Przedmiot i cele badań, pytania i hipotezy badawcze

Przedmiotem podjętych badań była studencka kultura fizyczna, ponie-waż uznano, że odgrywa ona ponie-ważną rolę w kształtowaniu modelu człowieka wszechstronnego, jakim w założeniu ma być przyszły inteligent, czyli student.

Absolwenci wyższych uczelni mają decydujący wpływ na życie społeczne i kul-turalne kraju, dlatego mogą przyczyniać się do upowszechniania w społeczeń-stwie zainteresowania własnym ciałem i jego potrzebami rozwojowymi.

Biorąc za przedmiot badań studencką kulturę fizyczną, kierowano się rów-nież względami praktyki. Ostatnie badania w zakresie postaw studentów z Kielc wobec kultury fizycznej przeprowadzono bowiem w 1979 roku. Ich autorem był A. Liedke. Teoretycznym celem pracy było więc wzbogacenie wiedzy o sta-nie kultury fizycznej młodzieży studiującej w Kielcach. Starano się też ocenić gotowość studentów do aktywnego uczestnictwa w kulturze fizycznej w trakcie studiów i po ich zakończeniu. Cel praktyczny stanowiło natomiast wskazanie czynników, na które wpływ mają między innymi władze uczelni i nauczyciele wychowania fizycznego, a które determinują dobrowolne uczestnictwo mło-dzieży w kulturze fizycznej.

Wyniki badań powinny zatem wskazać osobom odpowiedzialnym w szko-łach wyższych za przygotowanie studentów do aktywnego uczestnictwa w kul-turze fizycznej, jak poprawić efekty swojej pracy.

Efekty pracy wychowawczej, także w zakresie wychowania do kultury fi-zycznej, są trudne do uchwycenia chociażby ze względu na swoją odległość w czasie od zakończenia tego procesu. Choć sama chęć uczestnictwa w przy-szłości w kulturze fizycznej jeszcze go nie gwarantuje, to jednak wyraża ona pozytywne nastawienie do aktywności fizycznej i świadomość jej znaczenia dla

jakości życia człowieka. Z tym właśnie wiązał się główny problem badawczy, który sformułowano następująco:

Jakie są determinanty wyrażania gotowości aktywnego uczestnictwa w kulturze fizycznej, wynikające z organizacji kultury fizycznej i prze-biegu zajęć wychowania fizycznego w szkole wyższej oraz z postępowania nauczycieli wf.?

Rozwiązanie głównego problemu badawczego miało przynieść korzyści praktyczne i poprzez wskazanie błędów i niedociągnięć procesu wychowania do kultury fizycznej w szkole wyższej pozwolić na zwiększenie grupy „chęt-nych” i zmniejszenie grupy „niechęt„chęt-nych”. Aby łatwiej znaleźć odpowiedź na pytanie zawarte w problemie głównym, sformułowano pytania szczegółowe:

1. Czy stosunek studentów do zajęć wychowania fizycznego ma wpływ na wyrażanie przez nich chęci uczestnictwa w kulturze fizycznej po zakończe-niu studiów? Jakie wrażenia wynoszą studenci z zajęć obligatoryjnych? Jaki jest aktualny stan kultury fizycznej badanego środowiska? W jakim stopniu deklaracje studentów dotyczące podejmowania w przyszłości aktywności ruchowej mają odzwierciedlenie w ich rzeczywistym uczestnictwie w kul-turze fizycznej?

2. W jakim stopniu treść zajęć wychowania fizycznego, a w jakim liczba go-dzin tego przedmiotu na studiach wpływa na rozbudzenie potrzeby aktyw-ności fizycznej? Czy czynniki te działają niezależnie, czy też w interakcji?

3. Czy uczelnie proponują studentom uczestnictwo w dobrowolnych zaję-ciach sportowych? Czy różnorodność sportowych zajęć fakultatywnych zwiększa liczbę studentów uczestniczących w życiu sportowym uczelni?

Jakie są przyczyny niekorzystania z tych propozycji?

4. Czy uczelnie organizują studentom aktywny wypoczynek w formie obozo-wej? Czy obozy są ogólnodostępne? Jakie są bariery uczestnictwa w aktyw-nych formach wypoczynku podczas studiów?

5. Czy na studiach propaguje się tzw. sporty całego życia? Czy studenci potrafią określić, które dyscypliny sportu są najbardziej przydatne przez całe życie?

6. Czy nauczyciele wychowania fizycznego własnym przykładem oraz me-todami werbalnymi motywują podopiecznych do zaspokajania potrzeby ruchu? Jaki styl kierowania grupą preferują i w jakim stopniu wpływa on na zachęcenie studentów do uprawiania sportu? Czy nauczyciele inspirują studentów do poszukiwania informacji w zakresie kultury fizycznej?

