Publiczne oświadczenia CPT

Istotny jest jednak już wcześniej wspomniany mechanizm, który może zastosować Komitet w przypadku braku chęci dostosowania się przez państwo-Stronę do zaproponowanych zaleceń lub bezpośredniej odmowy współpracy. W takiej sytuacji zgodnie z art. 10 ust. 2 istnieje możliwość wydania publicznego oświadczenia – nie ma wtedy zastosowania reguła poufności. Tym samym, w przypadku braku pozytywnej odpowiedzi ze strony zainteresowanego państwa co do podjęcia współpracy, do publicznej wiadomości mogą zostać podane informacje wynikające z przeprowadzonej kontroli, które w negatywny sposób mogą wpłynąć na relacje z innymi krajami. Publiczne oświadczenie jest jednak stosowane bardzo rzadko, a jego skuteczność w dużej mierze jest uzależniona od okoliczności politycznych i relacji między państwami – o czym świadczą poniższe przykłady. Do tej pory instytucja ta była bowiem wykorzystana w sumie 7 razy, a dokładnie dwa razy wobec Turcji, trzy razy wobec Rosji, a także jednokrotnie wobec Grecji i Bułgarii.

 Publiczne oświadczenie przyjęte przez CPT w dniu 15 grudnia 1992 r. dotyczące Turcji – dokument CPT/Inf(93)1175,

 Publiczne oświadczenie przyjęte przez CPT w dniu 09 grudnia 1996 r. dotyczące Turcji – dokument CPT/Inf(96)34176,

 Publiczne oświadczenie przyjęte przez CPT w dniu 10 lipca 2001 r. odnośnie Republiki Czeczenii Federacji Rosyjskiej – dokument CPT/Inf(2001)15¹⁷⁷,

175 CPT, Public statement on Turkey (Adopted on 15 December 1992)

https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016806981 a6 – [dostęp online: 01 maja 2017 r.].

176 CPT, Public statement on Turkey (issued on 6 December 1996);

https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016806981 d8 – [dostęp online: 01 maja 2017 r.].

177 CPT, Public statement concerning the Chechen Republic of the Russian Federation (issued on 10 July 2001);

https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900001680697a 50 – [dostęp online: 01 maja 2017 r.].

156  Publiczne oświadczenie przyjęte przez CPT w dniu 10 lipca 2003 r. odnośnie

Republiki Czeczenii Federacji Rosyjskiej – dokument CPT/Inf(2003)33178,

 Publiczne oświadczenie przyjęte przez CPT w dniu 13 marca 2007 r. odnośnie Republiki Czeczenii Federacji Rosyjskiej – dokument CPT/Inf(2007)17¹⁷⁹,

 Publiczne oświadczenie przyjęte przez CPT w dniu 15 marca 2011 r. odnośnie Grecji – dokument CPT/Inf(2011)10¹⁸⁰,

 Publiczne oświadczenie przyjęte przez CPT w dniu 26 marca 2015 r. odnośnie Bułgarii – dokument CPT/Inf(2015)17181,

W tym momencie niezbędne staje się chociaż krótkie przeanalizowanie wyżej wskazanych dokumentów oraz omówienie na ich podstawie działalności CPT i podkreślenie jego założeń i priorytetów. W konsekwencji możliwe stanie się także wskazanie aktualnych problemów, z którymi muszą zmierzyć się władze państwowe poszczególnych krajów, aby zapewnić optymalne warunki osobom pozbawionym wolności.

Po pierwsze odnieść się należy do publicznych oświadczeń dotyczących Turcji, których wydanie było następstwem nieludzkiego lub poniżającego traktowania osób przebywających w policyjnych aresztach w związku z konfliktem kurdyjskim. W oświadczeniu z 1992 r. Komitet podniósł występowanie dużej liczby skarg dotyczących zarzutów nieludzkiego traktowania przez policję oraz ich wzajemną spójność. Dotyczyły one przede wszystkim takich zachowań jak zawieszanie osób pozbawionych wolności za nadgarstki, porażenia prądem elektrycznym, bicie podeszw stóp, uwięzienia w bardzo małych i ciemnych izolatkach, upokorzenia psychiczne. Podnoszono również ogólne złe warunki przetrzymywania ludzi w odwiedzonych jednostkach penitencjarnych i policyjnych, a także negatywne nastawienie funkcjonariuszy względem tych osób. W pkt. 8 oświadczenia CPT/Inf(93)1 Komitet wskazał, iż po przeprowadzonej kontroli zalecono tureckim władzom zwalczanie nieludzkiego zachowania i tortur, m.in. poprzez skrócenie maksymalnych okresów zatrzymania, dostęp do

178 CPT, Public statement concerning the Chechen Republic of the Russian Federation (made on 10 July 2003);

https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900001680697a 52 – [dostęp online: 01 maja 2017 r.].

179 CPT, Public statement concerning the Chechen Republic of the Russian Federation (made on 13 March 2007),

https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900001680697b d0 – [dostęp online: 01 maja 2017 r.].

