ruch ludności

na zmiany liczby ludności wpływa zarówno saldo ruchu naturalnego (zwane-go potocznie przyrostem naturalnym), jak i saldo ruchu migracyjne(zwane-go. na ryc. 1.4 przedstawiono zmiany w poziomie przyrostu naturalnego w Gdyni wraz z jego głównymi składowymi. Poziom urodzeń żywych oraz zgonów w latach 2004-2014 były do siebie zbliżone, zatem przyrost naturalny oscylował przez większość czasu w okolicach zera. dopiero począwszy od 2011 r. widać początki niepokojącej ten-dencji do utrwalania ujemnych wartości przyrostu naturalnego, bowiem jego śred-nia z lat 2004-2014 wynosi -0,3‰. Gdyśred-nia wypada w tym zakresie na tle innych dużych miast w naszym kraju raczej korzystnie. Przyrost naturalny w 2014 r. w Gdy-ni wynosił -1,0‰, podczas gdy w Białymstoku -16,3‰, Częstochowie -41,5‰, sosnowcu -42,8‰ i toruniu -0,2‰.

-2 0 2 4 6 8 10 12

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

urodzenia żywe zgony przyrost naturalny

ryc. 1.4. Przyrost naturalny wraz z jego głównymi składowymi (na 1000 mieszkańców) w Gdyni w latach 2004-2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.stat.gov.pl.

widoczny od 2009 r. spadek w natężenia urodzeń żywych w Gdyni wpisuje się w dużym stopniu w ogólnokrajową tendencję. Zdaniem Z. strzeleckiego i a. Po-trykowskiej (2013), ten niekorzystny trend spadku liczby urodzeń żywych w dłuż-szym horyzoncie czasowym należy łączyć z pogłębieniem się w Polsce od 2009 r.

18

niekorzystnych zmian wzorca płodności kobiet¹⁰ oraz struktury według wieku w po-pulacji kobiet w okresie prokreacyjnym¹¹. Ponadto decyzje o urodzeniu dziecka są odraczane na późniejszy wiek, w wyniku czego wzrasta średni wiek rodzących matek¹². wiąże się to z całokształtem zachodzących w naszym kraju przemian społecznych w sferze postaw prokreacyjnych i demografii¹³.

Z jednej strony brak poważniejszych zmian w poziomie umieralności niemow-ląt¹⁴, z drugiej ciągłe starzenie się społeczeństwa – pozwalają sądzić, że ta tenden-cja wzrostowa liczby zgonów będzie coraz wyraźniejsza¹⁵, i to pomimo dalszej po-prawy sytuacji zdrowotnej ludności w naszym kraju¹⁶. Procesy te są charaktery-styczne nie tylko dla Gdyni, ale także dla innych dużych miast, jak i całej Polski¹⁷. O wiele trudniej jest poddać analizie drugą składową wpływającą na zmiany liczby ludności – migracje. na ryc. 1.5 przedstawiono zmiany salda ruchu migra-cyjnego wraz z jego składowymi w oparciu o oficjalne rejestry obejmujące za-meldowania i wyza-meldowania na pobyt stały. wynika z nich, że przez prawie cały analizowany okres (z wyjątkiem 2004 r.) saldo ruchu migracyjnego było ujemne.

Średnia z lat 2004-2014 wynosi -2,2‰. najgorsza sytuacja wystąpiła w 2007 r., kiedy to osiągnęło ono -6,0‰, najkorzystniejsza – w 2004 r., kiedy było dodat-nie (1,0‰). Generaldodat-nie ujmując sytuacja w tym zakresie w Gdyni jest zbliżona do notowanej w innych dużych miastach w kraju¹⁸, w których występuje głównie migracja do strefy podmiejskiej związana z procesami suburbanizacji. w

okre-10 trójmiasto jest częściowo nietypowe na tle kraju. największą wartość dla okresu 2004-2014 współczynnik dzietności w Polsce osiągnął w 2009 r. (1,398), podczas gdy dla trójmiasta było to w 2012 r. (1,171). współczynnik dzietności określa liczbę dzieci, które urodziłaby przeciętnie kobieta w ciągu okresu rozrodczego (15-49 lat), przy założeniu, że w poszcze-gólnych fazach tego okresu rodziłaby z intensywnością obserwowaną w badanym roku (J. Z. Holzer, 2003).

11 dla Gdyni w 2014 r. w stosunku do 2004 r. zmniejszył się udział kobiet w wieku 15-19 lat, 20-24 lat, 25-29 lat i 45-49 lat, natomiast zwiększył w wieku 30-34 lat, 35-39 lat i 40-44 lat.

12 Mediana wieku kobiety, która urodziła dziecko wynosiła w trójmieście 28,1 lat w 2004 r.

i wzrosła do 30,6 lat w 2014 r.

13 szerzej na ten temat: J. Balicki i inni, 2007; U. kosowska, 2012; i. kowalska, 2013; J. kur-kiewicz, 2013; M. Mynarska, 2011; M. Mynarska, M. styrc, 2014; M. Podogrodzka, 2011;

a. titkow, d. duch-krzystoszek, 2009.

