Prawodawstwo polskie

Prawodawstwo polskie dotyczące gospodarki odpadami nieorganicznymi

z przemysłu chemicznego:

• Ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. (t. jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 39 poz.

261 z późn. zm.),

• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r.

Nr 62 poz. 627 z późn. zm.),

• Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100 poz. 1086 z późn. zm.),

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112 poz. 1206),

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 października 2002 r. w sprawie składowisk odpadów oraz miejsc magazynowania odpadów pochodzących z procesów wytwarzania dwutlenku tytanu oraz z przetwarzania tych odpadów (Dz. U. Nr 176 poz. 1456),

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 października 2002 r. w sprawie odpadów pochodzących z procesów wytwarzania dwutlenku tytanu oraz przetwarzania tych odpadów, które nie mogą być unieszkodliwiane przez składowanie (Dz. U. Nr 178 poz. 1513),

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. Nr 220 poz. 1858),

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. Nr 61 poz. 549),

• Rozporządzenie Ministra Środowiska a dnia 13 maja 2004 r. w sprawie warunków, w których uznaje się, że odpady nie są niebezpieczne (Dz. U. Nr 128 poz. 1347),

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 lipca 2004 r. w sprawie ograniczeń, zakazów lub warunków produkcji, obrotu lub stosowania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz zawierających je produktów (Dz. U. Nr 168 poz. 1762),

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie podziemnych składowisk odpadów (Dz. U. Nr 110 poz. 935),

• Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 7 września 2005 r.

w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz. U. Nr 186 poz. 1553),

• Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 24 lutego 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów na składowiska odpadów danego typu (Dz. U. Nr 38 poz. 264),

• Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2006 r. w sprawie stawek

opłat za działalność polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu złóż kopalin, magazynowaniu substancji oraz składowaniu odpadów na rok 2007 (M.P. Nr 53 poz. 575),

• Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 3 lipca 2007 r. w sprawie stawek opłat za działalność polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu złóż kopalin, magazynowaniu substancji oraz składowaniu odpadów na rok 2008 (M.P. Nr 42 poz. 486),

• Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie ( Dz. U. Nr 76 poz. 493),

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 czerwca 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz. U. Nr 121 poz. 832),

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 sierpnia 2007 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów na składowiska podziemne (Dz. U. Nr 163 poz. 1156),

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 26 października 2007 r.

w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane nieselektywnie na składowiskach podziemnych (Dz. U. Nr 209 poz. 1514),

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. Nr 32 poz.320),

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 czerwca 2009 r. w sprawie wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat (Dz. U. Nr 97 poz. 816),

• Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 18 sierpnia 2009 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2010 (M.P. nr 57 poz. 780),

• Ustawa z dnia 20 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 216 poz. 1644).

Podstawowym aktem legislacyjnym określającym strategię działań w zakresie ochrony środowiska jest ustawa Prawo ochrony środowiska. Wynikające z konwencji międzynarodowych i dyrektyw WE obowiązki wprowadza ta ustawa na obszar Polski.

Dla przemysłu chemicznego bardzo istotne jest wprowadzenie obowiązku uzyskania pozwolenia na działalność przez zakłady przemysłowe, w tym przemysłu chemicznego, określającego kompleksowo z punktu widzenia ochrony środowiska warunki funkcjonowania instalacji i urządzeń zakładu. Pozwolenie to nosi nazwę „pozwolenia zintegrowanego”, bowiem zawiera wymagania w zakresie wszelkich możliwych oddziaływań na środowisko, w tym wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń uwalnianych do otoczenia. W postępowaniu o udzielenie pozwolenia zasadniczą rolę ogrywają dokumenty BREF wydane na podstawie dyrektywy IPPC, traktowane jako dokumenty

referencyjne dla oceny technologii i instalacji technicznych. W ten sposób zapewnia się wzrost znaczenia rekomendacji zawartych w BREF i jednocześnie wykorzystuje je do realizacji strategii przyjętej przez SAICM na konferencji w Dubaju, a realizowanej przez WE w programu Zintegrowanej Polityki Produktu.

Ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadza również narzędzia ekonomiczne, które służyć mają na rzecz wyboru przez producentów technologii o mniejszej wielkości uwolnień zanieczyszczeń do środowiska. Ustawa wprowadza obowiązek opłat za korzystanie ze środowiska z tytułu jego zanieczyszczenia. Górne jednostkowe stawki tych opłat są następujące [9]:

• dla gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza 335,36 zł/kg

• dla substancji wprowadzanych ze ściekami do wód lub do ziemi 215,00 zł/kg

• za 1 dm³ wód chłodniczych 24,56 zł/dm³

• za umieszczenie odpadów na składowisku 245,67 zł/t

• za pobór wody podziemnej 3,64 zł/m³

• za pobór wody powierzchniowej 1,89 zł/m³

• za odprowadzanie ścieków z powierzchni ziemi 3,64 zł/m³ Opłaty środowiskowe z tytułu składowania niektórych wybranych odpadów nieorganicznych [9]:

06 01 _ _ kwasy: siarkowy, chloro- i fluorowodorowy, azotowy 54,40 zł/t

06 01 04* kwas fosforowy 16,95 zł/t

06 02 03* wodorotlenek wapniowy 54,40 zł/t 06 03 14 sole i roztwory inne niż wymienione w 060311 i 060313 54,40 zł/t 06 05 03 osady z zakładowych oczyszczalni ścieków inne niż 060502* 54,40 zł/t

06 09 80 fosfogipsy 10,08 zł/t

06 11 01 poreakcyjne odpady związków wapnia z produkcji TiO₂ 16,95 zł/t Objęcie obowiązkiem uzyskania pozwolenia zintegrowanego dla całości instalacji przemysłowej dotyczy również tej jej części, która służy do przerobu odpadów z procesu głównego. I w tym zakresie obowiązuje dokumentacja referencyjna (BREF, BAT).

Zadaniem w tym zakresie jest uzyskanie pełnowartościowych wyrobów lub surowców dla innych technologii – jako program maksimum – albo zmniejszenie uciążliwości odpadów dla środowiska, z osiągnięciem kryteriów odpadów obojętnych – jako program minimum. Nie osiągnięcie tych zadań powoduje koszty składowania odpadów, rosnące w czasie wraz z wzrostem kosztów transportu, terenów dla składowisk, urządzeń i eksploatacji składowiska, a także opłat za korzystanie ze środowiska.

Należy zwrócić uwagę, że taktyka zmiany odpadów na „produkty uboczne trudnozbywalne” ma wszelkie cechy postępowania krótkookresowego i ze względów ekonomicznych nieopłacalnego. Zmiany prawodawstwa w zakresie gospodarki odpadami, obecnie wprowadzane dyrektywą 2008/98/WE o odpadach, mają na celu wyraźne określenie różnic pomiędzy odpadem, a surowcem wtórnym lub wyrobem.

Obowiązujące w Polsce prawodawstwo z zakresie gospodarki odpadami jest zgodne z prawem UE, które w niektórych nawet przypadkach wyprzedza ograniczenia

przyjęte w skali międzynarodowej, co niekiedy sprawia wrażenie działania w obronie interesów przemysłu chemicznego WE, bowiem blokuje import niektórych wyrobów chemicznych. Przewidywać należy, że tendencja ta będzie się utrzymywała.

W grupie odpadów nieorganicznych przemysłu chemicznego dominują odpady z przerobu surowców mineralnych, gdy jeden ze składników surowca albo nie posiada wartości użytkowej, albo powstający z niego produkt jest niekonkurencyjny w stosunku do wyrobów z innych procesów. Przykładowo można tu wymienić:

• Odpady przemysłu sodowego, których głównym składnikiem jest CaCl₂, substancja, na którą zapotrzebowanie jest niewielkie w porównaniu z produkcją. Zastosowanie elektrolitycznego procesu rozkładu NaCl jest bardzo energochłonne, a powstający w procesie chlor też nie znajduje odpowiednio wysokiego zapotrzebowania. Może powrót do szerokiego stosowania PCV – w dłuższym horyzoncie czasowym – byłby właściwym rozwiązaniem?

