PRAWNE ASPEKTY ORGANIZACJI UROCZYSTOŚCI RELIGIJNYCH
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 września 2013 r. wskazał, że dobrem osobistym podle-gającym ochronie jako „swoboda sumienia” jest przyjęcie określonego światopoglądu, w tym także przyjęcia określonego wyznania. Na swobodę sumienia osoby wyznającej określoną konfesję składa się wolność wyrażania swoich przekonań religijnych oraz wykonywania praktyk religijnych410. Przyjęcie pewnego światopoglądu, na który składa się wyznawanie określonej religii, jak również jej odrzucenie oraz udział w czynnościach, które ten wybór manifestują, ma znaczenie dla poczucia tożsamości każdego człowieka. Ma to wpływ na poczucie spójności między wartościami, które człowiek wyznaje, a jego postawą w sytua-cjach życiowych411.
W aspekcie polskiego porządku prawnego, w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jako akcie najwyższego rzędu w hierarchii aktów prawnych, ustawodawca, wskazuje w art. 53, że każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. W związku z tym, ta ustawowa swoboda obejmuje również także wolność wyznawania lub jej przyjmowania według własnego wyboru, jak również sprawowanie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktyko-wanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących, a także obejmuje prawo osób do korzystania
410 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2013 r., II CSK 1/2013, Lex 1388592.
z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują412. W tym miejscu warto jest również przytoczyć art. 9 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, gdzie ustawodawca wskazuje, że każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania. Prawo to obejmuje również wolność zmiany wyznania lub przekonań, jak również wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub prze-konań przez sprawowanie kultu413. Wolność wyznania lub przekonań może podlegać jedynie ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w celu zapewnienia bezpie-czeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia lub ochronę praw i wolności innych osób414. Kolejnym aktem prawnym z omawianego obszaru, jest Powszechna Dekla-racja Praw Człowieka, gdzie w artykule 18 ustawodawca wskazuje, że każda osoba ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii. Prawo to obejmuje wolność zmiany swej religii lub przekonań, jak również wolność manifestowania swej religii lub przekonań415.
Na podstawie powyższych aktów prawnych można wyprowadzić wniosek, że zakres przed-miotowy tej wolności obejmuje Kościoły, związki wyznaniowe, różne grupy o charakterze religijnym i zakres podmiotowy, czyli jednostkę – każdego człowieka.
W rzeczywistości polskiej sprawowanie kultu religijnego najbardziej widoczne jest w Kościele katolickim. Wynika to z faktu, że katolicy w Polsce stanowią 96,21% populacji, przy śred-niej europejskiej 39,9% i światowej 17,5%. Zbliżona liczba katolików występuje tylko w krajach Ameryki Południowej i Środkowej416. Dlatego też obecność w przestrzeni publicz-nej Kościoła katolickiego jest duża i odgrywa on znaczącą rolę w obszarze społecznym i kul-turowym Polaków.
Według danych ze Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2011 roku417 wynika, że oprócz katolików wśród ludności Polski najwięcej osób przynależy do Kościoła prawosławnego (156 tys.
412 Art. 53 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (DzU z 1997 r. Nr 78, poz. 483).
413 Art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2, DzU z dnia 10 lipca 1993 r.
414 Ibidem.
415 Art. 18 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r., http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1948.html [dostęp: 9.03.2018]
416 Kościół katolicki w Polsce 1991–2011. Rocznik statystyczny, Główny Urząd statystyczny, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, Warszawa 2014, s. 10–14.
417 http://www.iskk.pl/badania/inne-raporty/236-wolnosc-religijna, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego [dostęp 9.03.2018]
– 0,4%) oraz Związku Wyznania Świadków Jehowy (137,3 tys. – 0,3%)418. Znacznie mniej osób przynależy do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (70,8 tys.), Kościoła Zielonoświąt-kowego (26,4 tys.), Kościoła Starokatolickiego Mariawitów (10 tys.), Kościoła Polskokatolic-kiego (8,8 tys.) oraz Kościoła Chrześcijan Baptystów (6 tys.). Pozostałe wyznania stanowią grupę łącznie około 44 tys. osób. W roku 2011 pozostałych zarejestrowanych na terenie Rze-czypospolitej Polskiej wyznań było 165. Najwięcej z nich można zaklasyfi kować jako wyzna-nia protestanckie (67 z wszystkich 174 zarejestrowanych) oraz orientalne (18)419.