14 w okresie 2004-2014 średni współczynnik zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych w Gdyni wynosił 4,4, oscylując od 1,8‰ w 2012 r. do 5,9‰ w latach 2007, 2008, 2010.

15 Chyba, że do Polski zaczną napływać w dużej liczbie imigranci w młodym wieku.

16 O ile surowy współczynnik zgonów w Polsce (na 100 tys. ludności) w okresie 2000-2012 wzrósł z 962 do 999, to standaryzowany wiekowo (strukturą ludności z 2000 r.) współczyn-nik zgonów spadł w tym samym okresie z 962 do 755 (i. kuropka, 2013).

17 szerzej na ten temat np. a. Genowska i inni, 2012; i. kuropka, 2013; M. Pikala i inni, 2013;

e. rydz, 2012; B. wojtyniak, 2012.

18 O ile saldo migracji stałych rejestrowanych w 2014 r. wyniosło w Gdyni -0,2‰, to w Bia-łymstoku było to 0,1‰, Częstochowie -3,5‰, sosnowcu -4,8‰, a toruniu -2,1‰.

19

1. Ludność

sie 2004-2013 wymeldowało się z pobytu stałego w ruchu wewnętrznym 41 493 mieszkańców Gdyni, a zameldowało 35 324 – zatem ubytek wyniósł 6 169 osób¹⁹.

ryc. 1.5. saldo migracji „oficjalnych” wraz z jego głównymi składowymi (na 1000 mieszkań-ców) w Gdyni w latach 2004-2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.stat.gov.pl.

Omówione dane nie odzwierciedlają rzeczywistego obrazu sytuacji, gdyż nie uwzględniono w nich migracji „czasowych”, głównie o charakterze zarobkowym.

dość dobitnie określił to P. kaczmarczyk (red. 2008, s. 14-15) „(…) bardzo istot-na jest różnica między populacją de iure (teoretycznie zamieszkującą w kraju) oraz populacją de facto (rzeczywiście w Polsce przebywającą). różnica ta wynika z tego, iż większość migrantów, pomimo często długotrwałego pobytu poza grani-cami kraju, wciąż jest traktowana jako stali mieszkańcy Polski – dzieje się tak ze względu na powszechne unikanie wymeldowywania się z rejestrów populacyjnych w kraju. w związku z tym wszelkie dane odnoszące się do tematyki ludnościowej powinny być traktowane jako poważnie zniekształcone, gdyż obejmują całkiem

19 w przypadku zameldowań i wymeldowań mieszkańców Gdyni z pobytu stałego w ruchu zagranicznym saldo w okresie 2004-2012 wyniosło -1 182 osób, z tego w samym 2014 r.

-104 osoby.

-8 -4 0 4 8 12 16 20 24

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

zameldowania wymeldowania saldo migracji

20

pokaźną – zwłaszcza w okresie poakcesyjnym – liczbę osób, które w istocie nie są już mieszkańcami Polski”²⁰.

Posługując się zatem danymi narodowego spisu Powszechnego z 2011 r. (nsP 2011) można spróbować oszacować faktyczną liczbę mieszkańców Gdyni. we-dług tego spisu, liczba rezydentów²¹ miast województwa pomorskiego wynio-sła 1 478 091 osób, przy oficjalnej liczbie 1 498 272 zamieszkałych w miastach naszego województwa. Zatem niedobór wyniósł 20 181 osób w stosunku do oficjal-nych daoficjal-nych. rozkładając równomiernie ten niedobór na wszystkie miasta w wo-jewództwie pomorskim, można pokusić się o stwierdzenie, że faktyczna liczba ludności rezydującej w Gdyni w 2011 r. była niższa o 3 356 od oficjalnie podawa-nej w tym roku (249 138) i wynosiła 245 782 osób.

Z drugiej strony opierając się na danych dotyczących szacunków nie rejestro-wanej oficjalnie emigracji zarobkowej – w 2011 r. 133 270 „oficjalnych” miesz-kańców województwa pomorskiego przebywało czasowo powyżej trzech mie-sięcy poza granicami Polski. Przy 2 276 174 osobach oficjalnie zamieszkujących nasze województwo i założeniu równomierności geograficznej szacowanej emigracji daje to ubytek aż 14 587 mieszkańców Gdyni. Faktyczna liczba jej ludności według tej metody szacowania w roku 2011 wynosiłaby więc zaledwie 234 551 osób plus rezydenci czasowi nie ujęci w narodowym spisie Powszechnym w 2011 r.

Zatem trudno jest przy tak dużym współcześnie poziomie mobilności ludno-ści stwierdzić ile faktycznie osób zamieszkuje daną jednostkę terytorialną. te nie-ścisłości rzutują także na analizy struktur ludności, zwłaszcza osób w wieku pro-dukcyjnym mobilnym (18-44 lata), ale także na analizy sytuacji na rynku pracy czy zdrowotnej.