1
Uwagi wprowadzające
W Polsce prawo do informacji jest traktowane jako publiczne prawo podmio-towe wynikające przede wszystkim z art. 51 i 61 Konstytucji rP a także aktów międzynarodowych1. jednakże szczególne akty normatywne rozwijają regulację konstytucyjną precyzując zarówno zakres podmiotowy, jak i przedmiotowy tego prawa. Akty tego typu można podzielić na dwa rodzaje: mające charakter ma-terialny oraz akty regulujące procedurę, stanowiące podstawę na przykład do dostępu do akt sprawy, a wśród nich: kodeks postępowania administracyjnego z dnia 14 czerwca 1960 r.2 (art. 73—74), kodeks postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r.3 (art. 156 i nast.), kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 li-stopada 1964 r.4 (art. 525). do aktów pierwszego typu można zaliczyć te, które odnoszą się do informacji publicznej, np. ustawę o dostępie do informacji pu-blicznej z dnia 6 września 2001 r.5 (art. 2 i 3), ustawa o udostępnianiu informacji
1Prawo do informacji o zdrowiu ma swoje źródło w prawie międzynarodowym, choćby w przyjętej w dniu 19 listopada 1996 r. przez Komitet Ministrów rady europy Konwencji o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny w art. 5 — „nie można przeprowadzić interwencji medycznej bez swobodnej i świadomej zgody osoby jej poddanej. Przed dokonaniem interwencji osoba jej poddana otrzyma odpowiednie informacje o celu i naturze interwencji, jak również jej konsekwencjach i ryzyku”. http:
//www.coe.int/t/dg3/healthbioethic/texts_and_documents/ets164Polish.pdf [data dostępu: 14 stycznia 2015 r.].
2tekst jedn. dz.U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.
3dz.U. z 1997 r., nr 89, poz. 555 ze zm.
4tekst jedn. dz.U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.
5tekst jedn. dz.U. z 2014 r., poz. 782.
o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 października 2008 r.6 (art. 4 i 8) oraz te traktujące o informacjach o charakterze prywatnym i odnoszące się m.in. do informacji medycznej, np. ustawa o prawach pacjenta i rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 r.7 (art. 9—12). do aktów prawnych, należących do prawa medycznego8, związanych z dostępem do informacji o stanie zdrowia, obok wspomnianej ustawy należą także: ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów z dnia 1 lipca 2005 r.9 (art. 5), ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z dnia 7 stycznia 1993 r.10 (art. 2 ust. 2a), ustawa o diagnostyce laboratoryj-nej z dnia 27 lipca 2001 r.11, (art. 64a), ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r.12 (art. 23 ust. 3, art. 33 ust. 2) oraz ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (art. 17 ust. 9, art. 26, art. 28)13.
W doktrynie podkreśla się, że informacje medyczne to niewątpliwie infor-macje osobiste, gdyż dotyczą konkretnej osoby i konkretnego świadczenia me-dycznego14. Prawo pacjenta do informacji medycznej „jest wyrazem szacunku dla autonomii każdego człowieka, który dzięki temu prawu pozostaje z lekarzem w pozycji równoprawnego podmiotu świadczenia medycznego, nie zaś bezwol-nego przedmiotu oddziaływań lekarskich”15. co więcej dostęp do informacji medycznej na temat zdrowia „jest skutecznym narzędziem zabezpieczającym pacjenta przed paternalistycznym podejściem ze strony osób wykonujących za-wody medyczne”16. jak podkreśla Marek safj an, realizacja prawa do informacji
6Tekst jedn. dz.U. z 2013 r., poz. 1235 ze zm.
7tekst jedn. dz.U. z 2012 r., poz. 159 ze zm., dalej zwana: u.p.p.r.p.
8Prawo medyczne ma kilka zakresów znaczeń. najczęściej obejmuje problematykę praw pa-cjenta i im odpowiadające obowiązki osób wykonujących zawody medyczne (por. M. derecz, H. izdebski, t. rek: Prawo publiczne ochrony zdrowia. Warszawa 2013, s. 23). r. tokarczyk (r. to-karczyk: Medycyna a normy. Warszawa 2011, s. 60—61) wyróżnia w systemie amerykańskim publiczne prawo ochrony zdrowia, na które składa się prawo regulujące zadania władzy rządowej w zakresie ochrony ludności przed zagrożeniami dla jej zdrowia, ochrona przed chorobami i ich szkodliwym oddziaływaniem oraz prawo populacji. na prawo publiczne ochrony zdrowia skła-dają się publicznoprawne zagadnienia ochrony zdrowia o charakterze ustrojowym (jak np. dzia-łanie i zadania narodowego Funduszu Zdrowia, inspekcji sanitarnej, inspekcji Farmaceutycznej) i materialnym (np. ochrona zdrowia psychicznego, zapobieganie i zwalczanie chorób zakaźnych, planowanie i ochrona rodziny).