Wolność w sprawowaniu kultu publicznego przez Kościół katolicki wynika również z art. 15 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, gdzie ustawodawca wskazuje, że orga-nizowanie kultu publicznego i jego sprawowanie podlega władzy kościelnej. Nato-miast publiczne sprawowanie kultu nie wymaga zawiadomienia, jeżeli odbywa się: w kościołach, kaplicach, budynkach kościelnych i na gruntach kościelnych oraz w innych pomieszczeniach służących katechizacji lub organizacjom kościelnym. W innych miejscach, takich jak droga, place publiczne oraz w pomieszczeniach użyteczności publicznej, sprawowanie kultu pod-lega uzgodnieniu z właściwym organem sprawującym zarząd lub upoważnionym do dyspo-nowania nimi. Religijne uroczystości pogrzebowe i nabożeństwa za zmarłych mogą być sprawowane na cmentarzach komunalnych przy zachowaniu obowiązujących przepisów porządkowych420. Wskazany artykuł rozpoczyna dział „Działalność Kościoła”. Dział ten reguluje zagadnienia związane ze sprawowaniem przez Kościół katolicki kultu publicznego. Wskazane regulacje umożliwiają Kościołowi katolickiemu sprawowanie kultu publicznego i są konsekwencją przyjętych rozwiązań co do swobodnego wykonywania przez Kościół jego misji421.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że termin „kult publiczny” nie ma swojej defi nicji legalnej na gruncie omawianej ustawy i żaden inny akt prawny w polskim porządku prawnym nie defi niuje tego pojęcia. Natomiast występuje on (bez legalnej defi nicji) również w Konkorda-cie, gdzie w art. 8 Rzeczypospolita Polska zapewnia Kościołowi Katolickiemu wolność spra-wowania kultu, przestrzegając prawa do wolności religijnej, bez względu na obrządek, swobodne i publiczne pełnienie jego misji, łącznie z wykonywaniem jurysdykcji oraz zarzą-dzaniem i administrowaniem jego sprawami na podstawie prawa kanonicznego. Organizo-wanie kultu publicznego należy do władzy kościelnej zgodnie z przepisami prawa
418 http://www.iskk.pl/badania/inne-raporty/236-wolnosc-religijna, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego [dostęp: 9.03.2018]
419 Ibidem.
420 Art. 15 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2018. poz. 380).
kanonicznego i z zachowaniem odpowiednich przepisów prawa polskiego. Miejscom prze-znaczonym przez właściwą władzę kościelną do sprawowania kultu i grzebania zmarłych Państwo gwarantuje w tym celu nienaruszalność.
Sprawowanie kultu publicznego w miejscach innych niż te, które są określone wyżej, nie wymaga zezwolenia władz państwowych, chyba że odpowiednie przepisy prawa polskiego stanowią inaczej, w szczególności ze względu na bezpieczeństwo i porządek publiczny422. W aspekcie omawianej tematyki należy również sięgnąć do Kodeksu Prawa Kanonicznego, Księgi IV „Uświęcające zadanie Kościoła”, gdzie mowa jest, że zadanie uświęcania wypełnia Kościół w szczególny sposób przez świętą liturgię, która też jest sprawowaniem kapłańskiego zadania Jezusa Chrystusa423. Wskazany akt prawny wskazuje także, że tego rodzaju kult dokonuje się wtedy, gdy jest sprawowany w imieniu Kościoła przez osoby prawnie do tego wyznaczone i z zastosowaniem aktów zatwierdzonych przez władzę kościelną424. Zauważyć trzeba, że zarówno prawodawca kościelny, jak i ustawodawca polski posługują się pojęciem „kult publiczny”. Oznacza to, iż ochronie na podstawie komentowanych przepisów podlega jedynie kult w aspekcie publicznym.
