Prospektywna orientacja współczesnej rachunkowości

Za integralny cel każdej jednostki gospodarczej bez względu na jej charakter i typ działalności uznać należy przetrwanie i rozwój.148

Charakter jednostki gospodarczej wyznacza zasoby, dzięki którym zapewniona zostaje realizacja tego celu. Rozwój i przetrwanie to jednak ostateczny cel jednostki gospodarczej, co trafnie ilustruje schemat 2.1.

Schemat 2.1 Struktura celów jednostki

Źródło: T. Waśniewski, W. Gos, „Rachunkowość w przedsiębiorstwie”, t. II, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997, s. 313

Głównym celem rachunkowości w warunkach gospodarki rynkowej jest wielopłaszczyznowy pomiar wyniku finansowego. W tej formie gospodarowania w wyniku uzyskiwania przez jednostki gospodarcze korzystnych wyników finansowych

148

„Podstawy nauki o przedsiębiorstwie”, pod red. J. Lichtarskiego, Wrocław 1999, s. 59. OSTATECZNY CEL FIRMY

Z punktu widzenia właścicieli- POMNAŻANIE BOGACTWA

Z punktu widzenia zarządzających- PRZETRWANIE (zachowanie ciągłości

funkcjonowania przez rozwój)

CELE CZĄSTKOWE

zachodzi proces pomnażania kapitału. Cele jednostek gospodarczych w historycznej perspektywie sprowadzić zatem można do:¹⁴⁹

 osiągania zysków,

 utrzymania płynności finansowej,

 maksymalizacja wartości rynkowej jednostki gospodarczej, co jest równoznaczne z maksymalizacją bogactwa właścicieli.

Rozpatrując cele jednostek gospodarczych w historycznej perspektywie postawić można tezę, iż współczesny rozwój gospodarczy zależy od wiedzy i sposobu jej wykorzystania. Coraz wyraźniej widoczna jest potrzeba uwzględnienia i wyceny w rachunkowości tzw. „kapitału ludzkiego”. Potrzeba ta wynika z coraz większego rozdźwięku między wartością księgową jednostki gospodarczej a jej wartością rynkową. Kapitał ludzki może przejawiać się w różnych postaciach: jako zdolności innowacyjne jednostki gospodarczej, dobry system zarządzania, integracja pracowników z celami jednostki, zaufanie klientów, itp.¹⁵⁰ Coraz częściej spotkać można także określenie „kapitał ludzki jest najważniejszym aktywem firmy”. Wykorzystanie wiedzy i informacji wpływa na wzrost zysków w przeciwieństwie do zmniejszania się zysków w tradycyjnych branżach opartych na majątku.¹⁵¹

Proces ciągłego doskonalenia rachunkowości widać wyraźnie w zmianach zachodzących w jej strukturze. Wskazać można cztery zasadnicze przekroje strukturalne współczesnej rachunkowości:152

 funkcjonalny,

 przedmiotowy,

 formalny,

 prawny.

W literaturze i praktyce gospodarczej została przyjęta pragmatyczna konwencja funkcjonalnego podziału rachunkowości, która prowadzi do podziału na:

 rachunkowość finansową,

 rachunkowość zarządczą.

149 B. Micherda, „Ewolucja oceny rezultatów działalności jednostki gospodarczej” w Zeszyty Naukowe AE Kraków, nr 633, s. 5-6.

150 M. Dobija, „Pomiar ekonomiczny wartości intelektualnych w organizacjach rynkowych”, [w:] „Współczesna rachunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi i administracyjnymi”, pod redakcją B. Micherdy, op. cit., s. 48.

151 Por.: A. Helin, „Czynniki kształtujące prawo bilansowe i kierunki jego rozwoju”, Rachunkowość nr 6, Warszawa 2005, s. 6-7.

152 „Podstawy rachunkowości” pod redakcją B. Micherdy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2002, s. 19.

