Rekomendacje w zakresie kształtowania ładu przestrzennego dla ustawodawcy i

Zaprowadzenie ładu przestrzennego na terenie województwa wymaga skoordynowanego współdziałania wielu podmiotów na różnych szczeblach zarządzania, w ramach w zintegrowanej

kon-189

cepcji planowania ładu przestrzennego. Przede wszystkim stworzenia spójnej polityki architektonicz-no-urbanistycznej kraju, województw i gmin w formie nowego systemu planowania przestrzennego.

Większość koniecznych zmian w prawie planowania przestrzennego zawarto w projekcie Ko-deksu urbanistyczno-budowlanego. Celem dokumentu jest „całościowe uregulowanie procesu inwe-stycyjno-budowlanego z poszanowaniem ładu przestrzennego, zrównoważonego rozwoju, konstytu-cyjnej ochrony prawa własności, samodzielności planistycznej gminy oraz zasad sprawnego wyważa-nia interesów: publicznego i indywidualnego” (Kowalewski 2014). Kodeks normuje gospodarowanie przestrzenią, na które składa się m.in. (Projekt 2016): 1) kształtowanie i realizacja polityki przestrzen-nej; 2) przygotowanie terenu pod inwestycje oraz przygotowanie i realizację inwestycji, w tym inwe-stycji celu publicznego; 3) nabywanie praw do nieruchomości przeznaczonych na cele publiczne; 4) utrzymanie obiektów budowlanych. Według A. Kowalewskiego ustawa ma ograniczyć chaos i niekon-trolowaną urbanizację, wzmocnić ochronę przestrzeni, naprawić jej planowanie i przywrócić jej war-tość. Kodeks ma wzmocnić rolę studium i przywrócić w ten sposób ład przestrzenny. Niezależnie od prac nad nową ustawą poniżej sformułowano postulaty, wynikające z doświadczeń regionalnych.

Efektywne wdrażanie polityki ładu przestrzennego w ramach koncepcji przestrzeni regulowa-nej (planowaregulowa-nej) wymaga, w zgodzie z zapisami Kodeksu urbanistyczno-budowlanego:

 wprowadzenia hierarchicznego modelu polityki przestrzennej,

 utworzenia służb planowania przestrzennego na wszystkich szczeblach administracji publicz-nej,

 wprowadzenia obligatoryjności planowania zagospodarowania przestrzennego zgodnie z mo-delem hierarchiczności,

 wprowadzenia systemu monitoringu zagospodarowania przestrzennego zgodnie z modelem hierarchiczności,

 rozwoju edukacji, promocji, kształtowania świadomości o znaczeniu ładu przestrzennego.

W obecnym stanie prawnym niezwykle trudno sformułować rekomendacje w zakresie kształ-towania ładu przestrzennego dla organów administracji architektoniczno-budowlanej. Organy te, w myśl obowiązujących przepisów Prawa budowlanego, która stanowią podstawę ich działania, mają de facto związane ręce. Artykuł 4 tej ustawy przewiduje, że każdy ma prawo zabudowy nieruchomości gruntowej, jeżeli wykaże prawo do dysponowania nieruchomością na cele budowlane, pod warunkiem zgodności zamierzenia budowlanego z przepisami. Co prawda ustawodawca nie wskazuje, o jakie przepisy prawa chodzi, więc może chodzić również o ład przestrzenny z ustawy o planowaniu i zago-spodarowaniu przestrzennym, ale trudno sobie wyobrazić w dzisiejszym systemie prawnym i sposobie rozumienia prawa zabudowy sytuację odmowy wydania pozwolenia na budowę z powodu braku zgod-ności z zasadą ładu przestrzennego. Podobnie sprzeciw w wyniku zgłoszenia wnoszony jest, zgodnie z

190

art. 30 ust. 6 Prawa budowlanego, jeżeli 1) zgłoszenie dotyczy budowy lub wykonywania robót bu-dowlanych objętych obowiązkiem uzyskania pozwolenia na budowę; 2) budowa lub wykonywanie robót budowlanych objętych zgłoszeniem narusza ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy, inne akty prawa miejscowego lub inne przepisy. Te inne przepisy, to mogłyby być przepisy z ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, dotyczące ładu przestrzennego, choć konkluzja w tym przypadku jest identyczna jak w przypadku de-cyzji o pozwoleniu na budowę. Odpowiedzialność za ład przestrzenny na etapie procesu budowlanego spoczywa niejako na projektantach, w związku z zawartym w art. 5 ust. 1 wymogiem projektowania zgodnie z tzw. wymaganiami podstawowymi (podstawowe wymagania dotyczące obiektów budowla-nych określobudowla-nych w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającego dyrektywę Rady 89/106/EWG69, a dotyczące zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych. Niemniej jednak nie można tego utożsamiać z ładem przestrzen-nym.

Wśród postulatów podnoszonych przez ekspertów były: likwidacja prawa zabudowy na tere-nach nie objętych planem miejscowym (A. Kowalewski), związanie treści WZiZT z ustaleniami stu-dium gminy lub wręcz całkowite wyeliminowanie WZiZT z obrotu prawnego (zmiany przeznaczenia gruntów tylko na podstawie aktu prawa miejscowego – Kolipiński 2011). Za najbardziej racjonalne należałoby uznać powiązanie prawa zabudowy z wyznaczonym w Studium obszarem uzupełnienia zabudowy i obszarem rozwoju zabudowy proponowanymi do obligatoryjnego wprowadzenia w każ-dym Studium jako ustalenia obowiązujące. Całkowite wyeliminowanie decyzji WZiZT z obrotu praw-nego, wymagać będzie ustanowienia innej formy wytycznych dla projektowania rozbudowy i przebu-dowy licznych zagród rolniczych, istniejących w woj. kujawsko-pomorskim często w rozproszeniu. Należałoby wprowadzić podatek od nieskonsumowanego prawa do zabudowy i partycypacyjny model w zarządzaniu w gminach.

Jeżeli chodzi o rekomendacje w zakresie kształtowania ładu przestrzennego dla administracji budowlanej, to wnioski dla Ustawodawcy obejmują także zalecenia dla nadzoru budowlanego.

Niezależnie od wymienionych rekomendacji istnieje pilna potrzeba stworzenia rzeczywistego systemu katastru nieruchomości i wprowadzenia podatku ad valorem. Publiczny kataster radykalnie ograniczyłby spekulacje gruntami i chaotyczne rozlewanie i rozpraszanie zabudowy. Zalet wprowa-dzenia katastru i podatku pochodnego jest wiele, m.in. – powiązanie predyspozycji i funkcji nierucho-mości z jej realną wartością; – polityka przestrzenna gmin ukierunkowana na zwiększanie wartości nieruchomości i racjonalizację procesów urbanizacyjnych; – konieczność planowania przestrzeni zgodnie z potrzebami rozwojowymi jednostki terytorialnej; – zagospodarowywanie w pierwszej kolej-ności gruntów pod zabudowę nie użytkowanych dotychczas zgodnie z ich funkcją; – urealnienie

191

chodów samorządu terytorialnego; – uporządkowanie kwestii własności nieruchomości (bezpieczeń-stwo obrotu nieruchomościami); – sprawiedliwość społeczna (płacą wszyscy, od wartości – obciąże-nie jest powszechne i proporcjonalne); – powszechność i jawność informacji o przestrzeni sprzyjająca racjonalności podejmowanych decyzji inwestycyjnych i kontroli działań samorządów.

2.2.3. Rekomendacje w zakresie kształtowania ładu przestrzennego dla instytucji i