9dz.U. z 2005 r., nr 169, poz. 1411 ze zm.
10dz.U. z 1993 r., nr 17, poz. 78 ze zm.
11tekst jedn. dz.U. z 2014 r., poz. 1384 ze zm.
12tekst jedn. dz.U. z 2011 r., nr 231, poz. 1375 ze zm.
13 tekst jedn. dz.U. z 2013 r., poz. 947 ze zm., dalej: u.z.z.z.
14i. Bernatek-Zaguła: Prawo pacjenta w Polsce do informacji medycznej. toruń 2008, s. 95.
15ibidem, s. 93.
16j. Bujny: Prawa pacjenta. Między autonomią a paternalizmem. Warszawa 2007, s. 138.
daje pacjentowi urzeczywistnienie „swobodnego i świadomego podejmowania decyzji o planowanych zabiegach medycznych”, ale nadto „ochronę wartości, jaką jest wiedza o samym sobie”17. Praktyka pokazuje jednak, że w relacjach pacjent-lekarz widoczny jest defi cyt informacji; często rodzina pacjenta jest lepiej poinformowana, niż sam zainteresowany18.
stanie na straży realizacji prawa do informacji przez podmioty zobowiązane ustawodawca powierzył sądom i samorządom zawodowym, lekarskiemu oraz pielęgniarek, które są władne do stosowania sankcji administracyjnych w dro-dze postępowania dyscyplinarnego w przypadkach naruszeń etosu wykonywania zawodu.
2
Prawo pacjenta do informacji o zdrowiu
Prawa pacjenta to ogół uprawnień i roszczeń, jakie pacjent ma wobec or-ganów ochrony zdrowia, podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, podmiotów wykonujących zawody medyczne, narodowego Funduszu Zdrowia oraz innych podmiotów uczestniczących w procesie udzielania świadczeń zdro-wotnych a także obowiązki tych władz, podmiotów i osób wobec pacjenta19. W krajowym porządku prawnym źródłem praw pacjenta jest przede wszystkim Konstytucja rP (zwłaszcza w art. 38, 39, 47, 51 i 68) oraz wspomniana już u.p.p.r.p., która kompleksowo uregulowała problematykę tych praw, wymienia-jąc wśród nich prawo do informacji o stanie zdrowia i prawo do zachowania informacji w tajemnicy.
Współcześnie brak jest jednej spójnej defi nicji zdrowia, obejmującej wszelkie jego aspekty. Według WHo „zdrowie” to stan dobrego samopoczucia fi zycznego, psychicznego, społecznego i duchowego, a nie tylko brak choroby czy niepeł-nosprawności. A contrario, za ewą Więckowską20 należy przyjąć, że choroba to proces patologiczny, w wyniku którego organizm przekracza określone normy biologiczne. Zdaniem Beaty tobiasz-Adamczyk zdrowie może być ujmowane jako stan pełnej równowagi i dobrostanu w jego wymiarze fi zycznym, psychicz-nym i społeczpsychicz-nym, pozwalającym na realizację osobie zdrowej szeroko nakreślo-nych planów życiowych i aspiracji21. Barbara Woynarowska wskazuje, iż pojęcie zdrowia może być rozważane w trzech aspektach, czyli jako zdolność do
wyko-17M. safjan: Kilka refl eksji wokół problematyki zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu szkody wyrządzonej pacjentom. „Prawo i Medycyna” 2005, nr 18, s. 19.
18U. drozdowska, W. Wojtal: Zgoda i informowanie pacjenta. Warszawa 2010, s. 45.
19M. derecz, H. izdebski, t. rek: Prawo publiczne…, s. 271.
20e. Więckowska: Pacjent wobec choroby. „Zdrowie Publiczne” 2002, nr 112, s. 375.
21Zdrowie w medycynie i naukach społecznych. red. t.B. Kulik, i. Wrońska. stalowa Wola 2000, s. 132.
nywania wszystkich czynności życia codziennego, dobre samopoczucie w sferze psychicznej lub przestrzeganie zachowań prozdrowotnych22.
