Prawo Wspólnoty Europejskiej

Ochrona środowiska wymaga podejmowania działań w skali globalnej, których istotnym składnikiem są ograniczenia w korzystaniu ze środowiska polegające na przyjmowaniu, w skali globalnej, standardów określających właściwości wspólnych dla całej ludzkości zasobów środowiska. Ustalone w skali międzynarodowej zasady postępowania w sprawach szczególnie istotnych dla jakości środowiska i poziomów jego wykorzystywania w gospodarce i innych dziedzinach działalności człowieka są podstawą ochrony środowiska i zapewniania jego zrównoważonego wykorzystania, jako warunku istnienia człowieka.

Procesy technologiczne zagospodarowania odpadów stanowią istotny składnik kompleksowego przemysłowego procesu wytwórczego. Koszty gospodarki odpadami, jako składnik kosztów produkcji, odgrywają istotną rolę w ocenie opłacalności produkcji.

W gospodarce odpadami podstawową rolę odgrywają wymagania ochrony środowiska, ochrony życia i zdrowia człowieka i ochrony różnorodności biologicznej.

Ochrony przed działalnością ludzką, bowiem odpady powstają w wyniku tej działalności.

Poziom tej ochrony wymaga uzgodnień w skali globalnej, stąd potrzeba przyjęcia zasad postępowania w takiej skali. Zasad postępowania zapewniających jednakową ochronę środowiska, a także równomierne rozłożenie kosztów tej ochrony w skali globalnej.

Zawierając, w ramach działalności UNEP (United Nations Environment Programme), międzynarodowe konwencje, zapewniono przyjęcie zasad postępowania z odpadami w skali międzynarodowej. Zasady te wprowadzane są w prawodawstwie państw, członków konwencji.

Produkcja i użytkowanie wyrobów chemicznych są przyczyną licznych zagrożeń dla środowiska i zdrowia ludzkiego i to jest przyczyną szczególnego zainteresowania, które skutkowało powołaniem do życia międzynarodowego forum, z udziałem UNEP, innych agend ONZ, międzynarodowych organizacji, rządów i organizacji społecznych

1Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy IOŚ - PIB, 00-548 Warszawa, ul. Krucza 5/11d

szeregu państw. SAICM (Strategic Approach to International Chemicals Management) jest międzynarodowym forum, którego zadaniem jest organizacja międzynarodowych konferencji w sprawach gospodarki chemikaliami (International Conference on Chemicals Management). Na takiej konferencji (Dubai, 2006 r.) określono cel działalności SAICM, którym jest produkowanie i użytkowanie wyrobów chemicznych metodami zapewniającymi minimalizację ich szkodliwości dla środowiska i zdrowia ludzkiego. Cel ten ma być osiągnięty do 2020 r. Określenie środków, służących jego osiągnięciu, jest przedmiotem konwencji międzynarodowych.

Gospodarka odpadami nieorganicznymi przemysłu chemicznego jest przedmiotem konwencji o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych, przyjętej w Bazylei w 1989 r., która weszła w życie w maju 1992, ratyfikowanej w Polsce w 1995 r. (Dz. U. Nr 19 poz. 88).

Istotne są działania OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) dla rozsądnej z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego gospodarki odpadami, polegające na kontroli przesyłania odpadów i opracowaniu uzgodnionych na poziomie międzynarodowym standardów. Ma to na celu, między innymi, wzmocnienie instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych możliwości w zakresie gospodarki odpadami w krajach rozwijających się.

Strategię postępowania z odpadami przemysłowymi w UE określono w dokumencie Komisji Europejskiej dotyczącym zintegrowanej polityki produktem [1] (Integrated Product Policy – IPP), który stanowił podstawę do dalszych dyskusji, w wyniku których opublikowano dokument [2], w którym przyjęto, jako zasadę IPP, minimalizację negatywnego oddziaływania przez produkty na środowisko we wszystkich fazach cyklu życia produktu poprzez podejmowanie działań, które będą najbardziej skuteczne i efektywne ekonomicznie. Osiągnięcia w tym zakresie przedstawiono w dokumencie Komisji [3].

