Rozkłady prawdopodobieństw zmiennych wyznaczane są dla znanych struktur systemów lub systemów o znanej dynamice zmian. Pod pojęciem struktury systemu rozumiemy wzajemny układ obiektów, zasileń i procesów znany i antycypowany na moment przeprowadzania analizy. Ryzyko wyznaczane jest z reguły dla znanego w przeszłości i zakładanego na tej podstawie stanu systemu przedsiębiorstwa i jego otoczenia w przyszłości. Struktury nie muszą być stabilne -jeśli posiadamy wiedzę na temat zmiany tych struktur (a więc o ich dynamice w przeszłości) to również możemy oszacować ryzyko. Niepewność jako granica pojmowania przewidywalnej przyszłości pojawia się wtedy kiedy nie znamy pewnej grupy zmienności struktur. Struktury te mogą w przyszłości zachowywać się w sposób nieprzewidywalny, niemożliwy do wyznaczenia na dzień analizy.
Aby wyjaśnić zawartą powyżej myśl, posłużę się prostym przykładem.
Firma handlowo-produkcyjna postanawia wprowadzić na rynek nowy produkt — produkt C. Musi w tym celu dokonać inwestycji w maszyny, przeszkolić własnych pracowników, zatrudnić nowych, zapewnić dystrybucję i sprzedaż dla nowych produktów. Cała inwestycja zawiera więc zmiany w samej strukturze firmy (tj aktualnie używane zasoby będą kierowane do miejsca realizacji inwestycji ) oraz zmiany struktury firmy tj wprowadzenie nowego działu, nowych maszyn i nowych
systemów informacyjnych. Inwestycja je st oceniana dla znanego na dzień analizy, stanu otoczenia biznesowego i posiada pewien szacowany poziom dochodów przekraczający przy stopie ryzyka systematycznego koszty ponoszone przez firmę.
Dyrektor ds. inwestycji szacuje rachunek przyszłego Cash-Flow dla nastepujacvch założeń:
Okres realizacji inwestycji (zakup maszyn. przeszkolenie, testy produktów, zatrudnienie ludzi) trwać będą 6 miesięcy.
Innowacyjność produktu i bariery wejścia dla konkurentów będą powstrzymywać ich przez 2 lata od wprowadzenia na rynek, pozwalając na osiąganie marży większej (renta ekonomiczna) od przeciętnej na rvnku. po tym okresie sprzedaż przez rok będzie prowadzona po przeciętnej marży rynkowej, w kolejnym roku produkt zostanie wy cofany że sprzedaży.
3. Korzyści finansowe z projektu będę reinwestowane z typow ą dla przedsiębiorstw a stopą zwrotu.
4. Ryzy ko pojawienia się substytutów dla produktu szacow ane jest na okres 3 letni.
5. Maszyny i zespół pracowników nie m ają na razie alternat'.wnego zastosowania w przedsiębiorstwie, wartość rezydualna maszyn określona jest na poziomie Z.
6. P^pyt ze strony klientów jest szacowany na dzień analizy na Y sztuk sprzedaży rocznie dla ceny X — jednocześnie badanie rynkowe nie prz\niosło informacji o potencjalnej zmianie preferencji klientów .
7. Posiadana jest pełna wiedza o kosztach produkcji i kosztach sprzedaży nowego produktu.
Z cy hermetycznego punktu w idzenia dyrektor korzy sta z następujący ch założeń:
1. Największe prawdopodobieństwo zmiany struktury systemu otoczenia konkurencyjnego pojawi się za 2 lata. powyżej tego okresu sprzedaż staje się nieprzewidywalna. dyrektor szacuje stabilność tego systemu z prawdopodobieństwem 90% tzn. informacje jakie zebrał podczas analizy pozwalają sądzić, że struktura otoczenia konkurencyjnego nie zmieni się w ciągu dwóch lat z odchy leniem standardowym 2.4 miesiąca
2. Najwyższe prawdopodobieństwo pojawienia się substytutów, a więc produktów realizujących te same potrzeby klientów szacowane jest na 3 rok.
Powyżej tego okresu wy stępuje brak wiedzy na temat szans sprzedaży produktów C fumy. W tym przypadku poziom pewności dyrektora jest mniejszy i wynosi 70%; dyrektor uznaje że okres stabilności tej cechy otoczenia może wahać się z oczekiwaną w artością 3 lat i odchy leniem ok. 0.5 roku.
3. Dyrektor zakłada ze stabilność sy stemu przedsiębiorstwa będzie duża przez cały okres czerpania korzy ści z inwesty cji. Oznacza to. że przedsiębiorstwo będzie osiągać zw ykłą dla siebie stopę zwrotu z poszczególnych inwestycji przez nie realizowany ch. Oczekiwanie to obarczone jest ty lko niewielkim odchy leniem w
przypadku gdy system funkcjonuje przez wiele lat i jego mierniki efektywności (ROE i inne ) wahały się w niewielkim stopniu.
