Prognozy dla przemysłu nieorganicznego

Podstawowe technologie nieorganiczne produkujące surowce/półprodukty do dalszego przetwórstwa w wyroby użyteczne dla społecznego rozwoju generują więcej odpadów niż następne ogniwa produktowe, gdyż z surowców mineralnych należy odzyskać składniki najbardziej przydatne dla gospodarki. Pozostałość staje się odpadem lub mniej poszukiwanym półproduktem/surowcem. Przemysł nieorganiczny w Polsce to przede wszystkim produkcja nawozów dla zapewnienia bezpieczeństwa żywieniowego Polski, ale też na eksport; produkcja sody kalcynowanej i kaustycznej oraz produktów związanych, produkcja krzemianów nieorganicznych, przemysł siarki i kwasu siarkowego oraz siarczanów. Rozpatrując problem odpadów nieorganicznych w Polsce wyodrębniono kluczowe technologie prowadzące do wytwarzania odpadów grupy 06. Są to: produkcja kwasu fosforowego ekstrakcyjnego, a następnie nawozów fosforowych, produkcja sody metodą Solvay’a, wytwarzanie kwasu siarkowego, szczególnie z siarczków metali przy okazji produkcji metali nieżelaznych, wytwarzanie

bieli tytanowej, odpadowy gips z procesów odsiarczania spalin. Ten ostatni produkt pochodzi z technologii nieorganicznej zastosowanej w innym przemyśle (energetyka) w charakterze technologii sanitarnej uwalniającej środowisko od nadmiernej emisji tlenków siarki. Powstający produkt – gips jest przede wszystkim cennym półproduktem dla budownictwa. Wykorzystanie gipsu z odsiarczania spalin pozwala również na oszczędność naturalnych zasobów gipsu. Już połowę produkcji gipsu budowlanego w Polsce stanowi gips syntetyczny z odsiarczania. Jednak pewna ilość tego produktu nie spełniająca wysokich wymagań budownictwa zasila corocznie składowiska odpadów przy elektrowniach, należy dodać, że nie jest to odpad grupy 06.

Wspomnianym wyżej odpadom i technologiom oraz ich produktom poświecone będą dalsze rozważania.

6.3.1. Soda

Polska jest drugim producentem sody w Europie. Spółka Soda Polska Ciech SA jest właścicielem dwóch zakładów produkcyjnych w Polsce o łącznej zdolności produkcyjnej 1200 tys. ton rocznie oraz dwóch zakładów zagranicznych: Sodawerk Stassfurt GmbHKG Niemcy i SC Uzinele Sodice Govora SA Rumunia. Konsumpcja sody kalcynowanej w Europie szacowana jest na 12,8 mln ton. Głównym odbiorcą sody kalcynowanej (65% produkcji) jest przemysł szklarski. Adresatem wytwarzanego przez niego szkła płaskiego oraz opakowań i włókien szklanych jest sektor budowlany i samochodowy. Wzrost popytu na szkło płaskie szacowany jest na 2-3% rocznie w perspektywie długoterminowej, a na szkło opakowaniowe na poziomie 1-2%.

Zapotrzebowanie na sodę kalcynowaną jest skorelowane z kondycją budownictwa i przemysłu samochodowego. Zużycie szkła opakowaniowego w Polsce per capita (30 kg/osobę) jest niższe niż w krajach Europy Zachodniej (od 45 do 60 kg/osobę), co świadczy o dużym potencjale rynku krajowego. Eksperci prognozują wzrost zużycia opakowań szklanych, który napędzany będzie wzrostem rynków konsumenckich.

Przemysł chemiczny jest drugim powszechnym zastosowaniem sody i jej pochodnych.

Zmiany w strukturze produktów tego sektora będą miały wpływ na zużycie sody przez tę branżę. Najbardziej odpornym na skutki światowego kryzysu jest sektor detergentów, dla którego w Europie notuje się nieznaczne spadki. Wzrost zapotrzebowania na detergenty w płynie i tabletkach ograniczy wzrost produkcji tradycyjnych proszków do prania, do których wytwarzania potrzebne są surowce sypkie, takie jak soda. Z drugiej strony prognozuje się znaczny wzrost zużycia detergentów w krajach rozwijających się, co jest związane zarówno ze znacznie niższym poziomem zużycia detergentów na 1 mieszkańca w stosunku do krajów europejskich, jak też wzrostem liczby ludności w tych krajach.

Rok 2010 przyniósł oczekiwaną nieznaczną poprawę sytuacji na rynku sody w skali globalnej, jednak wyraźna odbudowa popytu rozpoczęła się dopiero od 2011 roku. Eksperci prognozują, że w najbliższych latach światowe zapotrzebowanie na sodę kalcynowaną będzie rosło średnio 4% rocznie. Najwyższe wzrosty przypadną na

Azję (5%), w tym Chiny (6-7%). Nieco niższą dynamikę odnotują kraje Europy (2%-3%) i Ameryki Południowej (3%-4%). Czynnikiem destabilizującym rynek europejski może okazać się nowouruchomiona produkcja sody naturalnej w Turcji. Szacunkowa zdolność wytwórcza tej instalacji wynosi obecnie 1 mln ton, przy czym większość produkcji trafia na rynek europejski. W perspektywie najbliższych lat (tj. do 2013 roku) spodziewane jest znaczne zwiększenie produkcji sody naturalnej w Turcji (nawet do 4 mln ton/rok) [9].