Podział ten wskazuje podstawowe funkcje dla obu wyodrębnionych członów. W przypadku rachunkowości finansowej są to przede wszystkim sprawozdawcze, atestacyjne funkcje konstatujące, natomiast przy rachunkowości zarządczej głównie aktywne, decyzyjne funkcje instrumentalne.

Przedstawiona i sprawdzona w gospodarce rynkowej funkcjonalna struktura rachunkowości oparta jest na praktycznych przesłankach. Rachunkowość występuje tutaj bowiem w podwójnej roli:¹⁵³

 jako źródło rzetelnych informacji retrospektywnych, które umożliwiają rozliczenie i ocenę jednostki gospodarczej oraz zabezpieczenie potrzeb informacyjnych odbiorców sprawozdania finansowego,

 jako źródło informacji prospektywnych, które pozwalają na racjonalne kształtowanie zachowań menedżerskich zabezpieczających powodzenie na rynku i pomnożenie kapitału jednostki gospodarczej.

Tak rozumiana funkcjonalna struktura rachunkowości łączy w sobie zarówno retrospektywne jak i prospektywne aspekty współczesnej rachunkowości. Zarządzanie leżące u podstaw racjonalnego gospodarowania uwzględnia zarówno planowanie działania jak również jego kontrolę i ocenę, zaś rachunkowość dostarczyć powinna wiarygodnych informacji w każdym etapie tego procesu. Funkcjonalną strukturę rachunkowości przedstawia schemat 2.2.

Schemat 2.2 Funkcjonalna struktura rachunkowości

RACHUNKOWOŚĆ

FINANSOWA ^{RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA}

Sprawozdawczość Rewizja finansowa

ROZLICZENIE Z OTOCZENIEM PODEJMOWANIE DECYZJI

INFORMACJE RETROSPEKTYWNE INFORMACJE PROSPEKTYWNE

Źródło: opracowanie własne na podstawie „Podstawy rachunkowości” pod redakcją B. Micherdy, op. cit., s. 19.

153

Tamże, s. 20.

Trudno wskazać wyraźną granicę154

pomiędzy obydwoma członami funkcjonalnej struktury rachunkowości, w wielu miejscach następuje wzajemne uzupełnianie i przenikanie. Najważniejsze są jednak wspólne podstawy metodologiczne, które prowadzą do integracji rachunkowości finansowej i zarządczej.

Wielopłaszczyznowy pomiar wyniku finansowego zrealizować można w ramach rachunku zasobów, który jest pierwszym, podstawowym wymiarem rachunkowości podwójnej. W sferze ewidencji księgowej prowadzony jest on na kontach bilansowych, ujmujących zmiany poszczególnych składników majątku i kapitałów jednostki gospodarczej, zaś w sprawozdawczości finansowej przyjmuje on postać bilansu.

W trakcie ewolucji rachunkowości rozwinięty został pomiar wyniku finansowego w ramach rachunku strumieni, który prowadzony jest na kontach wynikowych, grupujących strumienie przychodów, zysków, kosztów i strat. W sprawozdawczości finansowej przyjmuje on postać rachunku zysków i strat, który sporządzany może być w wersji porównawczej lub kalkulacyjnej. Rachunek strumieni traktować należy jako drugi wymiar rachunkowości podwójnej.

Możliwość kwantyfikacji czynników, które wpływają na okresowo ustalany wynik finansowy jednostki gospodarczej i jego ocenę, jest główną przesłanką ewolucji współczesnej rachunkowości. Zgodzić się należy z poglądem, że „Podjęcie nowych kierunków teoretycznych przemyśleń w dziedzinie pomiaru ekonomicznego wpływa odpowiednio na rozwój rachunkowości. Przejawia się to między innymi w rozwoju układów kont służących w rachunkowości do systematycznego ujmowania rezultatów pomiarów skierowanych retrospektywnie. W konsekwencji nowe podejścia rozszerzające i wzbogacające wartość poznawczą rezultatów pomiaru retrospektywnego implikują odpowiednio rozwój ujęcia prospektywnego, które jest integralną częścią współczesnej rachunkowości”.155

Kwantyfikacja czynników jest zasadniczym warunkiem skutecznego kształtowania wyniku finansowego i wartości jednostki gospodarczej.156

Na coraz szerszy zakres informacji prospektywnych wskazuje także W. Gos dokonując analizy współczesnej rachunkowości. Proces ten jest wynikiem dynamicznego rozwoju

154 Główne cechy charakteryzujące wskazane człony rachunkowości zawiera: M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, „Rachunkowość finansowa”, Difin, Warszawa 2006, s. 30-31.