Strategia UE [4] skupia się na skoordynowanym podejściu do kwestii związanych z zapobieganiem powstawaniu odpadów, dzięki któremu działania dotyczące zapobiegania skupią się na redukcji ich oddziaływania na środowisko. Działania w kwestii zapobiegania powstawaniu odpadów muszą być podjęte na wszystkich poziomach administracji. Na poziomie europejskim rolę tą spełnią dyrektywa dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Integrated Pollution Prevention and Control – IPPC) [5] oraz zintegrowana polityka produktu (IPP). Dokumenty referencyjne dotyczące najlepszych dostępnych technik (Reference Document on Best Available Techniques – BREF) dostarczają przydatnych informacji dotyczących zapobiegania powstawaniu odpadów. Te aspekty BREF powinny zostać wzmocnione, a Państwa Członkowskie, przemysł i inne zainteresowane strony powinny bardziej regularnie wymieniać się informacjami na temat najlepszych praktyk. Wreszcie, Komisja ma zamiar przyjrzeć się ponownie kwestii opracowania ram dla inicjatyw projektowania ekologicznego w ramach zintegrowanej polityki produktu.

Większość działań zapobiegających powstawaniu odpadów trzeba będzie podjąć

na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym. Do dyrektywy ramowej w sprawie odpadów zostaną wprowadzone zmiany mające na celu wyjaśnienia obowiązków Państw Członkowskich w zakresie opracowania dostępnych publicznie programów zapobiegania powstawaniu odpadów, w kontekście zrównoważonej produkcji i konsumpcji.

W krajach WE podstawowym narzędziem dla oceny wpływu procesów technicznych i instalacji na środowisko jest dyrektywa IPPC, której celem jest osiągnięcie zintegrowanego sposobu postępowania dla kontroli i zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska. Dyrektywa wprowadza pojęcie normy jakości środowiska, co oznacza zestaw warunków, które muszą zostać spełnione w określonym czasie przez środowisko lub jego część. Od spełnienia tych warunków uzależniono wydanie zezwolenia na funkcjonowanie instalacji technicznych. Dyrektywa określa rodzaje instalacji, w stosunku do których obowiązuje wydanie zezwolenia. W odniesieniu do instalacji przemysłu chemicznego wykaz ten obejmuje praktycznie cały przemysł. Istotne wymagania dla procesów i instalacji określają publicznie dostępne dokumenty Komisji Europejskiej opisywane skrótem BREF [6].

Gospodarka odpadami nieorganicznymi przemysłu chemicznego jest przedmiotem następujących dokumentów BREF:

• Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC) Reference Document on Best Available Techniques in the Chlor-Alkali Manufacturing industry.

December 2001,

• Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on Economics and Cross-Media Effects. July 2006,

• Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on Best Available Techniques for the Manufacture of Large Volume Inorganic Chemicals - Solids and Others Industry, August 2007,

• Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC) Reference Document on Best Available Techniques in the Common Waste Water and Waste Gas Treatment/Management Systems in the Chemical Sector. October 2009,

• Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on Best Available Techniques for the Manufacture of Large Volume Inorganic Chemicals - Ammonia, Acids and Fertilizers. August 2007,

• Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC) Reference Document on Best Available Techniques in the Large Volume Organic Chemical Industry.

February 2003,

• Reference Document on Best Available Techniques in the Production of Polymers. August 2007,

• Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on Best Available Techniques for the Production of Speciality Inorganic Chemicals.

August 2007.

Do oceny procesu technologicznego i instalacji z punktu widzenia jego wpływu

na środowisko, a także aspektów ekonomicznych, można posłużyć się dokumentem IPPC-Reference Document on Economics and Cross-Media Effects, poświęconym problematyce ekonomicznej i metodologii oceny oddziaływania instalacji – poziomu ochrony środowiska jako całości, we wszystkich jego częściach – powietrzu, wodzie i powierzchni ziemi. Dokument ten został opracowany z myślą o ocenie możliwości wdrożenia rozwiązań technicznych zapewniających poprawę zachowania się instalacji w środowisku, również zastosowania BAT (Najlepszej Dostępnej Techniki, ang. Best Available Techniques) zalecanych w BREF. Postępowania zalecone w tym dokumencie są pomocne przy ocenie stopnia realizacji wymagań dyrektywy IPPC, ale nie są obowiązujące z prawnego punktu widzenia.

Przez pojęcie BAT należy rozumieć najbardziej efektywne i nowoczesne rozwiązanie w zakresie technologii i techniki, przydatne w praktyce do zapobiegania uwolnieniom zanieczyszczeń do środowiska, lub, jeśli to jest niemożliwe, do redukcji tych uwolnień i zmniejszenia oddziaływania na środowisko. Pod pojęciem „techniki” należy rozumieć zarówno proces technologiczny, jak i rozwiązania techniczne (aparatura, urządzenia, wyposażenie budynków i budowli, ich obsługa i konserwacja) i organizacyjne.