Pierwsza, dość nieudolna próba uregulowania problematyki prawa do in-formacji o stanie zdrowia nastąpiła w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej23, w której ustawodawca co prawda przewidział to prawo, ale nie określił jego zakresu przedmiotowego ani form udostępniania informacji. W świetle aktual-nie obowiązującego rozdziału 3 u.p.p.r.p. zakresem prawa do informacji ustawo-dawca objął: stan zdrowia; zamiar odstąpienia przez lekarza od leczenia; prawa pacjenta wynikające z obowiązującego porządku prawnego; informacje o rodzaju i zakresie udzielanych świadczeń zdrowotnych.
3
Obowiązek informacyjny lekarza
W literaturze przedmiotu wskazuje się trzy modele przekazywania informa-cji pacjentowi: model profesjonalno-praktyczny (lekarz przekazuje informacje ważne z jego punktu widzenia); model rozumnego obserwatora (przekazuje się informacje w takim zakresie, w jakim rozsądnie oczekujący człowiek chciałby je poznać); model subiektywistyczny (ujawnienie informacji, jakich życzy sobie pacjent)24. Ustawodawstwo polskie przyjmuje model mieszany.
obowiązek informacyjny powinien być realizowany wobec pacjenta, tj. za-równo osoby chorej, jak i zdrowej. jak wynika z dyspozycji art. 3 ust. 1 pkt 4 u.p.p.r.p., pacjent to osoba zwracająca się o udzielenie świadczeń zdrowotnych lub korzystająca z takich świadczeń udzielanych przez podmiot, który je świad-czy, lub osobę wykonującą zawód medyczny. na podstawie ustawy można wy-różnić szczególne grupy pacjentów, tj. pacjenta małoletniego, który ukończył 16 rok życia, pacjenta małoletniego, który nie ukończył 16. roku życia, pacjenta ubezwłasnowolnionego, pacjenta nieprzytomnego, pacjenta niezdolnego do zro-zumienia znaczenia informacji. W świetle ustawodawstwa szczególnego z kolei można wyróżnić np. pacjenta dotkniętego chorobą zakaźną, chorego psychicznie, czy też pacjentkę w ciąży.
Pacjent ma prawo oczekiwać przestrzegania praw pacjenta, w tym prawa do informacji o stanie zdrowia. Podmiotami odpowiedzialnymi za realizację tych praw są członkowie personelu medycznego: pielęgniarki, położne oraz lekarze.
Z tego powodu obowiązek informowania pacjentów o ich prawach, ale także o stanie zdrowia w zakresie koniecznym do sprawowania opieki pielęgnacyjnej lub opieki podczas ciąży oraz prowadzenia porodu i połogu, spoczywa rów-nież na pielęgniarkach i położnych, zgodnie z ustawą z dnia 15 lipca 2011 r.
22B. Woynarowska: Edukacja zdrowotna. Warszawa 2007, s. 52.
23tekst jedn. dz.U. z 2007 r., nr 14, poz. 89 ze zm., dalej zwana: u.z.o.z.
24 U. drozdowska, W. Wojtal: Zgoda i informowanie…, s. 52—55.
o zawodach pielęgniarki i położnej25 (art. 16). Z kolei obowiązek informowania pacjenta o jego stanie zdrowia przez lekarzy ma swoje umocowanie zarówno prawne, ujęte w aktach krajowych, ale także międzynarodowych (np. art. 8 eu-ropejskiej Konwencji praw człowieka i podstawowych wolności), jak i etyczne (w szczególności chodzi o art. 15 kodeksu etycznego lekarzy26). Ze względu na przedmiot opracowania szczególne znaczenie ma także ustawa o zawodzie le-karza i lele-karza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 r.27, w szczególności zaś art. 31 tej ustawy, zgodnie z którym lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, lecz-niczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniecha-nia, wynikach leczenia oraz rokowaniu. tak określony obowiązek lekarza odno-si odno-się również do pacjentów, którzy ukończyli 16 lat. Przedstawiciele doktryny oraz orzecznictwo sądowe nie są zgodni co do tego, że nie ma konieczności informowania o skutkach, które, co prawda mogą wystąpić, ale są nadzwyczaj-ne i mało prawdopodobnadzwyczaj-ne28. informacja ma być przekazywana w sposób jasny i zrozumiały oraz adekwatny do sytuacji zdrowotnej pacjenta. jak podkreśla Biruta lewaszkiewicz-Petrykowska29, informacja „powinna być wyważona,
poda-25tekst jedn. dz.U. z 2014 r., poz. 1435 ze zm.