Obok kultu publicznego należy również wyróżnić kult prywatny, który nie jest przedmio-tem regulacji ustawy wyznaniowej425. Takie rozwiązanie uzasadnione jest z powodu, że sama ustawa wyznaniowa reguluje stosunki prawne między państwem a Kościołem katolickim. Konsekwencją tego jest publicznoprawny aspekt przytaczanych regulacji oraz fakt, że ustawa nie odnosi się do wymiaru prywatnego i nie odnosi się do sytuacji prawnej jednostki w kon-tekście wolności sumienia i wyznania426.
W związku z powyższym Kościół katolicki, w ramach gwarancji wolności sprawowania kultu publicznego, ma prawo gromadzić wiernych, wykonywać wszelkie czynności zewnętrzne zmierzające do sprawowania tego kultu, a także może swobodnie wykonywać czynności liturgiczne i inne o charakterze sakralnym. Wykładnia przytoczonych powyżej aktów praw-nych jednoznacznie wskazuje, że władza publiczna w istniejącym porządku prawnym nie
422 Art. 8 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisany w warszawie dnia 28 lipca 1993 r., (DzU z 1998 r. Nr 51, poz. 318).
423 Kodeks Prawa Kanonicznego 1983, Księga IV Uświęcające zadanie kościoła, http://www.zaufaj.com/prawo-kanoniczne/54.html [dostęp: 8.01.2018]
424 Kodeks Prawa Kanonicznego 1983, Księga IV Uświęcające zadanie kościoła, http://www.zaufaj.com/prawo-kanoniczne/54.html [dostęp: 8.01.2018]
425 B. Rakoczy, Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Polsce. Komentarz, Lex 7808.
może zakazać gromadzenia się wiernych w celu sprawowania kultu publicznego i wykony-wania poszczególnych czynności liturgicznych, jednocześnie chroniąc jednostkę przed wszel-kimi zakazami do zewnętrznego wyznawania wiary427. Dlatego też swoboda sumienia wyrażona w wyborze i praktykowaniu określonej religii jest niewątpliwie dobrem osobistym, i to na tyle istotnym, że do jego ochrony państwo zobowiązało się w umowach międzynaro-dowych. Chroniąc powyższą wolność, państwo chroni sferę pojęć, wyobrażeń i przekonań jednostki, w tym i takich, które wiążą się z odpowiedzią na podstawowe pytania egzysten-cjalne. Ma to istotne znaczenie dla tożsamości każdego człowieka, dla systemu jego wartości, z którym się identyfi kuje i z którym chce być identyfi kowany428.
Zapewnienie bezpieczeństwa w trakcie organizacji imprez masowych w Polsce odbywa się na podstawie ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych429, w której zostały zawarte uregulowania prawne dotyczące: zasad postępowania koniecznych do zapew-nienia bezpieczeństwa imprez masowych, warunków bezpieczeństwa tych imprez, zasad i trybu wydawania zezwoleń na ich przeprowadzenie oraz kwestii odpowiedzialności organi-zatorów za szkody wyrządzone w związku z organizacją imprez masowych430.
Wspomniana ustawa reguluje szereg istotnych kwestii, takich jak na przykład: rodzaje imprez masowych, status imprezy masowej podwyższonego ryzyka, czas trwania imprezy, liczba miejsc dla osób na imprezie masowej. Przedmiotowa ustawa udziela także odpowie-dzi na pytania: kto jest uznawany przez ustawodawcę jako organizator imprezy masowej, czy co należy rozumieć przez teren, na którym przeprowadzana jest impreza z uwzględnie-niem takich kwestii, jak: regulamin obiektu (terenu), czyli zbioru przepisów wydanych przez właściciela, posiadacza, użytkownika lub zarządzającego obiektem lub terenem, zawierający zasady wstępu na teren lub obiekt, zasady zachowania się osób obecnych na imprezie i korzystania ze znajdujących się tam urządzeń oraz miejsc nieprzeznaczonych dla publiczności. Ustawa wyjaśnia również, kto może być kierownikiem do spraw bezpieczeń-stwa, jak również co oznacza zgodnie z ustawą zabezpieczenie imprezy masowej431. Kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa imprez masowych mają przepisy przeciwpożarowe oraz wła-ściwe zabezpieczenie medyczne. Przepisy przeciwpożarowe określają następujące kwestie: warunki dla sceny lub miejsca imprezy, warunki dla publiczności, zabezpieczenie przejść ewakuacyjnych
427 Ibidem.
428 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2013 r., II CSK 1/13.