7. Jaki jest stan bazy sportowej w badanych uczelniach? Czy studenci mają możliwości korzystania z obiektów sportowych uczelni i sprzętu sportowe-go lub turystycznesportowe-go poza zajęciami obligatoryjnymi?

8. Co zamiast zajęć wychowania fizycznego uczelnia proponuje studentom, którzy nie mogą w nich uczestniczyć z powodów zdrowotnych? Co oferuje

się tym, którzy zakończyli programowe zajęcia, a chcą nadal zaspokajać po-trzebę aktywności fizycznej?

9. Czy treść zajęć wychowania fizycznego w szkołach wyższych zawiera za-gadnienia dotyczące wychowania do kultury fizycznej? Czy nauczyciele re-alizują te zagadnienia?

10. Czy wyniki badań pozwalają określić możliwość wpływu szkół wyższych na przygotowanie studentów do aktywnego uczestnictwa w kulturze fizycz-nej po zakończeniu edukacji? Jakie jest miejsce szkoły wyższej w hierarchii podmiotów przygotowujących w tym zakresie?

Rozwiązanie głównego problemu wymaga też postawienia hipotez badaw-czych, czyli sformułowania najbardziej prawdopodobnych odpowiedzi na określony na wstępie problem badawczy. Przy stawianiu hipotez wzięto pod uwagę te działania szkół wyższych, które powinny mieć największy wpływ na skuteczność procesu przygotowania studentów do aktywnego uczestnictwa w kulturze fizycznej, a więc:

• obligatoryjne zajęcia wychowania fizycznego, w których oprócz celów do-raźnych powinny być realizowane cele prospektywne, związane z kształ-towaniem osobowości młodego człowieka, zdolnego i gotowego do troski o własne ciało przez całe życie;

• fakultatywne zajęcia sportowo-rekreacyjne, w których studenci uczestniczą dobrowolnie, świadomie, w czasie wolnym i zgodnie ze swoimi zaintereso-waniami;

• działalność edukacyjną nauczycieli wychowania fizycznego, którzy mają bezpośredni i systematyczny kontakt ze studentami, a swoją postawą i wie-dzą mogą wpływać na poprawę stosunku młodzieży do podejmowania ak-tywności ruchowej w czasie wolnym.

W odniesieniu do pytania zawartego w problemie badawczym sformułowa-no hipotezy odsformułowa-noszące się do:

• organizacji kultury fizycznej w szkole wyższej (oferta uczestnictwa w kul-turze fizycznej na uczelni i liczba godzin wychowania fizycznego podczas studiów);

• przebiegu zajęć wychowania fizycznego (treść zajęć);

• postępowania nauczycieli wychowania fizycznego (styl oddziaływania wy-chowawczego).

Przed przystąpieniem do badań postawiono trzy hipotezy robocze mające uzasadnienie w badaniach i poglądach przedstawionych w literaturze przed-miotu.

Hipoteza 1: Im większy wybór form uczestnictwa w kulturze fizycznej propo-nuje uczelnia studentom, tym częściej podejmują oni dobrowolną aktywność fizyczną po zakończeniu obligatoryjnych zajęć wycho-wania fizycznego.

Hipoteza pierwsza opiera się na założeniu, że dla wychowania fizycznego, będącego bardziej narzuconym przedmiotem nauczania niż elementem stylu życia studentów, alternatywą powinna być atrakcyjna oferta w zakresie różnych form kultury fizycznej (Kocemba 1993).

Oferta działalności sportowej, rekreacyjnej i turystycznej powinna zaspokajać zainteresowania i zindywidualizowane potrzeby młodzieży studiującej. Dzięki dobrowolności te formy aktywności ruchowej często mają wartość motywu-jącą i emocjonalną przewagę nad obowiązkowym wychowaniem fizycznym.

Aby studenci chcieli i potrafili korzystać z propozycji organizacyjnych szkół wyższych, wcześniej muszą być poddani skutecznemu oddziaływaniu wycho-wawczemu przygotowującemu ich do uczestnictwa w kulturze fizycznej, także przez nauczycieli wf. na studiach.

Uczestnictwo studentów w zajęciach fakultatywnych, po zakończeniu ob-ligatoryjnych zajęć wychowania fizycznego, może być pierwszym prognosty-kiem sukcesu w procesie ich przygotowania do aktywnego uczestnictwa w kul-turze fizycznej.

Hipoteza 2: Uczestnictwo studentów w kulturze fizycznej w większym stopniu zależne jest od treści zajęć wychowania fizycznego niż od liczby godzin tego przedmiotu podczas studiów.

Druga hipoteza zakłada, że negatywne zjawisko występujące w szkolnictwie wyższym w postaci minimalizowania liczby godzin wychowania fizycznego niekoniecznie musi oznaczać zmniejszanie się odsetka studentów uczestniczą-cych w dobrowolnych formach aktywności ruchowej. Gdy jednak zmniejsza-jącej się liczbie godzin towarzyszą krytyczne uwagi studentów na temat treści zajęć wychowania fizycznego, założenie to traci swoje podstawy.

