Prawa i obowiązki właścicieli

Z natury własności wynikają trzy prawa: prawo właściciela do używania po-siadanej rzeczy w sposób zgodny z jego wolą, prawo do określania zachowań innych osób w zakresie używania danej rzeczy i prawo do przekazywania

komu-6 Zalecane jest zatem, by członkowie rady nadzorczej i zarządu znali i rozumieli strukturę i or-ganizację grupy (tj. cele jej różnych jednostek / podmiotów oraz formalne i nieformalne powiązania i relacje między podmiotami i ze spółką dominującą), a także, by rozważyli, w jaki sposób wdrożyć skuteczny nadzór ze strony rady nadzorczej i zarządu (BCBS, 2010).

7 Na problem ten zwróciła niedawno uwagę Komisja Nadzoru Finansowego, podnosząc w pi-śmie do prezesów zarządów banków kwestię jakości relacji banku z akcjonariuszami mniejszościo-wymi. W szczególności podkreślono jakość komunikacji – bieżącej, prowadzonej np. za pomocą strony internetowej, przekazywania informacji podczas obrad walnego zgromadzenia akcjonariuszy oraz poprzez raporty bieżące i okresowe, raporty na temat adekwatności kapitałowej, zasady wyna-gradzania kierownictwa, a także odpowiedzi na pytania akcjonariuszy (wystąpienie UKNF z dnia 5 czerwca 2013 r. skierowane do banków w sprawie relacji…).

8 Rynek kontroli przedsiębiorstw wiąże się z transferem własności przedsiębiorstwa (lub czę-ści przedsiębiorstwa) pomiędzy różnymi grupami interesów; są to zatem działania dotyczące restruk-turyzacji i transferu kontroli nad przedsiębiorstwami; dotyczą: połączeń i nabywania kontroli (po-przez przejęcia i połączenia kapitałowe, wykup wspomagany – LBO, alianse strategiczne i wspólne przedsięwzięcia, pełnomocnictwa), podziału przedsiębiorstw (wydzielenie, częściową sprzedaż aktywów, likwidację przedsiębiorstwa) i innych działań, takich jak prywatyzacja, przekształcenie spółki publicznej w prywatną, wykup akcji własnych, wzrost długu w strukturze fi nansowania itd. (Lis, Sterniczuk, 2005, s. 249 i nast.; Szymański, Nogalski, 2011, s. 30 i nast.).

kolwiek swoich praw do danej rzeczy (Jeżak, 2009, s. 5–8). Można wskazać dwie grupy praw właścicieli (Dobija, Koładkiewicz, red., 2011, s. 98).

– korporacyjne – są związane z możliwością wpływania właściciela na funk-cjonowanie banku, w tym do sprawowania kontroli nad jego majątkiem;

– majątkowe – łączą się z partycypacją właściciela w wartości banku. Do najważniejszych praw korporacyjnych należą: możliwość uczestniczenia w walnym zgromadzeniu i wykonywania prawa głosu (podejmowania decyzji), prawo umieszczania określonych spraw w porządku obrad walnego zgromadze-nia i prawo zwołazgromadze-nia nadzwyczajnego walnego zgromadzezgromadze-nia (w przypadku po-siadania określonego pakietu własności), prawo do wytoczenia przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały, która jest sprzeczna ze statutem bądź dobrymi obyczajami i godzi w interes spółki lub ma na celu pokrzywdzenie akcjonariu-sza, prawo do wniesienia powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej spółce, prawo do decydowania o składzie osobowym pozostałych organów, prawo do in-formacji dotyczących funkcjonowania banku, prawo wyboru podmiotu uprawnio-nego do badania sprawozdań fi nansowych, prawo do zatwierdzania sprawozdań fi nansowych oraz do oceny funkcjonowania spółki (i udzielania absolutorium). Wśród praw majątkowych należy wymienić przede wszystkim: prawo do udziału w zyskach (dywidenda, oprocentowanie wkładów członkowskich), w spółkach akcyjnych: prawo pierwszeństwa objęcia nowych akcji, prawo do swobodnego dysponowania własnością (akcjami), prawo do udziału w majątku likwidowane-go banku, pozostałelikwidowane-go po zaspokojeniu wierzycieli (Dobija, Koładkiewicz, red., 2011, s. 98–99; Bajończyk, 2010, s. 173–174). Regulacje prawne9 i dobre praktyki ładu korporacyjnego (np. Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW) zawierają unormowania dotyczące ochrony praw akcjonariuszy (w szczególności odnosi się to do akcjonariuszy mniejszościowych)10.

