Relacje państwo — Kościół w Hiszpanii w XIX wieku

Wiek XIX w Hiszpanii to wiek liberalizmu oraz jego ścierania się ze zwo-lennikami ancien régime. Przejęcie władzy przez ugrupowania liberalne, któ-re dokonało się w tym czasie, zmieniło w sposób zasadniczy któ-relacje państwo

— Kościół. Jednak nawet w tak różnych okolicznościach politycznych katoli-cyzm pozostał jednym z głównych czynników kształtujących życie społecz-no-narodowe w Hiszpanii.

Wspomniane stulecie to także czas tworzenia i umacniania się poczucia wspólnoty narodowej. Historiografia hiszpańska wyraźnie wskazuje, że był

32Zob. P.C. PARDO PRIETO: Libertad de conciencia y sistema concordatario histórico español.

Salamanca 2004, s. 116—132.

33S.G. PAYNE: El catolicismo español..., s. 89.

34Uprawnionymi do udzielania zezwoleń na nadanie Kościołowi katolickiemu nowych nie-ruchomości byli gubernatorzy. Ibidem, s. 91.

to okres decydujący w procesie kształtowania się świadomości narodowej, podkreślając w sposób szczególny znaczenie, jakie w tym procesie odegrała wojna niepodległościowa (1808—1814) oraz konstytucja z 1812 r.³⁵

2.1. Katolicyzm w procesie formowania się

hiszpańskiej świadomości narodowej w początkach XIX wieku Początek XIX w. był dla Półwyspu Iberyjskiego okresem wojny z wojska-mi napoleońskiwojska-mi oraz konfrontacji z ideawojska-mi rewolucyjnej Francji. Był to także czas narodzin hiszpańskiego liberalizmu, obrad Kortezów w Kadyksie i powstania konstytucji z 1812 r. Wydarzenia te dały początek przemianom, które zmierzały do utworzenia monarchii liberalnej.

2.1.1. Rola katolicyzmu w wojnie o niepodległość

W czasie hiszpańsko-francuskiej wojny o niepodległość w latach 1808—

1814³⁶, kiedy Francuzi w 1811 r. opanowali prawie całą Hiszpanię, punkt ciężkości działań wojennych przesunął się z walk prowadzonych przez regu-larne wojska na działania o charakterze partyzanckim. Idee ludowej party-zantki (guerrilla) streszczały się w zawołaniu większości oddziałów: „Bóg, ojczyzna, król” (Dios, patria, rey)³⁷. Idea „świętej wojny” przeciwko wojskom napoleońskim z upływem czasu stawała się coraz powszechniejsza, a kon-flikt zbrojny społeczeństwo hiszpańskie coraz powszechniej postrzegało jako wojnę narodowo-religijną.

Zarówno geografia działań zbrojnych, jak i sposób organizowania się no-wej władzy umacniały świadomość wspólnoty narodono-wej na terenie całej

3*

35Luis Palacios Bañuelos w swej monografii Hiszpania od liberalizmu do demokracji (1808—2004) analizuje wspomniany okres w historii Hiszpanii w osobnym rozdziale zaty-tułowanym España se hace como nación (Hiszpania staje się narodem). Uznając XIX w. za decy-dujący w procesie kształtowania się wspólnoty narodowej, twierdzi jednocześnie, że o narodzie hiszpańskim można już mówić od XV—XVI w. L. PALACIOSBAÑUELOS: España, del li-beralismo a la democracia (1808—2004). Madrid 2004, s. 27 i nast.

36Na mocy traktatu z Fontainebleau z 1807 r. Hiszpania zezwoliła na przejście wojsk na-poleońskich przez terytorium monarchii hiszpańskiej w celu zajęcia Portugalii. Francja wyko-rzystała tę okazję, aby w 1808 r. wejść na terytorium hiszpańskie i pozostawić tam swoje wojska. W tym samym roku Karol IV abdykował na korzyść Napoleona, a ten zaproponował tron w Madrycie swemu bratu Józefowi. Rosnące niezadowolenie z okupacji kraju doprowa-dziło do rozruchów w stolicy, które — krwawo stłumione 2 maja 1808 r. — dały początek ogólnonarodowemu powstaniu przeciwko Francuzom.