26Uchwała nadzwyczajnego ii Zjazdu lekarzy z dnia 14 grudnia 1991 r., w sprawie Kodeksu etyki lekarskiej (dalej zwana: Kel) — „obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu podstawowych decyzji lekarskich dotyczących jego zdrowia.
Wynika to zarówno z poszanowania praw pacjenta jako osoby, jak i z odpowiedzialności, którą ponosi za własne zdrowie. tym samym ma on prawo do uzyskania zrozumiale dla niego sformułowanych informacji. W przypadku planowanych zabiegów diagnostycznych i leczniczych ma prawo zapoznać się ze stopniem potencjalnego ryzyka i spodziewanymi korzyściami związanymi z wykonywaniem tych zabiegów, a także z możliwościami zastosowania innego postępowania medycznego”.
27tekst jedn. dz.U. z 2011 r., nr 277, poz. 1634 ze zm.
28Por. wyrok sn z dnia 1 kwietnia 2004 r., ii cK 134/03, legalis, wyrok sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 września 2012 r., i Aca 723/12, legalis: „na tle powyższego przepisu (art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty) w orzecznictwie sądu najwyższego wielokrotnie uznawano, że lekarz nie ma obowiązku informowania o wszystkich możliwych, nawet rzadko występujących powikłaniach”. Podobnie wyrok sn z dnia 20 listopada 1979 r., iV cr 389/79, „orzecznictwo sądu najwyższego. izba cywilna”, 1980, nr 4, poz. 81. Z kolei zgodnie z Wyrokiem sn — izby cywilnej z dnia 18 stycznia 2013 r., iV csK 431/12, legalis: „Uzna-nie powikłania za »rzadkie« „Uzna-nie jest wystarczające do stwierdzenia, że wykracza ono poza granice wymaganej informacji w rozumieniu art. 31 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty”. Podobnie wyrok sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 listopada 2011 r., Vi Aca 665/11, legalis: „W wypadku zabiegu ratującego życie nie wymaga się wskazania wszystkich możliwych skutków wykonania zabiegu i w takich wypadkach informacja może ograniczać się do wskazania możliwych niekorzystnych skutków i powikłań, będących zwykłym typowym następstwem danego zabiegu. W wypadku zabiegów kosmetycznych zakres obowiązku informacyjnego musi być szerszy”. Wynika to z nieleczniczych czynności wpływających na stan zagrożenia życia czy zdrowia.
29B. lewaszkiewicz-Petrykowska: Uwagi o zawodowym obowiązku udzielania informacji.
„studia iuridica” 1994, nr 21, s. 49.
na w sposób dostępny, uwzględniający poziom intelektualny chorego, jego zdol-ność percepcji oraz wnioskowania”. subsydiarną funkcję w tym zakresie mogą pełnić broszury i ulotki informacyjne. „Zakres obowiązku informacji nie zależy od tego co lekarz sądzi ile pacjent powinien wiedzieć, lecz od tego, co rozsądna osoba będąca w sytuacji pacjenta obiektywnie potrzebuje usłyszeć od lekarza, aby podjąć »poinformowaną« i inteligentną decyzję wobec proponowanego za-biegu”30. Udzielając informacji lekarz nie może pominąć kwestii farmakoterapii, wskazując np. sposób dawkowania leku. należy nadto wskazać konsekwencje zaniechania stosowania metod leczniczych i diagnostycznych. W odniesieniu do osób dysfunkcyjnych, np. niemych lub głuchych, przekazanie informacji może następować przy pomocy osób umiejących się z nimi porozumieć, co de facto oznacza dostęp do informacji medycznej31.
Ustawodawca wprowadził wyjątek od obowiązku zachowania tajemnicy lekar-skiej, gdyż lekarz może także udzielić informacji innym osobom za zgodą pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. Źródłem umocowania do przekazania infor-macji innej osobie niż pacjentowi może być ustawa albo zgoda pacjenta.
