RACJONALIZACJA ZARZĄDZANIA
JEDNOLITYMI FORMACJAMI
UMUNDUROWANYMI
ODPOWIEDZIALNYMI ZA
BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE
Tom III
redakcja naukowa:
Bernard Wiśniewski
Recenzja naukowa
prof. dr hab. Waldemar Kaczmarek mł. insp. dr Aleksander Babiński mł. bryg. dr inż. Tomasz Zwęgliński
Przygotowanie do druku Małgorzata Romanowska Korekta językowa Agnieszka Janowska Projekt okładki Krzysztof Kowalczyk
Wydano na licencji Creative Commons:
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 4.0 Polska Wydanie pierwsze
Warszawa 2018
ISBN
978-83-950547-1-6
Wydawca
Szkoła Główna Służby Pożarniczej 01-629 Warszawa
e-mail: wydawnictwo@sgsp.edu.pl www.sgsp.edu.pl
tel. 22 561 73 83
Łamanie
Krzysztof Kowalczyk (Arte Mio)
Druk
Drukarnia Wydawnictwa ARKA
SPIS TREŚCI
prof. dr hab. Bernard Wiśniewski
WPROWADZENIE . . . . 5
nadkom. dr Agnieszka Szołtek
KOMPETENCJE KIEROWNICZE JAKO ELEMENT
PSYCHOLOGICZNEGO PORTRETU MENEDŻERA . . . . 8
dr inż. Jan Ziobro dr Paweł Lubiewski
PODSTAWOWE PROBLEMY POWSZECHNOŚCI ZAGROŻEŃ
DLA LUDZI I ŚRODOWISKA . . . . 21
dr Paweł Lubiewski
TERRORYZM I PRZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA
JAKO DETERMINANTY DOSKONALENIA DZIAŁAŃ INSTYTUCJI
ODPOWIEDZIALNYCH ZA BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE . . . . 51
insp. dr Rafał Kochańczyk
PRZEGLĄD REALIZACJI STRATEGII BEZPIECZEŃSTWA LOKALNEGO NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH MIAST WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W KONTEKŚCIE RACJONALIZACJI STOSOWANYCH ROZWIĄZAŃ . . . . 65
dr inż. Jan Ziobro, prof. dr hab. Bernard Wiśniewski
POWÓDŹ JAKO POWTARZALNE ZAGROŻENIE
HYDROLOGICZNO-METEOROLOGICZNE (WYBRANE ASPEKTY
ORGANIZACJI DZIAŁAŃ RATOWNICZYCH I POMOCOWYCH) . . . . 81
st. kpt. dr inż. Janusz Popis
WYBRANE ZAGADNIENIA USUWANIA SUBSTANCJI
dr inż. Bogusław Kogut
REGUŁY WSPÓŁDZIAŁANIA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ Z WYBRANYMI ELEMENTAMI SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA W WARUNKACH WYSTĄPIENIA ZAGROŻEŃ
BIOLOGICZNYCH . . . . 107
bryg. dr inż. Jacek Zboina
DOSKONALENIE I OPTYMALIZACJA OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ . . . .119
bryg. mgr inż. Radosław Radkowski
KOORDYNACJA JAKO PRZEJAW HARMONIZACJI
ORGANIZACJI DZIAŁAŃ RATOWNICZYCH . . . .134
dr hab. Robert Socha, prof. AWSB
DOSKONALENIE DZIAŁAŃ STRAŻY GMINNYCH (MIEJSKICH)
NA RZECZ REALIZACJI ZADAŃ PODCZAS KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ . . . .145
dr hab. Janusz Falecki, prof. UP
WPŁYW EDUKACJI NA SPRAWNOŚĆ SYSTEMU ZARZĄDZANIA
KRYZYSOWEGO . . . .155
mł. bryg. dr Piotr Sowizdraniuk
KORZYŚCI ORAZ ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z ROZWOJEM
I DOSTĘPNOŚCIĄ BEZZAŁOGOWYCH STATKÓW POWIETRZNYCH
– ROZWAŻANIA NA GRUNCIE BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO . . . . .167
podinsp. dr Anna Świerczewska-Gąsiorowska, ks. mgr Artur Szela
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
Nieustanne zmiany towarzyszące bezpieczeństwu wewnętrznemu, ograniczony potencjał instytucji państwowych przeznaczonych do troski o to bezpieczeństwo wiążą się z potrzebą permanentnych poszukiwań skutecznych rozwiązań prawno-organizacyjnych służących zapewnieniu niezagrożonego bytu i możliwości rozwoju państw. Permanentny, ponieważ nigdy nie będzie tak, aby relacje między zagrożeniami i wyzwaniami a bezpieczeństwem wewnętrznym były przynajmniej zrównoważone.
Coraz bardziej szeroki wachlarz zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne odkrywa przed przywołanymi powyżej instytucjami niedoskonałości organizacyjne. Jakież zatem mogą podejmo-wać działania, które pozwolą na pełne wykonawstwo powierzonych im zadań ustawowych? Odpo-wiedź ma charakter trywialny. Działania te bowiem dotyczą w głównej mierze genezowania, diagnozowania, monitorowania i prognozowania zagrożeń. Na podstawie ich wyników podejmo-wane są działania zmierzające do neutralizacji niekorzystnych zjawisk w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego. Przekładają się one przede wszystkim na doskonalenie prawa, rozwiązań organiza-cyjnych, a także kwestie edukacyjne. To prawidłowość mająca miejsce od dawna. Nie zaskakuje nikogo, komu bliskie są zagadnienia bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa wewnętrznego. Niewiele okoliczności pojawiających się w środowisku bezpieczeństwa wewnętrznego pań-stwa jest w stanie zaskoczyć zarówno teoretyków, jak i praktyków. Co zatem skłania osoby parające się bezpieczeństwem wewnętrznym państwa do wypowiadania się w zakresie racjo-nalizacji zarządzania jednolitymi formacjami umundurowanymi odpowiedzialnymi za bez-pieczeństwo wewnętrzne? Wydaje się, że osiągnięcia badawcze w naukach o bezpieczeństwie i naukach pokrewnych pozwalają spojrzeć na ten problem z innej perspektywy niż dotych-czas. Odnosi się to także do doświadczeń wypracowanych w toku bezpośrednich działań praktycznych wspomnianych formacji. Autorzy niniejszego opracowania wskazują również odpowiedzialność ludzi nauki i praktyki.
Przedstawiona pokrótce sytuacja problemowa sprawiła, że trzeci tom opracowania pt. „Racjo-nalizacja zarządzania jednolitymi formacjami umundurowanymi odpowiedzialnymi za bezpie-czeństwo wewnętrzne” poświęcony został kwestiom: podstawowych problemów powszechności zagrożeń dla ludzi i środowiska, terroryzmu i przestępczości zorganizowanej jako determinantów doskonalenia działań instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne, przeglądowi realizacji strategii bezpieczeństwa lokalnego na przykładzie wybranych miast województwa śląs-kiego w kontekście racjonalizacji stosowanych rozwiązań, organizacji działań ratowniczych i pomocowych w warunkach wystąpienia zagrożeń hydrologiczno-meteorologicznych, usuwania substancji ropopochodnych z wód powierzchniowych, współdziałania Państwowej Straży Pożarnej z wybranymi elementami systemu bezpieczeństwa państwa w warunkach wystąpienia zagrożeń biologicznych, doskonaleniu i optymalizacji ochrony przeciwpożarowej, harmonizacji organizacji działań ratowniczych, doskonaleniu działań straży miejskich w sytuacjach kryzysowych, wpływowi edukacji na sprawność systemu zarządzania kryzysowego, korzyści oraz zagrożeń związanych z rozwojem i dostępnością bezzałogowych statków powietrznych oraz prawnym aspektom organizacji uroczystości religijnych.
Nawet intuicja pozwala połączyć działania związane z przedstawionymi powyżej kwestiami z działaniami administracji publicznej, których celem jest między innymi zaspokajanie potrzeb społecznych, związanych z działaniem na rzecz dobra wspólnego. Nie ulega także wątpliwości, że musi być ona przygotowana do wypełniania służebnej roli wobec suwerena państwa – społeczeństwa, dostarczając mu produktów swej działalności w sposób bezustanny na najwyższym poziomie. Granice realizacji tak określonej misji administracji i zasady jej funkcjonowania są ściśle określone w źródłach prawa, które nadają ton rozwiązaniom orga-nizacyjnym stosowanym w procesie zapewnienia bezpieczeństwa. Niezbędne jest podkreśle-nie, że „zapewnienie bezpieczeństwa wiąże się (…) z używaniem wielu rodzajów narzędzi, podległych administracji rządowej, samorządowej, stanowiących własność podmiotów ryn-kowych, organizacji pozarządowych, a także poszczególnych obywateli. Działania te realizo-wane są przy użyciu wielu narzędzi, do których można zaliczyć: organy władzy publicznej, organy dyplomatyczne i konsularne, siły zbrojne, gospodarkę, straże, służby, inspekcje, organi-zacje pozarządowe, technologię oraz obiekty i ośrodki kultury. Do drugiej grupy należą: orga-nizacja państwa i społeczeństwa, kultura i jakość władzy (w tym dyplomacji), morale narodowe, kultura i dziedzictwo narodowe, strategie i polityki władz państwa, prawo państwowe, nauka i edukacja”1.