Tabela 6.1. Prognozowane średnioroczne tempo wzrostu popytu na sodę kalcynowaną w latach 2007-2012, na podstawie analiz CIECH Polska

Świat Europa Zach. Europa Wsch. Ameryka Pn. Ameryka Pd. Afryka, Wschód Chiny Azja

Średnioroczne

tempo wzrostu 3%-4% 0%-1% 2%-3% 0%-1% 5%-6% 3% 6%-7% 3%-4%

Szacowana wielkość rynku

mln t w 2008 49 6,5 5,5 7,5 2,0 3,5 17 7

6.3.2. Przemysł nawozowy – nawozy fosforowe i azotowe

W sezonie 2008-2009 w krajach UE 27 konsumpcja nawozów wyniosła odpowiednio: 10,5 mln ton N, 2,7 mln ton P₂O₅ i 3,1 mln ton K₂O. Wg przewidywań European Fertilizers (EFMA) w perspektywie 10 lat wielkości te wyniosą 11 mln ton w przypadku nawozów azotowych, 2,8 mln ton dla nawozów fosforowych oraz 3,4 mln ton dla nawozów potasowych. Mniejszego zużycia nawozów azotowych można spodziewać się w Wielkiej Brytanii, Portugalii i na Litwie. Znaczny wzrost konsumpcji przewidywany jest w Rumunii.

W roku 2010 po raz pierwszy od dłuższego czasu przyjęto prognozę wzrostu zużycia nawozów fosforowych o 3,9%, oraz nawozów potasowych o 7,7% w perspektywie 10 lat. Wg szacunków European Fertilizers w perspektywie dekady największego wzrostu zużycia nawozów fosforowych należy spodziewać się w Szwecji, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Zmiana trendu w przewidywaniach European Fertilizers była wynikiem analizy wpływu światowego kryzysu na sytuację rynku nawozów – spadku cen zarówno żywności jak i nawozów. Jak szacuje European Fertilizers wzrastające ceny nawozów azotowych nie powinny negatywnie wpłynąć na zużycie nawozów azotowych ze względu na brak zamienników, a zmiany cen skorelowane będą ze zmianami cen surowców i energii. Ceny nawozów fosforowych, jak i potasowych po ostatnich spadkach powinny się stabilizować zarówno w perspektywie krótko jak i średnio terminowej. Ponadto przewiduje się istotny wzrost zapotrzebowania na

żywność oraz wzrost areału upraw przeznaczonych do przetwórstwa na biopaliwa i biomasę, co spowoduje wzrost zużycia nawozów mineralnych [9]. Średnioterminowe prognozy (5 sezonów) dla Europy wskazują na wzrost popytu na nawozy w Europie na średnim rocznym poziomie 2,5%. Prognozy długoterminowe do 2019 roku dla Polski wskazują na wzrost zużycia nawozów w przeliczeniu na czysty składnik o 15%

dla azotu, 20% dla fosforu i 25% dla potasu, co oznacza średnioroczną dynamikę na poziomie odpowiednio: 1,4%; 1,8% i 2,3%. Z tego wynika, że najsłabiej będzie rosnąć zapotrzebowanie na azot, którego spadek w latach poprzednich nie był tak znaczny jak w przypadku fosforu i potasu. Eksperci z EFMA (Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Nawozów) przewidują, że na skutek ograniczenia zużycia nawozów z udziałem fosforu i potasu w ostatnich dwóch latach konieczne będzie uzupełnienie w latach następnych niedoboru tych dwóch składników. Stąd wynika większa dynamika wzrostu dla fosforu i potasu niż dla azotu [8].

Ogromnym zagrożeniem, szczególnie dla polskiego przemysłu nawozowego, są wysokie w stosunku do otoczenia, ceny gazu.

Tabela 6.2. Prognoza konsumpcji nawozów w UE 27 (w tys. t)

N P₂O₅ K₂O

2010/11 2014/15 2019/20 2010/11 2014/15 2019/20 2010/11 2014/15 2019/20

10330 10635 10787 2311 2561 2746 2510 3028 3206

Źródło: EFMA, Annual Statistic &Forecast 2010 Tabela 6.3. Prognoza konsumpcji nawozów w Polsce (w tys. t)

N P₂O₅ K₂O

2010/11 2014/15 2019/20 2010/11 2014/15 2019/20 2010/11 2014/15 2019/20

1109 1171 1235 378 459 509 435 569 616

Źródło: PIPC Znaczący wpływ na dalszy rozwój sektora nawozowego UE będzie miała implementacja rewizji Wspólnej Polityki Rolnej w ramach „Health Check” oraz potrzeby przemysłu bioenergetycznego.