155 E. Burzym, M. Dobija, „Koncepcja trójwymiarowego podsystemu ewidencyjnego rachunkowości”, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1989, nr 305, s. 22.

156 Odnotować należy rozprawę doktorską obronioną w 2000 roku w Akademii Ekonomicznej w Krakowie poświęconą tej problematyce (P. Wójtowicz, „Identyfikacja i pomiar źródeł zyskowności jednostki gospodarczej przy zastosowaniu modelu rachunkowości trójwymiarowej”, rozprawa doktorska, Akademia Ekonomiczna, Kraków 1999).

otoczenia jednostek gospodarczych, które wymaga od systemu rachunkowości różnorodnych informacji.157

Dynamiczny rozwój rachunkowości doprowadził obecnie do wyróżnienia trzeciego typu rachunku wyniku finansowego, który określony został jako rachunek czynników. W sferze ewidencji księgowej występują tu konta sił, grupujące czynniki przyspieszające bądź opóźniające proces tworzenia wyniku finansowego. Siły sprawcze w sprawozdawczości finansowej najwyraźniej wydaje się eksponować rachunek przepływów pieniężnych. Rachunek czynników stanowi trzeci, coraz wyraźniej widoczny wymiar rachunkowości, który mówi o pojawieniu się rachunkowości potrójnej.158

Do tej pory nie zastosowano w teorii i praktyce rachunkowości modelu pomiaru, który byłby spójnym i powszechnie przyjętym rozwinięciem rachunkowości dwuwymiarowej o trzeci wymiar. Yuji Ijiri opublikował w pracach wydanych w latach 1982-1987 koncepcję modelu rachunkowości rozbudowanego o trzeci wymiar, wymiar sił ekonomicznych.¹⁵⁹ Podkreślić należy przy tym warunki, jakie winny być spełnione, by wymiar ten mógł być traktowany jako rozszerzenie istniejącego systemu rachunkowości:160

 warunek zachowania – nowy system musi zachować wszystko, co składało się na system dotychczas istniejący,

 warunek integralności – nowy wymiar, dodany do istniejących w starym systemie, musi z nich logicznie wynikać, zaś poprzednie rozwiązania muszą stanowić integralną część nowego systemu.

Główną wielkością rachunku czynników jest siła, która powinna objaśniać przyczyny tkwiące w jednostce gospodarczej oraz występujące w jej otoczeniu powodujące zmianę tzw. impetu w zakresie generowania wyniku finansowego.¹⁶¹ Yuji Ijiri przedstawił¹⁶² systematykę sił ekonomicznych w podziale na: wewnętrzne, zewnętrzne i rezydualne, a ich prezentacja w tabeli 2.1 wydaje się istotna z punktu widzenia omawianej kwestii sposobu ich kwantyfikacji.

Oddziaływanie sił wewnętrznych zależne jest od czynników pozostających w gestii zarządzających jednostką gospodarczą. Siły zewnętrzne są wynikiem oddziaływania

157 W. Gos, „Wybrane uwagi na tematy istoty rachunkowości”, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 44 (100), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2008, s. 75.

158

„Podstawy rachunkowości” pod redakcją B. Micherdy, op. cit., s. 20-21.