1 W. Kitler, Funkcje i organizacja administracji publicznej na rzecz realizacji misji i celów bezpieczeństwa narodowego [w:]
Resort spraw wewnętrznych i administracji w systemie obronnym państwa, red. nauk. R. Kulczycki i B. Wiśniewski, MSWiA, Warszawa 2004, s. 90.
Uwzględniając dynamikę zmian zachodzących w obszarze bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, a także treści dotychczas publikowanych tomów niniejszej pracy, jego autorzy zgodnie stwierdzają – ciąg dalszy nastąpi.
nadkom. dr Agnieszka Szołtek Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie
KOMPETENCJE KIEROWNICZE JAKO ELEMENT
PSYCHOLOGICZNEGO PORTRETU MENEDŻERA
KOMPETENCJE KIEROWNICZE JAKO ELEMENT PSYCHOLOGICZNEGO PORTRETU MENEDŻERA
Rozważania dotyczące kompetencji menedżerskich można rozpocząć od sformułowania dwóch pytań. Po pierwsze: czy łatwo jest być menedżerem?2. Po drugie: jakie kompetencje
powinien posiadać menedżer? Odpowiedź na pierwsze z postawionych pytań jest jedno-znaczna. Trudno jest być menedżerem z uwagi na sprzeczne wobec niego wymagania. Z jed-nej strony oczekuje się, by przełożony wyznaczał wysokie standardy, dbał o efektywność wykonywanych zadań, kontrolował i reagował w przypadku spadku produktywności. Z dru-giej zaś strony, podwładni chcieliby mieć przełożonego, który cechuje się życzliwością i dzieli się władzą3.
Zagadnienie kompetencji menedżerskich podejmowane było przez licznych badaczy, świad-czy o tym wielość publikacji, między innymi: Waltera Mischela, Michaela Armstronga, Jenny Rogers, Petera Druckera, Curta Coff mana i innych.
Bob Mansfi eld wskazał na doniosłą rolę kompetencji przełożonego w aspekcie wydajności danej organizacji. Jego zdaniem kompetencja to: „fundamentalna cecha osoby, która skutkuje efektywną lub ponadprzeciętną wydajnością4. Szersze ujęcie defi nicyjne pojęcia „kompetencje”
zaproponowała Claude Lévy-Leboyer, określając je jako „zintegrowane wykorzystanie zdolno-ści, cech osobowozdolno-ści, nabytej wiedzy i umiejętnozdolno-ści, w celu doprowadzenia do pomyślnego
2 J. Rogers, K. Whittleworth, A. Gilbert, Menedżer jako coach. Nowoczesny styl zarządzania, Sopot 2015, s. 9. 3 Ibidem.
wykonania założonej misji”5. François Mingotaud zoperacjonalizował pojęcie
„kompeten-cja”, uznając je za „obserwowalną i mierzalną wypadkową ogółu wiedzy i umiejętności, przyswojonych, opanowanych i zastosowanych w praktyce, zmobilizowanych przez czło-wieka do rozwiązania problemu badawczego”6. Z kolei Grzegorz Filipowicz uściślił wymiar
kompetencji, opisując je jako „dyspozycje w zakresie wiedzy, umiejętności i postaw, pozwa-lające realizować zadania zawodowe na odpowiednim poziomie”7. Marta Juchnowicz
stwierdziła, że „(…) z biegiem czasu liczba elementów składowych terminu »kompetencje« zwiększyła się”8. Badaczka uzasadniła swój pogląd eksplorowaniem powyższej problematyki
przez naukowców z różnych dyscyplin, w tym zarządzania, psychologii, socjologii oraz pedagogiki.
Kompetentny kierownik sprawuje funkcje kierownicze, jak również skutecznie oddziałuje na podwładnych, przeciwdziałając tym samym dysfunkcjom w organizacji. Ponadto wytycza on kierunki rozwoju danej organizacji, motywując zespół do efektywnego wykonywania zadań oraz podejmowania nowych wyzwań. Takie oddziaływania przełożonego rzutują na wzrost poczucia własnej wartości pracowników, jak również zaspokajają potrzebę rozwoju osobistego9.
Przytoczone argumenty potwierdzają zasadność rozważań na temat kompetencji mene-dżerskich, gdyż bezpośrednio kształtują one sukces lub niepowodzenie zespołów pracow-niczych.
Analiza literatury przedmiotu pozwala stwierdzić, że nie istnieją jednolite atrybuty cechujące lidera10. Dotychczasowe rozważania naukowców, wynikające z analiz teoretycznych
i empi-rycznych, pozwoliły na opracowanie wykazów pożądanych kompetencji kierowniczych w postaci: macierzy, profi lów oraz list kompetencji11. Brak jednolitego, uniwersalnego
modelu kompetencji menedżerskich wynika ze specyfi ki danej organizacji, wykonywanych zadań, jak również przyjętej metodologii badawczej.
5 C. Lévy-Leboyer, Kierowanie kompetencjami. Bilanse doświadczeń zawodowych, Warszawa 1997, s. 19. 6 F. Mingotaud, Sprawny kierownik: techniki osiągania sukcesów, Warszawa 1994, s. 72.
7 G. Filipowicz, Zarządzanie kompetencjami zawodowymi, Warszawa 2004, s. 17.
8 M. Juchnowicz, Zarządzanie kapitałem ludzkim. Procesy–narzędzia–aplikacje, Warszawa 2014, s. 42.
9 T. Majewski, A. Szczygielska, Struktura kluczowych kompetencji kierowniczych [w:] W. Kieżuna, J. Wołejszo, S. Sirko (red.),
Public Management 2012. Problemy funkcjonowania organizacji publicznych, Warszawa 2012, s. 587–588.
10 Zob. A. Letkiewicz, T. Szankin, Organizacja i zarządzanie. Kompetencje menedżerskie w Policji, Szczytno 2013, s. 108;
P. Malinowski, Lider i zespół, Warszawa 2012, s. 29; J.F. Terelak, Psychologia organizacji i zarządzania, Warszawa 2005, s. 89.
Michael Armstrong rozpatrywał problematykę cech menedżerskich z perspektywy:
– osobowości – stanowiącej wszelkie aspekty zachowań indywidualnych i sposobów ich modyfi kowania w wyniku interakcji z otoczeniem;
– inteligencji – oznaczającej zdolność do rozwiązywania problemów, myślenia abstrakcyj-nego, formułowania wniosków na podstawie różnorodnych przesłanek;
– postaw – wynikających ze sposobu myślenia, postępowania oraz postrzegania otoczenia zewnętrznego;
– kompetencji – rozumianych jako zdolności i umiejętności12.
Poniżej zostaną omówione poszczególne komponenty teorii Michaela Armstronga.
Opisywanie atrybutów przywódcy za pomocą cech osobowościowych stanowi niebagatelne wyzwanie ze względu na wielość nurtów psychologicznych, tj.: teorie psychodynamiczne, teorie humanistyczne, teorie społeczno-poznawcze, teorie poznawcze, teorie socjobiolo-giczne, teorie narracyjne oraz teorie cech13. Każdy z wymienionych nurtów w odmienny
spo-sób opisuje koncepcję człowieka. Elementem łączącym wymienione teorie jest pojęcie osobowości14. Randy Larsen i David Buss zaproponowali holistyczne ujęcie terminu
„osobo-wość”, defi niując ją jako „zespół wzajemnie powiązanych i względnie trwałych cech i mecha-nizmów psychologicznych wewnątrz jednostki, które wpływają na jej interakcje i przystosowanie do środowiska fi zycznego, społecznego i intrapsychicznego”15.
W zacytowa-nej defi nicji należy podkreślić znaczenie trwałości psychologicznych cech i właściwości danego człowieka, a zatem jego indywidualności ujawniającej się w relacjach z innymi ludźmi. W tym miejscu warto wspomnieć, iż osobowość człowieka kształtuje się w ciągu całego życia, dzięki zadatkom anatomiczno-fi zjologicznym (podłoże genetyczne), jak rów-nież w wyniku procesu socjalizacji. Z uwagi na wielość nurtów psychologicznych opisują-cych osobowość omówiono wybrane jej koncepcje.
Teorie wyjaśniające osobowość za pomocą cech zakładają istnienie „trwałych właściwości lub atrybutów, predysponujących ludzi do zachowania się w spójny sposób w różnych sytuacja-ch”16. Punktem zbieżnym teorii cech jest opisywanie osobowości za pomocą wymiarów
cią-głych, takich jak inteligencja, życzliwość, neurotyczność, wrogość. Hans Eysenck – wyróżnił
12 M. Armstrong, Zarządzanie zasobami ludzkimi, Warszawa 2011, s. 272–275.
13 P.K. Oleś, K. Drat-Ruszczak, Osobowość [w:] J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, Gdańsk
2008, t. 1, s. 654–655.
14 Ibidem.
15 R.J. Larsen, D.M. Buss, Personality Psychology: Domains of knowledge about human nature, New York 2005, p. 4. 16 P.G. Zimbardo, R.J. Gerring, Psychologia i życie, Warszawa 2015, s. 568.
trzy podstawowe wymiary osobowości, tj.: introwersję/ekstrawersję, neurotyczność oraz psy-chotyczność17. Pierwszy z wymiarów wskazuje na różnice w towarzyskości i impulsywności.
