tabela 4. C z ę s to tliw o ś ć k o r z y s ta n ia p r z e z k a te c h e tó w z P is m a Ś w ię te g o w p r z y g o to w a n iu k a te c h e z

O d p o w i e d z i

k a t e c h e c i ś w i e c c y ______________ ( 3 = 1 6 ) _____________

k s i ę ż a (n = 2 6 )

l i c z b a % l i c z b a %

w p rz y g o to w a n iu k a ż d e j

k a te c h e z y 0 0,0 8 3 0 ,8

w p r z y g o to w a n iu p r a w ie k a ż d e j

k a te c h e z y T 2 7 5 ,0 8 3 0 ,8

w p rz y g o to w a n iu p o ło w y

k a te c h e z 2 12,5 8 3 0 ,8

ty lk o w p rz y g o to w a n iu

w y b ra n y c h k a te c h e z 2 12,5 2 7 ,6

Źródło: badania własne

W ykres 9. C z ę s to tliw o ś ć k o r zy sta n ia p r z e z k a te c h e tó w z P is m a Ś w ię te g o w p r z y g o to w a n iu k a te c h e z

75,0%

Źródło: badania własne

Z Pism a Św iętego w przygotow aniu praw ie każdej katechezy korzysta 7 5 ,0 % (12 osób) katechetów św ieckich i 3 0 ,8 % księży (8 osób). Ten sam procent uczących księży sięga po B ib lię w przygotow aniu każdej jednostki lekcyjn ej. Podobny procent duchow nych (3 0 ,8 % - 8 osób) w ykorzystuje B ib lię w przygotow aniu p o ło w y katechez.

D o przygotow ania tylk o w ybranych katechez przy pom ocy tekstów natchnionych przyznało się 12,5% (2 osoby) katechetów św ieckich i 7 ,6 % (2 osoby) księży. W id ać w yraźnie, że om aw iany środek dydaktyczny doceniony je st zarów no przez katechetów św ieckich, ja k i duchownych. T ylko jed nak 3 0 ,8 % (8 osób) kapłanów zadeklarow ało

Rozdział I V - Znajomość biblijnej koncepcji powołania

przygotowywanie wszystkich katechez przy pomocy Biblii. Na uwagę zasługuje fakt, że 75,0% (12 osób) katechetów świeckich korzysta z Pisma Świętego na prawie każdej lekcji religii. Co oznacza, że dobrze interpretują podstawowe funkcje środków dydaktycznych: poznawczą, weryfikacyjną, emocjonalno-motywacyjną i praktyczną1 * 3.

Z powyższych badań wynika wyraźnie, iż poprawne odczytanie biblijnej koncepcji powołania wymaga również znajomości hermeneutyki biblijnej oraz właściwego korzystania z metod służących interpretacji Biblii4. Należy zwrócić uwagę na potrzebę uwzględniania przy korzystaniu z Pisma Świętego w katechezie okoliczności powstawania ksiąg natchnionych, czasu, kultury oraz rodzajów literackich używanych w danej epoce.

Katecheta i katechizowany muszą obecnie zadawać sobie trud przezwyciężania pokusy odczytywania tekstu biblijnego w duchu własnego czasu. Katecheza wykorzystująca podstawowe źródło Objawienia, jakim jest Pismo Święte, musi uwzględniać różne rodzaje literackie5. Katecheta musi szukać sensu, jaki hagiograf wyraził w konkretnym kontekście historyczno-kulturalnym za pomocą rodzajów literackich używanych w tym czasie.