Raz jeszcze zastanowię się nad minionym okresem mego życia, przywołam pamięcią cie-nie dni tych, otaczające zewsząd własny cień mój. Mijały tygodcie-nie, miesiące, lata, mijały, jak letnie mijają dni, jak zimowe mijają wieczory! Przechadzki z Dorą to wśród słonecznej pogo-dy, to po śniegiem przysypanych ulicach, niedzielne przechadzki po ukwieconych łąkach w lecie i zimą nad ściętą w sople lodu rzeką! Minęły dnie, tygodnie, miesiące, minęły jak w morze zbiegające fale rzeki.
W domu dwóch staruszek najmniejsze nie zachodziły zmiany. Zegar nad kominkiem jed-nostajnie wybijał godziny, a w hallu wisiał barometr. I zegar, i barometr mylą się często, po-legać na nich nie warto, ślepo im jednak wierzyliśmy.
Dobiegłem pełnoletności, skończyłem dwadzieścia jeden lat. Każdy przez to przechodził, lecz niech przypomnę sobie, com w owym czasie już osiągnął.
Udało mi się wreszcie przeniknąć tajniki stenografii i podwoić moje dochody. Wyrobiłem sobie nawet pewne imię w tej gałęzi i uczęszczałem stale do Parlamentu w celu zasilania „Po-rannego Dziennika”. Co wieczór notowałem nigdy nie spełnione przepowiednie lub projekty, objaśnienia nie wyjaśniające niczego. Po uszy nurzałem się w słowach, w potokach słów.
Odtąd Brytania wryła mi się w wyobraźnię jako spłakana niewiasta lub opierzona, piórami kancelistów naszpikowana kuropatwa, spętana czerwonym sznurkiem. Dowiedziałem się, co znaczy i ile warta jest polityka. Nie ma ona we mnie i nie zyska nigdy wiernego syna.
Traddles próbował też sił na tym polu, lecz mu nie szło. Niepowodzenie jednakże nie za-kłóciło pogody jego umysłu. Nie robił nigdy z siebie kogoś wielkiego. Pracował w dzienni-karstwie zbierając i rejestrując fakty, które inni rozwijali lub upiększali. Oddał się adwokatu-rze. Wejście jego do adwokatury suto oblano grzanym winem.
Inną obrałem sobie jeszcze drogę i drżącą ręką próbowałem swych sił w literaturze, wysy-łając utwory me w sekrecie do różnych tygodników. Płacono mi za nie. Źródła moich docho-dów liczyć już mogłem na palcach.
Przenieśliśmy się z Buckingham Street do podmiejskiego domku, który już kiedyś ściągnął moją uwagę i pragnienie. Ciotka miała się ode mnie przenieść do jeszcze mniejszego, znaj-dującego się w pobliżu domku. Po co? Ano, bo się miałem żenić.
Żenić? Tak, z Dorą. Otrzymałem zezwolenie panny Lawinii i panny Klarysy, które się przy tym trzepotały jak kanarki w klatce. Panna Lawinia, zajęta wyprawą bratanicy, nie miała
chwili spokoju, przepatrując modele i wzory i rozprawiając z młodzieńcami zawsze uzbrojo-nymi w miarę i nożyce. Krawiec, z wpiętą w klapę od surduta igłą. nie wychodził z domu, a zdawało mi się, że, czy to gdy jadł, czy gdy pił, czy gdy sypiał – nie rozstawał się nigdy z naparstkiem. Luba moja została ich lalką. Ciągle jej coś przymierzano nie zostawiając nas w spokoju ani na pięć minut. Co chwila słyszałem: „Prosimy panią, panno Doro”.
Panna Klarysa z moją ciotką wertowały znów cały Londyn, szukając potrzebnych nam sprzętów, a co gorsza, upatrzonych nie kupowały od razu, lecz kazały nam oglądać, a gdyśmy się wybierali na owe oględziny, Dora zamiast rusztu do kuchni kupowała na przykład chińską pagodę z dzwoneczkami na szczycie, jako budkę dla Jipa. Jip znów potrzebował sporo czasu, by przywyknąć do nowej rezydencji. Za każdym razem, gdy właził lub raczej gdy wpychano go do pagody, dzwoneczki poruszały się i dzwoniły, czego się bardzo bał.