Ważnym problemem związanym z przyszłością produkcji mineralnych nawozów fosforowych jest sprawa kadmu.

Od 2004 roku w Komisji Europejskiej trwają prace nad wprowadzeniem regulacji odnośnie ograniczenia zawartości kadmu w nawozach fosforowych. Proponowane przez KE, zawarte w „New Approach” limity wynoszą: 60 mg Cd/ kg P₂O₅, 40 mg Cd/

kg P₂O₅, 20 mg Cd/ kg P₂O₅.

Surowce do produkcji nawozów fosforowych ze względu na pochodzenie dzielą się na: apatyty i fosforyty. Apatyty mają niską zawartość kadmu, zazwyczaj nie przekraczającą 2 mg Cd/ kg P₂O₅. Ich występowanie jest ograniczone, a obecnie

eksploatowane złoża znajdują się na półwyspie Kola oraz w RPA. Jedynym producentem w UE, który ma dostęp do tych złóż jest firma Yara – największy producent nawozów.

Spoza UE dostęp mają producenci rosyjscy. Fosforyty charakteryzują się zdecydowanie wyższą zawartością kadmu na kg P₂O₅ niż apatyty. W zależności od pochodzenia wynosi od 10 do 170 mg Cd/ kg P₂O₅. Głównymi dostawcami fosforytów są kraje Północnej Afryki i Bliskiego Wschodu: Algieria, Maroko, Tunezja, Togo, Egipt, Izrael i Jordania.

Brak odpowiednio dużych zasobów surowców fosforowych o niskiej zawartości kadmu spowoduje znaczny spadek podaży nawozów (po wyeliminowaniu nawozów o większej zawartości kadmu), stwarzając uprzywilejowaną pozycję producentów dysponujących surowcem pochodzenia magmowego (apatytami), co stoi w sprzeczności z zasadami równej konkurencji i wolnego handlu, przyczyni się to do powstania monopolu koncernu Yara i dostawców rosyjskich, a tym samym uzależnienia od nich rynku UE. Mała podaż surowców o niskiej zawartości kadmu spowoduje znaczny wzrost ich cen, który przełoży się na znaczny wzrost cen nawozów a tym samym zdecydowane pogorszenie opłacalności ich produkcji. Wzrost cen nawozów przyczyni się do ograniczenia i podwyżek cen płodów rolnych. Zmniejszenie produkcji rolnej może doprowadzić do konieczności importu żywności spoza UE, co przy braku dokładnej kontroli jakościowej może doprowadzić do sprowadzania żywności o znacznej zawartości kadmu.

Ostre ograniczenia zawartości kadmu w nawozach spowodują upadek przemysłu nawozów fosforowych i wieloskładnikowych oraz znaczną redukcję zatrudnienia w Polsce, Hiszpanii, Grecji i Bułgarii. Z rynku zostaną wyeliminowane obecnie sprzedawane w dużych ilościach nawozy zawierające superfosfaty.

Polscy producenci nawozów fosforowych są zgodni co to tego, że wprowadzenie limitu zawartości kadmu na poziomie nie niższym niż 90 mg Cd/kg P₂O₅ umożliwi utrzymanie produkcji dotychczasowego asortymentu i w nieznaczny sposób wpłynie na ceny nawozów fosforowych. Zostanie zachowana równość konkurencji i wolność handlu. Bardziej rygorystyczne ograniczenia zdecydowanie pogorszy sytuację ekonomiczną polskiego przemysłu nawozowego (w tym wyeliminuje niektórych producentów z rynku), zwiększy koszty produkcji rolnej oraz stworzą uprzywilejowaną pozycję producentom, którzy dysponują złożami surowców o bardzo niskiej zawartości kadmu. W szczególności może doprowadzić to do kolejnego (obok gazu ziemnego) nadmiernego wzmocnienia pozycji producentów rosyjskich, a w rezultacie do dalszego uzależnienia nawozowego rynku unijnego (a przez to i rolnictwa) od polityki Rosji.

6.3.3. Siarka i kwas siarkowy

Według szacunków International Fertilizer Industry Association (IFA) w latach 2008-2013 światowa produkcja siarki będzie rosła średniorocznie o 6,6% osiągając 63,7 mln ton S w 2013 roku. Światowe zapotrzebowanie na pierwiastek w tym samym okresie zwiększać się będzie o 6,7% rocznie do 60,7 mln ton S w 2013 roku. Rozwój rynku związany jest z ożywieniem produkcji kwasu siarkowego wykorzystywanego do wytwarzania nawozów fosforowych oraz rosnącego zużycia kwasu siarkowego do ługowania rud.

Tabela 6.4. Światowy bilans siarki – prognoza [8]

2009 2010 2011 2012 2013 2014