37Kościół katolicki w dużej części opowiedział się po antyfrancuskiej stronie kon-fliktu.

Hiszpanii³⁸. Po raz kolejny u podstaw procesu kształtowania się świadomo-ści odrębnoświadomo-ści narodowej legła zasada opozycji przeciw wspólnemu wrogowi.

Przyczyniło się to do utrwalenia poczucia odrębności narodowej, zakorzenio-nej nie tyle w języku czy zwyczajach, ile przede wszystkim we wspólnocie wiary i ideałów, które różnią Hiszpanów od ich wrogów i o których zacho-wanie należy walczyć.

2.1.2. Naród, państwo, religia katolicka w konstytucji z 1812 roku 22 maja 1809 r. Najwyższa Centralna Rada Królestwa wydała dekret zwołujący obrady parlamentu. Już na pierwszym posiedzeniu izby (24 wrze-śnia 1810 r.) uchwalono dekret proklamujący zasadę suwerenności narodu hiszpańskiego (soberanía nacional) oraz determinujący w sposób rewolucyjny źródło władzy Kortezów, obradujących już nie z mandatu królewskiego, lecz z mandatu narodu³⁹.

19 marca 1812 r. w Kadyksie uchwalono nową konstytucję⁴⁰, w której prawodawca posługiwał się takimi terminami, jak: „naród” (la nación)⁴¹, „na-ród hiszpański” (la nación española)⁴² oraz „cały naród” (la nación entera).

Pod pojęciem narodu rozumiał on zbiór „jednostek, które go tworzą”⁴³, oraz

„zespolenie wszystkich Hiszpanów zamieszkujących na obu półkulach”⁴⁴. Naród i państwo w konstytucji rozumiane były jako terminy korelatywne.

Traktując naród jako jednorodny zbiór jednostek zintegrowanych w jednym

38Oprócz wspomnianej partyzantki charakterystycznym zjawiskiem hiszpańskiej wojny o niepodległość były tzw. junty. W Asturii, Kastylii i Leónie, Galicji, Murcji, Katalonii, Walen-cji, Sewilli w sposób oddolny tworzyły się zgromadzenia stawiające sobie za cel organizowa-nie oporu oraz reprezentowaorganizowa-nie lokalnej społeczności na forum ogólnonarodowym. Przy udziale poszczególnych zgromadzeń regionalnych 25 września 1808 r. ukonstytuowała się Najwyższa Centralna Rada Królestwa (Junta Suprema Central Gubernativa del Reino). W ten sposób w Hiszpanii przeżywającej kryzys autorytetu monarchii zachodził oddolny proces po-nownej, społecznej afirmacji władzy.

39P. RYGUŁA: Konstytucja z Bajonny a kwestia religijna: analiza zagadnienia na tle przemian polityczno-społecznych początku XIX wieku. „Forum Iuridicum” 2004, T. 3, s. 144.

40Konstytucja z 1812 r. wprowadzała powszechne prawo wyborcze, gwarantowała niety-kalność osobistą, wolność druku, równość obywateli wobec prawa (zachowując odrębne sądownictwo wojskowe i kościelne).

41Constitución política de la monarquía española (de 19 de marzo de 1812) [dalej: CPME 1812], art. 3, 4. En: Constituciones y códigos políticos españoles, 1808—1978. Ed. J. MONTERO. Barcelona 1998, s. 39—40.

42CPME 1812, art. 1, 2.

43CPME 1812, art. 4.