Kompetencje walnego zgromadzenia można rozpatrywać zarówno z punk-tu widzenia praw, jak i obowiązków właścicieli. Zakres spraw w gestii walnego zgromadzenia jest określony w aktach prawnych regulujących zasady działalno-ści danego rodzaju banków11. Najważniejszymi funkcjami walnego zgromadze-nia są (Oplustil, 2010, s. 521–556): decydowanie o fundamentalnych sprawach dotyczących banku i jego właścicieli, podejmowanie uchwał autoryzacyjnych (wyrażających zgodę na dokonanie przez zarząd określonych czynności), po-dejmowanie uchwał w sprawach personalnych (decydowanie o składzie osobo-wym pozostałych organów12 i wybór biegłego rewidenta), funkcja nadzorcza,

9 Na przykład dyrektywa 2007/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie wykonywania niektórych praw…

10 Szerzej na temat praw akcjonariuszy jako o elemencie nadzoru korporacyjnego w pracy: Oplustil (2010, s. 513–754).

11 Dla banków w formie spółki akcyjnej: ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych; dla banków spółdzielczych: ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze.

dokonywanie oceny funkcjonariuszy banku oraz zatwierdzanie sprawozdania fi nansowego i sprawozdania z działalności, forum wymiany informacji i poglą-dów pomiędzy właścicielami, a także między właścicielami i funkcjonariuszami banku.

Naruszenie praw właścicieli (w szczególności praw akcjonariuszy mniej-szościowych) może powodować poważne konsekwencje ekonomiczne, takie jak spadek wartości banku, wzrost kosztów działania, wzrost cen dla klientów, spa-dek dochodów podatkowych państwa, i społeczne, takie jak utrata zaufania spo-łecznego do rynku fi nansowego, pogorszenie wizerunku państwa (Ignaś, 2010, s. 472–483).

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na specyfi czną dla banków możliwość ograniczenia w określonych sytuacjach praw właścicieli przez decyzje instytucji sieci bezpieczeństwa. Dotyczy to m.in.:

– konieczności informowania o nabyciu określonych pakietów akcji banku oraz konieczności uzyskania zgody nadzorcy na to nabycie;

– ingerencji nadzoru bankowego w wybór członków najwyższego kierow-nictwa banku13;

– możliwości ograniczenia wypłaty dywidend;

– prawa do ustanowienia zarządu komisarycznego w banku14;

– możliwość podjęcia przez nadzór decyzji o likwidacji banku bądź jego przejęciu przez inny bank (za zgodą banku przejmującego) lub o wystąpieniu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości15.

Podstawowym obowiązkiem właścicieli jest dbanie o interes banku. Pośred-nio to właściciele odpowiadają za jego bezpieczne i stabilne funkcjonowanie, wy-tyczając kierunki jego działania oraz władze (zarząd i radę nadzorczą) odpowie-dzialne za efektywne wdrażanie tych zaleceń.

13 W Polsce prawo bankowe wymaga zgody Komisji Nadzoru Finansowego na powołanie dwóch członków zarządu banku, w tym prezesa (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo banko-we, art. 17 oraz 22b). Analogiczne rozwiązanie w odniesieniu do banków spółdzielczych wprowa-dza ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, art. 12. Ma to służyć zapewnieniu, że sprawy banku zostaną powierzone osobom, które mają odpowiednie doświadczenie zawodowe oraz kwalifi kacje i dają rękojmię pro-wadzenia spraw banku w sposób należycie zabezpieczający interesy klientów banku i zapewniający bezpieczeństwo środków gromadzonych w banku.

14 Uprawnienie takie daje art. 145 ustawy Prawo bankowe. Dotyczy to sytuacji, gdy zarząd banku nie przekaże programu postępowania naprawczego (do którego jest zobowiązany zgodnie z art. 142) albo gdy realizacja tego programu okaże się nieskuteczna. Komisja Nadzoru Finanso-wego może podjąć decyzję o ustanowieniu na czas realizacji programu postępowania naprawczego zarządu komisarycznego, na który przechodzi prawo podejmowania uchwał i decyzji we wszystkich sprawach zastrzeżonych w ustawie i statucie do właściwości władz i organów banku.

15 Dotyczy to sytuacji, w których wystąpiły okoliczności grożące niewypłacalnością banku, w szczególności może się to wiązać ze znaczącym obniżeniem funduszy własnych banku (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, art. 147 i 148). Rada nadzorcza może wnieść skargę od tej decyzji do sądu administracyjnego.

W perspektywie fi nansowej najważniejszym obowiązkiem właścicieli jest wniesienie kapitału (objęcie i opłacenie zadeklarowanych akcji / wkładów członkowskich). Prawo bankowe określa minimalny poziom kapitału zało-życielskiego wnoszonego przez założycieli banku; dla ograniczenia arbitrażu regulacyjnego normy te są harmonizowane międzynarodowo. Poza normami minimalnych nominalnych kapitałów, należy też uwzględnić wymóg wyposa-żenia banku w kapitał adekwatny z punktu widzenia skali i ryzyka prowadzonej działalności.

Pozostałe podstawowe oczekiwania wobec właścicieli banków to: stabilny udział we własności, wyznaczanie celów działania banku (wskazanie jego wizji i misji), wybór odpowiednich osób do rady nadzorczej (oraz ewentualne wska-zanie osób, które mogłyby sprawować funkcje kierownicze), a także ocena funk-cjonowania rady. W przypadku większościowych właścicieli banku, zwłaszcza inwestorów branżowych, można ponadto wysuwać postulat, iżby zapewnili trans-fer wiedzy, doświadczenia, dobrych praktyk, a także stymulowali wspólne wypra-cowywanie nowych, ulepszonych standardów i realizację efektów synergii, dzięki połączonym kompetencjom i zasobom.