429 Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (DzU z 2017 r. poz. 1160 z późn. zm.).
430 Ibidem, art. 1.
i przejazdów, zabezpieczenie w niezbędny, podręczny sprzęt gaśniczy, udział jednostek PSP lub OSP oraz przeprowadzenie przed imprezą właściwych czynności kontrolnych432.
Zabezpieczenie medyczne wiąże się z przygotowaniem wykwalifi kowanego zespołu medycz-nego i patroli ratowniczych, znających standardy postępowania w przypadku wszelkiego typu urazów ze szczególnym uwzględnieniem wypadków masowych, określeniem zasad współ-pracy służb medycznych ze służbami porządkowymi i informacyjnymi, stworzeniem właści-wie wyposażonego i wyraźnie oznaczonego zaplecza medycznego, przygotowaniem zespołu wyjazdowego umożliwiającego szybki transport osób poszkodowanych do szpitala oraz powo-łaniem koordynatora medycznego czuwającego nad zabezpieczeniem medycznym imprezy433. Oprócz wspomnianych wyżej ustaw dotyczących bezpieczeństwa imprez masowych, przy organizacji tego typu imprez stosuje się szereg innych regulacji prawnych, między innymi: ustawę z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego434, ustawę z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym435, ustawę z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej436.
Podstawową formą kultu religijnego są msze święte, które najczęściej odbywają się w kościo-łach, jednak w przypadku wielu świąt kościelnych msze odbywają się na terenie otwartym z udziałem przedstawicieli władz państwowych lub samorządowych, przyjmując formę imprez masowych. Z tego typu uroczystościami mamy do czynienia przede wszystkim w przypadku świąt państwowych, mających również oprawę religijną, takich jak: Święto Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, będące jednocześnie Świętem Narodowym Trze-ciego Maja, Święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, połączone z obchodami Święta Wojska Polskiego (15 sierpnia), Narodowe Święto Niepodległości (11 listopada)437. Bardzo często przedstawiciele władz państwowych i samorządowych uczestniczą również w publicznych obchodach świąt kościelnych lub pogrzebach zasłużonych, znanych osób, co zmusza organizatorów do zapewnienia wymaganych prawnie standardów bezpieczeństwa uczestnikom uroczystości.
432 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU z 2010 r. Nr 109, poz. 719).
433 § 1–10 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 lutego 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących zabezpieczenia pod względem medycznym imprezy masowej (DzU z 2012 r. poz. 181).
434 T.j. DzU z 2017 r. poz. 1257 z późn. zm.
435 T.j. DzU z 2017 r. poz. 1260 z późn. zm.
436 T.j. DzU z 2017 r. poz. 862 z późn. zm.
Specyfi ką kultu religijnego w Polsce jest masowy ruch pielgrzymkowy do licznych sanktua-riów znajdujących się na terenie całego kraju (w Polsce istnieje obecnie 1050 sanktuasanktua-riów, w tym 793 maryjne, 126 Jezusa Chrystusa oraz 131 kultu świętych438). Ze względu na obszar oddziaływania sanktuaria dzielą się na: parafi alne, lokalne, dekanalne, diecezjalne, regio-nalne, ponadregioregio-nalne, krajowe i narodowe439. Stanowią one cel licznych pielgrzymek, koń-czących się zazwyczaj uroczystymi mszami o charakterze masowym; badania statystyczne wskazują, że rocznie w pielgrzymkach uczestniczy ok. 15% Polaków, co stanowi ewenement na skalę światową440. Najbardziej masowy charakter mają coroczne piesze pielgrzymki na Jasną Górę oraz do ośmiu sanktuariów o randze krajowej, co obrazuje poniższa tabela 1.
Tabela 1. Ruch pielgrzymkowy do sanktuariów o zasięgu narodowym i krajowym
Sanktuarium Zasięg Liczba pielgrzymów
(w tys.)