44CPME 1812, art. 1. W celu podkreślenia wspólnoty narodowej osób zamieszkujących zarówno terytoria europejskiej części imperium, jak i kolonii hiszpańskich prawodawca uży-wał nazwy własnej „Hiszpania” w liczbie mnogiej (las Españas). Zob. CPME 1812, art. 5.

organizmie państwowym, w samym państwie prawodawca dostrzegał ujętą w ramy prawne władzę suwerennego narodu⁴⁵. Wymieniając poszczególne, odrębne historycznie terytoria, ustawa zasadnicza z Kadyksu nie traktowała ich jako podmiotów autonomicznych, ale wyłącznie jako różne części teryto-rium hiszpańskiego⁴⁶. Także do pojedynczych osób prawodawca nie podcho-dził jako do Kastylijczyków, Aragończyków czy Asturyjczyków współtwo-rzących jedną monarchię, lecz jako do Hiszpanów, z pominięciem odniesienia do różnych, historycznie ukształtowanych terytoriów, takich jak Kastylia, Aragonia czy Asturia. W ten sposób odchodził od rozumienia mo-narchii hiszpańskiej jako unii podmiotów politycznych cieszących się auto-nomią i różnym zakresem własnych fueros.

Trudno byłoby prawidłowo zinterpretować takie pojęcia zawarte w kon-stytucji z 1812 r., jak Hiszpan czy naród hiszpański, nie biorąc pod uwagę elementu religijnego. Wspomniana ustawa zasadnicza powstawała w sy-tuacji toczącej się wojny o niepodległość, w której Kościół katolicki od-grywał istotną rolę. Cieszył się dużym poparciem społecznym. Niepozbawio-ny jeszcze w tamtym czasie większości swego majątku, stanowił jedną z głównych sił ekonomicznych w monarchii. Obecność Kościoła i religii w życiu społecznym była powszechna (także w środowiskach radykalnie liberalnych)⁴⁷, co znalazło odzwierciedlenie w tekście konstytucji z Ka-dyksu⁴⁸.

W tytule pierwszym O narodzie hiszpańskim i o Hiszpanach (De la nación española y de los españoles) konstytucja nie podejmowała tzw. kwestii religij-nej. Zobowiązywała naród do zachowywania i ochrony za pomocą mądrego i sprawiedliwego ustawodawstwa praw Hiszpanów do wolności, własności oraz pozostałych praw, które określała jako słusznie im przysługujące (dere-chos legítimos)⁴⁹. Determinując kryteria, jakie jednostka musi spełnić, aby być uznana za Hiszpana, konstytucja obligowała wszystkich, którzy mają ów

45F. TOMÁS YVALIENTE: Manual de historia..., s. 561.

46W art. 10 konstytucji z 1812 r. stwierdza się: „Terytorium hiszpańskie składa się, na Półwyspie [...] z Aragonii, Asturii, Starej i Nowej Kastylii, Katalonii” itd.

47R. GARCÍAGARCÍA: Constitucionalismo español y legislación sobre el factor religioso durante la primera mitad del siglo XIX (1808—1845). Valencia 2000, s. 78—79.

48Deputowani liberałowie, walcząc wielokrotnie w obronie własnych przekonań na forum Kortezów w Kadyksie, brzmienie art. 12 zaaprobowali przez aklamację. J. MARTÍNEZ DEPISÓN

CAVERO: Constitución y libertad religiosa en España. Madrid 2000, s. 101—102.

49“La nación se obliga a conservar y proteger por leyes sabias y justas la libertad civil, la propiedad y los demás derechos legítimos de todos los individuos que la componen”. CPME 1812, art. 4. Oprócz dwóch wspomnianych w art. 4 praw pozostałe prawodawca zamieścił w różnych częściach ustawy. Były to między innymi równość obywateli wobec prawa (art. 26), prawo do nietykalności osobistej (art. 287), wolność druku, publikacji poglądów politycznych (art. 371).

status, do miłości ojczyzny⁵⁰, do jej obrony⁵¹, do przestrzegania prawa i po-szanowania legalnej władzy państwowej⁵².