A zatem ekstrawertywny menedżer będzie cechował się dużą aktywnością, impulsywnym działaniem, potrzebą kontaktów interpersonalnych. Z kolei introwertywny kierownik, to osoba spokojna, refl eksyjna, uporządkowana, niepodejmująca ryzyka. Neurotyczność pozwala określić, czy dana osoba jest zrównoważona czy też niezrównoważona emocjonal-nie. W odniesieniu do przełożonego, wysokie natężenie tej cechy uniemożliwia mu efek-tywne zarządzanie personelem. Ostatni wymiar osobowości – psychotyczność, w przypadku wysokiego nasilenia tej cechy oznacza skłonność do bezosobowego traktowania innych ludzi, agresji, chłodu emocjonalnego, egocentryzmu, postawy antyspołecznej i niekonwencjonal-nego postępowania18. Ciekawą propozycję opisania osobowości za pomocą cech
sformuło-wali Paul Costa i Roberta McCrae, tworząc tzw. Model Wielkiej Piątki (Pięcioczynnikowy Model Osobowości). Podstawowymi wymiarami osobowości w tym modelu są: ekstrawer-sja, ugodowość, sumienność, neurotyczność oraz otwartość na doświadczenia. Preferowany zestaw cech przełożonego opracowany na podstawie powyższego modelu przedstawiałby się następująco: byłaby to osoba energiczna, asertywna, życzliwa, uprzejma, odpowiedzialna, rozważna, uporządkowana, zrównoważona, spokojna, twórcza oraz pozbawiona uprzedzeń19.
Wśród teorii wyjaśniających osobowość należałoby zwrócić uwagę na teorie humanistyczne. W dobie tendencji do samorozwoju wskazane teorie akcentują silną potrzebę samourzeczy-wistnienia, tzn. zrealizowania własnego wewnętrznego potencjału, w tym zdolności, talen-tów czy kompetencji20. W koncepcji Abrahama Maslowa samorealizacja stanowi kluczową
potrzebę w hierarchii potrzeb człowieka. Menedżer dążący do rozwoju i wzrostu osobowości cechowałby się: niezależnością, zaufaniem do siebie, akceptacją siebie i innych, spontanicz-nością, twórczością, poczuciem humoru, jak również religijnością21.
Jedną z kluczowych cech menedżera, wyróżnioną przez Michaela Armstronga, jest inteligen-cja rozumiana jako „bardzo ogólna zdolność umysłowa, która obejmuje, między innymi zdol-ność rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, abstrakcyjnego myślenia, rozumienia złożonych myśli, szybkiego uczenia się i uczenia się na podstawie doświadczenia”22.
17 L.A. Pervin, Psychologia osobowości, Gdańsk 2002, s. 55. 18 L.A. Pervin, Psychologia osobowości…, wyd. cyt., s. 57.
19 P.G. Zimbardo, R.J. Gerring, Psychologia…, wyd. cyt., s. 570–571. 20 Ibidem, s. 586–588.
21 P.K. Oleś, K. Drat-Ruszczak, Osobowość…, wyd. cyt., s. 684–685.
22 L.S. Gottfredson, Mainstream science on intelligence: An editorial with 52 signatories, history, and bibliography,
Zasadne było przytoczenie powyższej defi nicji, gdyż wypracowało ją 52 naukowców eksplo-rujących zagadnienie inteligencji23. Mimo że pojęcie „inteligencja” pozostaje przedmiotem
sporu badaczy, powiązane jest ono z czynnikami pozwalającymi przewidywać osiągnięcia zawodowe lub postępy w nauce. Jedna z pierwszych koncepcji inteligencji, którą opracował Charles Spearman, stanowiła, że „u podłoża wszystkich zachowań uważanych za inteligentne leży pewien wspólny czynnik, tzw. czynnik „g” (general inteligence), czyli zdolność do rozu-mowania i rozwiązywania problemów. Ponadto uważał, że istnieją również czynniki warun-kujące uzdolnienia w określonych dziedzinach, np. muzyce, plastyce, nauce, matematyce, tzw. czynniki specjalne „s”24. Inny badacz inteligencji – Louis Th urstone – na podstawie
przeprowadzonej analizy czynnikowej wyróżnił istnienie dziewięciu odrębnych czynników, które nazwał podstawowymi zdolnościami umysłowymi, składały się na nie:
– rozumienie słów; – płynność słowna; – zdolności liczbowe; – zdolności przestrzenne; – zdolności rozumowania; – znaczenie werbalne; – pamięć; – szybkość spostrzegania25.
Interesującą koncepcję inteligencji zaproponował Robert Sternberg, uznając istnienie trzech typów inteligencji (stąd jej nazwa – triarchiczna teoria inteligencji), takich jak: składnikowej, doświadczeniowej, kontekstualnej. Pierwsza z nich – oznacza zdolność do rozwiązywania problemów, porównywania i znajdowania różnic, oceny, formowania sądów i krytycyzmu. Inteligencja doświadczeniowa to zdolności do odkrywania czegoś nowego, formułowania hipotez i wniosków. Inteligencja kontekstualna – zdolność do przystosowania się do wyma-gań własnego środowiska i zastosowania posiadanej wiedzy do rozwiązywania praktycznych problemów26. Teoria inteligencji wielorakich Howarda Gardnera uzasadnia zachowania
inte-ligentne człowieka istnieniem ośmiu umiejętności, zlokalizowanych w różnych obszarach mózgu. Są to następujące rodzaje inteligencji:
– logiczno-matematyczna; – językowa;
23 P.G. Zimbardo, R.J. Gerring, Psychologia… wyd. cyt., s. 377. 24 S.A. Rathus, Psychologia współczesna, Gdańsk 2004, s. 409–410.
25 J. Strelau, B. Zawadzki, Psychologia różnic indywidualnych [w:] J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik
akademicki, Gdańsk 2008, t. 1, s. 820–821.
– przyrodnicza; – muzyczna; – przestrzenna; – cielesno-kinestetyczna; – interpersonalna; – intrapersonalna27.
Oprócz inteligencji psychometrycznej, którą można jednoznacznie określić na podstawie testów inteligencji przez wyliczenie tzw. ilorazu inteligencji (IQ – intelligence quotient), badacze dostrzegli znaczenie inteligencji emocjonalnej w prognozowaniu osiągnięć człowieka w sferze społecznej. Pojęcia „inteligencja emocjonalna” użyli po raz pierwszy w 1990 roku Peter Salovey i Jack Mayer do określenia umiejętności postrzegania emocji, integrowania emocji z myślami, rozumienia emocji i skutecznego kierowania nimi28. Efektywny menedżer
powinien cechować się wysokim poziomem tej kompetencji, zważywszy na jej wyznaczniki bezpośrednio odnoszące się do samoświadomości, jak również relacji z innymi ludźmi. Wyróżniono cztery składniki inteligencji emocjonalnej:
– „umiejętność trafnego i właściwego postrzegania, oceniania i wyrażania emocji; – umiejętność stosowania emocji do ułatwiania myślenia;
– umiejętność rozumienia i analizowania emocji oraz efektywnego stosowania wiedzy emo-cjonalnej;
– umiejętność regulowania własnych emocji w sposób wspierający własny rozwój emocjo-nalny i intelektualny”29.
Dzięki inteligencji emocjonalnej lider trafnie spostrzega, ocenia i wyraża emocje własne i innych ludzi, co przekłada się na jego inteligentne działanie. Popularyzatorem koncepcji inteligencji emocjonalnej jest Daniel Goleman, który zdefi niował jej elementy składowe, tj.: – samoświadomość – zdolność rozpoznawania i rozumienia własnych nastrojów, emocji
i kierujących nimi impulsów oraz ich wpływu na inne osoby; – samoregulacja – zdolność panowania nad swoimi impulsami;
– motywacja – skłonności emocjonalne, które prowadzą do osiągania nowych celów; – empatia – zdolność do rozpoznawania stanów i potrzeb innych ludzi oraz umiejętność
traktowania ich zgodnie z przeżywanymi przez nich reakcjami emocjonalnymi;
27 P. G. Zimbardo, R.J. Gerring, Psychologia…, wyd. cyt., s. 337–338.
28 P. Salovey, J.D. Mayer, Emotional intelligence, „Imagination, Cognition and Personality” 1990, Vol. 9,
p. 185–211.
– umiejętności społeczne – biegłość w kierowaniu relacjami w kontaktach z innymi ludźmi, tworzenie sieci powiązań w celu uzyskiwania od innych osób pożądanych rezultatów oraz osiągania celów osobistych30.
Model cech menedżerskich Michaela Armstronga wskazuje na doniosłe znaczenie postaw. Włodzimierz Szewczuk zdefi niował postawę jako „tendencję do pozytywnego lub negatyw-nego reagowania na dany obiekt: przedmiot, osobę lub wydarzenie”31. Defi nicję
uszczegóła-wiającą elementy postawy sformułowała Wilhelmina Wosińska, zdaniem której stanowi ona „reakcję oceniającą wobec obiektu, odzwierciedloną w przekonaniach, uczuciach i gotowo-ści do określonego wobec niej zachowania”32.