Częstochowa, sanktuarium Matki Boskiej
Jasnogórskiej Sanktuarium narodowe 4 000
Gniezno, sanktuarium św. Wojciecha Sanktuarium krajowe 200 Kalwaria Zebrzydowska, sanktuarium Męki
Pańskiej Sanktuarium krajowe 1 200
Kraków Łagiewniki, sanktuarium
Miłosierdzia Bożego Sanktuarium krajowe 2 000
Licheń, sanktuarium Bolesnej Królowej
Polski Sanktuarium krajowe 1 100
Niepokalanów, sanktuarium
św. Maksymiliana Kolbe Sanktuarium krajowe 600
Piekary Śląskie, sanktuarium Matki Boskiej
Piekarskiej Sanktuarium krajowe 600
Warszawa, sanktuarium bł. Jerzego
Popiełuszko Sanktuarium krajowe 200
Zakopane – Krzeptówki, sanktuarium
Matki Boskiej Fatimskiej Sanktuarium krajowe 2 000
Źródło: Kościół katolicki w Polsce 1991–2011. Rocznik statystyczny, Główny Urząd Statystyczny, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, Warszawa 2014, s. 222.
438 Kościół katolicki w Polsce 1991–2011, Rocznik statystyczny, Główny Urząd Statystyczny, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, Warszawa 2014, s. 220.
439 Ibidem, s. 221.
Innymi masowymi imprezami religijnymi w Polsce są: Ogólnopolskie Spotkania Młodzieży Lednica 2000 (skupiające corocznie ponad 50 tys. młodych ludzi), Orszak Trzech Króli (organizowany 6 stycznia w kilkudziesięciu miastach Polski, średnio ponad 100 000 ników), Przystanek Jezus, organizowany podczas Przystanku Woodstock, w którym uczest-niczy średnio ponad tysiąc młodych katolików oraz szereg innych koncertów muzyki chrześcijańskiej, Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej, które są organizowane od 1975 roku w wielu miastach Polski; Misteria Męki Pańskiej organizowane w wielu miastach Polski, w których uczestniczy po kilkadziesiąt tysięcy osób441.
Dodatkowo, co pewien czas odbywają się w Polsce olbrzymie międzynarodowe masowe imprezy katolickie, takie jak Światowe Dni Młodzieży (1991 r. w Częstochowie – 1,6 mln uczestników) czy Europejskie Spotkania Młodych w ramach wspólnoty Taize (Wrocław w latach 1989 i 1995, Warszawa 1999, Poznań 2009).
Innym aspektem bezpieczeństwa masowych imprez kościelnych jest bezpieczeństwo wier-nych w obiektach sakralwier-nych, przede wszystkim w kościołach. Ta kwestia pozostaje w zakre-sie obowiązków zarządcy obiektu, tj. proboszcza, który powinien oznakować wyjścia ewakuacyjne, zapewnić wyposażenie budynku w sprzęt gaśniczy, tablice informacyjne oraz podstawowe środki do udzielenia pomocy przedmedycznej.
Praktyczne zabezpieczenie masowych imprez religijnych można zaprezentować na przykła-dzie jednej z największych imprez tego typu, czyli Ogólnopolskich Spotkań Młoprzykła-dzieży Led-nica 2000.
Zgodnie z wymogami ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych nad przebiegiem spotka-nia czuwa wojewoda wielkopolski, którego wspiera interdyscyplinarny zespół do spraw bez-pieczeństwa imprez masowych. W skład zespołu wchodzą: Komendant Wojewódzki Policji lub jego przedstawiciel, Komendant Wojewódzki PSP oraz wyznaczeni przez wojewodę przedstawiciele organów administracji rządowej i samorządowej442.
Organizatorem spotkania w Lednicy od 1997 roku był Dominikanin ojciec Jan Góra, znany duszpasterz akademicki. Spotkania młodych pod Bramą III Tysiąclecia w kształcie ryby odbywają się co roku w pierwszą sobotę czerwca i gromadzą ponad 100 000 uczestników443.
441 http://kosciol.wiara.pl [dostęp: 20.11.2017]
442 Art. 11a ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych.
Bardzo ważne jest tu tzw. zabezpieczenie socjalne, które w tym wypadku stanowią namioty, w których uczestnicy imprezy mogą odpocząć oraz spożyć ciepły posiłek regeneracyjny. Istotne znaczenie ma również właściwa organizacja przemieszczania się uczestników imprezy zarówno w momencie przybycia, jak i rozejścia się po zakończeniu imprezy. W tym przy-padku kluczowe jest zorganizowanie sprawnego przejścia przez główną bramę, które zazwy-czaj trwa kilka godzin. W tym przypadku olbrzymią pomocą służą liczni wolontariusze, przeważnie młodzi ludzie, studenci i harcerze444. Na ofi cjalnej stronie internetowej spotkań w Lednicy możemy zobaczyć Lednicę 2000 w liczbach, i jest to: 1 780 000 – uczestników, 24 000 wolontariuszy, 1500 kapłanów, 60 symboli, 100 pieśni, 3 papieży445.