W tytule drugim O terytorium Hiszpanii, jej religii i rządzie oraz o hiszpań-skich obywatelach (Del territorio de las Españas, su religión y gobierno, y de los ciudadanos españoles) prawodawca dołączał kolejne zobowiązanie, tym jednak razem jego podmiotem czyniąc cały naród, a nie współtworzące go, poszcze-gólne jednostki. W art. 12 obligował naród do zachowania wiary katolickiej oraz do jej ochrony za pomocą mądrych i sprawiedliwych praw. W sfor-mułowaniu owego zobowiązania ustawodawca nie posłużył się bezpośrednio pojęciem obligación, tak jak zrobił to w przytoczonych wcześniej artykułach regulujących obowiązek ochrony ojczyzny czy też poszanowania legalnej władzy. Uczynił to jednak przez uznanie socjologicznego faktu powszechno-ści katolicyzmu w społeczeństwie hiszpańskim. Stwierdzał: „Religią narodu hiszpańskiego jest i będzie zawsze religia katolicka, jedyna prawdziwa”. Ob-ligatoryjny charakter konstytucyjnego zapisu prawodawca zaznaczył jeszcze wyraźniej w drugim zdaniu wspomnianego artykułu: „Naród broni jej za po-mocą mądrych i sprawiedliwych praw i zabrania praktykowania jakiejkol-wiek innej”.

Analizując treść art. 12, należałoby postawić pytanie: dlaczego prawo-dawca zdecydował się nie zamieścić go w pierwszym tytule konstytucji, w którym zawarł fundamentalne zapisy dotyczące nowej wizji tego, czym jest i winien być naród oraz współtworzący go Hiszpanie⁵³? Z pewnością po-wodem nie był zamiar minimalizacji roli katolicyzmu i Kościoła na płaszczyź-nie społeczno-narodowej⁵⁴. Oprócz perspektywy narodowej prawodawca po-strzegał jednak religię także — a może przede wszystkim — w kategoriach politycznych. Dlatego dotyczące jej regulacje świadomie zamieścił w tytule drugim, razem z kwestiami dotyczącymi terytorium i obywatelstwa hiszpań-skiego⁵⁵. W ten właśnie sposób wskazał, że w odniesieniu do religii bardziej

50CPME 1812, art. 6.

51CPME 1812, art. 9.

52CPME 1812, art. 7.

53Wątpliwość taka może się nasunąć w trakcie analizy porównawczej art. 12 i 4, wyka-zujących liczne podobieństwa. Art. 4 konstytucji z Kadyksu stwierdzał: “La nación está obli-gada a conservar y proteger por leyes sabias y justas la libertad civil, la propiedad y los demás derechos legítimos de todos los individuos que la componen”. Art. 12 brzmiał: “La religión de la nación española es y será perpetuamente la católica, apostólica, romana, única verdadera.

La nación la protege por leyes sabias y justas, y prohíbe el ejercicio de cualquier otra”. W obu przypadkach przedmiotem zapisów konstytucyjnych było zobowiązanie do zachowania i ochro-ny, z tym że w jednym przypadku chodziło o prawa obywateli, w drugim — o wyznawaną przez nich wiarę. Podmiotem obu zobowiązań prawodawca uczynił naród, mający wypełnić swe zobowiązania „za pomocą mądrych i sprawiedliwych praw”.

54Takiej możliwości przeczy deklaracja zawarta w art. 12.

55O ile bowiem zakres materii konstytucyjnej regulowanej w tytule pierwszym dotyczył państwa w jego wymiarze społeczno-narodowym, o tyle zakres tytułu drugiego ograniczał się

niż jej aspekt narodowotwórczy pragnie podkreślić rolę katolicyzmu jako fi-laru jedności politycznej różnych terytoriów i zamieszkujących je ludów.

Jednym z elementów nowej wizji monarchii, nakreślonej w konstytucji z 1812 r., oprócz terytorium, władzy i wspólnego wszystkim Hiszpanom oby-watelstwa była więc religia, którą naród miał zachowywać i chronić.

2.1.3. Status Hiszpana a status katolika

Usiłując spojrzeć na religię jako na jeden z elementów konstytutywnych nowego kształtu ustroju monarchii hiszpańskiej, warto przytoczyć wypo-wiedź deputowanego Pedra Inguanza y Rivera w czasie debaty parlamen-tarnej nad tekstem art. 12. Wypowiedź ta odzwierciedla perspektywę po-strzegania religii podzielaną przez większość deputowanych zebranych w Kadyksie. Pedro Inguanzo y Rivero stwierdził — przyczyniając się tą wy-powiedzią do ostatecznej redakcji art. 12 — że nowa ustawa powinna zawie-rać zapis, zgodnie z którym osoba niewyznająca religii katolickiej nie będzie mogła być „uważana za Hiszpana, ani też cieszyć się prawami Hiszpanom przysługującymi”⁵⁶.