Peggotty przybyła, aby pomóc mi się urządzić. Pracowała od rana do nocy. Myła i szoro-wała wszystko, co się tylko dało, doprowadzając do stanu takiego połysku, jakim świeciło jej własne czoło. Zacząłem teraz spotykać jej brata, samotnie błądzącego wieczorami po ciem-nych ulicach i zaglądającego w oczy każdej przechodzącej kobiecie. Nie zaczepiałem go nig-dy, wiedząc, czego szuka... czego się lęka.
Dziwnie też poważnie wyglądał Traddles, gdy raz po południu spotkał się ze mną w Commons, gdzie czasem dla formy przesiadywałem. Było to w przeddzień urzeczywistnienia najpiękniejszych mych marzeń – odbierałem właśnie potrzebne mi do ślubu świadectwo.
Była to ćwiartka papieru, którą Traddles oglądał na wszystkie strony, ze zdziwieniem niby.
Wypisano na niej i połączono imiona Dawida Copperfielda i Dory Spenlow, a niżej znajdo-wała się urzędowa pieczęć, uświęcająca nasz związek, oraz formalne, błogosławiące, tanio zresztą kupione zezwolenie na nasze szczęście samego canterburskiego arcybiskupa.
Snem mi się to zdawało, błogim snem. Nie wierzyłem, że to się może spełnić, a jednak zdawało mi się jednocześnie, że każdy z przechodniów musi wiedzieć, że się mam nazajutrz żenić. Zastępca ułatwił mi załatwienie wszystkich formalności, a Traddles, chociaż bez po-trzeby, towarzyszył mi wszędzie.
– Mam nadzieję – mówiłem mu – że wkrótce zjawisz się tu także. Życzę ci, aby to nastąpić mogło jak najprędzej.
– Dziękuję ci za dobre życzenia – odparł. – I ja się tego spodziewam, myśląc z prawdziwą radością, że kochane to dziewczę gotowe czekać choćby najdłużej.
– O której godzinie pójdziesz ją spotkać na stację dyliżansów? – spytałem.
– O siódmej – odrzekł spoglądając na swój gruby srebrny zegarek, ten sam, z którego w szkole wydobył kiedyś kółko do zbudowania młyna. – Panna Wickfield przybędzie o tej sa-mej godzinie?
– Nieco później, o wpół do ósmej.
– Czuję się tak szczęśliwy – twierdził poczciwy chłopak – jak gdybym sam miał się żenić, a nie potrafię już wyrazić wdzięczności za zaproszenie mej Zofii na drużkę wraz z panną Wickfield. Nie uwierzysz, jak to mnie wzrusza.
Uściskaliśmy się. Rozmawialiśmy tak, chodziliśmy razem, jedliśmy obiad, a wszystko to zdawało mi się snem.
O naznaczonej godzinie Zofia przybyła do ciotek Dory. Nie była może piękna, lecz posia-dała nad wyraz przyjemną i sympatyczną powierzchowność. Pełna była prostoty, szczerości, wdzięku. Traddles nie bez pewnej dumy przedstawił nam swą narzeczoną. Zacierał ręce i włosy mu się na głowie jeżyły. Z wdzięcznością i zadowoleniem przyjmował nasze powin-szowania.
O wpół do ósmej przywiozłem Agnieszkę, szczęśliwy, że widzę znowu wśród nas jej dro-gą twarz. Agnieszka lubiła bardzo Traddlesa, który cieszył się z możności przedstawienia jej
„kochanego swego dziewczęcia”.
Wciąż jednak snem mi się to wszystko zdawało. Wieczór przeszedł wesoło, przyjemnie, tylko ja nie mogłem w pełni cieszyć się swoim szczęściem, trawiony wewnętrznym jakimś niepokojem, podniecony tak, jak gdybym nie spał kilka nocy z rzędu. Zdawało mi się, że to nie dziś, lecz co najmniej przed miesiącem dostałem z Commons spoczywające w bocznej kieszeni mego surduta świadectwo.
Nazajutrz udaliśmy się wszyscy razem na oględziny naszego, to jest Dory i mego, domu.