Niedobrze jest, gdy na zajęciach powiela się treści ćwiczeń ruchowych i zadań kontrolnych z poziomu szkoły średniej, a w niedostatecznym stopniu prezentowane są formy ruchowe przydatne w samodzielnej rekreacji fizycz-nej. Studenci w większości nie identyfikują się ze znanym sobie modelem wy-chowania fizycznego, gdyż jest on odindywidualizowany i pozbawiony zasa-dy upodmiotowienia wychowanka. Zazwyczaj też młodzież nie ma wpływu na kształt i treść zajęć. Nie przedstawia się jej dostatecznej liczby wariantów uczestnictwa w kulturze fizycznej. Preferowane są gry zespołowe, a zaniedbuje się gimnastykę i lekką atletykę. Wprowadzenie sportów do wyboru, w tym spor-tów rekreacyjnych, które można uprawiać do późnego wieku, staje się koniecz-nością w aspekcie wykorzystania wolnego czasu. Treść zajęć dobiera się pod kątem bieżących potrzeb i zainteresowań ćwiczących, tymczasem z wiekiem zmieniają się również zainteresowania człowieka, a nie tylko jego sprawność i wydolność organizmu. Szkoła także teoretycznie nie przygotowuje swoich absolwentów do rekreacji fizycznej (Rutkowska, Fijewski 1992; Srokosz 1993;

Wolańska 1989).

Nie można ograniczyć zajęć do uprawiania ćwiczeń fizycznych. Trzeba na-sycić je także, a może przede wszystkim, treściami motywującymi do aktyw-ności ruchowej. Zajęcia muszą wpływać na kształtowanie właściwej postawy wobec kultury fizycznej, muszą zachęcać młodzież do ćwiczeń poza szkołą (Puczyński 1986a).

Jeśli uznać, że efekty nauczania i uczenia utrwalają się, gdy towarzyszy im stan przyjemności, i odwrotnie – stany przykrości wpływają na obniżenie ich trwałości (Grabowski 2000), dobrze byłoby proponować studentom zajęcia, w których uczestnictwo – nawet mimo ich obligatoryjności – sprawia młodzie-ży przyjemność.

W literaturze przedmiotu można spotkać rozbieżne poglądy na temat zależ-ności między pozytywną lub negatywną postawą ucznia wobec wychowania fizycznego w szkole a aktywnością rekreacyjną poza szkołą. Z jednej strony czytamy, że ważne jest, czy uczeń ma przyjemne wrażenia i wspomnienia z lek-cji wychowania fizycznego (Piotrowska 1994; Wolańska 1997), z drugiej zaś, że w badaniach stwierdzono brak związku między negatywną postawą wobec tych lekcji a uprawianiem sportu poza szkołą (Messing, Voigt 1980).

Studenci nie mają najlepszego zdania na temat zajęć wychowania fizycznego (Kocemba 1993; Piskadło 1986; Przewęda 1989; Rutkowska, Fijewski 1992).

Odbierają je przede wszystkim jako narzucone, obowiązkowe, często niecie-kawe. Spotykają się na nich z sytuacjami przykrymi i stresogennymi. Trudno jednak kategorycznie stwierdzić, że tak ukształtowany, negatywny stosunek do wychowania fizycznego można wprost przełożyć na niechęć do aktywności re-kreacyjnej po zakończeniu edukacji.

Hipoteza 3: Im więcej demokratyzmu w oddziaływaniu wychowawczym na-uczyciela wychowania fizycznego, tym większa skuteczność pro-cesu przygotowania studentów do aktywnego uczestnictwa w kul-turze fizycznej.

Styl oddziaływania wychowawczego warunkuje efektywność pracy pedago-gicznej nauczyciela. W warunkach szkoły wyższej jedynym możliwym stylem kierowania na zajęciach wychowania fizycznego jest styl demokratyczny. Na-uczyciel, pełniąc kierowniczą rolę w procesie pozyskania młodzieży do aktyw-ności ruchowej, powinien pamiętać, że pracuje wśród ludzi i z ludźmi, a nie nad nimi, czy też dla nich (Sudół-Mirowicz 1986).

Czynnikiem mającym wpływ na pozyskanie nowych zwolenników ak-tywnego wypoczynku jest tzw. ciepło emocjonalne wychowawców. Mówi się o pozytywnych lub negatywnych uczuciach wobec podopiecznych. Oschłość, brak wyrozumiałości czy nadmierna surowość są często przyczyną konfliktów między wychowankami a wychowawcami, w konsekwencji zaś decydują o nie-skuteczności procesu przygotowania dzieci i młodzieży do aktywnego uczest-nictwa w kulturze fizycznej (Bielski 1996).