Wypowiedź Inguanza y Rivera, obrońcy monarchii tradycyjnej, nie wzbu-dziła protestu żadnego z posłów⁵⁷. Diego Muñoz-Torrero, przewodniczący ko-misji opracowującej projekt konstytucji, występując po wspomnianym depu-towanym z Asturii, stwierdził wręcz, że jeśli zachodzi taka konieczność, do drugiego zdania proponowanej redakcji art. 12 można dodać: „[...] i w kon-sekwencji zabrania się działalności sekt”⁵⁸. Żaden z deputowanych nie wystąpił z propozycją zawarcia w tekście konstytucji zapisu mówiącego o neutralności religijnej państwa, o tolerancji wobec poglądów religijnych

zasadniczo do państwa w jego wymiarze polityczno-administracyjnym (terytorium państwa, rząd, hiszpańskie obywatelstwo).

56Także w innym miejscu swojego wystąpienia Inguanzo y Rivero stwierdził: „[...] religia winna wejść do konstytucji jako prawo, które zobowiązuje wszystkich Hiszpanów do wyzna-wania jej w taki sposób, aby nikt nie mógł być uznany za Hiszpana, nie mając statusu katoli-ka”. Wypowiedź cytowana za: R. GARCÍA GARCÍA: Constitucionalismo español..., s. 87.

57F. TOMÁS Y VALIENTE: Constitución: Escritos de introducción histórica. Madrid 1996, s. 118.

58Wypowiedź cytowana za: R. GARCÍA GARCÍA: Constitucionalismo español..., s. 87. Muñoz--Torrero, w przeciwieństwie do Pedra Inguanza y Rivera, znany był jako zwolennik liberal-nych przemian. W przemówieniu inaugurującym obrady Kortezów w 1810 r. opowiedział się za zamieszczeniem na kartach przyszłej konstytucji zapisów mówiących o suwerenności naro-du, trójpodziale władzy czy wolności druku. Po powrocie do władzy Ferdynanda VII został osadzony w więzieniu i tam zmarł. Akceptacja przez obie wspomniane osoby tak ścisłej za-leżności pomiędzy statusem Hiszpana i katolika — co z kolei miało się przekładać na zakaz praktykowania niekatolickiego kultu — wskazuje na podzielanie tych poglądów przez deputo-wanych różnych opcji politycznych.

jednostki lub wolności religijnej w wymiarze jednostkowym czy wspólnoto-wym⁵⁹.

Dotykając kwestii zależności między statusem Hiszpana i statusem kato-lika, debatowanej na forum Kortezów w Kadyksie, należy przytoczyć dekret z 13 kwietnia 1813 r. Regulował on zasady przyznawania karty poświad-czającej nadanie obywatelstwa hiszpańskiego oraz treść zapisu, który winien się na niej znajdować. Znosił obowiązujące dotąd różne formuły stosowane na kartach obywatelstwa, za formułę jedynie ważną uznając zawartą w tekś-cie dekretu. We fragmentekś-cie dotyczącym wymagań, których spełnienie upraw-nia osobę do otrzymaupraw-nia obywatelstwa hiszpańskiego, tekst formuły brzmiał:

„[...] po stwierdzeniu przynależności do Kościoła katolickiego, apostolskiego, rzymskiego”, oraz spełnieniu innych wymogów, „które mogą czynić go god-nym tej łaski”. Wspomniany dekret czynił więc bycie rzymskim katolikiem warunkiem sine qua non otrzymania obywatelstwa hiszpańskiego⁶⁰.