Nie mogłem sobie wyobrazić siebie w nim jako gospodarza, czułem się raczej intruzem, zda-wało mi się, że gospodarz wylezie gdzieś z kąta. Domek był śliczny, nowy, wszystko w nim lśniło czystością. Kwiaty dywanów wyglądały jak świeżo zerwane, tak samo gałązki na tape-cie; białe firanki, różowe mebelki dodawały uroku. Przy lustrze wisiał ulubiony przeze mnie słomkowy kapelusz Dory z niebieskimi wstążkami, a w kącie stała gitara, każdy zaś wcho-dzący potrącał dzwonki pagody Jipa, za dużej co prawda w szczupłym mieszkaniu.
Jeszcze jeden wieczór do snu podobny. Przed odejściem do domu chciałem zobaczyć Do-rę, ale jej nie było. Panna Lawinia tajemniczo oznajmiła mi, że wkrótce nadejdzie. To
„wkrótce” wydało mi się nieco przydługie, gdy nagle usłyszałem przy drzwiach szelest i pu-kanie.
Otworzyłem. Spotkały mnie błyszczące oczy Dory. Panna Lawinia przymierzała jej ślubną suknię. Objąłem mą narzeczoną. Panna Lawinia krzyknęła. Mogłem zgnieść woal. Dora śmiała się i płakała zarazem... Snem mi się to zdawało.
– Czy ci się to podoba, Doady? – pytała Dora.
– Czy mi się podoba!
– Czyś tylko pewien, że mnie kochasz, ale to bardzo kochasz?
Odpowiedź groziła woalowi, więc panna Lawinia zaczęła mi tłumaczyć, że Dora jest teraz tylko do patrzenia, że mam tylko z dala patrzeć i podziwiać ją. Dora stała chwilę przede mną jak święta z obrazka, a potem zrzuciła szybko woal i zaczęła skakać dokoła pokoju, pytając Jipa, czy jej do twarzy w ślubnym stroju i czy się Jip na nią nie gniewa, że wychodzi za mąż.
Następnie zaś kazała mu służyć, zastawiając go słynną naszą kucharską książką.
Wróciłem do domu, pytając siebie, sen li to czy jawa? Nazajutrz wcześnie bardzo poje-chałem po ciotkę.
Nigdy przedtem nie widziałem jej tak wyglądającej! Odziana w jedwabną żółtą suknię i biały kapelusz wyglądała przedziwnie; ubierała ją Janet. Peggotty była już gotowa, ponieważ także wybierała się do kościoła. Pan Dick, który obiecał prowadzić mą narzeczoną do ołtarza, kazał się ufryzować. Wyglądał równie rozpromieniony jak Traddles, który niebawem nad-szedł.
Pamiętam to wszystko, chociaż zdaje mi się, że nic wówczas nie widziałem. A jednak prawdą to było, jawą. i odczuwałem pewną litość dla tych przechodniów, którzy śpiesząc do codziennych swych zajęć, w szczęściu mym nie mieli uczestniczyć.
Przez całą drogę ciotka nie wypuszczała ręki mej ze swych dłoni. Gdyśmy się zatrzymali przed kościołem, uścisnęła mi ją silnie, całując mnie jednocześnie.
– Niech cię Bóg błogosławi, chłopcze, dziecko moje – rzekła. – Cały ranek myślę o bied-nej twej matce!
– I ja też myślę o niej, ciotko, a i o tym, co ci zawdzięczam – rzekłem.
– Sza! – przerwała i podała dłoń Traddlesowi, który z kolei uściskał pana Dicka, pan Dick mnie, po czym weszliśmy do kościoła.
Cicho tam było i spokojnie, uciekłbym jednak jak przed wybuchem piekielnej machiny, tylko że już było za późno!
Wszystko to snem mi się zdawało.
Snem – przybycie ich wraz z Dorą, snem – kobieta, co nam nasze wskazywała miejsca.
Myślałem przy tym. pamiętam, dlaczego otwieranie kościelnych ławek jest specjalnością bab, i to jakich bab! Myślałem, dlaczego ścieżki Pańskie takimi porastać mają chwastami.
Weszli księża. W kościele było kilku rybaków, a najbliżej mnie stojący marynarz zapra-wiał powietrze zapachem araku. U ołtarza rozpoczęto nabożeństwo. Słuchaliśmy z przykładną pobożnością.