Czynnikiem składowym postaw są – przekonania, a zatem wiedza, wyobrażenia i posiadane przez jednostkę wierzenia. Ponadto konstytuują je uczucia, wyrażające emocje wobec danego obiektu. Ostatnim komponentem postaw są intencje oznaczające gotowość do reagowania na obiekt w określonej sytuacji33. Mimo że postawy są konstruktem hipotetycznym, a zatem
nieobserwowalnym bezpośrednio, wywierają one istotny wpływ na zachowanie jednostki34.
Ich treść, kierunek oraz intensywność wyrażane są za pomocą komunikatów werbalnych i pozawerbalnych, w formie ustnej lub pisemnej.
Do kluczowych cech postaw zaliczane są:
– centralność/peryferyjność – centralny tor przetwarzania informacji odnosi się do reakcji poznawczych odbiorcy opartych na racjonalnych argumentach; peryferyjny tor przetwa-rzania informacji bazuje na powierzchownych właściwości osoby lub obiektu;
– kierunek i nasilenie – postawy mogą być zróżnicowane pod względem ich nasilenia, mogą również mieć charakter: pozytywny lub negatywny;
– zakres obiektu postawy – opisywany jest jako ogólny, np. światopogląd, jak również spe-cyfi czny, np. postawa wobec konkretnej osoby;
– zakres grupy osób posiadających określone postawy – odnosi się do zmiennych socjode-mografi cznych prezentowanych wobec danego obiektu;
– trwałość – można rozpatrywać jako cechę względnie stabilną lub zmienną, uzależnioną od preferencji;
– wielorakość behawioralnej ekspresji tej samej postawy – odczytywana jest na podstawie
30 D. Goleman, Inteligencja emocjonalna, Poznań 1997, s. 15.
31 Zob. hasło: postawy i ich zmiana [w:] W. Szewczyk (red.), Encyklopedia psychologii, Warszawa 1998, s. 425. 32 W. Wosińska, Psychologia życia społecznego, Gdańsk 2004, s. 139.
33 Ibidem.
komunikacji niewerbalnej, w tym: mimiki, kinezjetyki, gestykulacji, kontaktu wzroko-wego czy haptyki35.
Odnosząc się do ostatniej z kluczowych cech menedżera, wyakcentowanych przez Michaela Armstronga – kompetencji, należy wskazać na istnienie w literaturze przedmiotu różnorod-nych jej podziałów. Badacz opisał trzy typy kompetencji: kompetencje behawioralne, kom-petencje techniczne, Krajowe i Szkockie Kwalifi kacje Zawodowe36. Pierwsze z wyróżnionych
kompetencji oznaczają oczekiwania dotyczące zachowań potrzebnych do uzyskania odpo-wiednich wyników w obszarze pracy zespołowej, komunikacji, przywództwa i podejmowa-nia decyzji. Stanowią one tzw. umiejętności miękkie. Przykładową kompetencją należącą do umiejętności behawioralnych jest „komunikacja” – defi niowana jako „umiejętność jasnego i przekonującego komunikowania się w sposób ustny lub pisemny”. W strukturze kompe-tencji stosowanych w organizacji umiejętność ta została uszeregowana jako kluczowa, gdyż była wykorzystywana w 73% przez badanych respondentów. Inną wartą podkreślenia kom-petencją behawioralną jest – „wpływ i perswazja”, a zatem „umiejętność przekonywania innych do wyrażania zgody bądź podjęcia działania”. Kompetencje techniczne to wiedza i umiejętności niezbędne do wypełniania ról zawodowych. Z kolei ten rodzaj kompetencji określa się mianem „umiejętności twardych”. Ostatni typ kompetencji stanowią „minimalne standardy przewidziane dla wypełnienia wyznaczonych zadań i czynności, wyrażone w spo-sób, który umożliwia ich obserwację i ocenę w celu ich poświadczenia37.
Na gruncie polskim – Tomasz Rostkowski podzielił kompetencje na: – kluczowe – wspólne dla wszystkich uczestników organizacji;
– specyfi czne dla funkcji – odnoszące się wyłącznie do wspólnych uczestników określonej funkcji;
– specyfi czne dla roli – występujące na stanowiskach na tym samym poziomie w strukturze hierarchicznej organizacji38.
David Clarence McClelland upowszechnił zagadnienie kompetencji, gdyż sformułował wniosek dotyczący „istnienia związku pomiędzy inteligencją człowieka a osiągniętymi przez
35 Zob. W. Wosińska, Psychologia życia…, wyd. cyt., s. 140–141; A. Szołtek, M. Przetak, Wybrane konteksty komunikowania
społecznego, Warszawa 2017, s. 20–26; B. Wojciszke, D. Doliński, Psychologia społeczna [w:] J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, Gdańsk 2008, t. 2, s. 335–356; J. Czapiński (red.) Psychologia społeczna: encyklopedia Blackwella, Warszawa 2001, s. 774–779.
36 M. Armstrong, Zarządzanie zasobami…, wyd. cyt., s. 190. 37 M. Armstrong, Zarządzanie zasobami…, wyd. cyt., s. 190–192.
38 A. Szczęsna, T. Rostkowski, Zarządzanie kompetencjami [w:] T. Rostkowski (red.), Nowoczesne metody zarządzania
niego wynikami pracy”39. Badacz odkrył, że sukces zawodowy danej jednostki uzależniony
jest od czynników, które nazwano kompetencjami. Wykazano istotną rolę kompetencji zawo-dowych, przez paradoks nieosiągania sukcesu zawodowego mimo wysokiego ilorazu inteli-gencji. Ponadto dostrzeżono korelację między wysoką inteligencją a niższym wynagrodzeniem za pracę40. Nasuwa się w tym miejscu pytanie, czy istnieją predyktory sukcesu zawodowego
menedżerów. Próbą odpowiedzi jest przegląd wybranych modeli kompetencji kierowniczych. Józef Penc, badając kompetencje polskiego menedżera, wskazał na pożądane jego cechy: – wysokie kwalifi kacje zawodowe oraz wiedza psychologiczna i zdolności organizatorskie; – umiejętność komunikowania się z ludźmi i zrozumienia ich, poszanowanie poczucia ich
wartości i osobistego znaczenia;
– poczucie odpowiedzialności społecznej i umiejętności pracy w zespole, pozytywne moty-wowanie do pracy, stworzenie i utrzymanie odpowiedniej, przyjaznej atmosfery pracy; – osobiste, odważne angażowanie się w problemy, gotowość do ryzykownych działań
i poczucie odpowiedzialności za podjęte decyzje; – dbanie o wspólne interesy i uznawane wartości;
– poczucie wspólnoty w trakcie rozwiązywania problemów; – umiejętność kalkulacji i analizowania poziomu ryzyka;
– poszukiwanie szans i szybkie reagowanie na pojawiające się okazje;
– koncentracja działań na ustalonych priorytetach, cierpliwość, zdecydowanie w dążeniu do osiągania wyznaczonych celów;
– umiejętność pracy w przypadku nacisków z zewnątrz oraz w przypadku różnych napięć; – uczciwa współpraca z innymi, tworzenie odpowiedniej atmosfery pracy, asertywność; – poczucie własnej wartości, pewność siebie, umiejętność przedsiębiorczego myślenia,
zdol-ność przekonywania innych do swoich poglądów; – posiadanie wizji rozwoju organizacji;
– posiadanie potrzeby ciągłego kształcenia się, podnoszenia swoich umiejętności i kwalifi -kacji41.
Inną klasyfi kację kompetencji współczesnego menedżera zaproponował Bolesław Rafał Kuc, wyróżniając:
– odporność na zmęczenie, zdolność do wykonywania zróżnicowanych zadań, zdolność do koncentracji, szybkiego reagowania, odporność na stres, zbytnie nieuleganie emocjom;
39 A. Mazurkiewicz, Kapitał ludzki w procesie kształtowania sprawności organizacji, Rzeszów 2010, s. 50. 40 M. Juchnowicz, Ł. Sienkiewicz, Jak oceniać pracę? Wartość stanowisk i kompetencji, Warszawa 2006, s. 126. 41 J. Penc, Menedżer w uczącej się organizacji, Łódź 2000, s. 112–114.
– szczególna motywacja, w tym silna motywacja osiągnięć, potrzeba prestiżu, władzy i przy-należności do grup społecznych;
– umiejętność kierowania innymi i inne związane z tym umiejętności, np. komunikacyjne; – odpowiednie kwalifi kacje i umiejętności intelektualne;
– tzw. konkretne umiejętności, takie jak: znajomość języków obcych, obsługa komputera, tworzenie dokumentów organizacyjnych, opanowanie zasad i procedur, umiejętność posługiwania się statystycznymi technikami analizy danych;
– umiejętność dysponowania zasobami osobistymi;
– umiejętność zdobywania reputacji, która ma odzwierciedlenie w zaufaniu do menedżera42.
Z kolei Anna Rakowska i Agnieszka Sitko-Lutek wyodrębniły model kompetencji kierowni-czych składający się z dziesięciu pojedynkierowni-czych umiejętności i zachowań, tj.:
– umiejętności techniczne;
– zwiększanie efektywności własnej osoby; – kierowanie stresem;
– umiejętności koncepcyjne; – umiejętności komunikowania się; – umiejętności motywowania; – zdobywanie władzy i wpływu;
– umiejętności rozwiązywania konfl iktów; – umiejętnościpracy z zespołem;
– wprowadzanie zmian43.
