Technologie mobilne oraz Internet są postrzegane jako jedne z głównych źródeł ograni-czania wykluczenia finansowego. Wynika to z faktu, iż miliard osób wykluczonych finan-sowo posiada jednocześnie dostęp do telefonii komórkowej, a prawie 0,5 miliarda do In-ternetu. Przykładowo w Chinach to dzięki płatnościom elektronicznym udało się mię-dzy 2014 a 2017 rokiem znacznie zwiększyć intensywność korzystania z rachunków ban-kowych [World Bank 2017]. W wykorzystaniu nowych technologii, Internetu do reduko-wania wykluczenia finansowego dużego potencjału upatruje się w podmiotach sekto-ra Fintech. Podmioty Fintech, często nieposiadające licencji na prowadzenie działalno-ści bankowej, oferują rozwiązania alternatywne dla usług tradycyjnych instytucji finan-sowych. Fintech to w wąskim ujęciu podmioty, które nie są tradycyjnymi dostawcami usług finansowych, a takowe oferują przy wykorzystaniu nowych technologii [Harasim, Mitręga-Niestrój 2018]. Obszary działania Fintech obejmują wszystkie segmenty rynku fi-nansowego: bankowość detaliczną, płatności, inwestycje i zarządzanie majątkiem,
pieczenia. Fintech to przede wszystkim technologiczne przedsiębiorstwa we wczesnej fazie rozwoju (start-up), od początku zorientowane na usługi finansowe [Gimpel, Rau, Röglinger 2018], ale także duże spółki technologiczne (tzw. BigTech, jak Facebook, Go-ogle, Amazon) o ugruntowanej pozycji na rynku, które rozszerzają swoją dotychczasową ofertę o usługi finansowe. Skalę sektora Fintech oddaje liczba funkcjonujących na świe-cie podmiotów, która w lutym 2020 roku wynosiła ponad 20 tysięcy. Średnie roczne tem-po wzrostu wartości całego sektora Fintech w latach 2018 –2023 szacowane jest na 22% [Global Fintech Market… 2018].
Podmioty sektora Fintech oferują swoje usługi głównie cyfrowymi kanałami dystry-bucji, a brak fizycznych placówek przenosi się bezpośrednio na niższe koszty prowadza-nia działalności. Kluczowym dla Fintech jest wykorzystywanie w możliwie największym stopniu nowoczesnych technologii związanych między innymi z [Capgemini 2018; Gim-pel, Rau, Röglinger 2018]:
· analizą danych – analizy dużych zbiorów danych (Big Data), sztuczna inteligencja, In-ternet rzeczy, biometria;
· efektywnością operacyjną – zautomatyzowana robotyzacja procesów (RPA), chatbo-ty, rozproszony rejestr (distributed ledger technology – DLT);
· interfejsem użytkownika – koncentracja na ergonomii, grywalizacja, rozszerzona i wirtualna rzeczywistość;
· rozwiązaniami infrastrukturalnymi – przetwarzanie chmurowe, otwarte interfejsy programistyczne aplikacji (API), platformy (jako model biznesu).
Różne aspekty życia o charakterze materialnym mają obecnie swoje niematerialne, cyfrowe odpowiedniki, a coraz większe przenoszenie aktywności człowieka do sfery wirtualnej pozwala na dynamiczny rozwój sektora Fintech. Dostępność wspomnianych technologii pozwoliła podmiotom Fintech na wypracowanie przewag konkurencyjnych nad tradycyjnymi instytucjami finansowymi. Są to między innymi zwinność, klientocen-tryczność, niskie ceny i niskie marże, efektywność operacyjna oraz innowacyjność (pro-duktowa, procesowa, organizacyjna, marketingowa). Zwinne modele działania pod-miotów Fintech pozwalają im rozwijać się w środowisku ciągłej i często nieoczekiwanej zmiany [Dove 2001, s. 5], szybko spostrzegać i skutecznie wykorzystywać pojawiające się w otoczeniu szanse. Jednym z fundamentów zwinności podmiotów Fintech jest brak obciążenia (koszt utrzymania, zarządzania) rozbudowaną infrastrukturą techniczną, któ-rą tradycyjne instytucje finansowe tworzą i utrzymują zwykle przez wiele lat (co akumu-luje dług techniczny). Brak konieczności zapewnienia kompatybilności ze starszą infra-strukturą pozwala na swobodne wykorzystywanie najnowszych technologii i jednocze-śnie przekłada się na większy potencjał innowacji niż ma to miejsce w tradycyjnych in-stytucjach finansowych.