159 P. Wójtowicz, op. cit., s. 58.

160 Tamże.

161 Jej jednostką jest zł/okres² , jako oznaczenie zaś Tt (Trebit).

162

otoczenia na jednostkę gospodarczą, zaś zarządzający nie mają na nie wpływu. Siły rezydualne traktować można jako pozostałe i rozumieć jako czynniki wewnętrzne zintegrowane z jednostką gospodarczą, wkomponowane w jej funkcjonowanie.163

Tabela 2.1 Przykłady sił ekonomicznych

Siły wewnętrzne Siły inwestycyjne

Inwestycje w składniki rzeczowe Uruchomienie nowego zakładu Powiększenie istniejącego zakładu Inwestycje w papiery wartościowe Siły nieinwestycyjne

Sprzedaż części majątku produkcyjnego Zamknięcie istniejącego zakładu Zaniechanie wytwarzania produktu Likwidacja zbędnych zapasów

Siły związane z pracami badawczo-rozwojowymi Wynalazki

Uprawnienia procesu technologicznego Udostępnienie licencji

Nowe technologie Nowe materiały

Siły związane z kapitałem ludzkim Przyjęcia do pracy Motywacja pracowników Szkolenia zawodowe Strajki Wydajność pracy Poziom płac Siły produkcyjne

Poprawa jakości produktów Załamania produkcji Wypadki przy pracy Braki

Nadmierne zapasy wyrobów Siły marketingowe

Wprowadzanie nowych wyrobów Kampanie reklamowe

Zmiany cen

Wyniki badań rynkowych Wzornictwo opakowań Siły finansowe Pożyczki Dotacje Emisja akcji Wykup akcji

Zamiana obligacji na akcje Restrukturyzacja zadłużenia Tworzenie rezerw

Siły zewnętrzne

Siły wynikłe z działań konkurencji Nowe wyroby konkurencji Nowe usługi konkurencji

Kampanie promocyjne konkurencji Wojny cenowe

Siły ekonomiczne Sezonowość Cykliczność

Tendencje wzrostu koniunktury Stopa inflacji

Stopa bezrobocia

Siły wynikłe z interwencji rządu Zmiany systemu podatkowego Dotacje

Oddziaływanie na stopy procentowe Normy bezpieczeństwa produktów

Normowanie emisji szkodliwych substancji Specjalne strefy ekonomiczne

Siły międzynarodowe Wojny

Embarga

Kontygenty importowe i eksportowe Zmiana kursów walut

Zagraniczne stopy procentowe Zagraniczne stopy inflacji

Siły naturalne Trzęsienia ziemi Powodzie Huragany Anomalie klimatyczne Wyładowania atmosferyczne Siły rezydualne Poziom cen Rozmiar sprzedaży Rozmiar produkcji Poziom wydatków Wydajność pracy Pozostałe

Źródło: Y. Ijiri, op. cit., s. 758.

163

Specyfikacja przykładowych sił ekonomicznych w tabeli 2.1 wskazuje na szeroki ich zakres i zróżnicowany charakter. Stąd też zasadnym wydaje się przypuszczenie, że poważnym problemem dotyczącym pomiaru sił ekonomicznych, nie rozwiązanym przez Yuji Ijiri i stanowiącym niezależny problem badawczy, jest wybór zespołu zmiennych reprezentujących te siły. Należy również zgodzić się z tezą, że jedynie część danych może być uzyskana z systemu rachunkowości, pozostałe pochodzą zaś z zewnętrznych źródeł informacji.¹⁶⁴

Wprowadzenie trzeciego wymiaru rachunkowości i wykorzystanie w pełni głębokich idei tkwiących w tym wymiarze wiąże się z rozwijaniem i doskonaleniem badań przyczynowych leżących w obszarze badań analizy finansowej. Badania te prowadzić winny do uzasadnionego przypisania ocen poszczególnym siłom, a nie tylko formalnych metod badania przyczynowego.¹⁶⁵ Istnieje przy tym przekonanie, że jednostka gospodarcza może określić te siły (konta sił), czyli dokonać wyboru zespołu wielkości ekonomicznych, które zamierza kontrolować i sterować.166