2.2. Katolicyzm a konflikt między zwolennikami tradycyjnego absolutyzmu a liberałami

Po zakończeniu działań wojennych przeciwko Napoleonowi rozpoczął się w Hiszpanii proces restauracji monarchii absolutnej. Po powrocie z wyg-nania w 1814 r. Ferdynand VII zajął stanowisko opozycyjne wobec obozu liberalnego. Manifestem królewskim z 4 maja 1814 r. uchylił konstytucję z 1812 r.⁶¹ Stwierdzał w nim między innymi: „Moim dążeniem jest, aby [...] rzetelnie i zgodnie z prawem, w czasie kiedy będzie to korzystne dla moich królestw, ustanowione zostało, żeby moi poddani żyli zamożnie i szczęśliwie, w jednej religii i jednym imperium, ściśle zjednoczonych niero-zerwalnym węzłem”⁶².

59Ibidem, s. 84.

60Wspomniana formuła, którą dekret z 13 kwietnia 1813 r. nakazywał stosować na kartach obywatelstwa, rozpoczynała się następująco: “Don Fernando VII, por la Gracia de Dios [...] Sabed: que habiendo acudido a nuestra Real Persona D.N.N. natural de tal pueblo, provincia de tal, en el Reino de tal, en solicitud de carta de naturaleza; y habiendo hecho constar ser Católico, Apostólico, Romano, y concurrir en él las circunstancias y calidades que le pueden hacer merecer de esta gracia [...]”. Cytowane za: ibidem, s. 83.

61Konstytucja z 1812 r. zrywała w sposób radykalny z monarchią absolutną, zmierzając w kierunku rozwiązań charakterystycznych dla liberalnej monarchii konstytucyjnej. Libe-rałowie, którym udało się ją uchwalić w latach wojny o niepodległość, stanowili w tamtym czasie nieliczną grupę radykałów, a większość społeczeństwa hiszpańskiego początków XIX w. nie akceptowała tak radykalnego programu reform.

62Cytowane za: ibidem, s. 129—130. Niniejszy fragment manifestu został przytoczo-ny, ponieważ w sposób wyraźny pokazuje postawę ówczesnej władzy państwowej w tzw. kwe-stii religijnej.

Polityka monarchy przyczyniła się do utrwalenia podziału w społeczeń-stwie na dwie przeciwstawne sobie orientacje polityczne. W rezultacie cały wiek XIX w historii Hiszpanii naznaczony był konfliktem między zwolenni-kami dwóch odmiennych wizji świata: konserwatywnego absolutyzmu i libe-ralizmu.

Tak zwana kwestia religijna (cuestión religiosa) stała się jednym z głów-nych przedmiotów sporów ideowych i tematów poruszagłów-nych w programach politycznych poszczególnych ugrupowań. Była ona obecna w debatach nad tekstami konstytucyjnymi, jakie toczyli między sobą rojaliści i liberałowie, w konflikcie liberalnych zwolenników Marii Krystyny z ortodoksyjnymi kar-listami, w końcu między dwoma nurtami liberalizmu: zachowawczymi mode-rados i radykalnymi exaltados.

2.2.1. Kościół w Hiszpanii w okresie rządów Ferdynanda VII

Po restauracji monarchii hiszpańskiej 60 nowych biskupów, którzy — w obecności monarchy, korzystającego z przysługującego mu prawa prezen-tacji — objęli w latach 1814—1820 wakujące stolice, nadało episkopatowi wy-raźnie zachowawczy charakter. W tym samym czasie grupa duchownych mających poglądy liberalne opuściła Hiszpanię⁶³. Kolejne dekrety królewskie przywracały instytucje i prawa sprzed 1808 r. Między innymi otwarto zamk-nięte w Hiszpanii pod rządami Józefa Bonapartego zakony i zwrócono im ich własność. Zwolennicy monarchii tradycyjnej w działaniach prowadzących do osiągnięcia swoich celów niejednokrotnie w sposób instrumentalny, podob-nie jak w poprzednich wiekach, traktowali Kościół i jego instytucje⁶⁴.

W 1820 r. Ferdynand — zmuszony buntem wojskowych (pronunciamiento)

— zaakceptował konstytucję z 1812 r. i zgodził się na utworzenie rządu libe-rałów. Pozwoliło to na powrót do kraju lub opuszczenie więzień duchownym posądzanym o sprzyjanie obozowi liberalnemu. W wyborach do Kortezów, w których zwolennicy monarchii absolutnej ponieśli klęskę, na 247 deputo-wanych 54 stanowili duchowni, niejednokrotnie sympatyzujący z obozem zwycięzców⁶⁵.