155
Kluczowymi charakterystykami, pozwalającymi podmiotom Fintech redukować wy-kluczenie finansowe, są:
· technologia; · model biznesowy;
· innowacyjne kanały dystrybucji.
Brak obciążenia starszą technologią (długiem technicznym), rozbudowaną infra-strukturą oraz cyfrowa forma usług pozwala podmiotom Fintech na kierowanie swo-jej oferty do osób uprzednio wykluczonych finansowo [MIX 2019]. Z jednej strony, istot-nie zniwelowany jest problem ograniczeń geograficznych (brak fizycznych placówek), a z drugiej obniżone są koszty i ceny usług. Domeną Fintech jest skuteczne implemen-towanie najnowszych rozwiązań technologicznych. Podmioty Fintech, które są młody-mi przedsiębiorstwamłody-mi, korzystają w wielu przypadkach z narzędzi, które jeszcze 10–15 lat temu nie były dostępne lub wystarczająco rozwinięte. Można tu wymienić rozproszo-ny rejestr (DLT, blockchain), robotyzację procesów (RPA), sztuczną inteligencję czy dy-namiczny rozwój urządzeń i całych mobilnych ekosystemów. Leaf jest przykładem pod-miotu, który pomysł na redukcję wykluczenia finansowego wśród migrantów i uchodź-ców opiera na rozproszonym rejestrze oraz płatnościach mobilnych. Rozproszony rejestr (blockchain) pozwala na bezpieczne przechowywanie aktywów, a płatności mobilne na transfer majątku finansowego między granicami państw, a klient może wypłacać środki w aktualnym miejscu pobytu w lokalnej walucie [Leaf 2018]. W przypadku gotówki czy tradycyjnych produktów finansowych przenoszenie aktywów pomiędzy różnymi kraja-mi i systemakraja-mi finansowykraja-mi (gdzie cel podróży kraja-migranta, uchodźcy może nie być zna-ny) byłoby utrudnione.
Technologią, która stanowi jedną z kluczowych w redukowaniu wykluczenia finan-sowego, są płatności mobilne, które pozwalają także bez posiadania rachunku banko-wego gromadzić i transferować środki. Szczególną popularność to rozwiązanie zdoby-wa w Afryce, zwłaszcza subsaharyjskiej, za pośrednictwem takich firm jak np. Orange Money, Zoona, Safaricom, Mowali [Siddiqi 2019]. Między 2014 a 2017 rokiem liczba osób posiadających dostęp do płatności mobilnych w tym regionie się podwoiła [World Bank 2017]. Przy czym należy zaznaczyć, iż nie zawsze mowa jest tu o wysoce zaawansowa-nych technologiach, a również o wykorzystaniu nawet prostych telefonów komórko-wych i zwykłych wiadomości tekstokomórko-wych. Podmiotom Fintech i współpracy z firmami telekomunikacyjnymi udało się zdobyć w Afryce subsaharyjskiej na tyle znaczące udzia-ły w rynku płatności, iż ewentualna ich konsolidacja oraz zapewnienie kompatybilności pomiędzy systemami poszczególnych dostawców poważnie zagrażają lokalnym ban-kom, które w ostatniej dekadzie nie odpowiedziały skutecznie na dynamiczny rozwój płatności mobilnych. Banki centralne Nigerii i Kenii przyznały operatorom telekomuni-kacyjnym licencje bankowe, będąc świadomym stopnia, w jakim przejęły one rynek.
stawcy ci natomiast planują w związku z tym rozszerzenie swojej oferty o kolejne pro-dukty finansowe np. mikropożyczki [Hinchliffe 2020].