Wskazuje się również na możliwość prowadzenia badań przyczynowych, które mogłyby być przydatne i sprostać wymogom rachunkowości trójwymiarowej. Są to zarówno metody analizy finansowej, jak również metody ekonometryczne wykorzystujące dane z tzw. ewidencji operatywnej.167

W próbach poszukiwania metod kwantyfikacji sił trzeciego wymiaru rachunkowości zwraca się uwagę na wady metod deterministycznych wykorzystywanych w analizie finansowej, nie odrzucając jednak ich praktycznej użyteczności jako narzędzia poznawania symptomów związków zachodzących w jednostce gospodarczej istotnych w procesie zarządzania. W związku z tym należy poszukiwać innych, bardziej obiektywnych metod identyfikacji i pomiaru sił ekonomicznych. Użyteczne w tym zakresie może być modelowanie ekonometryczne, a szczególności konstruowanie modeli przyczynowo-skutkowych.¹⁶⁸

W świetle powyższych uwag wydaje się, ze nie można jednoznacznie pominąć metod analizy finansowej jako przydatnych w kwantyfikacji sił trzeciego wymiaru rachunkowości. Istotnym warunkiem jest jednak wybór właściwych metod i poprawna ich aplikacja do konkretnych wielkości ekonomicznych.

164 Tamże, s. 65.

165

Por. E. Burzym, M. Dobija, op. cit., s. 37.

166 Por. M. Dobija, „Teoretyczne i organizacyjne podstawy trójwymiarowej rachunkowości”, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej, Kraków 1990, nr 329, s. 28-29.

167 Tamże, s. 29 i 31.

168

Głównym celem rachunkowości jest poprawny pomiar i ocena wyników działalności gospodarczej. Współcześnie rachunek wyniku finansowego został rozwinięty poprzez rachunek czynników w postaci kont sił ewidencjonujących czynniki przyśpieszające bądź opóźniające proces tworzenia wyniku finansowego. Kwantyfikacja czynników jest obecnie zasadniczym warunkiem skutecznego kształtowania wyniku finansowego i wartości jednostki gospodarczej.

Istnieje przekonanie, że jednostka gospodarcza może określić te siły, wskazuje się również na możliwość prowadzenia badań przyczynowych, które mogłyby być przydatne i sprostać wymogom rachunkowości trójwymiarowej. Są to zarówno metody ekonometryczne, jak i metody badania przyczynowego stosowane w ramach analizy finansowej. Istotnym warunkiem jest jednak wybór właściwej metody i poprawna jej aplikacja do konkretnych wielkości ekonomicznych. Wnikliwa charakterystyka metod badania przyczynowego przemawia za szerokim wykorzystaniem metody łańcuchowych podstawień. Przemawia za tym więź metodologiczna tej metody ze sposobem tworzenia informacji w systemie rachunkowości.169

Wybór metody badania przyczynowego nie rozwiązuje jeszcze wszystkich trudności związanych z jej zastosowaniem w kwantyfikacji sił. Zjawiska gospodarcze będące przedmiotem kwantyfikacji nie zawsze dają się zapisać w postaci prostej formuły, również nie wszystkie czynniki wpływające na określone zjawisko gospodarcze i wymagające uwzględnienia przejawiają się bezpośrednio. Wyłania się zatem niezwykle istotny problem właściwego dostosowania wybranej metody badania przyczynowego do konkretnych potrzeb badawczych, wiążący się z koniecznością odpowiedniej modyfikacji podstawowej formuły metody.

W opracowaniu zasygnalizowano jedynie problem kwantyfikacji sił trzeciego wymiaru rachunkowości co powinno stanowić przesłankę do szerszej dyskusji i dalszych badań na ten istotny dla ewolucji rachunkowości temat. Przedmiotowa struktura współczesnej rachunkowości coraz wyraźniej zmierza zatem do modelu trójwymiarowego, co obrazuje tabela 2.2.