Ciekawą propozycję cech menedżerskich, opracowaną w wyniku analizy literatury przedmiotu, sformułował Jan Terelak. Wśród kluczowych cech kierowniczych wyróżnił: przedsiębiorczość, poczucie lokalizacji kontroli oraz motywację osiągnięć. Pierwsza ze wskazanych cech – przedsię-biorczość, to zdolność do podejmowania inicjatyw, pomysłowość, zaradność, osiąganie zamie-rzonych celów wykraczających poza rutynowe działania44. Przedsiębiorczy kierownik jest skory
do podejmowania różnych spraw, cechuje go ponadto pomysłowość, zaradność i rzutkość45.
Kolejną pożądaną cechą przełożonego jest poczucie lokalizacji kontroli, odnoszące się do pożądanego źródła kontroli nad własnym zachowaniem. Opisywana cecha oznacza tendencję
42 B.R. Kuc, Od zarządzania do przywództwa, Warszawa 2004, s. 303.
43 A. Rakowska, A. Sitko-Lutek, Doskonalenie kompetencji menedżerskich, Warszawa 2000, s. 35–36. 44 J.F. Terelak, Psychologia organizacji i zarządzania, Warszawa 2005, s. 89.
45 Zob. hasło: przedsiębiorczy [w:] M. Szymczak (red.) Słownik języka polskiego PWN, L-P, Warszawa 1998,
do spostrzegania i interpretacji własnych zachowań zarówno jako skutku byłych doświad-czeń, jak też przyczyny zmian dotyczących działań46. „Zmienna ta jest mierzona na
kontinuum rozciągającym się pomiędzy silnym wewnętrznym umiejscowieniem kontroli a silnym zewnętrznym jej umiejscowieniem”47. W odniesieniu do menedżerów preferowane
jest wewnętrzne umiejscowienie kontroli przekładające się na wysoką sprawność działania. Ponadto posiadanie tej cechy świadczy o zdolności do uczenia się na własnych doświadcze-niach, silnym poczuciu odpowiedzialności, aktywnym poszukiwaniu informacji, realistycz-nych zachowaniach, radzeniu sobie ze stresem48. Potrzeba osiągnięć to „potrzeba określana
społecznie, o dwu zasadniczych składnikach: zespół zinternalizowanych standardów, określają-cych, na czym mają polegać osobiste osiągnięcia lub spełnienie się oraz teoretyczne warunki pobudzające lub motywujące, które popychają jednostkę do zrealizowania tych standardów”49.
Wskazana cecha jest istotną psychologiczną determinantą działań menedżera, gdyż współczesne prawa rynku, a zatem wyzwania i konkurencja wymuszają silną potrzebę osiągnięć.
Interesującą kwestią wartą poruszenia w aspekcie pożądanych kompetencji kierowniczych jest dopasowanie pracownika do środowiska pracy. Menedżer będzie kompetentny wówczas, gdy dostosuje się do danej organizacji. Należy przez to rozumieć dopasowanie potrzeb i możliwo-ści przełożonego oraz zasobów i oczekiwań organizacji, jak również zgodność norm, celów i wartości organizacji i pracownika50. W literaturze przedmiotu opisano dwa rodzaje
dopaso-wania pracownika do organizacji. Pierwszym z nich jest dopasowanie komplementarne, dru-gim – dopasowanie suplementarne51. Dopasowanie komplementarne zachodzi wówczas, gdy
jednostka i środowisko uzupełniają wzajemnie swoje potrzeby, ponadto organizacja zapewnia możliwość realizacji potrzeb zgodnych z oczekiwaniami jednostki. W przypadku dopasowa-nia suplementarnego pracownik pasuje do określonego kontekstu środowiskowego, ponieważ uzupełnia cechy podobne do tych występujących w jego otoczeniu52. Agata
Jastrzębowska--Tyczkowska i Krystyna Skarżyńska zaproponowały nowy rodzaj dopasowania pracownika do środowiska pracy – dopasowanie kompetencyjne. Zdaniem autorek jest to „stopień w jakim kompetencje posiadane przez pracownika są zgodne z wymaganymi na obejmowanym przez
46 J.F. Terelak, Psychologia organizacji…, wyd. cyt., s. 90–91.
47 Zob. hasło: umiejscowienie kontroli [w:] A.S. Reber, E.S. Reber, Słownik psychologii, Warszawa 2005, s. 831. 48 J.F. Terelak, Psychologia organizacji…, wyd. cyt., s. 90–91.
49 Zob. hasło: potrzeba osiągnięć [w:] A.S. Reber, E.S. Reber, Słownik psychologii, Warszawa 2005, s. 561.
50 A. Jastrzębowska-Tyczkowska, K. Skarżyńska, Kiedy zadowoleni z pracy są także zadowoleni z życia…? „Czasopismo
Psychologiczne” 2016, t. 22, nr 2, s. 174.
51 D.F. Caldwell, C.A. O’ Reilly, Measuring person – job fi t with a profi le comparison process…? „Journal of Applied
Psychology” 1990, Vol. 75, p. 648–657.
człowieka stanowisku pracy”53. Konkludując, kompetentny menedżer powinien cechować się
adekwatnym poziomem kompetencji, umożliwiających mu efektywne wykonywanie swojej roli zawodowej. Zarówno niedobór kompetencji wymaganych, jak i nadmiar kompetencji niewymaganych rzutują niekorzystnie na dostosowanie przełożonego do środowiska pracy. Mimo braku jednoznacznego i uniwersalnego modelu kompetencji menedżerskich należy wskazać na znaczącą ich rolę w aspekcie wydajności danego przełożonego i kierowanej przez niego organizacji. W opinii Arkadiusza Letkiewicza i Tomasza Szankina „(…) wzrost pro-duktywności pracy menedżerskiej jest przykładem i wzorem dla wzrostu propro-duktywności osiąganego przez zespół, którym kieruje menedżer”54. A zatem rozwój kompetencji kadry
kierowniczej dynamizuje postęp całej organizacji.
Zaprezentowany przegląd literatury przedmiotu odnoszącej się do kompetencji kierowniczych oparty został na modelu cech menedżerskich Michaela Armstronga. Nasuwa się wniosek, że omówione w pracy klasyfi kacje kompetencji menedżerskich odnoszą się do tego modelu.
Bibliografi a:
1. Armstrong M., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Warszawa 2011.
2. Caldwell D.F., O’Reilly C.A., Measuring person – job fi t with a profi le comparison process…? „Journal of Applied Psychology” 1990, Vol. 75.
3. Czapiński J. (red.), Psychologia społeczna: encyklopedia Blackwella, Warszawa 2001. 4. Filipowicz G., Zarządzanie kompetencjami zawodowymi, Warszawa 2004.
5. Goleman D., Inteligencja emocjonalna, Poznań 1997.
6. Gottfredson L.S., Mainstream science on intelligence: An editorial with 52 signatories, history and bibliography, „Intelligence” 1997, Vol. 24.
7. Jastrzębowska-Tyczkowska A., Skarżyńska K., Kiedy zadowoleni z pracy są także zadowoleni
z życia…?, „Czasopismo Psychologiczne” 2016, t. 22, nr 2.
8. Juchnowicz M., Sienkiewicz Ł., Jak oceniać pracę? Wartość stanowisk i kompetencji, Warszawa 2006. 9. Juchnowicz M., Zarządzanie kapitałem ludzkim. Procesy–narzędzia–aplikacje, Warszawa 2014.
10. Kuc B.R., Od zarządzania do przywództwa, Warszawa 2004. 11. L.A. Pervin, Psychologia osobowości, Gdańsk 2002.
12. Larsen R.J., Buss D.M., Personality Psychology: Domains of knowledge about human nature, New York 2005.
13. Letkiewicz A., Szankin T., Organizacja i zarządzanie. Kompetencje menedżerskie w Policji, Szczytno 2013.
53 Ibidem, s. 175.
14. Lévy-Leboyer C., Kierowanie kompetencjami. Bilanse doświadczeń zawodowych, Warszawa 1997. 15. Majewski T., Szczygielska A., Struktura kluczowych kompetencji kierowniczych [w:] Kieżuna W.,
Wołejszo J., Sirko S. (red.), Public Management 2012. Problemy funkcjonowania organizacji
publicznych, Warszawa 2012.
16. Malinowski P., Lider i zespół, Warszawa 2012.
17. Mansfi eld B., What is „competence” all about?, „Competency” 1999, Vol. 6 (3).
18. Mazurkiewicz A., Kapitał ludzki w procesie kształtowania sprawności organizacji, Rzeszów 2010. 19. Mingotaud F., Sprawny kierownik: techniki osiągania sukcesów, Warszawa 1994.
20. Oleś P.K., Drat-Ruszczak K., Osobowość [w:] Strelau J., Doliński D. (red.), Psychologia.
Podręcz-nik akademicki, t. 1, Gdańsk 2008.
21. Penc J., Menedżer w uczącej się organizacji, Łódź 2000.
22. Rakowska A., Sitko-Lutek A., Doskonalenie kompetencji menedżerskich, Warszawa 2000. 23. Rathus S.A., Psychologia współczesna, Gdańsk 2004.