W celu zapewnienia bezpieczeństwa dziesiątkom tysięcy uczestników lednickiej imprezy inter-dyscyplinarny zespół opracowuje plan zabezpieczenia imprezy, biorąc pod uwagę: program imprezy, przebieg spotkania w poprzednich latach oraz długoterminowe prognozy pogody. Zespół zajmuje się również analizą potencjalnych zagrożeń, takich jak: atak terrorystyczny, pożar w poszczególnych sektorach, upadek śmigłowca, wybuch paniki wśród uczestników imprezy, a także gwałtowną wichurę mogącą wywołać zniszczenia w infrastrukturze znajdującej się na terenie lednickiego pola. Całościowe spojrzenie na zagrożenia i zabezpieczenie imprezy sprawia, że im więcej w procesie planowania zostanie przewidziane, tym bardziej zminimalizujemy ewen-tualne niebezpieczeństwa grożące ludziom, nad którymi będziemy sprawować opiekę446. Najlepiej spotkania w Lednicy oddają słowa: „(…) Bo w jakim innym miejscu 75 tysięcy młodych co roku zgodnym chórem śpiewa, prosząc: »Niech zstąpi Duch Twój i odnowi obli-cze ziemi«? To trybuny prawie dwóch stadionów młodych kibicujących Jezusowi obecnemu w nich samych”447.
Reasumując, należy zauważyć, że w art. 53 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej usta-wodawca wskazał w sposób jednoznaczny i oczywisty, że każdy z nas ma prawo do wolności sumienia i religii. Opisywana wolność obejmuje swobodę wyznania, przyjmowania religii według własnego wyboru, prawo do uzewnętrzniania jej w sposób indywidualny lub z innymi, publicznie lub prywatnie. Sposób wyrazu tego dobra osobistego może być wyra-żony przez sprawowanie kultu, modlitwę, uczestnictwo w obrzędach, praktykowanie i nauczanie448. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego w wolności religii zawiera się
444 http://www.lednica2000.pl/ [dostęp: 9.03.2018]
445 Ibidem.
446 Ibidem.
447 http://kosciol.wiara.pl/doc/4007979.Lednica-zyje, Gość Niedzielny – dodane 6.07.2017.
także prawo do posiadania świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wie-rzących. Jest to prawo, które daje gwarancję wolności sumienia rozumiane zarówno jako prawo do głoszenia swojej religii, jak i daje prawo do zachowania w tym obszarze milcze-nia449. „(…) Człowiek ma skłonność do duchowej tułaczki. Całe życie poszukuje bliżej nie-zdefi niowanego szczęścia. Szuka miłości, o której rozpisują się poeci, marzy o wielkich przygodach na obcych lądach, wyobraża siebie w nowych zawodowych rolach. Swoje pra-gnienia kieruje często daleko, nie zdając sobie sprawy z tego, że sens istnienia ma w zasięgu ręki (…)”450. Kościół katolicki, w ramach gwarancji wolności sprawowania kultu publicz-nego, ma prawo gromadzić wiernych oraz wykonywać wszelkie czynności zmierzające do sprawowania tego kultu. Może również swobodnie wykonywać czynności liturgiczne oraz inne o charakterze sakralnym451. Wykładnia przytoczonych w artykule aktów prawnych jed-noznacznie wskazuje, że władza publiczna w istniejącym porządku prawnym nie może zaka-zać gromadzenia się wiernych w celu sprawowania kultu publicznego i wykonywania poszczególnych czynności liturgicznych. To powoduje, że Kościół katolicki chroni jednostkę przed wszelkimi zakazami w aspekcie zewnętrznego wyznawania wiary.
Dlatego też swoboda sumienia wyrażona w wyborze i praktykowaniu określonej religii jest