Do początku XX wieku ewidencja księgowa prowadzona była głównie w celu zaspokojenia wewnętrznych potrzeb informacyjnych jednostki gospodarczej, przy użyciu planów kont opracowywanych samodzielnie przez jednostki gospodarcze. Prowadziło to do dużych różnic w systemach rachunkowości różnych jednostek gospodarczych. Po II

169 B. Micherda, „Kwantyfikacja sił trzeciego wymiaru rachunkowości”, „Problemy rachunkowości”, DIFIN, Warszawa 2002, nr 4.

wojnie światowej spopularyzowane zostały tzw. wzorcowe wykazy kont, które stanowią przesłankę wyodrębnienia formalnej struktury rachunkowości.

Tabela 2.2 Przedmiotowa struktura współczesnej rachunkowości

Wymiar Rachunek Przedmiot Konta Sprawozdanie Cel

I Zasobów majątek, kapitały bilansowe Bilans

pomiar wyniku finansowego jednostki gospodarczej II Strumieni przychody, koszty, zyski i straty nadzwyczajne wynikowe ^Rachunek zysków i strat III Czynników czynniki pozytywne i negatywne czynników (sił) np. Rachunek przepływów pieniężnych Źródło: „Podstawy rachunkowości” pod redakcją B. Micherdy, op. cit., s. 22.

Jako formalną strukturę rachunkowości należy zatem rozumieć usystematyzowany zbiór kont na których ujmuje się majątek, źródła jego finansowania oraz procesy gospodarcze i ich rezultaty zachodzące w jednostkach gospodarczych wraz z komentarzem określającym zasady funkcjonowania kont i ich wzajemną korespondencję. Obecnie opracowany przez Ministerstwo Finansów wzorcowy wykaz kont nie jest obowiązującą normą prawną, stanowi jedynie ogólną wskazówkę pomocną w budowie zakładowego planu kont.

Konta wzorcowego wykazu kont uporządkowane są według grup (zespołów) o zbliżonej treści ekonomicznej. Wydaje się zatem możliwe i celowe skonfrontowanie tej pragmatycznej, formalnej struktury rachunkowości z jej strukturą przedmiotową.

Zespoły wzorcowego wykazu kont przedstawiają się następująco:170  zespół 0 – aktywa trwałe,

 zespół 1 - środki pieniężne, rachunki bankowe oraz inne krótkoterminowe aktywa finansowe,

 zespół 2 - rozrachunki i roszczenia,

 zespół 3 - materiały i towary,

 zespół 4 - koszty według rodzajów i ich rozliczenie,

 zespół 5 - koszty według typów działalności i ich rozliczenie,

 zespół 6 - produkty i rozliczenia międzyokresowe,

170

 zespół 7 - przychody i koszty związane z ich osiągnięciem,

 zespół 8 - kapitały (fundusze), fundusze specjalne, rezerwy i wynik finansowy. Porównanie struktury wzorcowego wykazu kont z przedmiotową strukturą rachunkowości prowadzi do stwierdzenia, iż obejmuje on swym zakresem jedynie dwa pierwsze wymiary przedmiotowej struktury rachunkowości. Brak trzeciego wymiaru wynika głównie z faktu, że jest on tylko interesującą i zarazem bardzo obiecującą propozycją teoretyczną. Coraz wyraźniej jednak uwidaczniają się próby wykorzystania go w sprawozdawczości finansowej.

Stanowiące przedmiot pierwszego wymiaru przedmiotowej struktury rachunkowości zasoby i związane z nimi rozrachunki zgrupowane zostały w początkowych zespołach wzorcowego wykazu kont (zespoły 0-3). Zasoby szeroko rozumianych produktów to zespół 6 usytuowany w tym wykazie kont w ramach zespołów do ujęcia w rachunku zasobów, zaś stanowiące przedmiot drugiego wymiaru przedmiotowej struktury rachunkowości strumienie kosztów to zespół 4, 5 i 7. Lokalizacja zaś kapitałów własnych (zespół 8) podkreśla logikę kapitałowego podejścia do procesu gospodarowania. W zespole 8 wzorcowego wykazu kont mieści się także rachunek wyniku finansowego netto i stąd korygowany o ten wynik kapitał własny stanowi również treść tego zespołu. Zatem konstrukcję wzorcowego wykazu kont uznać należy za logiczną, prawidłowo związaną z dwoma pierwszymi wymiarami przedmiotowej struktury rachunkowości i funkcjonującymi w jej ramach zasobami i strumieniami.¹⁷¹