24. Reber A.S., Reber E. S., Słownik psychologii, Warszawa 2005.
25. Rogers J., Whittleworth K., Gilbert A., Menedżer jako coach. Nowoczesny styl zarządzania, Sopot 2015.
26. Salovey P., Mayer J.D., Emotional intelligence, „Imagination, Cognition and Personality” 1990, Vol. 9.
27. Strelau J., Zawadzki B., Psychologia różnic indywidualnych [w:] Strelau J., Doliński D. (red.),
Psy-chologia. Podręcznik akademicki, t. 1, Gdańsk 2008.
28. Szczęsna A., Rostkowski T., Zarządzanie kompetencjami [w:] Rostkowski T. (red.), Nowoczesne
metody zarządzania zasobami ludzkimi, Warszawa 2004.
29. Szewczyk W. (red.), Encyklopedia psychologii, Warszawa 1998.
30. Szołtek A., Przetak M., Wybrane konteksty komunikowania społecznego, Warszawa 2017. 31. Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego PWN, L-P, Warszawa 1998.
32. Terelak J.F., Psychologia organizacji i zarządzania, Warszawa 2005.
33. Wojciszke B., Doliński D., Psychologia społeczna [w:] Strelau J., Doliński D. (red.), Psychologia.
Podręcznik akademicki, t.2, Gdańsk 2008.
34. Wosińska W., Psychologia życia społecznego, Gdańsk 2004. 35. Zimbardo P.G., Gerring R.J., Psychologia i życie, Warszawa 2015.
dr inż. Jan Ziobro
Wyższa Szkoła Prawa i Administracji – Rzeszowska Szkoła Wyższa w Rzeszowie dr Paweł Lubiewski
Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie
PODSTAWOWE PROBLEMY POWSZECHNOŚCI
ZAGROŻEŃ DLA LUDZI I ŚRODOWISKA
PODSTAWOWE PROBLEMY POWSZECHNOŚCI ZAGROŻEŃ DLA LUDZI I ŚRODOWISKA
Bezpieczeństwo to wielowymiarowe zjawisko (fenomen) odnoszące się do całego wszech-świata55, obejmujące wszelkie relacje tworzących go elementów, postrzegane z perspektywy
człowieka (istoty rozumnej) oraz tworzonych przez niego zbiorowości (grup społecznych) nazywanych w literaturze przedmiotu „podmiotem bezpieczeństwa”. Podkreślić należy, iż termin „bezpieczeństwo” jest pojęciem abstrakcyjnym, które w literaturze naukowej posiada wiele defi nicji, określeń oraz typologii uwzgledniających różne czynniki i kryteria podziału, ukształtowanych w procesie naukowego poznania na gruncie różnych dziedzin i dyscyplin naukowych.
W ogólnym ujęciu według słownika języka polskiego termin bezpieczeństwo oznacza „stan niezagrożenia, spokoju”56. Z kolei Ryszard Zięba defi niuje je jako „stan i poczucie pewności
oraz wolności od zagrożeń”57. Przywołane opisy oznaczają fi zyczny brak zagrożeń dla
czło-wieka lub jakiejś zbiorowości ludzi (grupy społecznej), a także ochronę przed ewentualnymi
55 Wszechświat (ang. Universe) – wszystko, co fi zycznie istnieje w całej przestrzeni kosmosu: czas, wszystkie formy energii
i materii, prawa fi zyki, stałe fi zyczne. Por. http://www.dictionary.com/browse/universe?s=t (dostęp: 14.02.2016). Wszechświat – całość powiązanego relacjami przyczynowo-skutkowymi świata, który otacza człowieka. Por. Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1996, s. 1176.
56 Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1996, s. 49.
57 R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa w stosunkach międzynarodowych, „Sprawy Międzynarodowe” 1989 nr 10. Cytuję
niebezpieczeństwami, umożliwiający ich trwanie i przetrwanie oraz rozwój pozwalający czuć się im bezpiecznie. Wspomniane „poczucie bezpieczeństwa” jest subiektywnym stanem emo-cjonalnym człowieka związanym z jego odczuciami w sferze psychicznej, wywołanym percep-cją zagrożeń i powodowanym nimi „poczuciem zagrożenia”.
W literaturze z zakresu socjologii oraz psychologii bezpieczeństwo defi niowane jest jako „potrzeba” indywidualna i ogólnospołeczna rozumiana jako zaspokojenie pragnienia istnie-nia, trwania i przetrwaistnie-nia, ochrony jakości i poziomu życia, tożsamości, niezależności oraz stabilności58. Polski antropolog Bronisław Malinowski, wskazując siedem podstawowych
potrzeb egzystencjalnych człowieka, „potrzebę bezpieczeństwa odpowiadającą obronie” umie-ścił na czwartym miejscu w kolejności, wskazując przed nią jako istotne do zaspokojenia potrzeby: metabolizmu, reprezentujące zaopatrzenie organizmu; reprodukcji odpowiadającej pokrewieństwu; odpowiednich warunków fi zycznych równoznaczną ze schronieniem. W następnej kolejności po „potrzebie bezpieczeństwa” autor wskazuje potrzeby: ruchu, odzwierciedlające działalność człowieka; rozwoju, czyli wychowania; zdrowia, odpowiadająca higienie59. Podobnie Abraham Maslow, amerykański psycholog, twórca hierarchii (piramidy)
potrzeb człowieka umieścił „potrzebę bezpieczeństwa” na drugim poziomie, bezpośrednio nad podstawowymi potrzebami biologiczno-fi zjologicznymi (pożywienie, mieszkanie, odzież, prokreacja), zaliczając ją do podstawowych potrzeb psychologicznych człowieka60. Podkreślić
należy, iż zapewnienie bezpieczeństwa jest ważnym elementem w egzystencji człowieka (ludzi), gdyż „determinuje sprawność jednostki, która przekłada się na jej zdolność do prawi-dłowego funkcjonowania i indywidualnego rozwoju, a także tworzonych przez nią grup spo-łecznych (państwa)”61. Dlatego też, jak zauważa Stanisław J. Rysz, bezpieczeństwo należy
postrzegać jako jedną „z najważniejszych cech otoczenia człowieka, swoisty warunek, na któ-rego spełnieniu opiera się całe ludzkie życie, jego wymiar egzystencjalny, poznawczy, twórczy, rozwojowy, itp.”62. Biorąc pod uwagę, że w otoczeniu człowieka ciągle następują zmiany
wyni-kające zarówno z rozwoju cywilizacyjnego oraz zmian klimatycznych, bezpieczeństwo należy postrzegać jako proces oznaczający permanentną działalność podmiotów bezpieczeństwa (jednostek, grup społecznych, narodów, państw itp.) oraz powoływanych przez nie organizacji (lokalnych, krajowych, międzynarodowych) w tworzeniu oczekiwanego stanu bezpieczeństwa.
58 H. Idzi-Łatkowski, Bezpieczeństwo polityczne obywateli w świadomości społecznej Polaków [w:] Filozofi a bezpieczeństwa
personalnego i strukturalnego, R. Rosa (red.), AON, Warszawa 1993, s. 276.
59 Szerzej B. Malinowski, Wolność i cywilizacja, PWN, Warszawa 2001, s. 52–69.
60 Szerzej A.H. Maslow, Motywacja i osobowość (tytuł oryginalny Motivation and personality), przekład J. Radzicki,
Warszawa 2006, s. 62–68.
61 J. Ziobro, Wybrane aspekty współpracy oraz współdziałania organów i podmiotów w procesie zapewniania bezpieczeństwa
powszechnego [w:] Racjonalizacja zarządzania jednolitymi formacjami umundurowanymi odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo wewnętrzne, tom II, B. Wiśniewski (red.), SGSP, Warszawa 2017, s. 107.
Uzyskanie pożądanego stanu bezpieczeństwa (poczucia bezpieczeństwa) nie jest „efektem jed-norazowego działania (np. założenia instalacji alarmowej, wygrania wojny itp.), efektem szczę-ścia czy darem losu”63, ale powstaje w wyniku wytężonej, codziennej pracy każdego obywatela
indywidualnie oraz całego społeczeństwa.
Powyższe rozważania wskazują na bezpośredni związek „bezpieczeństwa” z „zagrożeniem”. Zauważyć należy, iż pojęcia te są zależne od siebie i stanowią swoistego rodzaju przeciwień-stwa, w językoznawstwie określane mianem antonimu. Biorąc pod uwagę wskazaną zależ-ność oraz zważywszy na fakt, iż fenomen bezpieczeństwa traktowany jest jako coś pożądanego (do czego zmierzamy w swym działaniu), zagrożenie należy kojarzyć z czymś niepożądanym, uciążliwym, „negatywnie oddziałującym na bezpieczeństwo”64 podmiotu.
Słownik języka polskiego wyjaśnia termin zagrożenie jako sytuację lub stan, które komuś zagrażają lub w którym ktoś czuje się zagrożony, a także wskazują podmiot stwarzający taką sytuację65. Warto zauważyć, iż powyższa defi nicja jest wysoce spersonalizowana,
a zagadnie-nie postrzegane z pespektywy człowieka, „który poddany jest zagrożeniu, albo sam je stwa-rza”66, nie uwzględnia całej przestrzeni, w której zagrożenie oraz jego skutki się materializują.