Należałoby także podjąć badania nad powolną konwersją CaCl₂ w warunkach składowiska w CaCO₃ (i co się dzieje z powstającym HCl?).

• Fosfogipsy, o których możliwości wykorzystania przesądzają względy ekonomiczne.

• Odpady przemysłu TiO₂, uciążliwe dla środowiska, a proces unieszkodliwiania kosztowny.

Analiza rozwoju przemysłu chemicznego, z punktu widzenia rynku tych wyrobów, wskazuje jednoznacznie, że zapotrzebowanie na wyroby powodujące zanieczyszczenie środowiska substancjami zagrażającymi człowiekowi i innym organizmom będzie malało. Intensywne poszukiwanie substancji o selektywnym działaniu i nie ulegających akumulacji będzie trwało, natomiast spadek produkcji nastąpi w grupach towarowych związanych z surowcami, których zasoby maleją – głownie z węglowodorami.

Oczekiwać należy rozwoju biotechnologii, również w produkcji podstawowych dóbr zaopatrzenia człowieka.

W gospodarce odpadami utrzyma się podstawowa dziś tendencja – redukcja ilości i wykorzystanie – czyli nadanie cech użytkowych – wszystkim produktom procesu przemysłowego.

Literatura

1. COM(2001)68 Integrated Product Policy (IPP) 2. COM(2003)302

3. COM(2009)693 final, Commission Staff Working Document Accompanying the Report from the Commission to the Council, the European Parliament, the European and Social Committee and the Committee of the regions on the State of Implementation of Integrated Product Policy

4. Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Promowanie zrównoważonego wykorzystania zasobów: Strategia tematyczna w sprawie

zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu, COM(2005)666 final.

Bruksela, dnia 21.12.2005

5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/1/WE z dnia 15 stycznia 2008 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Dz. Urz. L Nr 24)

6. http://eipcb.jrc.europa.eu/reference/sic/htm

7. Reference document on Best Available Techniques for Management of Tailings and Waste Rock in Minning Activities. July 2004.

8. Dz. Urz. L 112

9. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 18 sierpnia 2009 r. w sprawie wysokości stawek za korzystanie ze środowiska na rok 2010 (M.P. Nr 57 poz.

780)

r

6

p

BarBara cichy¹, wOJciech lubiewa-wieleżyńsKi², jerzy Majchrzak²

6.1.Wstęp

Rozpatrując problem odpadów nieorganicznych przemysłu chemicznego należy pamiętać, że powstawanie odpadów przemysłowych jest ściśle związane z procesami i technologiami, należy odpady traktować jako produkty technologii, w tym wypadku, chemicznych. Produkcja substancji chemicznych często postrzegana jest przez społeczeństwo jako źródło rozmaitych zagrożeń dla środowiska naturalnego i dla zdrowia ludności, bez refleksji nad koniecznością wytwarzania produktów i surowców niezbędnych do zrównoważonego rozwoju gospodarki i utrzymania poziomu konsumpcji. Możliwości zastąpienia przy produkcji wielu substancji według obecnych technologii obciążających środowisko tak zwanymi „czystymi technologiami” są ograniczone. Jednocześnie istnieje konieczność kompromisu pomiędzy korzyściami ekonomiczno-społecznymi płynącymi z rozwoju produkcji chemicznej, zaspokojeniem popytu konsumpcyjnego a pewnym negatywnym wpływem tej produkcji na środowisko.

Jest to wyzwanie dla przemysłu w czasie kiedy Unia Europejska stawia sobie za cel równocześnie pokonanie obecnego kryzysu gospodarczego i rozwój inteligentny, zrównoważony oraz sprzyjający włączeniu społecznemu (Program Europa 2020).