Panna Lawinia w roli dodatkowej drużki płakała poświęcając zapewne szlochy te pamięci nieboszczyka Ridgera; panna Klarysa szukała flakonika z solami; Agnieszka zdawała się cał-kowicie zajęta Dorą, a ciotka moja usiłowała zachować niewzruszony wygląd, chociaż łzy ciekły jej po twarzy. Dora, cała drżąca, mówiła szeptem.
Klęczeliśmy obok siebie. Powoli Dora zdawała się uspokajać, lecz nie wypuszczała ręki Agnieszki. Ceremonia skończyła się. Wszyscyśmy po sobie spojrzeli uśmiechając się poprzez łzy, jak wiosennym dżdżem spłukane słońce. Dora w zakrystii rozpłakała się na dobre, woła-jąc swego „ojczulka, kochanego ojczulka”.
Uspokojono ją, wpisaliśmy się w parafialne księgi. Poszedłem po Peggotty, pragnąc, by się też podpisała jako świadek. Peggotty uściskała mnie i ocierając łzy mówiła, że była na ślubie mych rodziców.
Pamiętam, wiodąc prześliczną mą żonę, przechodziłem wśród dwóch rzędów ciekawskich, dwóch rzędów ławek, posągów, organów i kościelnych okien, a w myśli majaczyły mi dawne, z dzieciństwa uniesione wspomnienia kościoła w Blunderstone.
Dokoła rozlegały się szepty. Podziwiano młodość naszą i urodę oblubienicy. Jadąc z po-wrotem, w powozach gwarzyliśmy wesoło. Zofia upewniała, że gdym zapotrzebował od Traddlesa powierzonego mu świadectwa, drżała ze strachu, czy czasem narzeczony jej owego dokumentu nie zgubił lub czy mu go nie wyciągnęli kieszonkowi złodzieje. Agnieszka zda-wała się bardzo wesoła, Dora zaś tak ją polubiła, że ani na chwilę nie chciała się z nią roz-dzielić i przez cały czas trzymała Agnieszkę za rękę.
Śniadanie było obfite i smaczne; jedliśmy, pili, a mnie się wciąż zdawało, że wszystko to jest tylko snem, nawet smak pozywanych potraw i wychylanych kielichów, przestając być jawą, zamieniał się w miłość i małżeństwo.
Pamiętam, przemawiałem jak we śnie, nie wiedząc, o czym i do kogo. Pamiętam, wesoło nam było, dobrze; nawet Jip spożywał marcepany, które mu, nawiasem mówiąc, zaszkodziły.
Pamiętam, konie zajechały i Dora poszła do swego pokoju przebrać się. Ciotka i panna Klarysa pozostały w salonie. Przy śniadaniu ciotka wznosiła zdrowie ciotek Dory, co ją bar-dzo rozbawiło.
Wreszcie Dora już była gotowa, a panna Lawinia zalewała się łzami, tracąc prześliczne to cac-ko! Okazało się, że Dora zapomniała tego i owego. Zaczęła się bieganina, szukanie, a potem wszyscy otoczyli Dorę, nastąpiły pożegnania. Cała w barwnych wstążkach, najdroższa moja wy-glądała niczym żywy kwiat, ledwiem ją płaczącą i śmiejącą się zarazem wyrwał z ich objęcia.
Chciałem nieść Jipa, który miał nam towarzyszyć w poślubnej podróży, lecz Dora oparła się temu stanowczo. Jej to było rzeczą niańczyć kochanego psiaka, który inaczej pomyślałby może, że go – raz wyszedłszy za mąż – zaniedbuje. Wreszcie wyszliśmy pod rękę z domu. Na progu Dora zatrzymała się.
– Jeśli się naraziłam komu, darujcie – zawołała wybuchając płaczem.
Pociągnąłem ją za sobą. Raz jeszcze przystanęła, chciała uściskać Agnieszkę – tak, dla Agnieszki niech będą ostatnie jej pocałunki.
Odjechaliśmy wreszcie. Nie sen to, lecz jawa! Miałem obok siebie własną mą, lubą, ko-chaną żoneczkę!
– Czyś zadowolony, ty brzydki chłopcze – pytała Dora – i czyś pewien, ale to bardzo pe-wien, że nie pożałujesz nigdy?
...
Wywołałem w pamięci obraz chwil tych... wracam do mej opowieści.