180 CPT, Public statement concerning Greece (made on 15 March 2011),

https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016806966 08 – [dostęp online: 01 maja 2017 r.].

181 CPT, Public statement concerning Bulgaria (made on 26 March 2015),

https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016806940 ef – [dostęp online: 01 maja 2017 r.].

157 adwokata jak również przeprowadzanie badań lekarskich zatrzymywanych osób. Władze Turcji nie zastosowały się jednak do zaleceń Komitetu, czego następstwem było wydanie przedmiotowego oświadczenia. Z kolei w oświadczeniu CPT/Inf(96)34 z 1996 r. podniesiono, iż doszło do pewnych postępów z uwagi na wydanie przez władze tureckie szeregu instrukcji, a także opracowano strategię szkolenia programów dotyczących praw człowieka. Zauważono jednak, że czas od przeprowadzenia poprzedniej wizyty okazał się zbyt krótki, aby całkowicie wyeliminować tortury oraz nieludzkie i poniżające traktowanie zatrzymywanych osób – tym samym odnotowano kolejne przypadki takiego traktowania. Na przestrzeni kolejnych lat odnotowano jednak w Turcji taki postęp pod względem poszanowania praw osób pozbawionych wolności, dzięki któremu nie było konieczne zastosowanie przez Komitet instytucji publicznego oświadczenia. Można domniemywać, iż wprowadzone zmiany były w pewnym stopniu uzależnione od wygaśnięcia konfliktu kurdyjskiego oraz podejmowanych przez Turcję starań odnośnie przyjęcia jej do Unii Europejskiej.

W dalszej kolejności należy podjąć temat oświadczeń publicznych Komitetu stosowanych względem Rosji, które miały bezsprzecznie związek z konfliktem z Czeczenią oraz krajami sąsiednimi. Istotne jest jednak, iż w przypadku niniejszego kraju oświadczenia CPT odnosiły się nie tylko do aspektów materialnych (jak chociażby w przypadku Turcji), ale także do aspektów proceduralnych, które dotyczyły odmowy współpracy przez rosyjskie władze. W oświadczeniu CPT/Inf(2001)15 wskazano, iż podczas kontroli ujawniono wiele przypadków nieludzkiego traktowania osób pozbawionych wolności oraz stosowania wobec nich tortur, a mimo zaleceń władze rosyjskie nie poczyniły żadnych kroków w celu wyeliminowania takich sytuacji. Dodatkowo władze publiczne nie wykazały chęci jakiejkolwiek współpracy z Komitetem, a w skierowanej odpowiedzi nie było żadnych konkretnych informacji w odniesieniu do podjętych przez władze rosyjskie działań. W kolejnym publicznym oświadczeniu z 2003 r. zauważano pewnego rodzaju postęp w postaci wydania szeregu poleceń i instrukcji, które miały wpłynąć na respektowanie praw człowieka przez siły federalne. Podkreślono również postęp w zakresie sądownictwa oraz działalności prawników. Mimo to odnotowano dalsze stosowanie przez siły wojskowe i policyjne tortur i nieludzkiego zachowania wobec osób pozbawionych wolności, a przedmiotowe oświadczenie nie zostało opublikowane. Jako jedno z ważniejszych można jednak wskazać publiczne oświadczenie z 2007 r. dotyczące Rosji. Wówczas w odwiedzanej jednostce zauważono znaczny postęp, a szczególnie w zakresie warunków bytowych osób zatrzymanych. Wykazano jednak, iż tortury oraz nieludzkie traktowanie są nadal stosowane,

158 np. w postaci duszenia plastikową torbą, rozległych pobić, rażenia prądem elektrycznym, zadawanie poparzeń przy użyciu papierosa lub zapalniczki. Komitet wykazał jednak dodatkową chęć dalszych działań zmierzających do zmiany systemu, ale podkreślono, że jest to możliwe jedynie w przypadku chęci współpracy ze strony Rosji, która do tej pory blokowała wzajemne kontakty.