Podkreślić należy, że „świadomość zagrożenia” stanowi subiektywne odczucie człowieka (podmiotu bezpieczeństwa), które wynika „z indywidualnej oceny stanu, w jakim dany pod-miot się znajduje (…) dokonywanej na podstawie posiadanej wiedzy i doświadczenia w per-cepcji otaczających go zjawisk”67. Podobne stanowisko prezentują autorzy publikacji
z dziedziny psychologii i psychiatrii, którzy uważają, że zagrożenie to stan psychiczny lub świadomościowy spowodowany postrzeganiem otaczających człowieka zjawisk o charakterze fi zycznym, które subiektywnie ocenia się jako niebezpieczne (zagrażające), będące efektem obiektywnych68 czynników (przesłanek) wywołujących stan niepewności oraz obawy utraty
cennych dla człowieka wartości (życia, zdrowia, majątku, kariery itp.)69.
63 A. Polcyn-Radomska, Wartość, znaczenie i uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego, „Fides Et Ratio (Wartości i ich
znaczenie), Kwartalnik Naukowy” 1(17) 2014, s. 219.
64 K.R. Zieliński, Ochrona ludności, zarządzanie kryzysowe, Difi n, Warszawa 2017, s. 34.
65 Internetowy słownik języka polskiego, https://sjp.pwn.pl/sjp/zagrozenie;2542384.html, dostęp: 1.03.2018 r. 66 S.J. Rysz, Zarządzanie kryzysowe ..., wyd. cyt., s. 25.
67 J. Ziobro, Ochotnicze straże pożarne w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczy, rozprawa doktorska (na prawach
rękopisu), WSPol, Szczytno 2017, s. 103.
68 Obiektywny – istniejący niezależnie od poznającego przedmiotu, np. obiektywne przesłanki, por. Internetowy słownik
języka polskiego, https://sjp.pl/obiektywnie, dostęp: 1.03.2018 r.
69 Szerzej A. Frączek, M. Kofta, Frustracja i stres psychologiczny [w:] Psychologia, T. Tomaszewski (red.), Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 1976, s. 22 oraz L. Korzeniowski, S. Pużyński (red.), Encyklopedyczny słownik psychiatrii, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986, s. 535.
W literaturze z zakresu bezpieczeństwa zagrożenie defi niowane jest jako „sytuacja, w której pojawia się prawdopodobieństwo powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia”70.
Biorąc pod uwagę powyższe rozważania oraz uwzględniając fi zyczne aspekty bezpieczeństwa określanego jako „stan” otoczenia człowieka (podmiotu bezpieczeństwa), a także psychologiczny kontekst związany z jego odczuciami, można stwierdzić, że zagrożenie „w ujęciu rzeczowym oznacza fi zyczne czynniki (sytuacje lub stany), stanowiące dla danego podmiotu realne niebez-pieczeństwo (zagrażające mu), zaś w ujęciu psychologicznym termin ten defi niowany jest jako obawa przed utratą cennych dla podmiotu wartości”71. Przy czym pojęcie „wartości” kojarzone
jest ze wszystkim, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, a także łączy się z pozytywnymi przeżyciami, stanowiąc jednocześnie cel dążeń ludz-kich72. W tym kontekście do najcenniejszych wartości człowieka (ludzi, grup społecznych),
które należy chronić, aby umożliwić mu (im) trwanie, przetrwanie oraz rozwój, należą w ogól-nym ujęciu: życie, zdrowie, mienie (majątek) osobiste i społeczne (państwowe) oraz środowisko naturalne, w którym egzystuje73. Zauważyć należy, iż środowisko naturalne człowieka74 to
zło-żony system, w którym dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa musi on rozwiązać dwa podsta-wowe problemy. Po pierwsze zaspokoić wspomniane wyżej potrzeby fi zjologiczno-biologiczne, po drugie „utworzyć i wykorzystać ochronę przed negatywnymi wpływami, zarówno ze strony środowiska jak i innych ludzi”75. Mając na uwadze powyższe, jako zagrożenie należy rozumieć
wszelkie sytuacje trudne, niebezpieczne, które możemy zidentyfi kować między innymi jako: – groźbę pojawienia się szkody;
– niebezpieczną sytuację, która może powodować szkody;
– istniejące warunki, w których zwiększa się ryzyko materializacji jakiegoś zdarzenia mogą-cego powodować straty;
– sytuację, okoliczności, zdarzenia, które mogą powodować obrażenia, skutkować utratą zdrowia lub życia;
70 J. Kaczmarek, W. Łepkowski, B. Zdrodowski (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON,
Warszawa 2008, s. 172.
71 J. Ziobro, Wybrane aspekty współpracy oraz współdziałania organów…, wyd. cyt., s. 108.
72 Por. M. Łobocki, Pedagogika wobec wartości [w:] Kontestacje pedagogiczne, B. Śliwerski (red.), Ofi cyna wydawnicza
„Impuls”, Kraków 1993, s. 125.
73 Egzystencja – istnienie, bytowanie; też materialne warunki życia. Zob. Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1996, s. 186.
74 Środowisko naturalne (geografi czne) człowieka – ogół zewnętrznych warunków (fi zycznych, chemicznych, biologicznych
oraz społecznych), mających bezpośredni lub pośredni, natychmiastowy lub przyszły wpływ na całokształt działalności człowieka, jego życie, zdrowie oraz potomstwo. Por. M. Hajder, B. Florek, M. Nycz, Klasyfi kacja technologiczna zagrożeń wybranych obszarów Podkarpacia [w:] Innowacyjna gmina. Informatyka w jednostkach samorządu terytorialnego, M. Hajder (red.), Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Rzeszów 2014, s. 75.
– źródło (źródła) niebezpieczeństwa mogące generować straty w majątku lub środowisku naturalnym;
– źródło (źródła) możliwych przyczyn utraty zdrowia, obrażeń lub śmierci ludzi; – niebezpieczeństwo (niebezpieczeństwa).
Jak zaznaczono wyżej, bezpieczeństwo to wielowymiarowe zjawisko o złożonym charakterze, które według wielu naukowców jest niepodzielną kategorią. Niemniej jednak ze względu na obszerność zagadnienia, aby ułatwić proces „badań nad bezpieczeństwem konstruuje się różne jego typologie”76, w oparciu o rozmaite kryteria podziału.
W literaturze naukowej odnajdujemy wiele typologii bezpieczeństwa, biorąc jednak pod uwagę, iż jest to zjawisko antropogeniczne, czyli oceniane z perspektywy człowieka, podsta-wową typologią jest jego podział według kryterium podmiotowego. Stosując takie kryterium taksonomii, wyróżniamy bezpieczeństwo indywidualne (personalne) oraz zbiorowości ludz-kich (grup społecznych) związanych ze sobą różnymi więzami i zależnościami. Przykładowo można tu wskazać bezpieczeństwo: rodziny, narodu, państwa, lokalne (mieszkańców – gminy, powiatu, województwa), regionalne, międzynarodowe itp. Poza wskazanym wyżej kryterium podmiotowym najczęściej spotykanymi w literaturze typologiami bezpieczeństwa są podziały dokonywane w oparciu o kryteria (aspekty):
– przedmiotowe, utożsamiane z sektorami (dziedzinami), w którym podmiot funkcjonuje (np. bezpieczeństwo: polityczne, militarne, gospodarcze, społeczne, kulturowe, ekolo-giczne, powszechne, informacyjne, energetyczne itp.);
– lokalizacji źródła zagrożeń dla podmiotu (bezpieczeństwo: wewnętrzne, zewnętrzne); – przestrzenne, związane z obszarem (w znaczeniu geografi cznym lub fi zycznym), w jakim
podmiot funkcjonuje (np. bezpieczeństwo: indywidualne, lokalne, regionalne, globalne); – czasu (wyróżniające bezpieczeństwo według różnych interwałów czasowych, np. stan
bez-pieczeństwa i proces bezbez-pieczeństwa);
– sposobu organizowania (indywidualne, jednostronne, sojusze, system bezpieczeństwa kooperacyjnego oraz zbiorowego)77.
Złożony charakter zjawisk i problemów dotyczących bezpieczeństwa sprawia, że należy je rozpatrywać z szerokiej perspektywy, korzystając z dorobku różnych dziedzin i dyscyplin
76 B. Kaczmarzyk, Bezpieczeństwo i jego typologie, Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza Vol. 31 Issue 3, 2013, CNBOP-PIB,
Józefów 2013, s. 20.
77 Szerzej R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego: koncepcie – struktury – funkcjonowanie, Scholer,
Warszawa 1999, s. 25–32 oraz B. Zdrodowski, Istota bezpieczeństwa [w:] Teoria zarządzania kryzysowego. Zarys, B. Zdrodowski (red.), WSPol, Szczytno 2014, s. 15–16.
naukowych. Jak podkreśla Bernard Wiśniewski, kluczowymi pojęciami (zagadnieniami) w procesie badań problemów bezpieczeństwa, polegającymi na opisywaniu, wyjaśnianiu, diagnozowaniu, i prognozowania faktów, procesów oraz zjawisk, są:
– podmiot, z punktu widzenia którego bezpieczeństwo jest analizowane;
– środowisko, dzięki któremu podmiot „przedłuża swoje trwanie”, zaspokajając podsta-wowe potrzeby, realizując interesy i osiągając określone cele i wartości;
– relacje między podmiotem a jego otoczeniem (środowiskiem) (…), w których (dzięki któ-rym) podmioty żyją (trwają) w sytuacjach „normalnych”, a także są w stanie przetrwać w sytuacjach trudnych, kryzysowych;
– ryzyko, które towarzyszy wszelkim zmianom w procesie rozwoju podmiotu w wymiarze osobistym i strukturalnym78.