4 Nie posiadamy wiedzy na temat rozkładu prawdopodobieństwa preferencji klientów. Stabilność systemu klientów nie jest znana formalnie i stanowi niepewność. Przeprowadzone badanie rynkowe dało tylko ocenę na pewien moment w czasie. Dynamika zjawiska nie jest znana.
5. W rozkładzie cen surowców występują znane odchylenia, stabilne w przeszłości. Nie występowały szoki podażowe. Analogicznie kształtuje się koszt jednostkowy produkcji produktu C. Producent nowej linii technologicznej dostarczył informację na temat kosztów eksploatacji i poziomie niezawodności
maszyn. . . . .
W takich warunkach wąskie gardło analiz pojawia się w drugim roku.
Powyżej tego okresu pojawia się niepewność i nie ma podstaw sądzić że rachunek CF jest możliwy do realizacji w zakładanych wielkościach.2 Obliczenia powinny wiec opierać się na projekcji dwuletniej a poziom uzyskanego NPV powinien zostać odniesiony do wielkości obszaru niepewności tej inwestycji. Bezpieczny poziom rentowności takiej inwestycji powinien zostać szacowany do pierwszego spodziewanego przeobrażenia rynku. Gdyby istniała informacja o przyszłym rozkładzie sił na tym nowym rynku, można próbować obliczyć zyskowność produkcji dla tej struktury3 po okresie dwuletnim. Co jednak w przypadku kiedy rynek przeobraża się wcześniej? Wyobraźmy sobie sytuację że odkryto nową technologię która wyparła produkt C już po 18 miesiącach sprzedaży. Czy mówimy wtedy o niepewności czy o ryzyku? Mówimy o ryzyku gdyż wprawdzie zakładaliśmy, że struktura systemu otoczenia konkurencyjnego nie zmieni się wcześniej niż po 2 latach ale pewności tej nie mieliśmy i mogła ona zajść wcześniej. Natura zrealizowała „nagatywne” ryzyko a przecież mogło ono być
„pozytywne” i przejawić się zmianą struktur powyżej 2 lat. Co w przypadku kiedy zmienią się preferencje klientów, np. zniknie potrzeba dotychczas ujawniana przez klientów lub przeobrazi się ona w formę odmienną od tej, którą spełnia produkt C?
Nie znamy rozkładu zmian preferencji klientów. Mamy jedynie mgliste o tym pojęcie, wiec mówimy o niepewności.
Przyszłość bywa znacznie bardziej nieprzewidywalna niż często wydaje się inwestorom. To że zjawiska kształtowały się w przeszłość w znany sposób niekoniecznie musi odzwierciedlać przyszłość. Zawsze występują pewne 1 Przypominamy ze rachunek zmodyfikowanej NPV uwzględnia zmienną stopę reinwestycji dochodów. Stopa ta istotnie wpływa na opłacalność projektu.
Zakładamy dla jasności wywodu ze zarządzający nie przewidują opcji strategicznych w przypadku załamania się sprzedaży produktu C w drugim roku. W praktyce powinien powstać scenariusz wykorzystania nowo zakupionych zasobów do innych celów.
Doświadczone działy sprzedaży potrafią podać czasem taką informację wzbogacając tym samym ocenę rentowności tej inwestycji o zmniejszenie obszaru niepewności. Trzeba dodać że wiedza o dynamice struktur systemów i ich przyszłej charakterystyce należy do najbardziej głębokiego jej rodzaju. Taką wiedzą dysponują osoby które obserwują systemy przez wiele lat, dostrzegające związki niezauważalne przez innych ludzi. To oczywiście wiedza niezwykle cenna przy ryzykownych i kosztownych projektach.
niewielkie (a czasem znaczące) nieoczekiwane zmiany struktury systemów. Dla przykładu, to że surowce do dnia przeprowadzenia analizy posiadały dużą stabilność cen nie oznacza, że podczas eksploatacji inwestycji ceny te nie zmienią się drastycznie. Każdy szacowany rozkład prawdopodobieństwa jest obarczony niepewnością, większą lub mniejszą, wynikającą właśnie z owych, nieprzewidzianych zmian otoczenia i wnętrza organizacji4. Jaką decyzje podejmie nasz dyrektor? Do tej pory uwzględnił on jedynie stopę ryzyka systematycznego.
Powinien on więc przeprowadzić dokładną analizę ryzyka tego projektu zgodnie że znanymi w nauce metodami. Wyznaczenie obszarów niepewności powinno dodać nowej informacji i jeśli tylko poziom oczekiwanych korzyści jest tak wysoki by pokryć całe ryzyko przy zdefiniowanym poziomie niepewności5 to inwestycja powinna być realizowana.
Rozważania na temat struktury systemów są bardzo istotne z praktycznego punktu widzenia. Nasze prognozy opierać się będą na modelach systemów posiadających właśnie ową, mniej lub bardziej stabilną strukturę. W przypadku systemów rzeczywistych ich struktura zawiera się w obiektach fizycznych, procesach i zasileniach. W modelach natomiast, rzeczywistość zamknięta jest w układzie zmiennych matematycznych powiązanych relacjami odzwierciedlającymi wybraną, rzeczywistą strukturę świata.