Następnym przykładem wydania publicznego oświadczenia przez Komitet są naruszenia jakich dopuściła się Grecja. Owe uchybienia dotyczyły przetrzymywania migrantów i więźniów w bardzo złych warunkach w komisariatach policji oraz innych nieprzystosowanych do tego pomieszczeniach – nawet opuszczonych magazynach. Okres owych pobytów wynosił około 6 miesięcy lub dłużej. W takich przypadkach ograniczony był dostęp migrantów i więźniów do świeżego powietrza, ruchu, a także jakichkolwiek świadczeń medycznych. W oświadczeniu CPT/Inf(2011)10 podkreślono, że takie działania nie mogą mieć miejsca, a od samego początku powinno się zagwarantować migrantom i więźniom odpowiednie miejsce do pobytu oraz zapewnić ochronę ich zdrowia. W związku z brakiem reakcji greckich władz na poprzednie zalecenia, Komitet podjął decyzję o zastosowaniu instytucji publicznego oświadczenia. Po wydaniu owego dokumentu w Grecji została przeprowadzona cykliczna wizytacja w 2013 roku, a także w latach 2015-2016 trzy kontrole ad hoc. Było to niewątpliwie spowodowane poprzednimi problemami władz owego kraju z przestrzeganiem praw człowieka w odniesieniu do więźniów i migrantów biorąc pod uwagę ich ilość i częstotliwość napływu. Aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza Grecji może bowiem przyczyniać się do różnego rodzaju naruszeń praw jednostki w celu chęci zapobieżenia przez instytucje państwowe ewentualnym negatywnym skutkom niepożądanego zachowania migrantów. Zauważyć jednak należy, że po wydaniu publicznego oświadczenia podczas następnych wizytacji nie odnotowano aż takich naruszeń, który miałyby być podstawą do wydania kolejnego oświadczenia przez Komitet. Domniemywać należy, że poprawa sytuacji osób pozbawionych wolności zarówno w Grecji jak i wcześniej w Turcji wiąże się z presją jakie te kraje odczuwają ze strony państw Unii Europejskiej oraz tego jakie mają priorytety. Turcji bowiem może zależeć na ścisłej współpracy z krajami europejskimi z uwagi na chęć przyłączenia się do UE, a z kolei Grecji z uwagi na jej sytuację ekonomiczno-gospodarczą może zależeć na otrzymywaniu kolejnych dotacji finansowych.

Ostatnim wydanym przez Komitet do dnia 02 maja 2017 r. oświadczeniem publicznym jest dokument CPT/Inf(2015)17 dotyczący naruszeń dokonywanych przez Bułgarię. Podczas

159 kontroli ujawniono bowiem poważne uchybienia w zakresie działalności policji i zakładów penitencjarnych, które mimo wcześniejszych zaleceń nie zostały wyeliminowane. Jako główne uchybienia wskazano złe warunki bytowe we więzieniach, ale przede wszystkim zwrócono uwagę na niewystarczającą opiekę w zakresie ochrony zdrowia oraz niski poziom kwalifikacji personelu medycznego. Rząd Bułgarii w skonstruowanej odpowiedzi na raport z przeprowadzonej kontroli tłumaczył obecny stan panujący w zakładach penitencjarnych brakiem dostatecznych środków finansowych umożliwiających zapewnienie określonych standardów. Członkowie Komitetu uzyskali również bezpośrednie informacje od osób pozbawionych wolności, że nieludzkie i poniżające traktowanie w bułgarskich więzieniach przejawia się także w uderzeniach klapsami, kopnięciach oraz uderzeniach pałkami. W wyniku interwencji Komitetu udało się jednak osiągnąć postęp w zakresie prawnego zabezpieczenia przed niewłaściwym traktowaniem ze strony funkcjonariuszy policji, możliwy stał się szybki dostęp do prawnika. Podczas wizyty w 2015 r. ujawniono również istnienie dokładnych zapisów odnoszących się do tajemny lekarskiej oraz braku rejestracji wszystkich urazów występujących w danej jednostce penitencjarnej. Komitet jednak w oświadczeniu publicznym CPT/Inf(2015)17 podkreślił swoisty charakter służby zdrowia w trakcie wykonywania kar izolacyjnych oraz rolę jaką pełnią lekarze w procesie zapobiegania niewłaściwemu traktowaniu.

Jako cel wyeksponowania przez Komitet szczególnego znaczenia personelu medycznego oraz zapewnienia ochrony zdrowia więźniom można wskazać na wcześniej poczynione już w opracowaniu ustalenia. Zagwarantowanie ochrony zdrowia osobom odbywającym kary izolacyjne jest bowiem obowiązkiem ciążącym na instytucjach państwowych z uwagi na to, iż więźniowie są w pewnym sensie całkowicie od nich uzależnieni. W związku z tym, to na władzy publicznej spoczywa powinność stworzenia warunków w zakładach penitencjarnych, dzięki którym osoby pozbawione wolności będę miały możliwość readaptacji społecznej przy jednoczesnym poszanowaniu godności ludzkiej, zasady humanitaryzmu i zakazu dyskryminacji. W następstwie tego lekarz jako sui genersi strażnik zdrowia i życia ma stać na straży ochrony każdej jednostki ludzkiej niezależnie od sytuacji i panujących warunków. Nabiera to szczególnego znaczenia w odniesieniu do jednostek penitencjarnych i przebywających tam osób. W takich przypadkach można domniemywać, że lekarz jest dla więźnia pewnego rodzaju gwarantem przysługujących mu praw i udzielenia bezwarunkowej pomocy w zależności od potrzeb. Jednocześnie uznać należy, że personel

160 medyczny w przypadkach poniżającego i nieludzkiego traktowania powinien niezwłocznie reagować z uwagi na fakt, iż może „namacalnie” ocenić efekty i skutki takiego traktowania.

5.2. Aktualne problemy w zakresie ochrony zdrowia osadzonych w Polsce na