Struktura prawna rachunkowości sprecyzowana została w art. 4 ustawy o rachunkowości, zgodnie z którym obejmuje ona:

 przyjęte zasady (politykę) rachunkowości,

 prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,

 okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów,

 wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,

 sporządzanie sprawozdań finansowych,

 gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą,

171

 poddanie badaniu i ogłaszanie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą.

Przyjęte zasady (polityka) rachunkowości determinują sposób prowadzenia rachunkowości w jednostce gospodarczej. Przegląd treści zarówno światowych jak i krajowych norm rachunkowości pozwala stwierdzić, iż zasady rachunkowości nie zostały ujęte w postaci standardu czy dyrektywy. Z treści tych norm wyprowadzić można jednak zasady nadrzędne, które są honorowane powszechnie. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy zasadę:172

 memoriału – zgodnie z którą operacje gospodarcze ujmowane są pod datą ich przeprowadzenia niezależnie od faktu czy rozrachunki powstałe w związku z nimi zostały uregulowane,

 kontynuacji działalności – która określa domniemanie, że jednostka gospodarcza będzie w dającej się przewidzieć przyszłości (co najmniej 12-tu miesięcy) kontynuować działalność w niezmniejszonym istotnie zakresie,

 wiernego obrazu – wprowadzającą obowiązek prezentowania realnej sytuacji majątkowej i finansowej jednostki gospodarczej,

 ostrożności – nazywaną także zasadą ostrożnej wyceny, ponieważ zaleca prowadzenie bieżącej wyceny majątku i kapitałów w sposób który nie prowadzi do zniekształcenia wyniku finansowego; w praktyce jest ona odzwierciedlona przez hasła: „nie wyżej niż cena rynkowa”, „lepszy zysk mniejszy niż przesadzony”,

 periodyzacji – która polega na ujmowaniu działalności jednostki gospodarczej w wyznaczonych okresach (tzw. okresach obrachunkowych), które są ograniczone umownymi datami,

 podmiotowości – zgodnie z którą rachunkowość prowadzona jest w jednostkach gospodarczych, które są wyodrębnione pod względem majątkowym, organizacyjnym i prawnym.

Uzupełnieniem wskazanych wyżej zasad jest zasada ciągłości, która nakłada obowiązek stosowania jednakowych zasad dotyczących grupowania operacji, wyceny majątku i kapitałów, ustalania wyniku finansowego i sporządzania sprawozdań finansowych w kolejnych okresach sprawozdawczych. Zmiana stosowanych zasad może być dokonana od początku kolejnego roku obrotowego bez względu na datę podjęcia decyzji, pod warunkiem wykazania skutków tych zmian w sprawozdaniu finansowym.

172

Podstawową metodą stosowaną w rachunkowości jest metoda bilansowa, która pochodzi od łacińskiego słowa oznaczającego podwójność. System rachunkowości rozpatruje działalność gospodarczą z dwóch różnych punktów widzenia: od strony rzeczowej i finansowej. Zasoby niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej określa się mianem majątku, który od strony finansowej prezentowany jest przez pryzmat kategorii kapitałów. Kapitały są źródłami finansowania posiadanego majątku, zatem zgodnie z metodą bilansową aktywa (majątek) musi być równy pasywom (źródłom finansowania).¹⁷³ Jako najważniejsze koncepcje dotyczące bilansu wskazać można:¹⁷⁴

W dokumencie Wykorzystanie planów finansowych w badaniu sprawozdań finansowych (Stron 68-79)