„Dostępność” oznacza ekonomiczne warunki stosowania (koszty), a także możliwość stosowania tych rozwiązań w warunkach istniejącej infrastruktury. W dyrektywie IPPC (załącznik IV) określono następujące kryteria oceny techniki w operacjach jednostkowych i procedurach postępowania:

1. Stosowanie technologii niskoodpadowej.

2. Stosowanie substancji stwarzających mniejsze zagrożenie.

3. Zapewnienie odzysku i recyklingu substancji i odpadów powstających w procesie.

4. Wskazanie podobnych procesów, urządzeń, procedur stosowanych w skali przemysłowej.

5. Postępy w technologii i wiedzy.

6. Rodzaje, efekty i wielkości emisji z procesu.

7. Wyniki badań nowych i istniejących instalacji.

8. Czas potrzebny na wdrożenie BAT.

9. Zużycie i rodzaje surowców (w tym wody) oraz efektywność energetyczna instalacji.

10. Potrzeby w zakresie zapobiegania lub redukcji uwolnień emisji do środowiska oraz ryzyko środowiskowe.

11. Potrzeby w zakresie zapobiegania awariom i redukcji ich następstw dla środowiska.

12. Informacje publikowane przez KE – dokumenty BREF.

13. Istotnym elementem strategii gospodarki odpadami jest oczywiście produkcja pełnowartościowych wyrobów z odpadów, czego przykładem może być zagospodarowanie odpadów z przemysłu wydobywczego [7].

Podstawowym aktem prawnym dla gospodarki odpadami jest w UE dyrektywa

Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy [8]. Dyrektywa ta uchyla dyrektywy:

75/439/EEC w sprawie unieszkodliwiania olejów odpadowych, 91/689EEC w sprawie odpadów niebezpiecznych i 2006/12/EC w sprawie odpadów.

Inne dyrektywy dotyczące gospodarki odpadami nieorganicznymi z przemysłu chemicznego:

• Dyrektywa Rady 78/176/EWG z dnia 20 lutego 1978 r. w sprawie odpadów pochodzących z przemysłu ditlenku tytanu (Dz. Urz. L 54 s. 19),

• Dyrektywa Rady 82/883/EWG z dnia 3 grudnia 1982 r. w sprawie procedur nadzorowania i monitorowania środowiska naturalnego w odniesieniu do odpadów pochodzących z przemysłu ditlenku tytanu (Dz. Urz. L 378 s 1),

• Dyrektywa Rady 83/29/EWG z dnia 24 stycznia 1983 r. zmieniająca dyrektywę 78/176/EWG w sprawie odpadów pochodzących z przemysłu ditlenku tytanu (Dz. Urz. L 32 s. 28),

• Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów (Dz. Urz. L 182 s 1).

Rozporządzenia i inne akty prawne WE obowiązujące w krajach Wspólnoty Europejskiej bez krajowych aktów wprowadzających (w tym polskich):

• Decyzja Komisji 2000/532/WE z dnia 3 maja 2000 r. zastępująca decyzję 94/3/

WE ustanawiającą wykaz odpadów zgodnie z art. 1 lit. a) dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów oraz decyzję Rady 94/904/WE ustanawiającą wykaz odpadów niebezpiecznych zgodnie z art. 1 ust. 4 dyrektywy Rady 91/689/

EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych (Dz. Urz. L 226 s.3),

• Decyzja Komisji 2001/118/WE z dnia 16 stycznia 2001 r. zmieniająca decyzję 2000/532/WE w zakresie wykazu odpadów (Dz. Urz. L 47 s. 1),

• Decyzja Komisji z dnia 22 stycznia 2001 r. zmieniająca decyzję 2000/532/WE zastępującą decyzję 94/3/WE ustanawiającą wykaz odpadów zgodnie z art. 1 lit. a) dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów oraz decyzję Rady 94/904/WE ustanawiającą wykaz odpadów niebezpiecznych zgodnie z art. 1 ust. 4 dyrektywy Rady 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych (2001/119/WE),

• Decyzja rady 2001/573/WE z dnia 23 lipca 2001 r. zmieniająca decyzję Komisji 2000/532/WE w zakresie wykazu odpadów (Dz. Urz. L 103 s.18),

• Decyzja Rady 2003/33/WE z dnia 19 grudnia 2002 r. ustanawiająca kryteria i procedury przyjęcia odpadów na składowiska, na podstawie art. 16 i załącznika II do dyrektywy 1999/31/WE (Dz. Urz. L 11 s 27),

• Rozporządzenie (WE) Nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów (Dz. Urz. L 131 s 1).