63S.G. PAYNE: El catolicismo español..., s. 105.

64Z kapituł katedralnych usunięto kanoników podejrzanych o sprzyjanie obozowi liberal-nemu. W dekrecie z 1814 r. Ferdynand nakazał, aby nie powierzać beneficjów osobom głoszącym „błędne i groźne” poglądy. Środki te miały na celu usunięcie z urzędów kościel-nych osób o przekonaniach nieprzychylkościel-nych monarchii absolutnej. Przywróconą w 1814 r.

przez Ferdynanda VII do istnienia inkwizycją posłużono się do walki z tajnymi stowarzysze-niami liberałów, które miały nieraz swoje zaplecze w lożach masońskich. Zob.: ibidem, s. 105;

W.J. CALLAHAN: Iglesia, poder y sociedad en España, 1750—1874. Madrid 1989, s. 114.

65W wyborach do Kortezów (1809 r.), które zebrane w Kadyksie w 1812 r. uchwaliły wspo-mnianą konstytucję, na 308 deputowanych 97 stanowili księża diecezjalni (w większości

profe-W 1821 r. wśród liberałów doszło do rozłamu na 2 frakcje: tzw. modera-dos i exaltamodera-dos. Ci ostatni, nawiązując do najbardziej radykalnych idei rewo-lucji francuskiej, w królu i Kościele katolickim upatrywali wrogów nowego porządku i odrzucali jakąkolwiek możliwość porozumienia z nimi. Zwycię-stwo exaltados w wyborach parlamentarnych w 1822 r. uniemożliwiło współpracę między rządem i parlamentem a obozem skupionym wokół króla, co z czasem przyczyniło się do wybuchu wojny domowej.

Większość liberałów formalnie należała do Kościoła katolickiego, wielu z nich było osobami praktykującymi. Do zwolenników liberalizmu w tam-tym czasie należały — jak już wspomniano — także osoby duchowne, w tam-tym niektórzy biskupi⁶⁶. Mimo to w okresie załamania się monarchii absolut-nej (1820—1823), szczególnie zaś po zwycięstwie wyborczym exaltados w 1822 r., uchwalane przez Kortezy akty prawne były dla Kościoła katolic-kiego w dużej części niekorzystne. Można tu wymieniać dezamortyzację dóbr kościelnych, ograniczenie o 50% wpływów z dziesięciny, likwidację zakonów, ograniczenie liczby duchownych zasiadających w Kortezach⁶⁷. Ponadto po 1822 r. zdarzały się przypadki zsyłania, więzienia i egzekucji duchownych katolickich. W prowincji barcelońskiej doszło do zamknięcia wszystkich za-konów⁶⁸.

W okresie tzw. trienio liberal rząd liberałów usiłował przeprowadzić refor-mę szkolnictwa. Dekret z 29 czerwca 1821 r. był pierwszym aktem prawnym regulującym strukturę szkolnictwa hiszpańskiego z perspektywy obozu libe-ralnego. Prawodawca stanowił, że szkolnictwo publiczne będzie bezpłatne i jednolite w sensie metody nauczania, podręczników i zakresu materiału.

Jednocześnie zostawiał możliwość inicjatywy prywatnej w powyższym zakre-sie, zabraniając jednakże nauczania doktryn przeciwnych religii, którą wy-znaje naród, i wywrotowych w stosunku do pryncypiów usankcjonowanych w konstytucji⁶⁹.

Od 1822 r. w wielu miejscach Półwyspu Iberyjskiego zaczęły się tworzyć oddziały zbrojne, które — działając na wzór guerrilleros z okresu wojny nie-podległościowej — za cel stawiały sobie odsunięcie od władzy rządzącego

Od 1822 r. w wielu miejscach Półwyspu Iberyjskiego zaczęły się tworzyć oddziały zbrojne, które — działając na wzór guerrilleros z okresu wojny nie-podległościowej — za cel stawiały sobie odsunięcie od władzy rządzącego