Ponadto na żądanie pacjenta lekarz nie ma obowiązku udzielać pacjentowi informacji. Zrzeczenie powinno mieć charakter wyraźny i nie można go do-mniemywać, dlatego w takich przypadkach wzmianka o zrzeczeniu się prawa powinna znaleźć się w dokumentacji medycznej32. niemniej przepisy szczegól-ne mogą spowodować nieskuteczność zrzeczenia, jak w przypadku, o którym mowa w art. 26 u.z.z.z. W przypadkach tam przewidzianych istnieje bowiem obawa zarażenia innych osób. Pacjent nie może odmówić przyjęcia do wiado-mości diagnozy. Wzmiankę o poinformowaniu o rozpoznaniu zamieszcza się w dokumentacji medycznej, a pacjent potwierdza ten fakt podpisem. Podobnie w przypadkach zabiegów związanych z nieodwracalnym pozbawieniem części ciała lub organu obowiązek informacji powinien mieć charakter nieusuwalny33.
Zdaniem doroty Karkowskiej z prawa do nieinformowania nie może „sko-rzystać przedstawiciel ustawowy małoletniego pacjenta, ale może pacjent mało-letni, także ten, który ukończył 16 lat (np. dziecko może bać się takich rozmów i być niechętne do rozmowy z lekarzem)”34.
obowiązek informacyjny nie ma jednak charakteru bezwzględnego, gdyż w sytuacjach wyjątkowych, jeżeli rokowanie jest niepomyślne dla pacjenta, lekarz
30M. Świderska w: Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz. red.
M. nestorowicz. Warszawa 2009, s. 82—83.
31Por. P. daniluk: Obowiązek lekarza udzielenia pacjentowi informacji w związku z podejmo-wanymi czynnościami leczniczymi. „Prawo i Medycyna” 2006, nr 3, s. 84.
32Zasady prowadzenia dokumentacji medycznej określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (tekst jedn. dz.U. z 2014 r., poz. 177 ze zm.).
33Por. M. Świderska w: Ustawa o prawach…, s. 93.
34d. Karkowska: Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz. War-szawa 2012, s. 167.
może ograniczyć informację o stanie zdrowia i o rokowaniu, jeżeli według oceny lekarza przemawia za tym dobro pacjenta (tzw. przywilej terapeutyczny). W ta-kich przypadkach lekarz informuje przedstawiciela ustawowego pacjenta lub oso-bę upoważnioną przez pacjenta w pełnym zakresie. na żądanie pacjenta lekarz ma jednak obowiązek udzielić pacjentowi wymaganej informacji. W doktrynie wskazuje się na potrzebę przekazywania informacji o niepomyślnym rokowaniu, gdyż: „stan niepewności jest znacznie bardziej nieznośny niż najokropniejsza, lecz konkretna informacja; należyta informacja mogłaby pobudzić chorego do walki z chorobą; chory ma prawo wybrać”35 czy godzi się na ujemne skutki te-rapii, czy też nie chce cierpieć i nie godzi się na proponowaną metodę leczenia.
jak wskazuje dorota Karkowska „W obecnym stanie prawnym wyjątek niein-formowania pacjenta z inicjatywy lekarza ulega zniesieniu. na żądanie pacjenta lekarz ma obowiązek udzielenia mu wszystkich informacji […] także tych nie-pomyślnych”36. Pewne wątpliwości w tym zakresie mogą się pojawiać w odnie-sieniu do pacjenta małoletniego. Wydaje się, że w przypadku pacjenta poniżej 16 roku życia informacja powinna być ograniczona do tych wiadomości, które są niezbędne do właściwego przebiegu świadczenia zdrowotnego.
Żądanie pacjenta do nieinformowania o niekorzystnym rokowaniu, jak pod-kreśla się w doktrynie37, wymaga ustanowienia osoby upoważnionej do przeka-zania pełnej informacji.
obowiązek informacyjny najczęściej jest realizowany poprzez przedłożenie pacjentowi formularza zawierającego informację na temat zabiegu oraz możli-wych skutków, które mogą mu towarzyszyć. Wszelkie wątpliwości przed pod-pisaniem powinien wyjaśnić lekarz. tylko taka kompleksowa formuła pozwala twierdzić, że obowiązek informacyjny został przez lekarza w pełni zrealizowany.
Formularz zawiera nadto zgodę pacjenta lub odmowę zgody na przeprowadzenie zabiegu, a także datę i podpis pacjenta.
nieprawidłowości w zakresie udzielonej informacji przez lekarza mogą mieć różne postaci, np. w zakresie udzielonej informacji — pomijanie alternatywnych metod leczenia, w zakresie sposobu udzielania informacji — posługiwanie się niezrozumiałą nomenklaturą, a także przekazywanie informacji według swobod-nego uznania lekarza38. naruszenie przez lekarza obowiązku udzielenia informa-cji pacjentowi może być podstawą odpowiedzialności cywilnej (naruszenie dóbr osobistych pacjenta lub innych osób), karnej oraz zawodowej. W tym ostatnim przypadku organy odpowiedzialności zawodowej (rzecznicy odpowiedzialności zawodowej i sądy lekarskie) prowadzą postępowanie w przypadkach zachowań sprzecznych z zasadami etyki i deontologii zawodowej oraz naruszenia przepi-sów o wykonywaniu zawodu lekarza. stwierdzenie winy grozi sankcją w postaci
35M. Boratyńska, P. Konieczny: Prawa pacjenta. Warszawa 2001, s. 277.