Odnosząc się do tematyki i zakresu niniejszego opracowania oraz powyższych ustaleń, aby scharakteryzować zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego, należy wpierw zdefi niować (wyjaśnić) pojęcie „bezpieczeństwo powszechne”.
W literaturze przedmiotu odnajdujemy wiele defi nicji tego terminu. Bernard Wiśniewski i Jaro-sław Prońko uważają, że bezpieczeństwo powszechne jest rodzajem (częścią składową) bezpie-czeństwa wewnętrznego oznaczającym „stan zapewniający ochronę życia i zdrowia obywateli oraz majątku narodowego przed skutkami klęsk żywiołowych i katastrof technicznych”79.
Zauważyć należy, że przytoczona defi nicja jest bardzo ogólna i obejmuje wskazanie istotnych do ochrony wartości oraz identyfi kację dwóch grup zagrożeń, którymi są klęski żywiołowe80 oraz
katastrofy techniczne81. Analiza znaczenia (defi nicji) wskazanych zagrożeń dowodzi, że autorzy
utożsamiają bezpieczeństwo powszechne z niekorzystnymi sytuacjami (zdarzeniami) o dużej skali oddziaływania, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu (majątkowi) w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach.
78 Por. B. Wiśniewski, Współczesne rozumienie bezpieczeństwa [w:] Bezpieczeństwo w teorii i badaniach naukowych,
B. Wiśniewski (red.), WSPol, Szczytno 2011, s. 15–16.
79 B. Wiśniewski, J. Prońko, Bezpieczeństwo powszechne [w:] Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań
administracji publicznej, Wyższa Szkoła Administracji, Bielsko-Biała 2006, s. 35.
80 Klęska żywiołowa – rozumie się przez to katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu
lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.
Por. art. 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (t.j. DzU z 2017 r. poz. 1897).
81 Katastrofa – nagłe i nieoczekiwane wydarzenie niosące ze sobą negatywne skutki: straty materialne oraz ciężkie urazy
lub śmierć ludzi. Por. J. Kaczmarek, W. Łepkowski, B. Zdrodowski (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa…, wyd. cyt., s. 60.
Bardziej rozbudowaną interpretację pojęcia bezpieczeństwo powszechne przedstawiają Bole-sław R. Kuc i Zbigniew Ścibiorek, którzy uważają, że jest to „stan otoczenia cywilizacyjnego i środowiska naturalnego, w którym obywatele i ich wspólnoty, nie odczuwają zagrożenia swego istnienia, ani podstawowych interesów życiowych, ze względu na zapewnienie przez państwo, formalnych, instytucjonalnych i praktycznych gwarancji ochrony (…) życia, zdro-wia, dóbr i środowiska w sytuacjach zagrożeń”82. Analiza porównawcza obu defi nicji
dowo-dzi, że zakres wartości chronionych w obu interpretacjach jest tożsamy, natomiast czyhające na te wartości (dobra) zagrożenia odniesione są do całego spektrum niekorzystnych sytuacji wynikających ze wzajemnych relacji i interakcji zachodzących między elementami specyfi cz-nej triady złożocz-nej z: człowieka (ludzi), jako podmiotu bezpieczeństwa i podejmowanych przez niego (nich) działań, otoczenia cywilizacyjnego (środowisko antropogeniczne, sztuczne) powstałego w wyniku materialnej działalności człowieka (np. infrastruktura tech-niczna) oraz środowiska przyrodniczego83, w którym podmiot funkcjonuje.
Jeszcze szerzej obszar bezpieczeństwa powszechnego opisuje Waldemar Kitler, który twierdzi, że jest to proces obejmujący „szereg różnorodnych działań (m.in. w dziedzinie zdrowotnej; ekologicznej; edukacyjnej; społecznej; gospodarczej; prawnej; psychologicznej; weterynaryj-nej i sanitarweterynaryj-nej, którego zasadniczym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa ludności cywil-nej, a zarazem stanem uzyskanym w wyniku zorganizowanej ochrony życia i zdrowia ludzi, a także dóbr materialnych i kulturalnych oraz środowiska naturalnego, w zakresie niezbęd-nym do przetrwania ludzi, przed skutkami działania człowieka przeciwko człowiekowi lub sił natury, które wywołują bezpośrednie zagrożenie wartości chronionych, we wszystkich sta-nach i warunkach funkcjonowania państwa”84.
Analiza przywołanych defi nicji jednoznacznie dowodzi, że bezpieczeństwo powszechne zwią-zane jest z ochroną życia i zdrowia ludzi, a także wszelkich dóbr materialnych oraz środowiska naturalnego w zakresie niezbędnym do przetrwania ludzi oraz ich rozwoju przed skutkami nagłych niekorzystnych zjawisk (sytuacji) spowodowanych działalnością człowieka i/lub sił natury, które wywołują bezpośrednie zagrożenie wartości chronionych.
82 B.R. Kuc, Z. Ścibiorek, Podstawy metodologiczne nauk o bezpieczeństwie, Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa
2013, s. 18.
83 Środowisko przyrodnicze nazywane zamiennie środowiskiem naturalnym oznacza ogół ożywionych i nieożywionych
elementów przyrody, ściśle ze sobą powiązanych, otaczających organizmy żywe. W jego ramach można wyróżnić następujące elementy: budowę geologiczną, rzeźbę terenu, klimat, stosunki wodne, glebę, organizmy żywe. Zob. G. Dobrzański, Podstawowe pojęcia i problemy użytkowania i ochrony środowiska [w:] Ochrona środowiska przyrodniczego, G. Dobrzański (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 20.
84 W. Kitler, Bezpieczeństwo powszechne [w:] Bezpieczeństwo ludności cywilnej. Pojęcie, organizacja i zadania w czasie pokoju,
Uwzględniając powyższe rozważania, możemy za Stanisławem Śladkowskim zdefi niować zagrożenie bezpieczeństwa powszechnego jako nagłe lub przewidziane zdarzenie (sytuację destrukcyjną) spowodowane siłami natury lub wynikające z działalności człowieka (świado-mej lub nieświado(świado-mej), mogące spowodować niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia czło-wieka (ludzi) oraz środowiska, jak również innych ważnych dla człoczło-wieka wartości, lub spowodować kryzys, bądź sytuację kryzysową, albo prowadzić do jego wystąpienia85.
W kontekście tak sformułowanej defi nicji zagrożenia konieczne staje się wyjaśnienie termi-nów „kryzys” i „sytuacja kryzysowa”, które są istotnie związane z zagrożeniami bezpieczeń-stwa powszechnego, a nawet mogą być kwalifi kowane niekiedy jako takie zagrożenia. Pojęcie „kryzys” oznacza sytuację, w której „istnieje zagrożenie dla podstawowych wartości, interesów i celów organizacji, grup społecznych lub zagrożone są prawa i swobody obywa-teli, ich życie i mienie”86. Z sytuacją kryzysową spotykamy się zaś, gdy „w wyniku
okolicz-ności zewnętrznych bądź wewnętrznych dochodzi do zachwiania równowagi funkcjonowania, często utraty kontroli nad rozwojem sytuacji i powstania nieakceptowa-nego poziomu zagrożenia podstawowych wartości, interesów oraz celów rozpatrywanieakceptowa-nego podmiotu, co wywołuje potrzebę podjęcia nadzwyczajnych działań w celu powrotu do stanu równowagi”87.
Aby lepiej zrozumieć istotę bezpieczeństwa powszechnego i charakter związanych z nim zagrożeń, należy poza wyjaśnieniem pojęć „bezpieczeństwo” i „zagrożenie” zwrócić uwagę i przeanalizować oraz zinterpretować termin „powszechny”. Słownik języka polskiego tłuma-czy go jako „dotyczący wszystkich rzetłuma-czy, osób, spraw; częsty”88. Jeszcze szerszego
wyjaśnie-nia tego pojęcia i zobrazowawyjaśnie-nia zakresu znaczeniowego zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego dostarcza nam analiza synonimów słowa „powszechny”. W internetowym słowniku synonimów89 odnajdujemy sto siedemdziesiąt cztery zamienniki tego terminu.
Jako szczególnie związane z omawianą problematyką i ułatwiające jej zrozumienie można przytoczyć między innymi określenia:
– częsty, liczny, masowy, rozpowszechniony, odnoszące się do wielokrotności zjawiska; – codzienny, rozległy, rozpowszechniony, szeroki, ujmujące wszechobecność zjawiska;
85 Zob. prezentację S. Śladkowski, Zagrożenia „Antropogeniczne”(cywilizacyjne) wybór, Lublin 2014, http://docplayer.
pl/7503587-Prof-dr-hab-stanislaw-sladkowski-lublin-2014.html [dostęp: 5.03.2018]
86 Generic Crisis Management Handbook, NATO 97, s. II-2.
87 G. Sobolewski, Zarządzanie kryzysowe jako system przeciwdziałania zagrożeniom [w:] Zagrożenia kryzysowe, G. Sobolewski
(red.), AON, Warszawa 2011, s. 15–16.
88 Słownik języka polskiego…, wyd. cyt., s. 726.