Wyróżnikiem podmiotów Fintech są innowacyjne modele biznesowe, które są od-mienne od tych, które historycznie przypisywane są tradycyjnym instytucjom finanso-wym. W szczególności są to platformy (marketplace), modele subskrypcyjne, sprzedaż przedpłacona (prepaid, pay-as-you-go), modele ekonomii współdzielenia (peer to peer, społecznościowe) [MIX 2019]. Wykorzystuje się tu często koncepcje upowszechnione wcześniej w innych kontekstach (np. mediach społecznościowych, ekosystemach mo-bilnych czy charakterystyczne dla dostawców usług telekomunikacyjnych).
Innowacyjne kanały dystrybucji oznaczają głównie dostęp do usługi finansowej po-przez Internet czy telefony komórkowe. Nie wymagają one budowania tradycyjnej, fi-zycznej infrastruktury w postaci oddziałów (lub jest ona wyraźnie mniejsza), a opiera-ją się na medium oferowanym przez dostawców Internetu czy łączności komórkowej. Jednakże, wykluczenia finansowego nie da się ograniczać, wyłącznie oferując całkowi-cie wirtualne odpowiedniki tradycyjnych form kontaktu z klientem. Wskazuje się na ko-nieczność zachowania odpowiedniej proporcji między kanałami wirtualnymi a kontak-tem z człowiekiem, jeśli podmiot Fintech chce skutecznie dotrzeć do osób będących do-tychczas poza formalnym systemem bankowym. Ma to szczególne znaczenie na obsza-rach o dużym stopniu wykluczenia finansowego. Poza czysto technicznymi ogranicze-niami (np. niskiej jakości dostęp do Internetu) czy w ogóle wykluczeniem cyfrowym klu-czowym, problemem może być fakt, iż wiele osób nie korzystało dotychczas z rachun-ków bankowych, nie brało pożyczek czy nie zawierało umowy ubezpieczenia. Bezpo-średnie wsparcie człowieka wydaje się niezbędne w takich przypadkach, a możliwość dokładnego objaśnienia specyfiki produktu i rozmywanie obaw klienta pozwala jedno-cześnie skutecznie budować wiarygodność i zaufanie, zwłaszcza że podmioty Fintech nie mają zwykle tak rozpoznawalnej marki, jak tradycyjne instytucje finansowe [Accion 2018]. Umożliwienie bezpośredniej interakcji klienta z obsługą jest także elementem wy-różniającym podmiot Fintech w kontekście budowania przewagi konkurencyjnej.
Sukces podmiotów Fintech w redukowaniu wykluczenia finansowego wymaga za-pewnienia elementów niezależnych od nich, co ma szczególne znaczenie np. w Afryce. W szczególności musi być zapewniony dostęp do sieci komórkowej lub Internetu, a jesz-cze wa jesz-cześniej do elektryczności. Następnie pożądana jest obecność infrastruktury finan-sowej np. systemów rozliczeniowych [Consultative Group to Assist the Poor 2015]. Po-nadto, jak wcześniej wspomniano, konieczne są fizyczne punkty obsługi – najczęściej będą to sklepy, kioski, placówki pocztowe czy punkty operatorów komórkowych, gdzie dzięki urządzeniom podłączonym do sieci lub dedykowanej infrastruktury (np. systemu płatniczego) klienci będą mogli zamieniać swoje cyfrowe środki na formę gotówkową i odwrotnie, gdyż jak wskazują Kendall i Voorhies [2014], bez takiej możliwości nie
moż-157
na oczekiwać sukcesu elektronicznych płatności. Punkty takie będą szczególnie krytycz-ne na obszarach poza miastami, gdzie będą stanowiły niejako gwarancję dostępu do systemu.