36d. Karkowska: Ustawa o prawach…, s. 169.
37ibidem, s. 170.
38Por. i. Bernatek-Zaguła: Prawo pacjenta…, s. 85.
ukarania upomnieniem, naganą, zawieszeniem prawa wykonywania zawodu na okres od 6 miesięcy do 3 lat lub pozbawieniem prawa wykonywania zawodu bez możliwości ubiegania się o ponowny wpis na listę lekarzy.
Udzielenie informacji zdrowotnej osobom nieupoważnionym stanowi na-ruszenie tajemnicy zawodowej i może wypełniać znamiona czynu określonego w art. 266 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. — Kodeks karny39.
4
Informowanie członków rodziny o stanie zdrowia pacjent a
W pierwszej kolejności należy określić zakres terminu członek rodziny.
W ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 r.40 ustawodawca przez członka rodziny rozumie osobę najbliższą w rozumieniu art.
115 § 11 k.k. (tj. małżonka, wstępnego, zstępnego, rodzeństwo, powinowatego w tej samej linii lub stopniu, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz jej małżonka, a także osobę pozostająca we wspólnym pożyciu), a także inną osobę wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą. W art. 5 pkt. 3 usta-wy o świadczeniach opieki zdrowotnej fi nansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r.41 przez członka rodziny należy rozumieć następujące osoby: a) dziecko własne, dziecko małżonka, dziecko przysposobione, wnuka albo dziecko obce, dla którego ustanowiono opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka, do ukończenia przez nie 18 lat, a jeżeli uczy się dalej w szkole, zakładzie kształcenia nauczycieli, uczelni lub jednostce naukowej prowadzącej studia doktoranckie — do ukończenia 26 lat, natomiast jeżeli posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub inne traktowane na równi — bez ograniczenia wieku; b) małżonka; c) wstęp-nych pozostających z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym.
jednak zgodnie z dyspozycją art. 3 ust. 1 u.p.p.r.p. przez osobę bliską należy rozumieć małżonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta. należy zatem przyjąć, że osobą taką jest np. ojciec, matka, dziadek, babka, syn, córka, wnuk, wnuczka, teść, teściowa, zięć, synowa, konkubent, konkubina. Zdaniem Małgorzaty Świderskiej katalog ten ma charakter wyczerpujący i nie można go poszerzać42. Wydaje się jednak, że użycie przez ustawodawcę kategorii „innej osoby wskazanej przez pacjenta”
czyni go otwartym. W konsekwencji należy przyjąć, że ustawodawca dopasował regulację prawną do praktyki.
39dz.U. z 1997 r., nr 88, poz. 553 ze zm., dalej zwana: k.k.
40dz.U. z 2005 r., nr 180, poz. 1493 ze zm.
41dz.U. z 2008 r., nr 164, poz. 1027 ze zm.
42Por. M. Świderska w: Ustawa o prawach…, s. 95.
Z kolei opiekunem faktycznym jest osoba sprawująca, bez obowiązku usta-wowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga. termin opiekuna faktycznego pojawił się po raz pierwszy w polskim porządku prawnym w art. 17 ust. 1 ustawy o zawo-dzie lekarza z 1950 r.43 następnie terminem tym posługiwała się u.z.o.z w art. 23 ust. 1. W ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych44 usta-wodawca zdefi niował jedynie opiekuna faktycznego dziecka wskazując, iż jest to osoba faktycznie sprawująca opiekę nad dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka (art. 3 pkt 14). W ocenie Miro-sławy Kapko stałość opieki zachodzi wówczas, gdy jest sprawowana w okresie ją uzasadniającym. „Może być zatem spełniony wymóg stałości opieki, pomimo że nie jest to opieka długotrwała”45. opiekunami takimi nie są małżonkowie względem siebie46.
Wskazane osoby nie mogą jednak otrzymywać od lekarza informacji
Wskazane osoby nie mogą jednak otrzymywać od lekarza informacji